Serdar BİLGİN KASTAMONU LÂHİKASI NDA SOSYOLOJİK ARKA PLAN Anahtar Kelimeler: heyet-i içtimaiye, hayat-i içtimaiye, şahs-ı manevi, iştirâk-i amâli uhrevî, ekser-ahkâm 1-BİREY NEDİR? Birey, sınırlı bir bedende sınırsız ihtiyaçları olan, en güzel surette yaratılmış, çok geniş yetenekler verilmiş bir sanat harikası, bireysel farklılıklar üzerine inşa edilmiş sosyal, sorumlu bir varlıktır. Bireyin sınırsız ihtiyaçlarını dizginleyecek olan toplumun ortak değerleridir. Bunları dinî hissiyat, kardeşlik, hürriyet, yardımlaşma, gönül birlikteliği, millî ve manevî değerler, semboller ve ahlâkî değerler olarak sayabiliriz. Bu değerlerin aşındırılmaması hususunda Risâle-i Nurlarda sık sık ikazlara rastlanmakta ve sağlamlaştırılması için de bir hayli gayret sarf edildiği görülmektedir. Kâinat büyük bir insan, insan küçük bir kâinattır. O halde hilkatin en yüksek gayesi ve fıtratın en yüce neticesi olan iman-ı billâha ulaşmak, insanı ya da kâinatı okumaktan geçiyor. 1.1-Risale-i Nur Külliyatında Birey -Allah ın isimlerine ait garaibin (hayret edilecek şeylerin) bir fihristesi -İlahi san at ve şu unatın (işlerinin) bir mikyası (kıyaslama aleti) -Kâinattaki âlemlerin bir mikyası -Âlem-i kebirin (büyük âlemin) bir listesi -Âlemin misal-i musaggarı (küçük bir misali) -Kitab-ı âlemin küçücük bir fihristesi -Kâinatın bir haritası -Kitab-ı ekberin (büyük kitabın) bir fezlekesi (özü ve özeti) -Enva-ı kâinatın (kâinattaki bütün türlerin) bilançosu -Kudretin gizli definelerini açacak bir anahtar külçesi -Allah ın kainat mülküne bir nazır, müfettiş, ve müşahit -Mahlûkat içinde Allah ın sevgili bir muhatabı -Âlemde muhterem bir misafir
-Kemalatın ahsen-i takvimi (mükemmelliğin en güzeli) -Arzın halifesi -Büyük emanetin hamili (yüklenicisi) 1.2.-Beşeri İdeolojilerde Birey -Sosyalizm ve komünizm bireyi hissiyatı ve yetenekleri ile tanımlamaz, bireysel farklılıkları görmez, tek tip bir birey tanımı yaparak bireyi somutlaştırmaya çalışır ve birey ölür. -Kapitalizm ve Liberalizm de her birey, kendi arzu ve menfaatleri peşinde koştuğu için toplumun hissiyatı ve değerleri dikkate alınmaz ve toplum ölür. -Küreselleşme ise bireysel ve toplumsal farklılıkları, zenginlikleri öldürür, «tek tip birey, tek tip toplum» hedefi ile hem bireyi hem de toplumu öldürür. Tartışma O zaman şöyle bir soru geliyor aklımıza: hem bireyi hem de toplumu nasıl yaşatabiliriz? Bediüzzaman, (yukarıda ifade ettiğimiz beşeri ideolojileri) dünyevileşmeyi çağın hastalığı olarak görür, müslüman olsun olmasın her bireyin bu hastalıktan etkilendiğini ifade eder, (Bu asır hayat-ı dünyeviyeyi hayat-ı uhreviyeye, ehl-i ıslâma da bilerek, severek tercih ettirdi.) sağlıklı bir bireyin ve toplumun sırrını fıtrat kanunlarına bağlar, fıtrata muhalefet eden beşeri ideolojilere fıtratın muvafakat vermeyeceğini anlatır. 2-TOPLUM NEDİR? Risâle-i Nurlarda toplum hayatı için, "hayat-ı içtimaiye" tabiri kullanılır. Bediüzzaman, Bir nefer takımda, bölükte, taburda, fırkada birer rabıtası, birer vazifesi olduğu gibi, herkesin heyet-i içtimaiyede müteselsil, revabıt ve vezaifi vardır. Halita şeklinde gayr-ı muayyen olsa, tearüf ve teavün olmaz. ifadesi ile hayat-ı içtimaiyenin portresini çizmiştir. Ey insanlar! Biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık ve birbirinizle tanışasınız diye sizi milletlere, kabilelere ayırdık. (Hucurat Sûresi, 49:13.) Toplum içerisinde yaşama zorunluluğu bireyin fıtratına derc olunmuştur. Toplumlar da tıpkı bireyler gibi farklı farklı zenginlikler barındırır. Farklılıkları tehdit (bölücü) olarak değil zenginlik (birleştirici) olarak görme düsturu sağlıklı birey ve toplum için önemlidir.
