HALİÇ EYÜP
EYÜ anbuş Miniatürk Santral İstanbul Vialand
Rahmi Koç Müzesi Hasköy İskelesi Bulgar Kilisesi Dimitri Kantemir Müzesi Ahida Balat Sinagogu Yanbol Sinagogu Panagia Balinou Surp Hreşdagabed Ayios Dimitros Kilisesi Kilisesi Panayia Vlaherna Ayvansaray Kilisesi Kilisesi ve Ayazması Fener Rum Patrikhanesi Fener Rum Erkek Lisesi Panagia Muhliotissa Müzesi P
72 Haliç - Eyüp Haliç Efsaneleri Mitoloji ve İstanbul ile ilgilenip de Haliç le ilgili öyküleri duymayan herhalde pek yoktur! Mitolojik olanlardan en yaygın olanı; Argos prensesi Io ile Tanrı Zeus arasındaki yasak aşktan kaynaklananı. Zeus, karısı Hera nın Io yu görmemesi için onu bir beyaz inek şekline sokar. Fakat Hera bu işte bir tuhaflık olduğunu sezip, Zeus tan o ineği kendisine hediye etmesini ister. Alınca da, dev Argos Panoptes i ineğe gözkulak olması için görevlendirir. Zeus, Io yu kurtarmak için habercisi Hermes i gönderir. Ama o sırada Hera İo nun rahatını kaçırmak için ona bir atsineği musallat etmiştir. Bu öykünün bundan sonrasında rivayet muhtelif! Bazıları, ineğin sinekten kurtulmak için sonunda kendini sulara atıp yüzerken geçtiği derin vadinin suyla dolduğu ve böylece Boğaz ın oluştuğu biçiminde biter ki Boğaziçi ne Eski Grekçe de Bosphorosus, İngilizce de Bosphorus, Fransızca Corne d Or yani İnek Geçidi denilmesinin de kaynağı budur. Genellikle bütün öykülerin sonunda İo ile Zeus bir araya gelirler, Zeus bir dokunuşta İo yu eski haline döndürür. Keroessa adı verilen bir kızları olur. O da deniz tanrısı Poseidon ile evlenir ve Bizans ı kuracak olan Byzas ı doğurur. Haliç e Altın Boynuz / Golden Horn denilmesi bu öykülerdeki ortak noktaların neredeyse hepsine bağlanabiliyor. Her hâlükârda bölgenin sonraki sakinleri çok daha gerçekçi yaklaşımlarla Haliç in ne kadar stratejik bir liman olduğunun, bu kentin can damarının orada attığının bilincinde imişler. Osmanlılar ise Arapça körfez anlamına gelen Haliç i, saadet evi dedikleri başkent İstanbul la birleştirerek burayı İstanbul Boğazı sayıp, Haliç-i Dersaadet demişler. Boğaziçi ne de Haliç-i Bahr-i Siyah yani Karadeniz Boğazı! 16. yüzyılda, Osmanlı Sultanı II. Beyazıt zamanında Leonardo da Vinci de Haliç in iki kıyısını birbirine bağlayacak bir köprü çizmiş fakat uygulanmamış. Da Vinci nin Alman Türkolog Franz Babinger in bulduğu mektupları ve çizimleri bugün Topkapı Müzesi nde duruyor!
73 EYÜP Kuruluşu MS 5. yüzyıl ortalarına uzanan yerleşme, çevredeki dini yapılar nedeniyle, kutsal bir şifa merkezi olarak tanınmıştı. 6. ve 7. yüzyıllarda Konstantinapolis, sur dışına doğru uzanıp, özellikle Haliç in kuzeyindeki Sycae ticaret kolonisi ile ilişkiler geliştirmeye başlamış, 6. yüzyılda Justinianos döneminde Ayvansaray da Meryem e ithaf edilen büyük kilise, Eyüp te de manastırlar yaptırılmıştı. Bu dönemde Eyüp ün bulunduğu alan, Haliç in diğer sahilleri gibi, zengin ve yoğun bir bitki örtüsüyle kaplı olduğundan ve yakın çevresindeki ormanlarda av hayvanları yaşadığından, imparatorlar tarafından avlanma alanı ve sayfiye yeri olarak da kullanılıyordu.. Bizans Döneminde Eyüp ve Bir İpucu: Zafer Yolu MS 5. yüzyılda Konstantinopolis kendini koruması için yaptırılmış birinci kuşak surlar aşılmış, kent batıya doğru yayılarak Theodosios Surları na dayanmıştı. Bu gelişme sırasında kentin ilk çekirdek bölgesinden başlayıp, kara surları üzerindeki giriş kapılarına doğru yönelen iki ana eksen/yol ortaya çıkmıştı: Meşe Yolu ve Zafer Yolu. Osmanlı Döneminde Haliç ve Eyüp 15. ve 16. yüzyıllar 1453 yılında Osmanlı topraklarına katılan Konstantinopolis, bu tarihten başlayarak hızla toparlanıyordu. Fatih ve arkasından gelen padişahlar, devletin ve imparatorluğun gücünü simgeleyen bir dünya kenti olabilmesi için kent yönetimini hızla örgütlüyorlardı. Başkent