makale - aticle Degisi 57 (2008) 19-24 m ISSN 1302-2415 Al flveifl Mekezleinde Klimada Sistem Seçimi ve Patik Notla Shopping Mall Ai-Conditioning System Selection and Pactical Notes Rüknettin Küçükçal Üyesi Özet Büyük al flveifl mekezleinde kullan labilecek sistemle çok fazla say dad. Ancak bunla n içinde döt sistem (özellikle dükkanla için) yayg n olaak kullan labilmektedi. Çok say daki sistem seçim kitelei içinde; konfo flatla, kuulufl ve eneji maliyetlei öne ç kmaktad. nsanla konfodan asla vazgeçmeyeceklei için so utma, s tma ve havaland ma konfou ve yang n güvenlik koflulla en iyi flekilde sa lanmal d. Eneji maliyeti sistem seçim kitelei içinde he zaman çok önemliydi. Ancak flimdi ise çok daha önemlidi. Çünkü ham petolün vaili bugün 117$ oldu. Yani 9 y lda 12 kat na ç kt. Gelecekte de çok daha fazla atabilece i düflünülüyo. Bu yüzden binala n Eneji Kimlik Belgesine ihtiyaçla olaca- n ve seçilen sistemin Südüülebilili ini daha fazla aaflt mal y z. Abstact Thee ae many diffeent kinds of ai-conditioning systems that can be used in shopping malls. Howeve, fou of them which ae widely used today, especially in etail stoe aeas. Among many selection citeia; comfot conditions, initial investment and enegy consumption ae thee majo decisive factos. Since it's always been had fo humans to abandon comfot conditions; HVAC and fie-safety conditions should be satisfactoy attained. Enegy cost always plays a dominant ole in system selection and now it is much moe impotant because oil pice has become 117$/bael with a 12 times incease in 9 yeas and yet the incease in oil pices ae expected to continue. Thus, buildings might need to have Enegy Identification Cads and thee should be moe focus on sustainability. 1. Giifl Al flveifl mekezleini cazip k lan biçok neden va: Al flveifl, gezinti, yemek, kafeteyalada sohbet, çay-kahve, sinema, süpemaket (sebze, meyva, et, bal k, vb), kuafö, spo vb. Özellikle hafta sonla nda ailece hekesin mutlu olabilece i altenatif otamla al flveifl mekezleinde bulunabiliyo. Al flveifl mekezleindeki bu fakl altenatif otamlada, fakl klima sistemlei kullan lmaktad. 2. Al flveifl Mekezleinde Mekanik Tesisatta Sistem Seçimi Sistem seçim kiteleini sekiz bafll k alt nda toplayabiliiz. 1- Pefomans kitelei, 2- lk yat m maliyeti, 3- Eneji maliyeti, 4- flletme, sevis, bak m ve ona m maliyetlei, 5- Ömü boyu maliyet, 6- Mimai ve inflaata ait kitele, 7- Planlama ve montaj kitelei, 8- Emniyet, iskle ve hijyen, Pefomans kiteleinden en önemlisi olan, seçilen sistemin insanla n konfo beklentileini ne kada kafl layabildi idi. Taze hava ihtiyac (havaland ma) ve so utma kapal çafl la için en önemli konfo kiteidi. Ancak üflenen havan n; s cakl, debisi, h z, üfleme mesafelei ve sesi ile insanla ahats z edip etmedi i geçekleflen konfo seviyesini olufltuu. En iyi klima; hissedilmeyen (güültüsü, havan n ahats z edici so uk veya s cak üflenmesi vb) klima sistemidi. Kapal çafl lada so utma ve havaland ma mükemmel olmal d. Seçilebilecek sistem altenatifleine bakt m zda çafl - ladaki dükkanlada kullan labilecek döt fakl klima sistemi vad : 1- Tam haval sistemle ve Pime haval sistemle 2- Fan coil, 3- Su kaynakl s pompala, 4- De iflken gaz debili sistemle. Bu sistemlein he bii s tma, so utma ve havaland ma gibi konfo flatla n yeteince sa layabili. Ancak di e beklentilei ne kada kafl layabileceklei, avantaj ve dezavantajla he poje için ay ay incelenmelidi. 19