Sağlıklı bir toplumun anahtarı, sağlıklı bireydir. Bediüzzaman, hastalıklı ve sağlıklı toplumun portresini çizmiştir. Hasta Toplum 1- Ümitsizlik 2- Sosyal ve siyasî hayatta doğruluğun ölmesi 3- Adaveti (düşmanlığı) sevmek 4- İnananları birbirine bağlayan nuranî bağları bilmemek 5- Her türlü baskılar 6- Şahsî menfaatine odaklanmak Sağlıklı Toplum 1- Allah'ın rahmetine kuvvetle ümit beslemek ve maddi, manevî terakkiyi temin etmek. 2- İslâmiyet'in esası olan doğruluğu tesis etmek. 3- Muhabbete muhabbet etmek. 4- Hakikî milliyetimizi İslâmiyet milliyeti bilmek. 5- Meşveret etmek. 6- Himmetini millete vermek.
3-KASTAMONU LÂHİKASI NDA BİREY VE TOPLUM PORTRESİ Kastamonu Lâhikası bireyi, şahs-ı manevi başlığında sorgular, olumlu-olumsuz portresini çizer. -Olumlu- 1-Sabır 2-Metanet 3-Sebat 4-Tahammül 5-Toprak gibi mahviyet 6-Terk-i enaniyet 7-Mutlak tevazu 8-Sadakat 9-Hizmet etmek 10-Takva 11-Günahlardan sakınmak 12-İhlas -Olumsuz- 1- Tembellik 2-Hizmete zıd cereyanlara tarafgirlik 3-Evhamla hizmetten çekilmek 4-Sebatsızlık 5-Sadakatsızlık 6- Lakaydlık 7-İman zaafı 8-Hırs ve tamah 9-Şöhret ve makam sevgisi
3.1.Kastamonu Lâhikası nda Sağlıklı Birey ve Toplum Portresi
3.1.Kastamonu Lâhikası nda Hasta Birey ve Toplum Portresi
3.1.Kastamonu Lâhikası nda Hasta Birey ve Toplum Portresinin Zamanla İlişkilendirilmesi * Bu asırda hayat-ı insaniye, hususan hayat-ı içtimaiyesi öyle dehşetli, fakat cazibeli ve elîm, fakat meraklı bir vaziyet almış ki, insanın ulvî latifelerini ve kalb ve aklını nefs-i emmaresinin arkasına düşürüp pervane gibi o fitne ateşlerine düşürttürüyor. Bugün portresi, sanayi inkılabından başlar, dinsiz, inançsız ve insani değersiz bir toplum oluşturma yönündeki gayretlerin zirveye ulaştığı zamanı ifade eder, 2. Dünya Savaşı bu portre içinde ele alınır, mâsumların öldürüldüğü, mazlumların hukuklarının kaybolduğu ve bütün insanlara zarar veren bu harbin betimlemesi yapılır. Maddiyun fikri akımları, birey ve toplum üzerinde menfi, ahlakı bozucu etkiler bırakmış, milyonlarca insanın madden ve manen ölmesine (Maneviyattan yabancılaşmasına) neden olmuş, insanlığı çok tahrip etmiştir. İmanın esaslarına ve köklerine şiddetli ve cemaatli bir şekilde taarruz olduğu bugün portresinde iman zaaflarının yaşandığı, hayatı ve yaşamayı herkesin her vakitte en büyük maksat ve gayesi yaptığı ifade edilir, bireylerin enaniyetlerinin çok ileri gittiği, israf, iktisatsızlık, kanaatsızlık ve hırsları ile hayat-ı uhreviyeye karşı ya set çektiğinin veya ikinci, üçüncü derecede bıraktığının altı çizilir.
4-SONUÇ KISMI 4.1.Kastamonu Lâhikası nda Önerilen Tutum ve Davranışlar a) Menhiyattan ve günahlardan içtinab etmek; ve amel-i salih, emir dairesinde hareket ve hayrat kazanmak, tahribata ve günahlara karşı takvâyı esas tutup davranmak b) İktisat ve kanaatle mukabele etmeye çalışmak, gelen itirazları usul-ü münasib ile cevap vermek ve çatışma ortamına asla müsaade etmemek c) İhlas dairesinde kalmak, zulme asla meyletmemek, tecavüz değil tedafü, tahrip değil tamir etmek d) Maddi ve manevi, dünyevi ve uhrevi bir beklenti içine girmemek, şahsi menfaatten, benlik, enaniyet, şan ve şeref perdesi altında makam sahibi olmaktan kaçınmak e) Kur an ve iman hizmeti olan Risale-i Nur'un neşrettiği nurlara sadakat, metanet, ciddi ihlas ve tam itimad ile yapışmak