1950 LERDEN GÜNÜMÜZE GELEN BİR ALIŞVERİŞ KOMPLEKSİ: BALIKESİR KASAP VE SEBZE HALİ. Gaye BİROL Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi Mimarlık Bölümü

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "1950 LERDEN GÜNÜMÜZE GELEN BİR ALIŞVERİŞ KOMPLEKSİ: BALIKESİR KASAP VE SEBZE HALİ. Gaye BİROL Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi Mimarlık Bölümü"

Müge Türkyılmaz
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 1950 LERDEN GÜNÜMÜZE GELEN BİR ALIŞVERİŞ KOMPLEKSİ: BALIKESİR KASAP VE SEBZE HALİ Gaye BİROL Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi Mimarlık Bölümü Yüksek Mimar Orhan Ersan tarafından tasarlanmış olan Balıkesir Kasap ve Sebze Hali, geçmişte Abahane Hanının bulunduğu yerde 1953 yılında inşaatına başlanmış, 1958 yılında tamamlanmış bir yapıdır. Yapı, kentin alışveriş amaçlı inşa edilmiş ilk ve en büyük yapısıdır ve kullanıma açıldığı 1958 yılından bu yana özgün işlevini sürdürmektedir. Yapıldığı dönemde yerel yönetim ve basın tarafından kent için önemli ve büyük bir yenilik olarak nitelendirilen yapı hakkında tarihli Türkdili gazetesinde yayınlanan bir haberde şunlar yazılıdır: 11 bin lira keşif bedelli şehrimiz Abahane Hanında inşa edilecek hal binası keşif projesi ihalesi belediye encümeninde yapılmıştır. İhaleye 7 mühendis ve mimar katılmış, neticede % 3.13 tenzilat yapan yüksek mühendis Adnan Acarlar ve yüksek mimar Orhan Ersan ın projeleri kabul olunmuştur. Sahanın istimlaki yapılmış olup inşaata yakında başlanacaktır. Balıkesir Kasap ve Sebze Hali, tarihi Zağnos Paşa Camiinin de bulunduğu kentin geleneksel ticaret bölgesinde konumlanmaktadır (Resim 1). Yapının yakın çevresinde, 1950 yılında çıkan büyük yangını izleyen dönemde inşa edilen Yeni Çarşı Alışveriş Kompleksi ve geçmişten bu yana alışveriş işlevine açık alanda basit dükkanlar biçimindeki düzenlemesiyle yanıt vermiş ve 1980 lerde kapalı bir alışveriş yapısı biçiminde inşa edilmiş, tasarımı Cengiz Bektaş tarafından yapılan Hasan Baba Çarşısı bulunur (Resim 2). Hal binası, çevresindeki bu yapılarla birlikte kentin geleneksel ticaret bölgesinin 1950 lerde modernleşmeye başlayan çehresine ait izleri geçirmiş olduğu bütün olumsuz değişikliklere karşın hala yansıtabilme potansiyeli taşımaktadır. Resim 1 Balıkesir geleneksel alışveriş bölgesi (çizim: Gaye Birol)

1958 yılında tamamlanmış bir yapıdır. Yapı, kentin alışveriş amaçlı inşa edilmiş ilk ve en büyük yapısıdır ve kullanıma açıldığı 1958 yılından bu yana özgün işlevini sürdürmektedir.

2 Resim 2 Hasan Baba Çarşısı Eski hali (solda) ve yeni hali (sağda) (çizim: Gaye Birol) Hal binası dikdörtgen planlı olup dikdörtgenin her iki dar kenarında birer giriş kapısı bulunur. Dikdörtgenin uzun kenarları boyunca yan yana sıralanmış dükkanlar ve her iki uzun kenarda yer alan dükkanların iç tarafında da iki adet müşteri dolaşım alanı vardır. Bu dolaşım alanlarının ortasında, sırt sırta vermiş ve yine dikdörtgenin uzun kenarı boyunca sıralanmış dükkanlar yer alır (Resim 3). Dikdörtgen biçimindeki yapı kütlesinde tek, iki ve üç katlı bölümler bulunur ve bu farklılaşma kütlenin parçalanmasını sağlar (Resim 4). Resim 3 Hal Binası, iç mekandan görünüm (fotoğraf: Gaye Birol) Resim 4 Hal Binasında kütle organizasyonu

Bu dolaşım alanlarının ortasında, sırt sırta vermiş ve yine dikdörtgenin uzun kenarı boyunca sıralanmış dükkanlar yer alır (Resim 3).