m makale - aticle 3. Al flveifl Mekezleindeki Fakl Hacimle çin Seçilebilecek Klima Sistemlei Kullan m amac Kullan labilecek klima sistem altenatiflei 1. Gezinti Yolla nda :Tam haval sistemle (kombi tip klima santallei). 2. Atiumla :Tam haval sistemle (kombi tip klima santallei). 3. Ma aza ve Dükkanla :Tam haval sistemle, Fan-Coil, De iflken gazdebili sistemle veya su kaynakl s pompala + havaland ma (ka fl m haval klima santallei ile bilikte). 4. Fast Food Kat (Aç k) :Tam haval sistemle (genellikle %100 taze hava ile çal flan klima santalla + mutfak egzoz sistemlei). 5. Büyük Lokanta ve Kafeteyala :He bii için ay klima santal (%100 taze hava ile çal flan klima santallei + mutfak egzoz sistemlei. 6. Küçük Lokanta ve Kafeteyala :Ay klima santala kullan lmal, dönüfl havas al nmamal, %100 egzoz (mutfaktan) yap lmal d. Tam haval sistemle veya bieysel sistemle kullan labili. 7. Süpe Maketle :Tam haval klima sistemlei kullan lmal d. Ka fl m haval klima santallei + egzoz sistemi (Egzoz menfezlei bal k, et, sucuk vb eyonla n civa nda olmal d ). 8. Sinema Salonla ve Fuaye :He sinema salonuna ve fuayelee ay ay klima santal veya paket tip oof-top klima cihazla kullan lmal d. 9. Spo Salonla (Fitness Cente) :%100 taze hava ile çal flan ay klima santalleinin kullan lmas hijyen flatla aç s ndan daha uygundu. Klima santal ve egzoz sisteminde CO 2 sensöünden kontol edilen insan yo unlu unun az oldu u saatlede fekans konvektölü fanla kullan lmas ile ekonomi sa lanabili. Bieysel sistem + %100 taze hava ile çal flan klima santal da kullan labili. 10. Kapal Gaajla :Ma azala n ve gezinti yolla n n egzozu gaaja bas labili. kinci kez kullan lan hava d fla ya gaajdan egzoz edili. Bu hava giifli gaaj katla nda; a- Is l konfou att, b- Hava flatla n iyilefltii, c- Toz biikmesi iskini azalt. d- Ay ca k fl n so uk günleinde ilk çafl kat n n döflemesinin çok so uk olmas n da önle. e- Yaz n s cak günleinde de d fla dan gelen ve d fla ya ç kan insanlada temal flok etkisini azalt. f- Ancak bu hava yang n an nda gaaj yeine bi by-pass dampei yad m yla bina d fl na ç kat lmal d. 4. AVM çinde Bulunan Kullan m Saatlei Fakl Olan flletmelein Klima Sistemlei Baz iflletmele al flveifl mekezleinin çal flma saatlei d fl nda da hizmet vemek isteyebili. - Al flveifl mekezleinin genel çal flma saatlei :10:00-22:00 - Lokantala :10:00-24:00 (hatta baz la 01:00) - Spo Mekezlei (Fitness Cente) :06:00-24:00 - Kafeteyala :Baz mekezi yelede kahvalt için daha eken saatlei ve hafta sonla daha geç saatlee ihtiyaç duyabiliyola. - Sinema iflletmelei :Özellikle