Broşür hakkında Lise eğitimi nedir ve günümüzde Norveçʼte bu sistem nasıl işlemektedir? Gençlerin ne gibi seçim olanakları vardır, değişik eğitim programları için hangi ön koşullar ve ön bilgiler aranmaktadır, ve gençlere, mümkün olan en doğru seçimi yapabilmeleri için nasıl yardımcı olunabilir? Anne-babalar ve veliler, öğretmenler ve eğitim ve meslek danışmanları, gençlerin eğitim ve meslek seçmeleri söz konusu olduğunda, önemli destek kişilerdir. Ancak gençlerin, yaptıkları seçimlerin sorumluluğunu kendilerinin almaları çok önemlidir. Gençler adına seçim yapmak, kendi geleceklerinin sorumluluğunu onların elinden almak olacağı için, risklidir. Bu broşürün amacı, lise eğitimi seçimine hazırlanmalarında öğrencilere yardımcı olmak, aynı zamanda anne-babalara ve velilere, gençler için iyi bir rehber ve destek olabilmeleri için bilgi ve yardım sağlamaktır. Anne-babalara ve velilere Sayfa 28 den itibaren size hitap eden bir bölüm ayrılmıştır. Yine de, özellikle öğrenciler için belirlenmiş bölüm de dahil olmak üzere, bütün broşürü okumanızda yarar vardır. Proje hakkında Bu bilgi broşürü Norveççeden 13 dile çevrilmiştir. Bu proje, bütünüyle Eğitim Müdürlüğü [Utdanningsdirektorat] tarafından finanse edilmiştir. Yazı işlerimiz, Akershus Ski Lisesinden SMB projesinin başkanı Per Svendsenʼe ve Åse Øvstedalʼa, Oslo Holmlia Ortaokulundan Judith Melby ve Teddy Kjendlieʼye ve ayrıca Okul Danışmanlığı Ekibi başkanı Liv-Marie Bakkaʼya, fikir ve öneriler yoluyla yaptıkları katkılardan dolayı özel teşekkürlerini iletmektedir. Oslo, 1 Kasım 2005 PEDLEX Norsk Skoleinformasjon [Norveç Okul Enformasyonu] 1
İnternet adresi vilbli.no, lise eğitimi çerçevesindeki olanakların bir dökümünü sunmaktadır. Diğer yararlı internet adresleri: www.aetat.no www.bip.no www.elev.no www.foreldrenettet.no www.fug.no www.globalgrant.com/nor www.lanekassen.no www.legathandboken.no www.mifa.uio.no www.odin.dep.no/kd www.samordnaopptak.no www.skolenettet.no/sprakmin www.skoleporten.no www.udir.no www.utdanning.no www.vigo.no www.vox.no 2
İçerik Başvuruda bulunacak olan sizlere Geleceğe ilişkin düşler 4 Seçim yapma hakkında 4 Eğitim seçimi 4 Nasıl başvurabilirsiniz? 4 Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi veya mesleki eğitim 44 Kayıt-kabul 4 Yüksek öğrenim için yeterlik 5 Mesleki yeterlik 6 Genel eğitim yeterliğine ek 6 Seçimlerinize, yetenekleriniz, yapınız ve ilgi alanlarınız yön versin 6 12 eğitim size bir çok olanak sunmaktadır 6 Üç adet, yüksek öğrenime hazırlayan lise ğitimi 6 Dokuz adet, mesleki eğitim 7 Doğru seçim yapabilmek için kendinizi tanıyın 9 Yetenek, yapı ve beceriler 9 Nitelikler 9 İlgi alanları 9 Sağlık 10 Başkalarının beklentileri 10 Olanaklar ve sınırlılıklar 10 Anne-babalarınıza Bu, gençlerin seçimidir 12 Yasayla belirlenmiş hak 12 Azınlık kökenli başvuru sahipleri 12 Norveççeden başka bir anadil 12 Yabancı dil bilgisine ilişkin belge 12 Ekonomi lise eğitimini kim ödüyor? 12 Destek uygulamaları 12 Yaygın genel eğitim 12 Yeterlik 13 Yüksek öğrenim için yeterlik 13 Mesleki yeterlik 13 Daha düşük düzeyde yeterlik 13 Yüksek öğrenim için genel yeterliğe ekleme 13 Anne-babaların karşılaştığı zorluk: kendilerinin sorumluluk almaları konusunda gençlere yardımcı olmak 13 Kendi çocuklarınız için iyi bir rehber olabilmenin yolları 13 Enformasyon toplantıları 14 3
Başvuruda bulunacak olan sizlere Geleceğe ilişkin düşler Gelecekte ne olacaksınız? Geleceğe, meslek seçimine, sevdiğiniz ve başarılı olduğunuz uğraşlara ilişkin ne gibi düşleriniz var? Lise eğitimi yıllarını ne için kullanacağına karar vermesi gereken sizsiniz. O nedenle, hangi tür eğitimi ağırlıkla istediğiniz ve böyle bir seçimin sizin için doğuracağı sonuçlar üzerinde dikkatle düşünmeniz doğru olur. Seçim yapma hakkında Ortaokul sıralarında, kişinin henüz ne olmak istediğini bilmemesi olağandır. Ama yine de pek çokları ne yapmayı sevdiklerini ve kendileri için nelerin en kolay olduğunu bilirler. Lisedeki ilk yılınızda, 12 eğitim arasında seçim yapacağınızda, ağırlık vermeniz gereken konu işte budur. Eğitim seçimi 1 Martʼtan önce eğitim seçmeniz gerekiyor. Özel nedenlerle okula kayıt gereksiniminiz olması halinde, son başvuru tarihi 1 Şubatʼtır. Tam size uygun bir seçim yapabilmeniz için, sizi kişisel olarak ilgilendiren bazı şeyler üzerinde düşünmeniz gerekir. Bu, kafanızda belirli bir meslek olsa da olmasa da geçerlidir. Örneğin, derslerinde başarılı ve çok okumayı seven bir insan mısınız, yoksa