İstanbul daki bu örgütlenme, kentteki üretimi de kapsıyordu. Mal ve hizmet üretim tesisleri Saray çevresinde, Bedesten ve Kapalıçarşı da, savaş endüstrisi tesisleri de Haliç limanı çevresinde toplanmıştı. Eyüp ü Eyüp yapan sır! Eyüp e yüklenen roller İstanbul un fethi sırasında başlamıştı. Eyüp Sultan, Muhammed peygamberin sahabelerinden Ebu Eyyub a ait olduğuna inanılan bir mezarın bulunmasıyla ortaya çıkarılmıştı. Fatih, bu mezar üzerine hemen bir türbe yaptırmış, yanında İstanbul un ilk sultan camii ve külliyesi inşa edilmişti. İşte bu külliye bugünkü Eyüp yerleşiminin çekirdeğidir. Mekke, Medine, Kudüs ten sonra Eyüp Eyüp ün Eyüp Sultan ile başlayan manevi sembolizmi Osmanlı İmparatorluğu nun sultanlarının halife olarak İslam dünyasının dini temsilcisi sıfatına erişmesi, bunun gereği olarak Hz. Peygamber e ait kutsal emanetlerin de Eyüp e taşınması ile yükselmişti. Bu dönemde Eyüp, Mekke, Medine ve Kudüs ten sonra en kutsal 4. İslam ziyaretgahı haline gelip, tarikatlara ait tekkeler, ileri gelen bilgin ve saray mensubuna ait türbeler ve kabristanlarla büyümüştü. 17. ve 18. Yüzyıllarda Eyüp 17. yüzyıl boyunca Anadolu dan, 18. yüzyılda da Rumeli den gelenlerle Haliç boyunca konut alanları yoğunlaşıyordu. 18. yüzyılda Anadolu dan kopup gelen bazı ailelerden başka, bekar erkekler, yeniçerilikten ayrılanlar da çoğunluktaydı. Doğal olarak bunlar geçim sıkıntısı içindeydi, geçimini meşru ve yasal yollardan sağlayamayanlar da vardı. Eyüp, Kasımpaşa ve Üsküdar da gecekondulaşmanın ve sefaletin ilk işaretleri görülmeye başlanmıştı. Refik Ahmet Sevengil, İstanbul Nasıl Eğleniyordu? başlıklı kitabında diğerlerinin yanı sıra Eyüp deki sefahata da ilginç örnekler verirken, padişahların aldıkları düzenleyici önlemlere de değiniyor. Eyüp karakolları ile de pek meşhurdur. Sosyal, kültürel ve ticari hayatın etkinliği burada diğer kadılıklara göre daha fazla karakola ihtiyaç hissettirmiş olmalı. Abdülaziz le birlikte karakolların cephelerı bitkisel süslemelerle bezenmiş. 1718-1730 Lale Devri nde dönem yapılarının çoğunluğu tarihi merkezin dışında, Kağıthane ya da Boğaziçi nde yer alır. Lale Devri nde Eyüp, bugün Haliç ile Eyüp Sultan arasında yer alan bölgede genişlemiştir.
74 Eyüp e Pierre Loti Etkisi Selanik e gelip orada Aziyade adında bir Türk kızına aşık olan Fransız Pierre Loti daha sonra İstanbul da yaşayıp Eyüp sırtlarından gördüğü Haliç e hayran olmuş ve Eyüp algısına çok şey katmış. Cumhuriyet Döneminde Eyüp Cumhuriyetin ilk dönemindeki kentlerin planlanması çalışmalarında İstanbul için farklı ülkelerden Batılı uzmanlar plan ve öneriler geliştirmiş, ancak hepsi de Haliç i bir sanayi alanı olarak görmüşler. 1940 lı yıllarda Rami yöresinde oluşturulmuş yeni yerleşme alanına Balkan göçmenlerinin yerleştirilmesi, Eyüp ün sanayi ile iç içe girerek, Haliç kıyısı boyunca kuzeybatıya doğru büyümesine yol açmış. İade-i İtibar Arayışları 1980 den sonra Eyüp, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ne bağlı ilçe konumuna getirildi. Haliç in kıyıdaki imalathaneler ve Sütlüce deki mezbaha kaldırıldı, sahilde yeni dolgu alanları tesis edilerek geniş ve kıyı kotundan yüksek sahil yolu düzenlendi. Ardından Kemerburgaz yerleşmesi ve kırsal alanı Eyüp Belediyesi ne bağlandı, böylelikle Eyüp Karadeniz kıyılarına kadar çok geniş bir alanın yerel yönetim merkezi oldu. Bilgi Çağının Eyüp ü Eyüp teki Özel Rehberiniz; Artırılmış Gerçeklik (Augmented Reality) ile EYÜPMOBİL Uygulaması İstanbul Kalkınma Ajansı nın desteği ile Eyüp Belediyesi tarafından hazırlanan ve Artırılmış Gerçeklik (Augmented Reality) ile zenginleştirilen bir mobil uygulama var, adı EYUPMOBİL. Web Portalı: www.eyupmobil.com