hafta sonla gece 23:00, hatta 24:00 de bafllayan seanslala da hizmet vemek isteyebiliyola. Bu duumda öncelikle çafl da, çafl iflletmesinden fakl saatlede insanla n giifl ve ç k flla n n getiilece i güvenlik sounu mimai pojede çözümlenmelidi. Ay ca çafl üzeinde yükselen konut, ofis ya da otel gibi yap la vasa bunla n giifl ç k fl saatleinin fakl olaca mimai ve tesisat pojeleinde dikkate al nmal d. Bu hacimlein klima sistemleinin ay k yap lmas ya da iflletme saatlei d fl nda da ekonomik kullan labili olmas önem kazanmal d. Ay ca yan hacimle ve tüm mekanik tesisat önem kazanmaktad. Bu iflletmelein kullanaca wc, dufl, otopak vb yan hacimlein s tma, havaland ma, s cak su gibi ihtiyaçla n kafl layacak uygun mekanik sistemle sevis veebilmelidi. 20
makale - aticle 5. Aç k Çafl la Aç k çafl ladaki dükkan, lokanta vb hacimlede: a- Is kayb olan hacimlede statik s tma yap lmas, b- Havaland ma sistemi pozitif bas nç sa layacak flekilde planlanmas, c- Kap s genellikle aç k kalacak hacimlede kap üzeine hava pedesi kullan lmas tavsiye edili. 6. Çafl Katla n n Üzeinde Konut, Ofis, Otel vb. Yükselen Yap la Vasa Çafl, ofis, otel ve konut yap la n n he biinin mekanik tesisatla tamamen ay olmal d. Is tma tesisat, So utma tesisat, Havaland ma tesisat, Su depola ve hidofo sistemi (hatta ana giiflteki su sayaçla ) tamamen ba ms z olacak flekilde planlanmal d. Yang n ihba, söndüme ve tahliye sistemlei ise ay olmakla bilikte otomasyon sistemi yad m ile koodinasyonu sa lanmal d. 7. Öneile 1-) Südüülebililik: Ömü boyu maliyet hesapla yap lmal d. Özellikle iflletme maliyeti içeisindeki eneji maliyeti he zaman önemli olmakla bilikte, at k en önemli ilk kite olaak alg lanmal d. Hem petolün vail fiyat 9 y l önce 10$ iken, bugün 117$ oldu ve son 9 y lda yaklafl k 12 kat na ç kt. (fiekil 1) Ay ca gelecek 10 y lda petoldeki afl fiyat at fl n n devam etme olas l çok yüksekti. Taih 2008 2008 2007 2005 1999 fiekil 1. Ham petol fiyatla ndaki de iflim. a- Gelecekteki eneji fiyatla da dikkate al naak; seçilecek sistemin kaç y l kullan - labilece i yani südüülebilili i aaflt lmal d. Eneji maliyetinin sistem seçim kitelei içinde gelecekte daha fazla önemli olaca aç kt. b- Gelecekte kullanmak üzee mimai pojede SIFIR ENERJ binas (Belkide + Eneji binas ) planlanmal d. c- Bugün içinde özellikle al flveifl mekezleinin teas katla günefl enejisi ve günefl panelinden yaalanmak için genellikle uygun olabili. Hiç olmazsa kullanma s cak suyu üetimi için yaalan labili. d- Dükkanlada k fl nda so utma ihtiyac vad. Oysa klima santala nda da taze havay s tmak geekmektedi. Özellikle de iflken debili sistemleinin s gei kazan ml uygulamala çafl la için çok uygun olacakt. Is gei kazan ml de iflken debili sistemde dükkanladaki s ; diekt olaak klima santal sepantinleine (özellikle koidola ve atium klima santal na) akta labili ve çok büyük oanda eneji tasaufu sa lanabili. Bu sistem: Küçük biimlede kullan labili duumdad. Büyük sistemlede de kullan labilecek flekilde gelifltiilmektedi. 