en çok pratik işlerle uğraşmaktan mı hoşlanırsınız? Lise eğitimini tamamladıktan sonra yüksek okul veya üniversitede eğitiminize devam etmek istiyor musunuz, yoksa çalışmaya mı başlamak istiyorsunuz? Nasıl başvurabilirsiniz? Olağan olarak başvurunuzu bağlı bulunduğunuz ildeki kayıt-kabul dairesine göndereceksiniz. İllerde, internet adresi www.vigo.no aracılığıyla lise eğitimine başvuru uygulamaya konmuş bulunmaktadır. İnternet üzerinden başvuru için gereken kullanıcı kimliği ve şifre size, son başvuru tarihinden çok önce, gittiğiniz okulda verilecektir. Bazı illerde ayrıca kağıt nüsha başvuru formu kullanmak da mümkündür. Ve eğer başvurunuza eklemeniz gereken belgeler varsa, onları her zaman ilinizdeki kayıt-kabul dairesine postayla gönderebilirsiniz. Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi veya mesleki eğitim Lise eğitimini, yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi ve mesleki eğitim olarak ikiye ayırıyoruz. Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi, teorik bilgi ağırlıklıdır ve öğrenim yeterliği sağlar. Bu öğrenim 3 yıllıktır ve okulda sürer. Üç adet, yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitim vardır. Mesleki eğitim, bir meslek edinmeye yöneliktir ve mesleki eğitim belgeli veya kalfa belgeli veya belgesiz mesleki yeterlik sağlar. Mesleki eğitim, teorik bilgi ve pratik öğrenim birleşiminden meydana gelir. Dokuz adet mesleki eğitim vardır. Mesleki eğitim belgesi veya kalfalık belgesi getirmeden mesleki yeterlik sağlayan eğitim 3 yıllıktır ve okulda sürer. Meslek derslerinin çoğunda öğrenimin ilk iki yılı okulda sürdürülür. Bunu, normal olarak, bir işyerinde iki yıllık öğrenim süresi izler. Meslek sağlayan bir eğitim na başlayacak olursanız, üç yıl sonra, gereği halinde dört yıl veya daha uzun bir süre sonra, iş için başvuruda bulunabilirsiniz. Mesleki eğitim seçmeniz halinde, öğrenim borcu almak zorunda kalmadan mesleki yeterlik sahibi olabilirsiniz. Ve her zaman, mesleki eğitiminize ekleme yaparak genel eğitim yeterliğine ulaşabilirsiniz. Aşağıdaki model lise eğitiminde seçenekleri göstermektedir. Renk kullanımından öğreniminin okulda mı yoksa işyerinde mi sürdürüldüğü anlaşılmaktadır. Kayıt-kabul En çok istediğiniz üç eğitim ndan birine girme hakkınız vardır. 10. sınıfta aldığınız notlar, ilk isteğiniz olan programa girip giremeyeceğinizin belirlenmesinde etkili olacaktır. Bu tür notlara sahip olmayan başvuru sahipleri, bireysel olarak değerlendirilir. Bunun dışında, lise 1 için seçtiğiniz programa ekleme olan bir lise 2 na girme hakkınız vardır ama, sizin için önceliği olan bir program alanı almayı isteme hakkınız yoktur. 4
Yüksek öğrenim için yeterlik Genel eğitim yeterliği, yüksek okullar ve üniversitelerdeki eğitim dallarının çoğuna girme olanağı sağlar. Aşağıda belirtilen eğitim programlarında üç yıllık lise öğrenimini tamamlayıp, başarılı olmanız halinde, genel eğitim yeterliği edinebilirsiniz - spor - muzik, dans ve sahne oyunları - bir eğitim dalında uzmanlaşma - lise 3 medya ve iletişim ile birlikte medya ve iletişim - lise 3 doğanın idaresi ile birlikte doğanın değerlendirilmesi Eğitim yeterliği kendi başına yüksek öğrenime girme garantisi sağlamaz ayrıca, yüksek okul/üniversitenin koşul olarak getirdiği düzeyde iyi notlara sahip olmanız gerekir. Bazı yüksek öğrenim kurumlarında giriş imtihanı vardır. Bazı yüksek öğrenim birimleri, özel eğitim yeterliği, yani özel ders, normal olarak da matematik gibi bir fen bilimleri dersi koşulu aramaktadır. Böyle bir yeterliğe en kolay şekilde, bir eğitim dalında uzmanlaşma ile ulaşılabilir. Örneğin, tıp ve hukuk veya iktisat ve mühendislik gibi bazı yüksek öğrenim dallarına giriş son derece zordur. Girebilmek için çok iyi notlara sahip olmanız gerekir. İnternet adresi, www.samordnaopptak.no ʼda giriş koşullarına ilişkin bilgi bulabilirsiniz. Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi Lise 1. sınıf, okulda (Vg1) Lise 2. sınıf, okulda (Vg2) Lise 3. sınıf, okulda (Vg3) Genel eğitim yeterliğine ekleme Yüksek öğrenim için yeterlik Genel eğitim yeterliğine ekleme Lise 1. sınıf, okulda (Vg1) Lise 2. sınıf, okulda (Vg2) Lise 3. sınıf, okulda (Vg3) Mesleki yeterlik Mesleki eğitim İşyerinde öğrenim Özel seçenek İşyerinde öğrenim 1. yıl 2. yıl 3. yıl 4. yıl 5. yıl 5