3 Yapı, zaman içerisinde yapılan hatalı müdahaleler sonucunda karakteristik özelliklerini yansıtamaz hale gelmiştir. Özellikle dış cephede kullanılan renkler, pencere düzenini ve cephedeki dolu-boş oranını özgün karakteristiklerden uzaklaştıran düzenlemeler, çeşitli boyut ve renklerde kullanılan reklam panoları ve en önemlisi de bakımsızlık, yapının kendi kaderine terk edilmiş olduğunu düşündürtmekte ve yapı bu haliyle son derece olumsuz bir görüntü sergilemektedir (Resim 5). Bununla birlikte, yapıldığı yıldan bu yana aradan yarım asır geçmiş olmasına karşın, iç mekan düzeni ve özellikle taşıyıcı sistem tasarımı açılarından yapı, hala kentteki en özellikli ticari yapıdır (Resim 6). Bu karakteristikleri nedeniyle yapının fiziksel ve işlevsel yenilemeler sonrasında kullanım sürekliliğinin sağlanabilmesi gerekmektedir. Resim 5 Hal Binasının dışından fotoğraflar Resim 6 Yapının özellikli iç mekan düzeni ve taşıyıcı sistemi

en önemlisi de bakımsızlık, yapının kendi kaderine terk edilmiş olduğunu düşündürtmekte ve yapı bu haliyle son derece olumsuz bir görüntü sergilemektedir (Resim 5).

4 Son dönemde Balıkesir Kasap ve Sebze Halinin yıkılacağı söylentilerine tanık oluyoruz. Bu konuyla ilgili olarak Eskişehir Yaş Sebze ve Meyve Halinin restore edilmesi ve Haller Gençlik Merkezi Kompleksi ne dönüştürülmesi, başarılı bir örnek oluşturuyor (Resim 7- Resim 10). Söz konusu yapının açılışı ile ilgili 23 Nisan 2001 tarihinde Akşam gazetesinde yer alan haber şöyle: Eskişehir hal binasının restore edilmesiyle oluşturulan 'Haller Gençlik Merkezi Kompleksi' düzenlenen törenle hizmete girdi. Büyükşehir Belediye Başkanı Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen, Eskişehir Valisi Sami Sönmez ve Cumhuriyet Başsavcısı Ali Turna tarafından yapılan açılış sonrası davetliler gençlik merkezini ilgiyle gezdi. Büyükşehir Belediye Başkanı Büyükerşen, bu tür yerlere Eskişehir'in ihtiyacının olduğunu belirterek, 'Gençlerimizin sosyal yönlerini geliştirmek için bu tür yerlerin yapımına ağırlık vereceğiz' dedi. (Kaynak: Resim 7 Eskişehir Haller Gençlik Merkezi (Kaynak: Resim 8 Eskişehir Haller Gençlik Merkezi (Kaynak:

Söz konusu yapının açılışı ile ilgili 23 Nisan 2001 tarihinde Akşam gazetesinde yer alan haber şöyle: Eskişehir hal binasının restore edilmesiyle oluşturulan 'Haller Gençlik Merkezi Kompleksi'