75 Bugün Eyüp e Niçin gidilir? Eyüp eskiden beri taşıdığı kutsal kimliği ve önemli bir ziyaretgah özelliğini bugün de korumaktadır. Müslümanlar genellikle bu yüzden giderler. Eylül aylarında geleneksel sünnet giysileri giydirilmiş ve Eyüp Sultan ı ziyarete götürülmüş erkek çocukları ile dolar. Eyüp e her şeyden önce mitolojik Altın Boynuz u görmek için gidilir. En güzel mezartaşlarına ise Eyüp te rastlanır. Rota 1: Haliç in en mistik köşesi Eyüp te Osmanlı Ünlülerinin Mezarları Güzergah: 1. Eyüp İskelesi ve Sahili 2. Kaptan Paşa Camii ve Üçgen Ada 3. Reşadiye Okulu (şimdiki Ebusuud İmam Hatip Ortaokulu) ve Sultan Reşad Türbesi 4. Adile Sultan Türbesi 5. Hasan Hüsnü Paşa Türbesi 6. Prens Sabahattin Türbesi 7. Mihrişah Sultan Türbesi - Bostan İskelesi Sok. 8. Vakıf İmareti - Aşevi 9. Hüsrev Paşa Kütüphanesi- Beybaba Sok. 10. Sultan Süleyman Çeşmesi 11. Bahariye Sokağındaki Hediyelik eşya dükkanları 12. Teleferik 13. Piyer Loti Kahvesi 14. Eyüp Sultan Meydanı 15. Eyüp Sultan Camii ve Türbesi 16. Akmanoğlu Fırını 17. Sokullu Külliyesi 18. Saçlı Abdülkadir Efendi Mescid ve Türbesi 19. Eyüp Oyuncakçılığı Atölyesi 20. Zal Mahmud Paşa Camii ve Türbesi 21. Feshane Rota 2- Haliç te Ortodoks ve Yahudi İzleri Güzergah: 1. Fener Ortodoks Patrikhanesi 2. Fener Rum Erkek Lisesi 3. Dimitri Kantemir Müzesi 4. Panayia Muhliotissa Kilisesi 5. Bulgar Kilisesi 6. Yanbol Sinagogu ve Balat 7. Balat Çarşısı 8. Surp Hreşdagabed 9. Panagia Balinou 10. Ayios Dimitros 11. Ahida Balat Sinagogu 12. Panayia Vlaherna Kilisesi ve Ayazma 13. Ayvansaray İskelesi Rota 3- Haliç ve Eyüp te Çocuk, Genç, Eğitim ve Eğlence Güzergah: 1. Hasköy İskelesi 2. Rahmi Koç Müzesi 3. Miniaturk 4. Santral İstanbul 5. Vialand
Santral İstanbul Vialand Miniatürk EYÜP Fener Rum Patrikhanesi Dimitri Kantemir Hasköy İskelesi Rahmi Koç Müzesi Müzesi Fener Rum Erkek Lisesi Panagia Muhliotissa Müzesi Bulgar Kilisesi Ahida Balat Sinagogu Yanbol Sinagogu Panagia Balinou Surp Hreşdagabed Ayios Dimitros Kilisesi Kilisesi Panayia Vlaherna Ayvansaray Kilisesi Kilisesi ve Ayazması anbuş 76 Pier Loti Kahvesi Teleferik * Sultan Süleyman Çeşmesi * Eyüp Sultan Oyuncakcılığı Atölyesi * Mihrişah Sultan Türbesi * Vakıf İmareti Aşevi Hüsrev Paşa Halk Kütüphanesi * Adile Sultan Türbesi * Hasan Hüsnü Paşa Türbesi * Prens Sabahattin Türbesi Eyüp Sultan Camii Akmanoğlu Fırını Saçlı Abdülkadir Efendi Mescidi ve Türbesi Reşadiye Okulu ve Sultan Reşat Türbesi Kaptanpaşa Camii Eyüp İskelesi Sokullu Külliyesi Zal Mahmut Paşa Camii ve Türbesi Feshane
77 Rota 1: Haliç in en mistik köşesi Eyüp te Osmanlı meşhurlarının mezarları Ulaşım Eyüp e gelmenin en keyifli ve pratik yolu Taksim ve Topkapı dan gelen tramvay hattına en yakın iskeleden bineceğiniz Üsküdar - Eyüp hattı vapurları ile denizden ulaşımdır. Karadan toplu taşım araçlarını tercih ederseniz, İETT nin Akşemsettin -Eminönü arası çalışan 99 Hattı da işinizi kolaylaştırabilir. Öte yandan İETT nin 1453 numaralı Tarihi İstanbul Gezi Ring Hattı, Topkapı ve Sultanahmet semtlerinden geçip, Haliç in her iki kıyısını da dolaşarak hemen hemen tüm duraklara sizi ulaştırabilir: 1453 Ring Hattı ve Vapur... 2- Kaptan Paşa Camii ve Üçgen Ada Eyüp İskele Meydanı ndaki iki katlı, kare planlı bu cami, denize ve Eyüp İskelesi ne en yakın camilerden biri. Sultan III. Murad döneminde, Hacı Mahmud Ağa tarafından 1577 yılında yaptırılmış. 819 yılında Cevri Usta tarafından yenilenen Camii, bugünkü haline 1900 yılında Kaptan-ı Derya Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa tarafından getirilmiş. 1- Eyüp İskelesi ve Sahili Eyüp İskelesi, 1913 yılında İtalyan bir şirket tarafından ahşap bir iskele binası olarak inşa edilmiş, tarihi karakterini bugün de korumaktadır. 1990 lı yıllarda yapılan Haliç temizleme çalışmalarından sonra artık Eyüp İskelesi ne yeniden vapur yanaşabilmektedir.