Mesleki yeterlik Mesleki yeterlik sahibi olmak, bir mesleği icra edebilmek için eğitim görmüş olmak anlamına gelir. 9 adet mesleki eğitim arasından alınan öğrenimi tamamlayıp, başarılı olmakla değişik şekillerde mesleki yeterlik sahibi olabilirsiniz. Meslek dersleri denilen derslerde öğrenim, yapılan sınavlarda başarılı olduktan sonra, meslek eğitimi belgesi veya kalfalık belgesi alınmasını sağlar. Bu, kuyumculuk, inşaat marangozluğu ve mobilya marangozluğu gibi el işlerine dayalı derslerde kalfalık sınavı ve kalfalık belgesi olarak adlandırılırken, ahçılık, elektrikçilik ve uçak motoru tamirciliği gibi diğer derslerde meslek okulu mezuniyet sınavı ve mesleki eğitim belgesi olarak adlandırılır. Bahçıvanlık ve bahçecilik, cilt bakımı ve sağlık sekreterliği gibi, meslek dersleri içine girmeyen derslerde öğrenim, mesleki eğitim belgesi ve kalfalık belgesi vermeyen mesleki yeterlik sağlar. Genel eğitim yeterliğine ek Bir mesleki eğitim nda geçirilen iki yıldan sonra veya mesleki yeterlik edindikten sonra, yüksek eğitim yeterliği sağlayabilmek üzere, genel eğitim yeterliğine ek için başvurabilirsiniz. Bu, okulda sürdürülen, çok zahmetli bir teorik öğrenimdir. Yetenekleriniz, yapınız ve ilgi alanlarınız seçimlerinize yön versin Eğitim seçimini kendi seçiminiz haline getirmeniz ve bu seçimi, istekleriniz yetenekleriniz, yapınız ve ilgi alanlarınız çeşitli eğitim olanakları ve meslekler konusunda en iyi bilgiler, üzerine inşa etmeniz önemlidir. Karar vermekte acele etmeyin. Son kararınızı vermeden önce eğitim ve meslek danışmanı ve anne-babanızla konuşun. Ne olacağınızı düşünmekten çok, güçlü yanlarınızı ve hangi alanda çalışmaktan hoşlandığınızı düşünün. Aşağıdaki model, karar almadan önce düşünülmesi yararlı olacak etkenleri göstermektedir. İnternetʼte, yetenekleriniz, ilgi alanlarınız ve yapınızı ölçebileceğiniz çeşitli testler bulunmaktadır. Örneğin, www. aetat.no adresine bakınız. 12 adet eğitim size bir çok olanak sunmaktadır 12 adet eğitim nın hepsinde, hem kendi başına iş görebilmek ve hem de başkalarıyla işbirliği yapabilmek gereklidir. Bunun dışında, eğitim programları, sonraki sayfalarda okuyabileceğiniz, değişik şartlar aramaktadır. Eğitim ve meslek danışmanınız ile hangi eğitim nın size en uygunu olduğunu konuşarak, lise eğitimi hakkınızı, yanlış bir eğitim seçimiyle boşa harcamamanızda yarar vardır. Üç adet yüksek öğrenime hazırlayan eğitim Bu eğitim programları direk olarak herhangi bir meslek edindirmese de, 3 yıllık öğrenimi tamamlayıp başarılı olduktan sonra yüksek öğrenim için eğitim yeterliği vermektedir. Spor hakkında eğitim Bu eğitim nın amacı, spora ilgi duyan öğrencilere çok yönlü bir spor eğitimi vermek, aynı zamanda yetenekli sporculara, eğitim ve yüksek düzey spor faaliyetlerini birleştirme imkanı sunmaktır. Eğitim, spor ve açık hava faaliyetleri ve özellikle çocuk sporları içinde antrenörlük işi alma olanağı yaratmaktadır. Bu eğitim genel eğitim yeterliği sağlamakta, ve örneğin, spor yüksek okulları gibi, matematik ve diğer fen bilimlerinde özel derinleşme koşulu aramayan yüksek okul ve üniversitelerdeki çeşitli eğitim dallarına başvurma hakkı vermektedir. Bu eğitim nı seçmeniz halinde sporu seviyor olmanız ve yapınızın spora müsait olması gerekir, çünkü okul saatleri içinde her gün idman yapılmaktadır. Buna ek olarak, zorlu teorik derslerin de üstesinden gelebilmeniz gerekir. Müzik, dans ve sahne oyunları hakkında eğitim Bu, bir sanatsal ilgi alanında gelişim göstermenize olanak tanıyacak bir eğitim dır. Bu eğitim genel eğitim yeterliği sağlamakta, ve matematik ve diğer fen bilimlerinde özel derinleşme koşulu aramayan yüksek okul ve üniversitelerdeki çeşitli eğitim dallarına başvurma hakkı vermektedir. Belki sizin için en güncel olan, müzik, dans ve sahne oyunları alanında yüksek öğrenime başvurmak olacaktır. Öğrenim sürerken, bu program alanlarından 6
birinde derinleşmek için seçim yapmanız gerekecektir. Bu eğitim, seçtiğiniz program alanında becerileriniz olması koşulu getirmektedir. O nedenle, lise öğrenimine başlamadan önce, söz konusu alanlardan birine vakıf olmanızda yarar vardır. Bu öğrenim ayrıca öğrencilerden, sanatsal yetenekler, dayanıklılık ve prova yapma konularında büyük çaba ister. Buna ek olarak, zorlu teorik derslerin de üstesinden gelebilmeniz gerekir. Bir eğitim dalında uzmanlaşma hakkında eğitim Bu eğitim, hangi program alanı ve hangi program konusunu seçtiğinize bağlı olarak, genel veya özel eğitim yeterliği sağlar. Yüksek okullar ve üniversitelerdeki çeşitli eğitim dallarına başvurabilmeniz için olanak yaratır. Öğrenim sürerken, fen bilimleri, toplum