5 Resim 9 Eskişehir Haller Gençlik Merkezi (Kaynak: Resim 10 Eskişehir Haller Gençlik Merkezi (Kaynak: Eskişehir Hal Binasının tanıtımı için Eskişehir Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan çalışmada, ortaya sık sık yıkılması konusunda görüşler atılan tarihi binada yapılan yenileme çalışmalarında Londra da bulunan Covent Garden ile Hamburg taki Çiçek Hali binalarından esinlenilmiş olduğu belirtiliyor. Ayrıca, yapılan düzenlemenin bu tür yapıların yıkılarak ortadan kaldırılması yerine kültürel, ekonomik ve sosyal fonksiyonlarla kente kazandırılmasının en güzel örneklerinden birini oluşturduğu ifade ediliyor. Fotoğraflardan da görüldüğü gibi, Eskişehir Hal Binasının restorasyondan önceki durumu tıpkı Balıkesir Kasap ve Sebze Hali binasını hatırlatır nitelikte. Bu örnek, Balıkesir Hal Binasının da benzer bir yaklaşımla fiziksel ve işlevsel yönden yenilenmesi sonucunda kentteki varlığını sürdürebileceğini göstermesi açısından önemlidir. Özellikle toplu taşıma araçlarının merkezden uzaklaştırılması ile boşalan Hal Binasının arkasındaki meydanın ve yapının çevresindeki yaya ve araç dolaşımının yeniden planlanması ve bu sırada Hal Binası, Yeni Çarşı Alışveriş Kompleksi ve Zağnos Paşa Camiinin bir arada oluşturdukları doku

çalışmalarında Londra da bulunan Covent Garden ile Hamburg taki Çiçek Hali binalarından esinlenilmiş olduğu belirtiliyor.

6 karakterinin korunmasını sağlayacak bir düzenlemenin yapılması, kentsel mekanın iyileştirilmesi yönünden de olumlu sonuçlar doğuracaktır. Kentlerde bu tür yapıların gerek mimari karakteristikleri, gerek yapıldıkları dönemin sosyal, kültürel ve ekonomik özelliklerini yansıtıyor olmaları, gerek toplumsal düzlemde taşıdıkları anlam, gerekse kentsel bellek ve kent kimliği oluşumuna katkıları bakımından korunmalarının gerektiği uzun uzun tartışılabilir ve başka bir yazının konusudur. Bununla birlikte, bu yazıda, Balıkesir Kasap ve Sebze Hali binasının yapılan hatalı müdahalelerin beraberinde getirdiği olumsuzluklardan arındırılmasını hedefleyen kapsamlı bir fiziksel ve işlevsel yenileme sonucunda kente hala hizmet edebileceği düşüncesi vurgulanmıştır. Diğer yandan, yapı, yukarıda sıralanmış olan korunma gerekçelerinin önemli bir bölümünü de barındırmaktadır; iç mekan ve taşıyıcı sistem tasarımı, mimari karakteristiklerin özellikli oluşuna işaret ederken, uzun yıllar Hal Binasında alışveriş yapmış kentliler ve yapının içindeki iş yeri sahipleri için yapının bir anlamının olduğu ve yapının kentsel bellekte önemli bir yerinin bulunduğu da gerçektir. Son olarak, kentteki her yeni yapının bir kente yeni bir değer katması gibi, ortadan kaldırılan her yapının beraberinde bazı değerleri alıp götürmesi söz konusu olacaktır. Bu nedenle, kentlerde bu tür özellikli ve aslında kente ve kentliye mal olmuş yapıların yenilenmesi, işlevlerinin değiştirilmesi ya da ortadan kaldırılması gibi radikal kararları alırken, bu gerçeklerin göz ardı edilmemesi, en önemlisi de kullanıcıların konu hakkındaki düşünce ve beklentilerinin ne olduğunu sorgulayarak toplumsal katılımın ve işbirliğinin sağlanmasının gerekliliği unutulmamalıdır.

gerekse kentsel bellek ve kent kimliği oluşumuna katkıları bakımından korunmalarının gerektiği uzun uzun tartışılabilir ve başka bir yazının konusudur.

Benzer belgeler

ATATÜRK ORMAN ÇİFTLİĞİ JANDARMA KARAKOLU

ATATÜRK ORMAN ÇİFTLİĞİ JANDARMA KARAKOLU TMMOB MİMARLAR ODASI ANKARA ŞUBESİ Nisan 2013 GİRİŞ Atatürk Orman Çiftliği, kuzey-güney ve doğu-batı doğrultusunda genişleyen/gelişen bir yerleşke olarak tasarlanmıştır.