1.HAFTA
Temel Bilgi Teknolojilerine Giriş Bilgi Teknolojileri Veri, Bilgi, Enformasyon Kavramı Bilgisayar Bilgisayarın Tarihsel Gelişimi Bilgisayarın Gelişim Kuşakları 1
Bilgi Teknolojileri Bilgi teknolojileri, bilgi toplumunun gelişmesinde önemli etkiye sahiptir. Son yıllarda yaşanan gelişmelerin temelinde bilgi teknolojileri yatmaktadır. Farklı iki disiplin olarak gelişen bilgisayar ve iletişim teknolojileri, günümüzde bilgi teknolojileri adı ile tek bir çatı altında toplanmaya başlanmıştır. Bilgi teknolojileri ve bu alandaki yenilikler gerek insanların gerekse işletmelerin günlük hayatlarını yakından etkiler hale gelmiştir. Günümüzde işletmeler, faaliyetlerini daha etkin ve verimli gerçekleştirebilmek için giderek daha fazla bilgi ve iletişim teknolojileri kullanmakta, bu teknolojiler işletmelerin rekabet ve başarıları için daha fazla önem arz etmektedir. 2
Bilgi Teknolojileri Bilgi, insanlık tarihi boyunca kişi ve toplumların zenginliğinin en önemli kaynağı olmuştur. Özellikle 20. yüzyılın ortalarından itibaren teknoloji alanında yaşanan gelişmeler; bilgi toplumuna dönüşüm sürecini hızlandırmıştır. Bilgi teknolojileri, bilgi toplumunun gelişmesinde ve bugünkü durumunu almasında önemli etkilerde bulunmuştur. Bilginin toplanmasını, işlemesini, depolanmasını, çeşitli aracılar ile bir yerden bir yere iletilmesini sağlayan iletişim ve bilgisayar teknolojilerini kapsayan bütün teknolojiler "bilgi teknolojisi" olarak adlandırılabilir. 3
Bilgi Teknolojileri Bilgi teknolojileri, bilgiye kolay ulaşmamızı sağlayan araçlar olarak tanımlanabileceği gibi, aynı zamanda da bilgiyi gerekli yerlere ulaştırmak olarak da nitelendirilebilmektedir. Günümüzde bilgi teknolojileri, yaşamın hemen hemen her alanında insanlara hizmet etmektedir. Bilgi teknolojilerinin hızlı gelişmeler yaşandığı bilgi çağında, teknoloji, sadece bireyler için değil ülkeler ve firmalar için de vazgeçilmez bir unsur haline gelmiştir. 4
Veri Bilgi Enformasyon Kavramları Veriyi kısaca; olguların harf, sayı, renk gibi sembollerle ifade edilmesi şeklinde tanımlayabiliriz. Veriler; ham, şekillendirilmemiş, işlenmemiş ve çözümlenmemiş sayısal veya sözel olabilen simgelerdir. Veriyi tek başına analiz ettiğimizde bizlere anlamsız gelecektir. Fakat veriler bir araya gelip işlendiğinde bilgiye dönüşecek ve anlam kazanmaya başlayacaktır. 5
Veri Bilgi Enformasyon Kavramları Günümüzde, bilgi ve enformasyon kavramları eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Oysa, bu iki kavram anlam bakımından birbirinden farklıdır. Enformasyon, verilerin çeşitli işlemlerden geçirilerek (gözlem, kayıt, depolama, sorgulama, işleme, çözümleme, düzenleme ve özetleme vb.) biçimlendirilip bir anlam ifade edilmiş haline denir. Enformasyon sözcüğünün içinde, bilgi (info) ve iletişim (communication) sözcükleri gizlidir. Bilgi ise herhangi bir konu ile ilgili verilerin bir araya gelmesi ile oluşan açıklayıcı ifadeler bütünüdür. 6
Veri Bilgi Enformasyon Kavramları Daha önce bahsettiğimiz üzere, tek başına bir anlam ifade etmeyen veriler ihtiyaç halinde sınıflandırılır, işlenir ve analizleri yapılarak bir amaç doğrultusunda enformasyon ve ardından bilgiye dönüştürülebilirler. Kısaca bilgiye, bir çeşit işlenmiş enformasyon da diyebiliriz. 7
Veri Bilgi Enformasyon Kavramları Veri, enformasyon ve bilgi kavramlarını bir örnek yardımıyla açıklamaya çalışalım: Örneğin, hava yolu taşımacılığı yapan bir şirketin hizmet verdiği müşterilerin adı, cinsiyeti, yaşı birer veridir. Bu şirketten hizmet satın alan müşterilere ilişkin verileri günlük olarak bir listede sıralarsak bu bir enformasyondur. Bu hava yolu taşımacılığı şirketinin hizmetlerini kullananlara ilişkin verileri/enformasyonları kullanılarak, cinsiyet, yaş ve gelir durumlarına göre uçuş alışkanlıkları konusunda çeşitli çıkarımlarda bulunabilir, bilgi sahibi olabiliriz. 8