bilimleri ve ekonomi, dil bilimleri veya tasarımcılıktan olusan dört program alanından birinde derinleşmek için seçim yapmanız gerekir. Eğitimin devamı, hemşire, öğretmen, psikolog, doktor, mühendis, rahip, gazeteci, iktisatçı, hukukçu v.b gibi meslekler veya sanat ve desen alanındaki mesleklere girme olanağı yaratabilir. Bu eğitim nı seçmeniz halinde, zorlu teorik dersler üzerinde çalışmayı sevmenizde yarar vardır. Ayrıca iyi Norveççe bilmeniz gerekir. benzeri alanlarda eğitim almaktır. Bu meslekler için ortak yan, pratik işlere eğilimli ve iyi el becerisi sahibi olmanız gereğidir. Ayrıca, bir çok inşaat projesi değişik meslek grupları arasında yakın işbirliği gerektirdiğinden, takım çalışması yapabilmelisiniz. Desen ve el sanatları hakkında eğitim Bu eğitim geniş bir birliktelikten oluşup, çok çeşitli el sanatları mesleklerinde iş olanakları sağlar. Örneğin, sağlık ve sosyal etkinlik görevlisi, çiçek dekoratörü, kürkçü, halk giysileri terzi yardımcısı, kuaför, kuyumcu, şişe-cam ustası, mobilya marangozu, org montajcısı, piyano akortçusu, çömlekçi, ayakkabıcı, terzi, demirci, tahta oymacısı, saatçi ve bunun gibi bir çok meslek sahibi olabilirsiniz. Bu eğitim nı seçmek için, yaratıcı ve dakik olmalı ve el işlerini sevmelisiniz. Dokuz adet mesleki eğitim Bu eğitim programları, 3-5 yıllık öğrenimi tamamlayıp başarılı olduktan sonra, direk olarak bir meslek edindirir. Her ne kadar öğrenim teori ve pratiğin birleşiminden meydana geliyorsa da, bu eğitim programlarında da, ana kural olarak, üstesinden gelinmesi ve başarılı olunması gereken bir takım teorik dersler vardır. İnşaat ve yapı tekniği hakkında eğitim Bu eğitim, inşaat ve yapı iş kolunda pek çok meslek alanına açılım sağlar. Örneğin yapı işçisi olup, yol çalışmaları, yapı ve temel çalışmaları, asfalt çalışmaları veya ray döşeme alanlarında uzmanlaşabilirsiniz. Diğer olanaklar ise, boyacı, duvarcı, inşaat marangozu, tesisatçı, inşaat iskelesi kurucusu, dam tamircisi, oluk ustası ve 7
Elektronik hakkında eğitim Bu eğitim nı seçtiğinizde, örneğin, elektrikçi, elektronik tamircisi, asansör tesisatçısı veya otomatik sistem uzmanı olabilirsiniz. Diğer söz konusu iş yerleri ise, bilgisayar iş kolu, proses sanayi, elektronik sanayi, makina sanayi, enerji iş kolu veya demiryolları işletmesi olabilir. Ancak, uçak iş kolunda uçak elektroniği ustası veya makina ustası olarak, veya petrol iş kolunda uzaktan kumandalı su altı çalışmalarında da kendinize iş bulabilirsiniz. Elektronik içindeki mesleklerin ortak yanı, dakik, güvenli ve sistematik bir şekilde çalışabilmeniz gereğidir. Renkleri iyi görüp ayırdedebilmek aranan bir koşul olabilir. Ayrıca pratik el işlerine yatkın olmanız gerekir. Sağlık ve sosyal işler eğitim İnsanların bakım veya himayesi ile ilgili bir işte çalışmak istiyorsanız, bu sizin için geçerli bir eğitim olabilir. Örneğin, ayak bakım uzmanı, doktor sekreteri, diş doktoru sekreteri veya eczacılık teknisyeni olmak üzere eğitim görebilirsiniz. Ama ayrıca, çocuk ve gençlik işleri görevlisi, sağlık işleri görevlisi, ambulans görevlisi veya ortopedi teknisyeni de olabilirsiniz. Söz konusu olabilecek iş yerleri, hastahaneler, evlerde verilen hizmetler, çocuk yuvaları veya boş zamanları değerlendirme klüpleri, diş doktoru muayenehaneleri, doktor muayenehaneleri veya eczanelerdir. Bu seçmek için, diğer insanlara ilgi duymanız, onlara şefkat ve özen gösterebilmeniz önemlidir. Medyalar ve iletişim hakkında eğitim Bu seçtiğinizde, fotoğrafçı olabilir veya medya grafikçisi olarak, örneğin basım malzemesi üretimi, web tasarımı, mültimedya üretimi, dijital iletişim için tv grafiği veya tasarımı alanlarında çalışabilirsiniz. Diğer olanaklar ise, bir yayınevinde veya reklam bürosunda, reklamcılık veya resimleme işlerinde çalışmaktır. Lise 3 Medya ve iletişim nı seçecek olursanız, genel eğitim yeterliği edinebilir ve yüksek okul ve üniversitelerde eğitiminizi sürdürebilirsiniz. Bu iş kollarında, renkleri iyi görüp ayırdedebilmeli ve yaratıcı yetenek sahibi olmalısınız. Başkalarıyla hem yazılı ve hem de sözlü olarak iletişim kurabilmeli ve ek olarak bilişim teknolojisine ilgi duymalısınız. Doğanın değerlendirilmesi hakkında eğitim Bu seçtiğiniz taktirde, daha sonra, doğanın ve doğal kaynakların kullanımı ve değerlendirilmesi alanlarında çalışabilirsiniz. Bahçıvan, balıkçı veya at nalı ustası olabilir, veya bahçecilik, su ürünleri, ren geyiği işletmeciliği, spor tesisleri, tarım veya ormancılık