Hayvan Hak ları Yazan: Av. BURCU TAYANÇ 88 Son zamanlarda basının da dikkatleri üzerine çekmesi ile beraber maalesef istismar edilen pek çok hayvana rastlamaktayız. Bu yazımızda hukuk sistemimizde hayvanlara istismarda bulunanların ne gibi yaptırımlara maruz kaldığını inceleyecek ve bizleri bu konuda böyle bir durumla karşılaştığımızda hukuken hangi yollara başvurabilmemiz gerektiği konusunda bilgi sahibi olacağız.»
Son zamanlarda toplumda bir arada yaşamış olduğumuz bireylerden, merhamet duygularını yitirmiş ve kendini savunamayacak derecede güçsüz canlılara karşı şiddetin her geçen gün artarak devam ettiğini izlemekteyiz. Bu konuda Türk ceza kanunumuz ve 5199 sayılı Hayvan Koruma Kanunu gerçekten de hayvanları koruyabiliyor ve cezalar ile de caydırıcılığa neden olabiliyor mu? Öncelikle durumu Türk Ceza kanunu yönünden değerlendirmemiz gerekecektir. Türk Ceza Kanunu nda hayvan kavramı özel olarak tanımlanmamış ancak mal kapsamında değerlendirilmiştir. Hayvanla ilgili olsa da genellikle suç ile korunan hukuki yarar, hayvana ait değil, hayvanın sahibine, sahibi kendisi olsun olmasın, bir malı kullanmakta olan, uzun süre elinde bulunduran kimse veya üçüncü bir kişiye ait olarak şekillenmiştir. Bu durumda TCK maddeleri kapsamında değerlendirecek olursak; A. TCK m.142 Nitelikli Hırsızlık Suçu (2) Suçun; g) büyük veya küçük baş hayvan hakkında, h) Herkesin girebileceği bir yerde bırakılmakla birlikte kilitlenmek suretiyle ya da bina veya eklentileri içinde muhafaza altına alınmış olan eşya hakkında, işlenmesi hâlinde, beş yıldan on yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Kanunun açık hükmünden de görüleceği üzere hırsızlık suçunun nitelik almış hali olarak kabul edilmekle beraber 5 ile 10 yıl arası hapis Türk Ceza Kanunu nda hayvan kavramı özel olarak tanımlanmamış ancak mal kapsamında değerlendirilmiştir. cezası öngörülmektedir. B. TCK m. 151 Mala Zarar Verme Suçu Haklı bir neden olmaksızın, sahipli hayvanı öldüren, işe yaramayacak hale getiren veya değerinin azalmasına neden olan kişi hakkında yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır. demekle beraber mağdurun şikayeti üzerine dört aydan üç yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır. C. TCK m. 90 İnsan Üzerinde Deney Suçu İlgili madde hükmüne göre zaten insan üzerinde deneyin yapılması başlı başına bir suç kabul edilemekle 89
beraber bilimsel deneylerin hem bir takım şartlar altında yapılmasının yasal olarak uygun görmekle beraber aynı zamanda rızaya dayalı olarak da yapılması durumunda herhangi bir ceza verilmeyeceği hususu belirtilmiştir. Rızaya dayalı bilimsel deneyin de cezalandırılmaması yönünde bir takım şartları kanun öngörmektedir. Şöyle ki; deneyin öncelikle insan dışı deney ortamında veya yeterli sayıda hayvan üzerinde yapılmış olması şartını aramaktadır. Her ne kadar bu noktada korunan insan feda edilen hayvan gibi gözükse de Hayvan Hakları kanununun 9. maddesi Hayvanlar, bilimsel olmayan Hayvan deneyi yapan kurum ve kuruluşlarda bu deneylerin yapılmasına kendi bünyelerinde kurulmuş ve kurulacak etik kurullar yoluyla izin verilir. 90 teşhis, tedavi ve deneylerde kullanılamazlar. Tıbbi ve bilimsel deneylerin uygulanması ve deneylerin hayvanları koruyacak şekilde yapılması ve deneylerde kullanılacak hayvanların uygun biçimde bakılması ve barındırılması esastır. Başkaca bir seçenek olmaması halinde, hayvanlar bilimsel çalışmalarda deney hayvanı olarak kullanılabilir. Hayvan deneyi yapan kurum ve kuruluşlarda bu deneylerin yapılmasına kendi bünyelerinde kurulmuş ve kurulacak etik kurullar yoluyla izin verilir. Etik kurulların kuruluşu, çalışma usul ve esasları, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığının ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. Deney hayvanlarının yetiştirilmesi, beslenmesi, barındırılması, bakılması, deney hayvanı besleyen, tedarik eden ve kullanıcı işletmelerin tescil edilmesi, çalışan personelin nitelikleri, tutulacak kayıtlar, ne tür hayvanların yetiştirileceği ve deney hayvanı besleyen, tedarik eden ve kullanıcı işletmelerin uyacağı esaslar Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. diyerek koruma altına almıştır. D. TCK m.177 Hayvanın Tehlike Yaratabilecek Şekilde Serbest Bırakılması Gözetimi altında bulunan hayvanı başkalarının hayatı veya sağlığı bakımından tehlikeli