78
79 3- Reşadiye Okulu (şimdiki Ebusuud İmam Hatip Ortaokulu) ve Sultan Reşad Türbesi Ebussuud Efendi, otuz yıla yakın şeyhülislâmlık yapmış büyük bir İslam âlimi idi. Ebussuud Efendi Eyüp Sultan civarına defnedilmeyi vasiyet etmiş. Nitekim kabri Eyüp Sultan meydanında, bizzat kendisi tarafından kurulan Dar-ül Hadis in bahçesindeki Ebussuud haziresindedir. Görmenizi istediğimiz okul binasına gelince... Sultan 5. Reşad, padişah olduktan sonra Eyüp te kendi adına bir okul yaptırmış. 1911-1912 yıllarında Mimar Kemaleddin tarafından tasarlanan ve inşa edilen okul da Reşadiye Numune Mektebi hizmete açılmış. Bugünkü Eyüp Spor un Eyüp İdman Yuvası olarak doğduğu yıllardan söz ediyoruz... 2005-2006 da Eyüp Anadolu Lisesi statüsüne yükselen okul, şimdi Ebussuut İmam Hatip İlköğretim Okulu levhası taşıyor. Osmanlı ve Cumhuriyet döneminin önemli mimarlarından olan Mimar Kemalettin Bey, 1870-1927 yılları arasında yaşamış ve ulusal mimarinin öncüleri arasında yer almıştır. Sultan Reşad Türbesi Sultan V. Mehmed Reşad, henüz sağ iken kendi türbesini Mimar Kemâlettin e yaptırmıştır. Neo-Klasik üsluptaki bu türbe son Osmanlı padişah türbesidir. Bu nişin üzerinde de hattat Ömer Vasfi Efendi nin yazmış olduğu Besmele yer alıyor. Onun altında da türbenin yapım tarihi olan 1913-1914 yazılı.
80 4) Adile Sultan Türbesi 1826 doğumlu Adile Sultan, Sultan II. Mahmud un kızı. Sarayda çok güçlü bir eğitimden geçen Adile Sultan, Osmanlı hanedanı içinde Divan ı olan tek kadın şair imiş. Fakir çocukları okutur, kendisi de okuyup yazmayı çok severmiş. Adile Sultan ın Fındıklı da, eski Güzel Sanatlar Akademisi şimdiki Mimar Sinan Üniversitesi nin yerinde bir sahil sarayı, Kandilli de eski Kandilli Kız Lisesi, şimdiki Adile Sultan kültür merkezinin yerinde bir sarayı, Kuruçeşme de Esma Sultan dan kalma bir yalısı, Üsküdar da, Valde Bağı nda, Kağıthane civarında ayrıca sarayları vardı. 5) Hasan Hüsnü Paşa Türbesi Hasan Hüsnü Paşa, Sultan 2. Abdülhamid in Bahriye Nazırı olup aynı zamanda Osmanlı ordusuna denizaltı teknolojisini getiren kişidir. Başarılı çalışmaları ile Kaptanı Derya rütbesi de alan Hasan Hüsnü Paşa nın Ertuğrul Zırhlısı nın Uzakdoğu ya gönderilmesinde de etkili olduğu bilinir. 1903 yılında ölen Hasan Hüsnü Paşa nın Boyacı Sokak taki türbesi 1904 yılında inşa edilmiş.
81 6) Prens Sabahattin (Halil Rıfat Paşa) Türbesi Eskiden, Bostan İskelesi nde bulunan bu türbe 19. yüzyıl başlarında yapılmıştır. Türbe içindeki sandukalardan birisi paşanın oğlu Prens Sabahattin e aittir. 1878 doğumlu Prens Mehmed Sabahattin, II. Meşrutiyet döneminden sonra siyasi ve sosyal görüşleri ile ön plana çıkmıştır, sosyoloji alanında çalışma yapan ilk Türk aydınlarından birisidir. 7) Mihrişah Sultan Türbesi - Bostan İskelesi Sokak Hayırseverliği ile tanınan Ceneviz asıllı Mihrişah Valide Sultan, III. Mustafa nın eşi ve III. Selim in annesidir. III. Selim in yenilikçi fikirlerini her zaman destekleyen Mihrişah Sultan, oğlu tahta çıktığında Valide Sultan lığa yükselmiş. 1805 tarihinde öldüğünde, onun Bostan İskelesi Sokak ta yaptırdığı imaret, sebil, çeşme ve sıbyan mektebinden oluşan külliyenin haziresindeki türbesine defnedilmiş.
82 8) Eyüp İmareti - Aşevi Eyüp semti her ne kadar Osmanlı nın seçilmiş, hali vakti yerinde olan insanlarının yaşadıkları bir yer idiyse de her yerde olduğu gibi burada da eşini kaybetmiş ve yalnız kalmış yaşlılar, savaşta kayıplara uğrayan ve çalışamaz halde olanlar, esnaf, zanaatkâr ve onların çalıştırdığı insanların geliri son derece sınırlı idi. Hayırsever Mihrişah Valide Sultan da bu nedenle külliyesinde bu imarete yer vermişti. Mihrişah Valide Sultan ın 1795 yılında hizmete açtığı imaret (Aşevi) o yıldan beri aralıksız olarak çevredeki ihtiyaç sahiplerine sıcak yemek dağıtarak hizmet veriyor. 9) Hüsrev Paşa Kütüphanesi- Beybaba Sok. Bostan İskelesi Sokağı üzerinde ve Hüsrev Paşa Türbesi karşısında yer alan Kütüphane, 1839 tarihinde yaptırılmış. Kurucusu, III. Selim, II. Mahmud ve Abdülmecid devirlerinin Seraskerlik, Kaptan-ı Deryalık, Sadrazamlık ve Mısır valiliklerinde bulunan, tanınmış devlet adamlarından Hüsrev Paşa dır. Günümüze kadar gelebilen bu kütüphane yalnızca Eyüp ün değil, İstanbul un en önemli kütüphanelerinden biridir.