Veri Bilgi Enformasyon Kavramları Örnekten de anlaşılacağı üzere, bilgiye ulaşabilmek için verilerin/enformasyonların kullanılması gerektirmektedir. Bu ihtiyaç karşımıza veri işleme kavramını çıkarmaktadır. Veri işleme mevcut verilerin bir araya getirilmesi ve belirli bir amaca hizmet edebilecek yeni bir forma kavuşturulması işlemi olarak tanımlanabilir. 9
Bilgisayar Günlük hayatımızda, iş hayatında ve akademide kişilerin kullanımına sunulan veri boyutlarının her geçen gün büyümesi verilerin daha hızlı bir şekilde işlemesine duyulan ihtiyacı artırmıştır. Bugün veri işlemede kullanılan teknoloji ürünlerinin şüphesiz en yaygınlarından biri bilgisayardır. Kimi zaman bilgi işlem makinası, kompüter ya da elektronik beyin olarak da adlandırılan bilgisayar, kendisine daha önceden tanımlanan bir sisteme göre verileri elektronik olarak büyük bir hız ve güvenilirlikte işleyen ve saklayan makinadır. 10
Bilgisayar Bilgisayarlar, dış ortamlardan veri alan, onları matematiksel ve mantıksal işlemlerden geçirip yeni, anlamlı değerlere dönüştüren, elde edilen bu bilgileri sıralayabilen ve sınıflayabilen, gerekirse verileri depolayabilen ya da dış ortama aktarabilen elektronik ve elektro-mekanik makinelerdir. Başlangıçta bilgisayarların sadece bilimsel amaçlı kullanılacağı düşünülse de günümüzde bilgisayarların en yoğun kullanım alanlarının iş dünyasında, ticari amaçlı ve kişisel olduğunu görmekteyiz. 11
Bilgisayar Bilgisayarın işlevleri ve yeteneklerini ise aşağıdaki gibi özetleyebiliriz: Veri depolama, aktarma, saklama, Veri karşılaştırma, kıyaslama, sıralama, Verileri çok kısa zamanda arayıp bulma, Veri işleme, Büyük boyutlu problemleri kısa sürede çözme, Aritmetik hesaplamalar yapabilme, 12
Bilgisayar Eğitimde yardımcı araç olarak kullanılır. Bilimsel çalışmalarda, araştırma ve uygulama aracı olarak kullanılır. Endüstrilerde, üretim ve kontrol süreçleri için kullanılır. İşletmelerde yine diğer faaliyetlerde yardımcı araç olarak kullanılır. Basın ve yayın işlemleri amaçlı kullanılır. Yazılı ve görüntülü medya, iletişim vb. konularda kullanılır. Oyun ve eğlence amaçlı kullanılır. 13
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi Bilgisayarın keşfi milattan önce abaküsün bulunmasına dayandırılsa da, günümüzde kullandığımız türden sayısal bilgisayarların bulunması 1940 lı yıllarda gerçekleşmiştir. Teknolojik gelişmelerle birlikte bilgisayarlar da gelişme göstermiştir. 1900 lü yılların ilk yarısında ağırlığı tonlarla ölçülen bilgisayarlardan günümüzde ağırlığı gramla ölçülüp birçok işlemi gerçekleştirebilen bilgisayarlara geçilmiştir. 14
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi 1937 yılında IBM şirketi adına çalışma yapan Harvard Üniversitesi hocalarından Howard Aiken ve Browne un geliştirdiği Mark 1 adlı makine ilk defa insan müdahalesi olmaksızın çalışan sayısal otomatik bilgisayar olma unvanını almıştır. Bu bilgisayar dört işlem yapabilme, verilen değerleri karşılaştırabilme ve depoladığı bilgileri kullanabilme özelliklerine sahipti. 15
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi İlk prototip elektronik bilgisayar ise 1937-38 yıllarını kapsayan kış ayarında geliştirilmiştir. Iowa State College da matematik ve fizik profesörü olan Dr. John Vincent Atanasoff tarafından tasarlanan bu bilgisayara Atanasoff-Berry Computer ABC ismi verilmiştir. Bu bilgisayar, kaydetme ve aritmetik-mantık fonksiyonları için vakum tüplerini kullanmaktaydı ve ABC nin en önemli özelliği simültane eşitlik sistemlerini çözebilecek yeteneklere sahip olmasıydı. 16