2-) Dükkanla için pime haval klima santal kullan lan sistemlede bu al flkanl k (çok özel nedenle yoksa) de ifltiilmeli ve kombi tip klima santal (ka fl m haval ) kullan lmal d. Bu sayede klima santal n n ald taze havay s tma ihtiyac büyük oanda otada kald lm fl olacakt. 3-) Dükkanlada Fan-coil, DSD iç ünitesi veya WSHP cihazla vasa, klima santal ndan gelen taze hava, bu cihazla n n hava emifl kutula na ba lanmal d (fiekil 2, 3, 4, 5). 21 22 Nisan 1 Ocak 1 Ocak 1 Ocak 1 Ocak Ham Petol Fiyatla NYMEX 117 95 63 40 10 At fl Oanla % Y l çindeki 23 23 1 58 150 1999'dan 1.070 850 530 300 26 yıllık biikimin yeni adesi * * * ulu Söndüme lei Gazlı K E Siste ilei' m â ÜFlöndöms istemlei I Reklam alanıdı. ' H; Yangın Algîlama Sistemte'i SARI ARI YANGIN KORUNUM SİSTEMLERİ 5AN. ve TK.AÎ. Stılı-ı OmuıtL* Caddesi Na. 9 3471E Koşuydu İstanbul HSetol: +90:il 41 33? 71 21 (ıbhfu +90 2 i 429 14 23 vfvjvj.niyc nc "n.cam.h- infaiÿ'aiyangin.cam.l "ÿ
-ÿ HEA/ ok YE makale - aticle (Fan Coil, De iflken Debili Gazl Sistemle veya Su Kaynakl Is Pompas X ft 0 \ % Plenumu z x X 7 z z z 7 z z z ] * Emifl fiekil 2. Taze hava üfleme taaf nda emifl hava kanal ba lant l (Otamdan). (Fan Coil, De iflken Debili Gazl Sistemle veya Su Kaynakl Is Pompas m m!-! Plenumu L X / - - / / / / / / > «/ / Z Z Sebest Emifl fiekil 3. Taze hava üfleme taaf nda emifl sebest (Asma tavan bofllu undan). V (Fan Coil, De iflken Debili Gazl Sistemle veya Su Kaynakl Is Pompas _ÿ.-ÿ AAA a;#l Aya Dampei x 3*L \ Sebest Emifl fiekil 4. Taze hava dönüfl taaf nda emifl sebest (Asma tavan bofllu undan). 22
makale - aticle m (Fan Coil, De iflken Debili Gazl Sistemle veya Su Kaynakl Is Pompas... Z 21 Z j t i --ÿ-... ~ - -' Emifl fiekil 5. Taze hava emifl taaf nda emifl hava kanal ba lant l (Otamdan). Not: Bu ba lant flekli genellikle daha uygundu. 4-) Çafl lada özellikle sabah 10:00-12:00 saatlei aas nda insan yo unlu u çok azd. Ö leden sona da hafta içinde 14:00-17:00 saatlei saatleinde insan yo unlu u düflüktü. a- nsan yo unlu unun az oldu u saatlede klima santalla n n fanla ve egzoz sistemlei; zaman ayal veya daha iyisi CO 2 sensöü yad m ile hava mikta n azaltabilmelidi (eneji tasaufu sa lamak için). b- D fl havan n çok s cak ve çok so uk oldu u gün ve saatlede; dönüfl havas ka fl m at laak taze hava mikta azalt labilmelidi (Entalpi kontolü yad m ile). c- D fl havan n çok s cak ve çok so uk olmad günlede ise taze hava mikta % 100'e kada ç kat labilmelidi (entalpi kontolü yad m ile). d- Bedava So utma (Fee-cooling), Cool down, night puge gibi iç hava kalitesini att an, ön so utma yapabilen ve eneji ekonomisi sa layan imkanla sistem içinde olmal ve iflletmede yaaland lmal d. 5-) Klima santalla kapal çafl lada genellikle ya da yo un olaak teas kattad. D fl havada en fazla toz ye seviyesindedi ve üst katlaa do u azal. Alt katladaki klima santalla n n filtelei de bu nedenle daha k sa süelede t kan. Bunun sonucunda; a- Klima santal n n üfledi i hava mikta azal, bina içindeki iç hava kalitesi