83 Eyüp ün Diğer Kütüphaneleri Hasan Hüsnü Paşa Kütüphanesi Boyacı Sokağı üzerinde ve Hasan Hüsnü Paşa Türbesi karşısında yer almaktadır. Eyüp semtinin son vakıf kütüphanesi olan bu kütüphane türbesiyle birlikte 1901 tarihinde yaptırılmış. İsmihan Sultan Kütüphanesi İsmihan Sultan tarafından 1568 tarihinde Sokullu Mehmed Paşa Medresesi nde okunması için kurulmuş. Kitaplar, 1957 de Süleymaniye Kütüphanesi ne nakledilmiştir. Şeyh Murad Efendi Tekkesi Kütüphanesi Sultan II. Mahmud döneminde, tekke şeyhleri tarafından kurulmuş ve bağışları ile zenginleşmiştir. Buradaki kitaplar da Süleymaniye Kütüphanesi ndedir. Görme Engelliler Kütüphanesi İstanbul Büyük Şehir Belediyesi tarafından 1998 de Atatürk Kitaplığı nda kurulan Sesli Kitap Bölümü nün büyük ilgi görmesi üzerine Sesli Kitap Bölümü, restore edilen Eyüp Hüsrev Paşa Tekkesi ne taşınarak burada bağımsız bir kütüphane oluşturulmuş. Bugüne kadar 3 bin kitap seslendirilen kütüphanede, Brail baskı yapabilen yazıcısı bulunuyor. 10) Sultan Süleyman Çeşmesi Kanuni Sultan Süleyman Çeşmesi Eyüp Cami civarındaki Silahtar Ağa Caddesi üzerinde, Bostan İskelesi Sokak ın tam karşısında bulunuyor. Eyüp Sultan Camii nin arkasındaki bu çeşme 1997 yılında belediye tarafından yenilenmiş.
84 11) Bahariye Sokağı ndaki Hediyelik Eşya Dükkanları Yavaş yavaş Eyüp ün en çekici yerlerinden birine, Pierre Loti tepesine yaklaşıyoruz. Buraya yürüyerek gidebileceğiniz gibi, teleferikle de çıkabilirsiniz. Teleferik terminaline geldiğinizde birçok hediyelik eşya dükkanı sizi karşılıyor. 12) Teleferik Piyer Loti tepesine ulaşmak için teleferik tercih ediliyor. 380 metre uzunluğundaki teleferikte ikişerli gidiş dönüşlerle toplam 4 vagon hizmet vermektedir.
85 13) Piyer Loti Tepesi ve Kahvehanesi Bu tepe, Haliç limanı ve Pera ya, Boğaz ın başlangıcına hakim bir nokta olduğu için eskiden askeri ve ekonomik amaçlarla önemsenirdi. Tepe artık aynı yerlerin seyredilebildiği bir yer olarak öne çıkıyor. Asıl adı Lois Marie Julien Viaud olan Pierre Loti, Fransa da doğmuş ve 1873 de deniz subayı olmuş. Osmanlı yaşam kültürüne duyduğu hayranlığı Illustration gibi ciddi Fransız dergilerine yazarak dile getirmiş. Oturduğu ev ve caddeye adı da verilen Pierre Loti 1913 yılında La Turquie Agonisante (Can Çekişen Türkiye) adlı bir kitap yazmış. Kitabında Batı politikalarını eleştiren Loti, Türkiye ye geldiğinde büyük bir törenle karşılanmış. Kahvehanenin Dünü ve Bugünü Bulunduğunuz tepe ve buradaki birkaç yüzyıllık geçmişe sahip kahvehane, Pierre Loti burayı kendisine mekan tutmaya başladıktan sonra Piyer Loti Kahvesi olarak anılır olmuş. Loti nin kavuşamadığı aşkı Aziyade ye duyduğu büyük sevgi ile de özdeşleşen tepe ve kahvehane günümüzdeki aşıkların da geleneksel buluşma noktalarından biri. 1997 de, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tepedeki tarihi dokuyu istimlak ediyor ve bölgeyi turizme kazandırmak amacıyla giriştiği projenin ürünleri ortaya çıkıyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi bu projede Piyer Loti Tepesi Sosyal Tesisleri üst başlığı altında yer alan tesislerin işletmesini Atalar şirketler grubuna vermiş bulunuyor. Pierre Loti Tepesi Turistik Tesisleri ne gelenler muhteşem manzaranın yanı sıra Miniatürk ü yukarıdan görme şansına da sahipler.