olabilecek şekilde serbest bırakan veya bunların kontrol altına alınmasında ihmal gösteren kişi, altı aya kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır denilmiştir. Madde ile kişinin gözetimi altında bulunan bir hayvanı başkalarının hayatı veya sağlığı bakımından tehlikeli olabilecek şekilde serbest bırakması veya bunların kontrol altına alınmasında ihmal göstermesi suç sayılmış ve suçun oluşması için de ille de bir zararın oluşması şartını aramamıştır. E. TCK m.181 Çevrenin Kasten Kirletilmesi (1) İlgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırı olarak ve çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkları toprağa, suya veya havaya kasten veren kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Atık veya artıkları izinsiz olarak ülkeye sokan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (3) Atık veya artıkların toprakta, suda veya havada kalıcı özellik göstermesi halinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza iki katı kadar artırılır. (4) Bir ve ikinci fıkralarda tanımlanan fiillerin, insan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıklarla ilgili olarak işlenmesi halinde, beş yıldan az olmamak üzere hapis cezasına ve bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur. (5) Bu maddenin iki, üç ve dördüncü fıkrasındaki fiillerden dolayı tüzel kişiler hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur. Bu kanun maddesi hükmü gereğince telafisi ve tedavisi zor veyahut da imkansız bir hal alması halinde ağır cezada yargılanacaağı hususu kanunun açık hükmünden de belli olmaktadır. F. TCK m.182 Çevrenin Taksirle Kirletilmesi Bu kanun maddesinde TCK madde 181 de yer alan suçun işlenirken sonucun öngülmemesi yani fiili gerçekleştiriken zarar sonucunun gerçekleşmeyeceği inancı ile hareket edilmesi durumunda uygulanacak olan ceza bir yıldan beş yıla kadardır. G. TCK m. 226 Müstehcenlik Suçu Maddenin dördüncü fıkrası hayvanlar hakkında olup; Şiddet kullanılarak, hayvanlarla, ölmüş insan bedeni üzerinde veya doğal olmayan yoldan yapılan cinsel davranışlara ilişkin yazı, ses veya görüntüleri içeren ürünleri üreten, ülkeye sokan, satışa arz eden, satan, nakleden, depolayan, başkalarının kullanımına sunan veya bulunduran kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır demektedir. Şiddet kullanılarak, hayvanlarla, ölmüş insan bedeni üzerinde veya doğal olmayan yoldan yapılan cinsel davranışlara ilişkin yazı, ses veya 91
görüntüleri içeren ürünlerin üretilmesi, ülkeye sokulması, satışa arzı, satışı, nakli, depolanması, başkalarının kullanımına sunulması veya bulundurulması fiilleri suç oluşturmaktadır. Bu hükümle, belirtilen içerikte olan ürünler açısından mutlak bir yasak getirilmiştir. Hayvan haklarına ilişkin yasal düzenlemeler için, ilgili dernekler ve STK ların bir araya gelerek durumu daha çok gündeme getirmeleri ve yasal düzenlemelere ilişkin zemin oluşturmaları gerekmektedir. TCK açısında durum yukarıda izah etmiş olduğumuz gibidir. Hayvanları koruma kanunu yönüden değerlendirdiğimizde ise durum pek de iç açıcı görünmemektedir. Çünkü ilgili kanunda yer alan mevcut hükümlere baktığımızda hayvanlara karşı işlenen suçlar açısından çok da ağır yaptırımlar yer almamakla beraber genel olarak idari yaptırım ve buna bağlı para cezası hükümleri uygulanmaktadır. Ülkemizde hayvana karşı şiddetin her geçen gün artarak devam etmekte ve ülkemizdeki yasal düzenlemeleri bu durum karşısında yetersiz olduğunu üzülerek görmekteyiz. Bu nedenle duruma ilişkin yasal düzenlemeler için, hayvan hakları dernekleri ve ilgili STK ların bir araya gelerek durumu daha çok gündeme getirmeleri ve yasal düzenlemelere ilişkin zemin oluşturmaları gerekmektedir. Gözümüzün alışmayacağı ve gönlümüzün kararmayacağı aydınlık günler için her zaman ve her türlü şiddetin karşısında durmamız ümidiyle... Evine dadanan kediyi bir türlü evden uzaklaştıramayan adam onu uzak bir yere götürmeye karar vermiş. Kediyi götürmüş ama 5 saat sonra kedi geri gelmiş. Adam bu kez daha uzak bir yere götürdüğü halde kedi saatler saat sonra çıkagelmiş. İyice sinirlenen adam kediyi çok uzak, yolları karmakarışık bir yere götürüp bırakmış. Fakat bu kez dönüş yolunda kendi kaybolmuş ve evini arayıp karısına sormuş. Hanım kedi eve geldi mi? Evet, çok oldu sen nerelerdesin? Söyle o hayırsıza gelsin beni alsın. 92 HAYIRSIZ KEDİ!