alanlarında iş bulabilirsiniz. Lise 3 Doğanın idaresi nı seçerseniz, genel eğitim yeterliği edinebilir ve yüksek okul ve üniversitelerde eğitiminize devam hakkı elde edebilirsiniz. Bu eğitim nı seçmek için, doğaya ilgi duymanız, pratik el işlerine yatkın olmanız ve mekan dışında çalışmayı seviyor olmanız gerekir. Lokantacılık ve gıda hakkında eğitim Bu eğitim, diğer konuların yanısıra, otelcilik ve lokantacılık ve gıda sanayi iş kolu ve aynı zamanda, et, balık, içecek, hamur işi ve yiyecek ürünleri üreten diğer işyerleri ile ilgili öğrenim vermektedir. Bu eğitim, fırıncılık, pastacılık, balıkçılık, sosis imalatçılığı, kasaplık, garsonluk ve ahçılık gibi meslekler edinilmesini sağlar. Bu meslekler iyi el becerisi, dakiklik ve temizlik gerektirir. Müşterilerle direk temasta olduğunuz yerlerde, hizmet verme anlayışında da olmanız gerekir. Hizmet ve ulaşım hakkında eğitim Bu eğitim, bürolarda, güvenlik firmalarında, seyahat acentelerinde, otellerin resepsiyonlarında veya satış iş kolunda, ve ayrıca Enformasyon-İletişim Teknolojisi [IKT] hizmetlerinde iş için temel oluşturur. Buna ek olarak, ulaşım iş kolunda meslekten şoför olarak veya mal nakliyatı ve malların taşınması ve depolanmasının planlamasını içeren lojistik alanlarda iş bulabilirsiniz. Hizmet sektöründe çalışan bir kişi işyerini dışarda temsil edendir, o nedenle nazik, dışa dönük ve hizmet verme anlayışında olmanız ve başka insanlarla çalışmaktan hoşlanmanız gerekir. Teknik ve sanayi üretimi hakkında eğitim Bu eğitim, teknik ve elektro makina sanayi, gemi yapım sanayi, tekstil sanayi, oto sanayi, kimyasal proses sanayi ve petrol 8
sanayi iş kollarında çeşitli 50 den fazla meslek arasında seçim için temel oluşturur. Alüminyum konstrüktörü, kaynakçı ve iş aletleri yapımcısı, ciltçi, grafik baskıcı ve çilingir, tayfa ve gemi makinisti, trikotaj sanayisinde sanayi dikişçisi ve usta, vinç ve kaldırma çalışmalarında yapı makinaları ustası ve vinç operatörü, kaporta hasar ustası ve oto tamircisi, kimyasal proses veya metalürjik proses sanayisinde usta ve laborant, ve burgulama veya kuyu açma operatörü olabilirsiniz. Pratik anlayışınız ve iyi el yatkınlığınız olmalı, kendi başınıza ve dakik olarak çalışabilmeli ve yeni teknolojiye ilgi duymalısınız. Doğru seçim yapmak için kendinizi tanıyın Eğitim ve meslek seçeceğinizde, kendinizi tanımanız gereklidir. Her şeyden önce güçlü yanlarınızın neler olduğunu bulmanızda yarar vardır. Bu size, iyi bir seçim yapacağınızda önemli olan özgüveni sağlar. Kendinize şunları sorun: Kendimi ne kadar iyi tanıyorum? Kendimi daha iyi tanımayı nasıl öğrenebilirim, ve bu konuda bana kim yardımcı olabilir? Nelerde becerikliyim? Nelere ilgi duyuyorum? Ne yapmayı seviyorum? Bu broşür üzerinde çalışmaya devam ederek, olası en iyi seçimi yapma konusunda yardım almış olursunuz. Yetenek, yapı ve beceriler Büyük olasılıkla okulda, hangi derslerin size kolay geldiği ve hangi derslerde zorluk çektiğinizin farkına varmışsınızdır. Bu da sizin için, yeteneklerinizin nereye yöneldiği konusunda gösterge olabilir. Teorik derslerde becerikli misiniz? En çok neden hoşlanıyorsunuz, dil ve edebiyat mı, yoksa matematik mi? Sanatsal yetenekleriniz var mı, resim çizmeyi veya bir müzik aleti çalmayı seviyor musunuz? Yetenekleriniz pratik uğraşlara mı yönelik? Yemek yapmak, dikiş dikmek veya marangozluk, onarım yapmak veya kendi kendinize tamir işlerinden hoşlanır mısınız? Veya belki de beden eğitimi derslerinde mi kendinizi en iyi gösterebiliyorsunuz? Nitelikler Nitelikler derken, nasıl bir kişi olduğunuzu kastediyoruz. Sosyal bir insan mısınız? Başka insanlarla birarada olmayı sever misiniz? Başkalarıyla kolayca tanışıklık kurabilir misiniz, yoksa en çok az sayıda iyi arkadaşla birlikte olmaktan mı hoşlanırsınız? İşbirliği yapabilir misiniz, yoksa daha çok kendi başınıza mı hareket etmek istersiniz? Başkalarının düşünce ve görüşlerini dinlemekte becerikli misiniz? Güvenilir bir kişi misiniz? Etrafınızın düzenli olmasını sever misiniz, yoksa dağınık bir kişi misiniz? Girişimci misiniz, yoksa en çok başkalarının karar verip halletmesinden mi hoşlanırsınız? Nasıl bir kişi olduğunuzun, gelecekteki mesleğinizi seçiminiz açısından önemi vardır. Eğer dışa dönük bir kişiyseniz, önceden tanımadığınız bir çok kişiyle karşılaşacağınız bir meslek için uygun olabilirsiniz. Gelecekte bir gün işe başvurduğunuzda, işveren, ne gibi kişisel nitelikleriniz olduğu konusuna büyük ağırlık