86
87 14- Eyüp Sultan Meydanı Bu meydanı İstanbul daki diğer meydanlardan ayıran özellik, Eyüp Sultan Camii ve Külliyesi ile yakın komşu oluşudur. Öte yandan Eyüp Sultan a verilen büyük değerden ötürü, birçok kimse öldükten sonra buraya gömülmeyi vasiyet etmiş, böylece külliyenin çevresi yüzlerce yıl boyunca türbe ve mezarlarla kaplanmıştır. Meydandaki ziyaretçilerin büyük çoğunluğunun Eyüp Sultan dan manevi destek almak için buraya geldikleri bir gerçektir. Fakat camiden çıkıldığı andan itibaren Eyüp lezzet duraklarından tad almayı sevdikleri de açıkça gözlemlenebilen bir olgudur.
88 15) Eyüp Sultan Camii ve Külliyesi Eyüp Sultan Camii Külliyesi, Cami Kebir Sokak ta yer alır. Külliye nin adı, Emevilerin İstanbul kuşatmasına katılan ve burada şehit olan Mihmandar-ı Resulullah yani Muhammed peygamberin mihmandarı, Halit bin Ebu Eyüp el-ensari den gelmektedir. Eyüp Sultan Camii Cami, imaret, türbe, medrese ve çifte hamamdan meydana gelen külliye; caminin tamamlandığı 1459 yılından itibaren gelişmeye başlamıştır. Eyüp Sultan Camii Külliyesi, Fatih Sultan Mehmed in İstanbul u aldıktan sonra yaptırdığı ilk yapı topluluğudur. Tüm Osmanlı padişahlarının tahta çıkarken, sefere giderken, burada kılıç kuşanmış olmaları bakımından da benzerlerinden ayrılır. Eyüp Sultan Türbesi Giriş kapısında, Sultan III. Ahmet dönemine ait, mermer bir kitabe vardır. Asıl türbe, Sultan I. Ahmet in yaptırdığı ziyaret bölümünün içinde yer alır. Türbe özellikle Cuma, kandil ve bayram günleri ziyaretçilerle dolup taşar.
89 16) Akmanoğlu Fırını Eyüp e gelmişken eski Eyüp e has lezzetlerden tatmak da gerekir. Özellikle Eyüp halkası ve Acıbadem kurabiyesi ni. 1883 yılında Eyüp Camii nin arkasında börekçi dükkanı olarak açılan sonra ekmek yapmaya başlayan Akmanoğlu, Eyüp tarihinde ayrı bir yere sahip. Web: http://www.akmanoglu.com.tr İstikamet: Kalenderhane Caddesi 17) Sokullu Külliyesi İlk durağımız Mimar Sinan yapımı Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi olacak. Kanuni Sultan Süleyman Han ın son yıllarında sadrazamlığa getirilen Sokullu Mehmet Paşa nın büyük bir devlet adamı olduğu biliniyor. 1568 tarihli türbesi çok köşeli, köşeleri ince sütunlu ve kubbeli bir yapı. İçeride Sokullu Mehmet Paşa nın ahşap sandukasından başka yakınlarına ait on mermer lahit daha bulunmakta.
90 18) Saçlı Abdülkadir Efendi Mescid ve Türbesi Kalenderhane Caddesi üzerindeyken gözünüze Saçlı Abdülkadir Efendi Mescidi ve Türbesi de çarpacak. Mescid, Şeyhülislam Abdülkadir Efendi tarafından 1537 de yaptırılmış. 19) Eyüp Oyuncakları Atölyesi Kalenderhane Caddesi üzerinde Eyüp Belediyesi nin Cafer Paşa Medresesi nde kurduğu Eyüp Oyuncakları Atölyesi bulunmakta.
91 20) Zal Mahmud Paşa Külliyesi, Camii ve Türbesi Bosnalı bir Boşnak olan Zal Mahmut Paşa, Enderûndan yetişmiş, Kanuni Sultan Süleyman ın, oğlu, Şehzade Mustafa nın siyaseten hal edilmesinde önemli rol oynamış. Külliyenin merkezini oluşturan cami, heybetli duvarlarıyla Haliç Sütlüce den bile görülebiliyor. Türbede, 1580 yılında 50 yaşındayken ölen Zal Mahmut Paşa ile eşi Şah Sultan yatıyor.