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi Konrad Zuse'nin 1941 yılında geliştirdiği "Z makineleri"nden 3 kodlu olanı, ikili sayı tabanına göre çalışıyordu. Gerçel sayılar ile işlem yapabilen ilk makine olan Z3'ün turing uyumlu olduğu kanıtlanmış ve böylece Z3 ilk bilgisayar unvanını almıştır. ENIAC, gelişmiş bilgisayar teknolojisinin ilk yansıması olarak tarihe geçmiştir. ABD Ordusu tarafından geliştirilen ENIAC (1946), onluk sayı tabanına dayalı olup ilk genel kullanım amaçlı eletronik bilgisayar unvanına da sahiptir. ENIAC (Electronic, Numerical, Integrator And Computer) açılımının kısaltmasından oluşmaktadır ve Türkçe karşılığı ise elektronik sayısal entegreli hesaplayıcı olarak bilinmektedir. 17
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi ENIAC (Electronic Numerical Integrator And Computer) John Mauchly & John Presper Eckert Dünyanın ilk genel amaçlı sayısal bilgisayarı 2. Dünya Savaşında ortaya çıkan gereksinimler Vacuum Tube (Vakum Tüpleri) 30 ton ağırlık, 18.000 lamba,140 metrekare Saniyede 5.000 toplama işlemi 18
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi ENIAC, her ne kadar ilk bilgisayar olarak biliniyor olsa da aslında sadece sayısal mantıkla hesaplama yapabilen büyük hacimli bir hesap makinesidir. Diğer taraftan, ilk kişisel bilgisayar olarak Altair 8800 gösterilmesine rağmen bu bilgisayar ekrana ve klavyeye sahip değildir. Bundan dolayı gerçek anlamda ilk bilgisayar olarak IBM PC yi kabul etmemiz daha doğru olacaktır. Satışa sunulan ilk kişisel bilgisayar ise İtalyan firması Olivetti nin ürettiği Programma 101 dir. 1962 yılında başlayan proje 1965 yılında tamamlanarak büyük miktarda seri üretimine geçilmiştir. Programma 101 in piyasaya çıktığında satış fiyatı 3,200 dolar civarındaydı ve bu tutarın bugünkü değeri yaklaşık 30,000 dolara eşittir. 19
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi Bu yıllarda program yazabilmek için makine dili kullanılıyordu ve kullanılan bilgisayar donanımının çok iyi bilinmesi gerekiyordu. UNIVAC gibi IBM 700 serisi bilgisayarların yapımında da vakum tüpler kullanıyordu. Fakat vakum tüplerinin çok enerji harcaması ve aşırı ısınması bu bilgisayarın sürekli arıza yapmasına sebep oluyordu. 1963 yılından sonra birden fazla transistor birleştirilerek entegre devreler oluşturulmuştur. Bilgisayar teknolojisinde yaşanan bu önemli gelişmeler sayesinde, tonlarca ağırlıkta, yavaş işlev yapabilen modellerden, milyonlarca işlemi çok kısa sürede yapabilen ve daha küçük boyuttaki bilgisayarlara geçiş sağlanmıştır. 20
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi Entegre devrelerin kullanılması; bilgisayarın boyutlarının küçülmesine, işlem hızının artmasına sebep olurken aynı zamanda maliyetlerde önemli bir düşüş sağlamıştır. Manyetik disklerin üretilmesi de yine entegre devrelerin kullanıldığı yıllara rastlamaktadır. Entegre devrelerin kullanımı ile merkezi işlem birimleri üretilmeye başlamıştır. Entegre devre elemanlarının kullanıldığı ilk bilgisayar ise IBM 360 dır. 1970 den sonra entegre devre teknolojisi gelişimine devam ederken bu sefer entegreler birleştirilerek chip (çip) teknolojisine geçiş sağlanmıştır. Çip teknolojiyle üretilen ilk bilgisayar Intel in ürettiği 4004 modeli bilgisayarlardır. 21
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi Jobs, Wozniak ve Ron Wayne üçlüsü 1975 yılında Steve Jobs un evinin garajında Apple adında küçük bir şirket kurmuştur. Muhteşem üçlünün ürettiği ilk bilgisayar MOS 6502 işlemciye sahip Apple I olmuştur. Klavye ve monitörü bulunmayan Apple I adlı bilgisayarın seri üretime geçtiğinde sadece 200 adet üretilmiştir. 22