verecektir. Güvenilir misiniz, devamsızlığınız az mı, işbirliği yapabilir misiniz ve kendi başınıza çalışabilir misiniz gibi konular çok önem arzedebilir. İşe ve beraber çalışacağınız kişilere karşı olan tutumunuz, okulda alacağınız iyi notlar kadar önemli olabilir. O nedenle hal ve gidiş notları önemlidir! İlgi alanları İlgi ve istek duyduğunuz bir şey ile uğraşmanız halinde, başarılı olma şansınız artar. Fakat her zaman, ilgi alanlarınızın belirli bir eğitime veya özel bir mesleğe denk düşebileceği kadar talihli olmayı hesaba katamazsınız. Yine de, bir çok eğitim içinde, ilgi alanı bulabilirsiniz. İlk gençlik yıllarında, ilgi alanları hızlı bir değişim gösterir. Önceden var olan ilgilerinize yeni ilgi alanları eklenebilir. Çeşitli eğitim olanakları ve meslek seçenekleri hakkında, anne-babanız ve okulun eğitim ve meslek danışmanı ile konuşun. 9
Sağlık Eğitim ve meslek seçerken, insanın kendi sağlığını dikkate alması gerekli olabilir. Bazı mesleklerde, diğerlerine göre, daha fazla bedensel güç aranır. Alerji, seçim olanaklarınızı kısıtlayabilir. Görme ve duyma konusunda belirli koşullar aranabilir, veya bazı mesleklerde başka özel koşullar aranabilir. Bunlar, eğitim seçimi yapmadan önce araştırmanız gereken durumlardır. Kuşkudaysanız, eğitim ve meslek danışmanına sorun. Danışmanın, meslek seçimi ve ne olabileceğiniz hakkında, güven duyarak konuşabileceğiniz bir kişi olduğunu unutmayın. Başkalarının beklentileri Anne-babanız, kardeş, akraba ve arkadaşlarınızın, ne olmanız gerektiği konusunda, belirli görüşlere sahip olması olağandır. Bir çok anne-babanın, çocukların eğitim ve mesleklerine ilişkin büyük beklentileri vardır. Size yapılacak tavsiyeleri dinleyin. Ayrıca, okulun eğitim ve meslek danışmanı ve diğer güvendiğiniz kişilerin tavsiyelerini sorun. Anne-babanız ile birlikte çeşitli seçenek ve olanakları konuşma konusuna çok zaman ayırmakta yarar vardır. Ama son seçimi siz kendiniz yapmalısınız. Etki altında kalıp, sırf başkaları bu sizin için en doğrusu diyorlar diye, istemediğiniz bir şey seçmeyin. Olanaklar ve sınırlılıklar Bundan sonraki sayfalarda, seçimlerinize etki edebilecek bazı şeylerin listesini yaptık. Burada siz de kendi notlarınızı tutabilirsiniz. Evde yaşamak veya taşınmak? Yaşadığınız yerde, en çok isteğiniz eğitim nı bulma olanağı var mı? Eğer yoksa, zamanınızın büyük bir kısmını uzun yolculuklar için harcamayı mı istediğinizi veya, evden taşınmayı mı düşünebileceğinizi, değerlendirmelisiniz. Bazı okullarda yatılı kalma olanağı vardır. Evle okul arası yolculuk süresi günde en az üç saat tutuyorsa veya mesafe en az 40 kilometreyse, Devlet eğitim burs ve kredi kurumundan [Statens lånekasse], evinden uzakta yaşayanlar için burs alabilirsiniz. Girebilmek için hangi koşullar aranıyor? Bazı eğitim programlarına girmek zor olabilir. Not koşulları, başvurunun büyüklüğüne bağlı olarak yıldan yıla değişiklik göstermektedir.o nedenle, sizin istediğiniz eğitim na girebilmek için kaç puan koşulu arandığını araştırın ama, puan tutarının yıldan yıla değişebileceğini unutmayın. İşe girmek ne kadar zaman alır? Üç yıl sonra yüksek öğrenim yeterliği sağlayan bir eğitim seçmek isterseniz, teorik eğitime devam etmeye istekli olup olmadığınızı iyi düşünmekte yarar vardır, çünkü bu programlar direk olarak bir meslek edindirmemektedir. Erkekler ve kızlar için aynı olanaklar? Erkek ve kadınlara özgü geleneksel toplumsal rollerden bağımsız olarak eğitim seçmeniz önemlidir. Birçokları tipik erkek meslekleri ve tipik kadın meslekleri olduğu kanısındadır. İş hayatının çeşitliliğe ihtiyacı vardır. Ne istediğinizi iyice düşünün! Bazı mesleklerin erkeklere göre, bazılarının ise kadınlara göre olduğu yolundaki fikirler sizi yönlendirmesin. Tecrübelerimiz, erkek ve kadınlara özgü geleneksel toplumsal rollerin tersine seçim yapanların, okullarında ve mesleklerinde memnun olduklarını göstermektedir. Eğitimi bitirdikten sonra iş bulmak kolay mıdır? Çeşitli mesleklerdeki iş gücü ihtiyacı yıldan yıla değişmektedir. O nedenle, sadece bugün iş bulmanın kolay olduğu yerlerden yola çıkarak meslek seçmemelisiniz. Aynı zamanda, sizi işsiz bırakacak bir eğitim almamanızda önemlidir. İhtiyaç olan meslekler hakkında mümkün olduğunca iyi bilgi edinin. Mesleki kariyer, maaş ve iş ortamı ile ilgiline gibi beklentilerim olabilir? Muhakkak ki, bir işte bir süre çalıştıktan sonra, basamak atlamanın mümkün olup olmadığını düşünüyorsunuzdur. Bu konuda, seçmeyi düşünebileceğiniz meslekte ne gibi olanaklar olduğunu bulmaya çalışın. Maaş önemlidir. Herkes tabi ki iyi kazanç sağlamak ister ama, memnuniyet, iş ortamı ve değerli bir şey yaptığınızı görmek de meslek hayatında ne kadar hoşnut olacağınız açısından aynı oranda önem arzeder. 10