92 21) Feshane Fes deyip geçmemek gerek! Osmanlı İmparatorluğu nun yenilikçi padişahı Sultan II. Mahmut, Yeniçeri Ocağı yerine, kendi adıyla bir ordu kurduğunda 1827 yılında askeri üniformalarda da yenilemeler yaptırmıştı. Başlık olarak fesi beğenen II. Mahmud yeni ordunun askerlerinin fes giymesi için bir ferman çıkarmış. Tunus tan getirtilen ustalar ve üretim alanı yetersiz kalınca feshane binası aranmış ve sahilde, Defterdar İskelesi ndeki Beyhan Sultan Sarayı bulunmuş ve 1833 yılında sahil sarayı yeni Feshane ye dönüştürülmüş. Feshane Tarihinin Kilometre Taşları 1839 da Tanzimat Fermanı nın ilanından sonra Osmanlı toplumunda tüm erkekler fes giymeye başlamış. Sultan Abdülmecid in fermanı ile Feshane ye İngiltere, Fransa ve Belçika dan buhar ve apre makinaları getirilmiş. Tarihi Feshane artık İstanbul Büyükşehir Belediyesi ne bağlı Beltur şirketinin yönetiminde bir organizasyon merkezine dönüşmüş durumda. Yeni adı da; Feshane Uluslararası Fuar Kongre ve Kültür Merkezi. Web: www.feshane.com.tr
93 Rota 2- Haliç te Ortodoks ve Yahudi İzleri Bizans dönemi İstanbulu nda ve Haliç te Rum Ortodoks nüfusun yanı sıra diğer dinlere mensup topluluklar da yerleşik yaşamlar sürmüştür. İkinci rotamızda bu izleri süreceğiz. Güzergah: 1) Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi Buraya Eminönü nden kalkan 44B, 99A, 399B otobüslerinden biriyle ya da Üsküdar - Eyüp vapuru yoluyla ve Fener İskelesi nde inip Sadrazam Ali Paşa Caddesi ndeki Patrikhane ye yürüyerek ulaşıyorsunuz. Öte yandan İETT nin 1453 numaralı Tarihi İstanbul Gezi Ring Hattı, Sultanahmet ve Topkapı semtleri de dahil, Haliç in her iki kıyısını da dolaşarak rotalarımızda bulunan hemen hemen tüm duraklara sizi ulaştırabilir. Geçmişten Bugüne Patrikhane Türkiye de resmi olarak Fener Rum Patrikhanesi, dünyada Constantinopolis Ekümenik Patrikhanesi olarak anılan bu kurum, dünya üzerinde 250 milyon üyesi bulunan Ortodoks dünyasının ruhani önderi konumunda olan bir kurumdur. MS 37 yılında İsa peygamberin havarilerinden olan Apostol Andrea tarafından kurulan Rum Patrikhanesi, MS 451 de 4. Ekümenik Konsül ün kararları ile Roma Patrikhanesi ile eşit sayılmış. Ortodoks Kilisesi, 5. yüzyılda Katolik Kilisesi nden ayrılmış. İstanbul un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet, Patrikhane ye de bazı ayrıcalıklar tanıyan bir ferman çıkarmış. Böylece Fener veya Ökümenik Patriklik de denilen Patrikhane ve Rum Patrikliği nin yasal statüsü süreklilik kazanmış. Patrikhane Binası Şu anda ziyaret ettiğiniz Sadrazam Ali Paşa Caddesi ndeki Patrikhane binası, Bizans döneminde Petrion (Kaya) adıyla anılan Fener semtinin en önemli yapılarından biri ve Ortodoks Rumları nın da en kutsal mekanıdır. 1602 yılında bugünkü binasına taşınan Patrikhane, şimdiki görüntüsüne 1800 lü yıllarda yapılan restorasyonla kavuştu.
94 2) Fener Rum Erkek Lisesi Haliç in şu anda belki de en muhteşem binası olan bu okul, ilk laik okul olma özelliğini de taşıyor. Fener Rum Lisesi, fetihten önce faaliyet gösteren Patriklik Akademisi nin bir devamı. Okul, burada yaşayan azınlığın manevi ve kültürel merkezi olmuş. Okul 1804 yılında Boğaziçi nde Kuruçeşme ye taşınmış ve 1850 de yılında tekrar Fener semtine dönerek Patrikhane karşısındaki binada eğitim hizmetine devam etmiştir. Lise Binası 1881 yılında Patrik 3. İoakim döneminde, mimar Kostandin Dimadis tarafından planlanan ve halen kullanılmakta olan bu görkemli bina inşa edilmiş. Binada Marsilya dan getirilen kırmızı tuğlalar ve granit kullandığı için Kırmızı Saray diye de anılırmış. Web Sitesi ve İletişim: http://fenerrumlisesi.k12.tr/
95 3- Dimitri Kantemir Müzesi Dimitri Kandemir kimdir? Babası bir Boğdan Beyi olan 1673 doğumlu Dimitri Kantemir küçük yaştan itibaren müzik dersleri almaya başlamış. Daha iyi bir eğitim alması için İstanbul a gönderilmiş ve Fener Rum Erkek Lisesi nin binasında öğrenim görmüş. 18. yüzyıl Türk musikisinin en önemli bestecilerinden olan biri olan, sonradan Boğdan Prensi unvanını da alan Dimitri Kantemir, Türkiye de doğu ve batı kültürlerinin buluşmasında büyük bir rol oynamış. Boğdan Prensi Dimitri Kantemir in iki ciltlik Kitabu İlmi l-musıki ala vechi l-hurufat yani adlı eseri, günümüz Türkçesiyle ve Yapı Kredi Yayınları desteğiyle 2001 yılında yayımlandı. Kantemir, Türk mûsikîşinaslarının nota kullanmamaları üzerine Arap harfleriyle yazdığı ve değerleri sayılarla gösterdiği bir tür nota icat etmiş. Türkçe bir mûsikî kitabı da yazarak II. Sultan Ahmed e sunmuş. Türk müziğinin ilk yazılı notalarından biri olan bu eser, kendisinden önceki ve kendi dönemini kayda geçirmesi bakımından bir hazine değerinde. Kantemir Sarayı ve Müzesi Kantemir, Fener de bugün büyük kısmı yok olan bir saray yapmak istemiş. Yapı yükseldikçe kıskançlıklar ve dedikodular artmış ve inşaat durdurulmuş. Rivayete göre Kantemir, Çorlulu Ali Paşa nın yardımı sayesinde sarayın inşaatını tamamlayabilmiş (1710). Dimitri Kantemir Evi diye adlandırılan o sarayın kalıntıları küçük bir müze olarak bugün Fener de, Merdivenli Mektep Sokağı nın başında. Müzenin Adresi: Tevkii Cafer Mahallesi, Merdivenli Mektep Sokak No: 1 Fener, Fatih ISTANBUL Adres: Sıraselviler Cad., 21, Taksim, Beyoglu, 34433, Istanbul Tel. & Faks: + 90 212.292.43.45 E.Posta: icr.istanbul@icr.ro
96 4) Panayia Muhliotissa Kilisesi Fener de, Firketeci Sokak ile Tevkii Cafer sokaklarının köşesinde bulunan bu kilise Moğolların Meryemi Kilisesi veya Kanlı Kilise diye de bilinir. 13. yüzyılda İstanbul un fethinden önce inşa edilmiş Rum Ortodoks ibadethanesi işlevini sürdürebilen tek yapı budur. Meryem Ana mozayiği hazine değerindedir.