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi 1980 li yılların başında İngiltere de Clive Sinclair firması, 1KB ve 16KB arasında RAM kapasitesi, 3.25 MHz cpu saat hızı ile güçlü bir makine olan ZX80 modelini ilke defa piyasada tanıttı. Bilgisayar 'kit halinde' sunulurken makinenin montajını kullanıcıların yapması gerekiyordu. Microsoft un sahibi Bill Gates 1980 li yılların sonunda MS DOS İşletim sistemini tanıtırken aynı zamanlarda IBM firması günümüzde de söz sahibi olan ilk kişisel bilgisayarını piyasaya sürdü. 23
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi 1980: Prof. Dr. Abdullah Atalar, 56 KB hafızalı CP/M işletim sistemi ile çalışan Intel Mikro işlemcili Türkiye nin ilk kişisel bilgisayarını yaptı 1989: Taşınabilir, dizüstü (notebook) bilgisayarlar piyasaya sürüldü 1991: İlk internet uygulamasına geçildi 1993: Pentium teknolojisi ile 64 Bitlik Bilgisayarlar Power-PC mikro işlemciler geliştirildi 1994: 64 Bitlik mikrobilgisayarlar geliştirildi 24
Bilgisayarların Tarihsel Gelişimi 1997: DVR-R teknolojisi üretildi 2001: Tablet bilgisayarların kullanımı yaygınlaştı 2003: Çift katman teknolojisi kullanılarak DVR+R diskler üretildi 2004: Windows Vista ilk olarak tablet uyumlu Windows modeli oldu 2010: Apple Ipad i piyasaya sürmüştür. Ipad, IOS sistemi ile piyasaya sürülen ilk tablet bilgisayar olarak tarihe geçti 2015: Windows 10 tanıtıldı. 25
Bilgisayarların Gelişim Kuşakları Birinci Kuşak (Vakum Tüplü) Bilgisayarlar (1946-1959): İşlemci olarak çok büyük vakum tüplerine sahipti. Fazla enerji harcıyorlardı. Çevreye fazla ısı yayıyorlardı. Veri programlarını ana belleklerinde tutarlardı. Saklama aracı olarak manyetik teyp kullanılıyordu. Programlar fazla detay gerektiren makine dilinde yazılıyordu. 26
Bilgisayarların Gelişim Kuşakları İkinci Kuşak (Transistörlü) Bilgisayarlar (1959-1964) ASSEMBLY dili kullanılmaktaydı. İşlemci olarak vakum tüpleri kullanılırdı. Ortalama 10.000 transistör ile çalışırlardı. Birinci kuşak bilgisayarlara göre daha az enerji kullanırlardı. Daha az ısı yayarlardı. Transistörler tablolar üzerine el ile monte edilirdi. 27
Bilgisayarların Gelişim Kuşakları Üçüncü Kuşak (Entegre Devreli) Bilgisayarlar (1964-1970) İlk Merkezi İşlemci Birimi (CPU) üretildi. İşlemci olarak entegre devreler kullanılırdı. Düşük maliyet ile yüksek güvenirlik sağlanmaya başlandı. Manyetik diskler kullanılmaya başlandı. Program ve veriler ihtiyaç duyulduğu sürece saklanabiliyordu. Fortran, Cobol gibi bilgisayar programlama dilleri geliştirilmiştir. 28
Bilgisayarların Gelişim Kuşakları Dördüncü Kuşak (Mikro işlemcili) Bilgisayarlar (1970-1990 ) Transistorlar entegre devreleri, entegre devreler de bir araya getirilerek mikro işlemcileri oluşturmuştur. Çevre birimlerinin bir çoğu bu dönemde geliştirilmiştir. Mikro işlemcilerle daha hızlı işlemler yapılmaktadır. Daha fazla bilgi ve program saklanabilen disk ve CD'ler kullanılabilmektedir. Yapay zekâ kavramı hayata geçirilmiştir. Ağ sistemleri oluşturulup bilgisayarlar arasında iletişim sağlanabildi. Bilgisayarlar fiziksel olarak küçülerek kullanışlı ve taşınabilir hale geldi. 29
Bilgisayarların Gelişim Kuşakları Beşinci Kuşak (Yapay Zekâlı) Bilgisayarlar (1990- Günümüze) Bu bilgisayarlar, çipler ve bütünleşik devrelerden oluşur. Kişisel bilgisayarların yetersiz kaldığı durumlar için üretilmiştir. Prolog, Lisp gibi sembollere mantıki programlama elemanları ile işleyebilen diller kullanılmaya başlamıştır. Paralel işlem sistemleri mimarilerinin kullanımı bu kuşakta görülmektedir. İnsan gibi düşünebilen (en azından belli bir alanda) ve insan gibi hissedebilen (duyan, gören) makinelerin tasarlanması bu dönemde gerçekleştirilmiştir. 30