Ya mesai saatleri? Mesai saatlerinin nasıl olduğunu araştırmanızda yarar vardır. Çok seyahat etmek gerekiyor mu? Seçmeyi düşünebileceğiniz meslekte vardiya işi olağan mıdır? Buna hazır mısınız, sizce böyle bir iş aile hayatıyla bağdaşabilir mi? Statü sağlayan meslekler ve moda meslekler bazı meslekler diğerlerine göre daha mı zevklidir? Bazı bağlamlarda, bazı mesleklerin, diğerlerine göre daha iyi olduğu ve daha yüksek statü sağladığı izlenimi edinebiliriz. Uzun öğrenim gerektiren meslekler veya geleneksel olarak yüksek gelir getiren meslekler olabilir. Bazı meslekler son derece heyecan verici veya zevkli görünebilir. Belki de, şöhretli bir avukat, cerrah veya eğlence hayatında popüler bir sanatçı olmayı düşünür müydünüz? Bu meslekler hakkındaki izleniminiz medya tarafından yaratılmış olabilir. İnsan kolayca etkilenebilir, o nedenle hayallerinizdeki mesleğin sizin kendi isteğiniz ve kendi yetenek, yapı ve ilgi alanlarınız ile üstesinden gelebileceklerinizin bir sonucu olup olmadığını iyi düşünün. Yanlış seçim yaparsam yeniden seçebilir miyim? Belki de, yapmanız gereken seçimler size korkutucu geliyor olabilir. Ama, yanlış seçim yaptığınız ortaya çıkacak olursa, lisede bir yıldan sonra yeni bir eğitim seçmek mümkündür. 11
Anne-babalarınıza Bu, gençlerin seçimidir Oğlunuz veya kızınız önemli bir yol ayrımında, lise öğrenimi seçimiyle karşı karşıya bulunuyor. Bu broşürde öğrenciler için yazılmış olan sayfaları okuyun. Çocuğunuzun yaptığı kontrol listelerini gözden geçirin. Çocuklarının ne olacağı konusunda annebabaların hayalleri olabilir ama, gençler seçimi kendileri yapmalıdır. Yasayla belirlenmiş hak Lise, sadece başarılı öğrenciler için seçme bir okul değil, herkes için bir okuldur. Eğitim yasası, ortaokulu bitiren gençlere şu hakları tanımaktadır üç yıllık lise öğrenimi müfredat na göre üç yıldan fazla süren öğrenimi tamamlamak öğrenim sırasında iki yıl ara verme hakkı Kişinin, 24 yaşını doldurduğu yılın sonuna kadar öğrenimini tamamlamış olması gerekmektedir. Azınlık kökenli başvuru sahipleri Yabancı dilli bir azınlığa bağlı gençlerin, şu durumlarda, Norveçli gençlerle aynı hakları vardır eğer kişi Norveç ortaokulu veya dengi bir okulu bitirmişse Norveçʼte, geçerli oturma izni varsa Oturma izni hakkında karar beklerken Norveçʼte yaşayan başvuru sahiplerinin, yine de lise öğrenimi için kayıt yaptırma hakkı yoktur. Reşit olmayan ilticacılar, oturma izni için karar beklerken, lise öğrenimine kaydedilebilirler ama, başvurularına ret cevabı alacak olurlarsa, ders yılını tamamlama hakları yoktur. Norveççeʼden başka bir anadil Eğer kişinin Norveççe, Laponca, Danimarkaca veya İsveççeden başka bir anadili varsa, müfredat nı, azınlık kökenliler için ikinci dil Norveççe ile izlemek isteyip istemediğine karar verebilir. O durumda, kişi yan dil [örneğin yeni Norveççe] öğrenimi görmez. Kişi, Norveççe sürdürülen olağan eğitim nı tercih edecek olursa da, Norveççe yan dil değerlendirmesinden muaf tutulabilir. Bu, eğer kişi Norveç temel eğitim sistemi içinde ortaokula gitmemiş veya temel eğitim görürken yan dilden muaf tutulmuşsa, geçerlidir. Eğer öğrenci, İngilizceʼnin yanısıra 2. bir yabancı dil alması gereken bir eğitim ndaysa, bunu kendi ana dilinde sınava girerek yerine getirebilir. Bu konuda okulun eğitim ve meslek danışmanı daha fazla bilgi verebilir. Yabancı dil bilgisine ilişkin belge Eğer kişi, ya anadili durumundaki dile veya başka bir yabancı dile hakimse, pek çok durumda, o dilde sınava girerek bilgisini belgelemesi mümkündür. Ekonomi lise eğitimini kim ödüyor? Kamu okullarında öğrenim ücretsizdir. Okul malzemesi ve ders kitaplarını, bir çok durumda, kişinin kendisinin ödemesi gerekir. Bu masraflar, eğitim ndan eğitim na göre farklılık gösterir. Destek uygulamaları Lise öğrenimi gören öğrenciler, çıraklar ve çırak adayları, Devlet borç ve burs kurumuna [Lånekassen] borç ve burs için başvuruda bulunabilirler. İnternet adresi www.lanekassen.no, da daha fazla bilgi bulunabilir. Ayrıca eğitim, ileri eğitim, kültür ve bilimsel araştırma alanlarında bir dizi burs ve vakıflara ve sosyal yardıma başvurmak mümkündür. www.legathandboken.no, adresine bakınız veya kütüphane veya kitapçılarda Vakıflar el kitabını [Legathåndboken] arayınız. Yaygın genel eğitim Arasından seçim yapılabilecek 12 adet eğitim vardır. Bunların hepsi öğrencilere yaygın bir genel eğitim sağlayacaktır. İki ana yön vardır: Mesleki eğitim veya yüksek öğrenime hazırlayan eğitim. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için 6. sayfaya bakınız. 12