97 5) Bulgar Kilisesi Haliç kıyısında, Ayvansaray Caddesi ile Mürsel Paşa Caddesi arasına doğru ilerliyoruz. İstanbul ve Bulgarlar 19. yüzyılda Fener Ortodoks Patrikhanesi nden bağımsız olarak kendi kiliselerini kurmak isteyen Osmanlı daki Bulgar azınlık tarafından inşa edilen bu kiliseyi Bulgarlar Stevi Stefan ; Demir Kilise diye adlandırıyorlar. 18. yüzyılın ortalarından itibaren İstanbul da sürekli bir Bulgar yerleşmesi görülmeye başlanmış. Prens Stefan Bogoridi de Sultan Abdülmecit ten İstanbul da Fener Rum Patrikliğinden bağımsız bir Bulgar Kilisesi kurulması için özel izin almış. Prensin bağışladığı Fener semtindeki konak, 9 Ekim 1849 tarihinde kilise olarak kutsanmış. İki yıl sonra bu r Metoh (papaz evi) binası inşa edilmiş. Metoh Evi inden sonra yolun karşısına küçük bir ahşap kilise bina edilmiş; daha sonraları yıkılan bu ahşap kilisenin yerine günümüzdeki kilise inşa edilmiş. Projesi, İstanbul Ermenilerinden Mimar Hovsep Aznavur a ait binanın uygulama projesi için düzenlenen uluslararası yarışmayı kazanan Avusturya lı mimar Rudolf Philip Waagner in firması, toplam 500 ton ağırlığında demir döktürmüş. Viyana daki fabrika bahçesinde hazırlanan parçalar Tuna ve Boğazlar yoluyla gemilerle getirilip birleştirilmiş. Demir kilise 8 Eylül 1898 tarihinde kutsanarak ibadete açılmıştır. Web Sitesi: http://www.waagner-biro.com/ en Let s preserve the Iron Church : Haydi, Demir Kilise yi Koruyalım!
98 6) Yanbol Sinagogu - Balat Balat hakkında Balat, Haliç kıyısında, Ayvansaray ile Fener arasındaki semtin adı. Bu ad, muhtemelen Palation (saray) sözcüğünden gelmekte olup, semt, surlardaki Blaherna Sarayı na yakınlığından ötürü bu adla tanınıyor. 15. yüzyıldan itibaren İstanbul un Musevi toplumu, Balat ta ve Haliç in karşı kıyısındaki Hasköy de oturmuştur. Eski bir Bizans mahallesi olan Balat, Osmanlı döneminden 1950 li yıllara dek Sefarad Yahudileri ne de ev sahipliği yapmıştı. Yanbol Sinagogu İlk yapılışı Bizans devrine ait olan bu Sinagog 10 Mayıs 1694 tarihli bir fermanla yenilenmiş. Binanın üst örtüsü ahşap tonozlu olup buradaki süslemeler 18. yüzyıldan kalma. Yanbol Sinagog u son yıllarda tekrar ibadete açılmış. Ayrıca özel günler ve düğün gibi ritüeller için kullanıma açılmakta.
99 7) Balat Çarşısı Eski Balat kapısından içeri girildiğinde sağ tarafta Ahrida Sinagogu da bulunur. Ayrıca Ayios Strati Ortodoks Kilisesi, Mimar Sinan ın eseri ve bu semtteki tek cami olan Ferruh Kethüda Camii, ondan biraz ileride aslen bir Rum Ortodoks kilisesi olan ama 1629 da Ermeni-Gregoryen toplumuna verilen Surp Hreşdegabet Kilisesi de Balat semtindedir. Osmanlılar Yahudilere Çıfıt diye hitap ettikleri için bugün adı Leblebiciler Sokağı olan Çarşı bölgesine eskiden Çıfıt Çarşısı denilirmiş. Fener ve Balat Semtleri Rehabilitasyon Programı tarihi Balat Çarşısı nın onarım ve yenileme çalışmalarını kapsıyor. 8) Surp Hreşdagabed Ermeni Kilisesi Balat Surp Hreşdagabed Kilisesi nin İstanbul da bulunan 38 kilise arasında özel bir yeri var. Çünkü burası bir Çarkhapan, yani yüzyıllarca, mucizelerin ortaya çıktığı, kötülükleri engelleyen kutsal bir yer olarak tanınıyor. Kilise 8 Eylül 1835 tarihinde Patrik Stepanos Ağavni tarafından ibadete açılmış, 1923 de bir ruhban okulu faaliyete geçmiş.