Yeterlik Lise öğreniminin temel amacı, bütün gençlere yüksek öğrenim için yeterlik, mesleki yeterlik veya daha düşük düzeyde yeterlik sağlayacak bir eğitim vermektir. Mesleki eğitim seçen öğrenciler için bu, geçmişe kıyasla çok daha fazla kişinin tamamlanmış mesleki eğitim alacağı anlamına gelmektedir. Gençlerin bir çoğu öğrenimlerini iş yerlerinde tamamladığından, bu da gençler arasında işsizliğin azalmasına katkıda bulunabilir. Yüksek öğrenim için yeterlik Eğer kişi, lise öğreniminden sonra yüksek eğitim alacaksa, yüksek öğrenime hazırlayan üç eğitim ndan birini seçmesi doğaldır. Bakınız sayfa 6. Mesleki yeterlik Öğrenci, dokuz mesleki eğitim ndan birini tamamlarsa, mesleki yeterlik edinir ve lise öğreniminden sonra iş hayatına atılabilir. Ancak, mesleki eğitim sırasında veya sonunda, genel eğitim yeterliğine ekleme imkanı olduğuna dikkat etmekte de önem vardır. Bu konuda daha fazla bilgi için 6. sayfaya bakınız. Daha düşük düzeyde yeterlik Eğer öğrenci, lise öğrenimini bitirdikten sonra, çeşitili nedenlerle, tam mesleki yeterlik veya yüksek öğrenim yeterliği edinememişse, kendisine öğrenim sırasında edindiği yeterliği belgeleyen bir yeterlik belgesi verilir. Eğer lise öğreniminin başından itibaren öğrencinin yüksek öğrenim yeterliği veya mesleki yeterlik edinmekte zorluk çekeceği biliniyorsa, okul, öğrenim sürecini planlamak ve öğrenciye uyarlamakta yardımcı olabilir. Yüksek öğrenim için genel yeterliğe ekleme Öğrenimlerine hangi eğitim nda başlamış olurlarsa olsunlar, liseye giden bütün öğrencilerin yüksek öğrenim yeterliği edinme imkanı vardır. Sorularınızı okulun eğitim ve meslek danışmanına yöneltebilir, ayrıca bu konuda daha fazla bilgi için 6. sayfaya bakabilirsiniz. Anne-babaların karşılaştığı zorluk: kendilerinin sorumluluk almaları konusunda gençlere yardımcı olmak Anne-babalar, eğitim ve meslek seçimi konusunda, gençler için önemli birer sohbet arkadaşı ve yol göstericidirler. Her şeyden önce sizlerin kendi deneyimleriniz var. Ayrıca gençlerin yetenek, yapı, beceri ve ilgi alanlarını kimse sizden iyi tanıyamaz. Ancak yine de kendi çocuklarınız için seçimi siz yapamazsınız. Yaparsanız, bu talihsiz durumlara yol açabilir. O nedenle, yapabileceğiniz yardım konusunda alçakgönüllü olmanızda yarar vardır. Kendi çocuklarınız için iyi bir rehber olabilmenin yolları Kendi çocuklarınıza iyi birer yol gösterici olabilmek için onları odak noktası yapmalı onlara dikkatinizi vermeli eğitim ve meslek hakkındaki düşünce ve isteklerini dinlemeli çocukların kendi durumları hakkındaki düşüncelerine kulak vermeli onların görüşlerine saygı göstermeli onlara zaman tanımalı onları sorumlu ve bağımsız insanlar olarak gördüğünüzü ifade etmeli kendi beklentilerinizi geri plana atmalı onlarla bir an önce konuşmaya başlayarak, yapılacak seçimin yavaşça olgunlaşmasını sağlamalı süreç işlerken yeni seçim yapabilmelerine olanak tanımalı onları tartışmaya yönelten sorular sormalı onların yaptıkları seçimin gerekçelerini dinlemeli son kararı ferdin kendi sorumluluğuna bırakmalısınız Gelecekteki eğitimin seçimi önemli bir seçimdir. Bir çok öğrenci ve anne-baba bu seçimi zor, nerdeyse korkutucu bir seçim olarak görürler. Eğer ilk seçimin yanlış olduğu ortaya çıkacak olursa, yeni bir eğitim seçmenin mümkün olduğunu bilmek teselli olabilir. 13
Enformasyon toplantıları İyi bir rehber olabilmek için, günümüzün okul sistemini ve eğitim olanaklarını tanımanız gereklidir. Bu konulardaki güncel bilgileri çeşitli şekillerde elde edebilirsiniz. Ortaokulları, eğitim ve gelecekteki meslek seçimi hakkında çeşitli enformasyon toplantıları düzenler ve öğrencilere, okuldan evlerine götürmek üzere enformasyon malzemesi verilir. Sizler de, liseler tarafından düzenlenen kamuya açık gün toplantılarına gelebilir veya eğitim ve meslek fuarlarını ziyaret edebilirsiniz. İnternet adresi, www.vilbli.no, da lise öğrenimi hakkında bilgi verilmektedir. Normal olarak, veliler için enformasyon toplantıları düzenlenmektedir. Ek olarak, siz de, eğitim seçimi konusunu konuşmak üzere eğitim ve meslek danışmanından özel bir görüşme talep edebilirsiniz. 14