bozulu, b- Eneji tüketimi ata, c- Atan sevis s kl da ifl gücü maliyetini at. Klima santalla teas kata monte edilmelidi. Bu imkan yoksa, taze hava yine de hava kanalla yad m ile daha üst seviyeleden al nmal d. 6-) Al flveifl mekezleinde y l boyunca kullan lan enejinin en büyük bölümü genellikle klima santalla nda tüketili. Oysa kazanla ve su so utma gupla (su so utmal la) al flkanl k olaak bodum kattaki makine daieleindedi. Bodum katta üetilen s cak veya so uk eneji teas kata (yani uzaklaa) tafl nmaktad. Kondense boula da bodum kattan, yuka daki su so utma kulesine s tafl la (bu boula Ø600mm gibi büyük çaplada olabiliyo). a- Kazanla ve so utma gupla da teas kata al n sa; enejinin tafl ma maliyeti azal. Pompalama enejisi, Bouladaki s kay pla, Bouladaki s kazançla ve Balans sounla ciddi oanda azal. b- Çafl n n üzeinde yükselen yap vasa: Baca konusu bu yap ile bilikte çözülebili. Makine daiesindeki ses (güültünün) binaya yans mamas için önlemle al nmal d. 7-) Büyük çafl lada yaln z bi adet s tma ve so utma mekezi planlamak da enejinin tafl nmas maliyetini at. Ay ca çok büyük çapl boula mimaide de soun yaatabili. ki, üç, döt veya daha fazla s tma ve so utma mekezi yap labili. Bu konu tesisat poje mühendisinin aaflt mas ve mimai büo ile bilikte çözülmelidi. 8-) Ayn flekilde 30.000 m 3 /h den daha büyük kapasiteli klima santalla ndan ç kan havan n da t lmas, balans ve hava kanal kesitine mimai pojede (özellikle asma tavan yüksekli i ata) ye bulmak aç s ndan soun olabili. 60.000 m 3 /h kapasiteli bi adet klima santal yeine iki adet 30.000 m 3 /h kapasiteli klima santal kulland m zda; cihaz n içi ve cihaz haici bas nç kay pla (hava kanalla n n mesafelede k salaca için) da azalacak, iflletmede eneji maliyeti de azalacakt. 10-) Asma tavan içinde dolaflan içi su dolu s tma veya so utma boula n n getiebilece i sounla dahi sistem seçimi için çok önemli olabili. Asma tavan içindeki boula veya ba lant elemanla patlad nda veya su kaç d nda dükkanla n göebilece- i zaa yine çafl n n mal sahibinin ödeyece i unutulmamal d. 9-) Ancak buada ve benze konulada bi s n lama söz konusu de ildi. He poje kendi koflulla içinde aaflt lmal d. Poje mühendisi uygun gödü ü takdide 100.000 m 3 /h kapasitede klima santal da kullanabili. 8. Sonuç Al flveifl mekezleinde klimada sistem seçimi için olabilili i kada tüm seçim kitelei, bu kitelein önem ve öncelik seviyelei dikkate al nmal d. Yuka da bahsedilen kitele d fl nda ay ca: Hijyenik satla, Çal flma flatla, Kialama flatla, Ayd nlatma flatla, Kullan m amac insan say la ve özellikle havaland ma flatla he zaman yeteince önemsenmelidi. Seçilen sistemin südüülebilili i çok önemlidi. Binala n Eneji Kimlik Belgesi ne sahip olmala ve bu belgenin seviyesi ile de e kazanacakla n daha fazla önemsemeliyiz. Yaza: Rüknettin Küçükçal 1972'de TÜ Makine Fakültesinden mezun oldu. 1970-1973 y lla aas nda Sungula Is Sanayi Afi'de Yüksek bas nçl buha ve k zg n su sistemleinin poje ve uygulamala nda çal flt. Daha sona 1973-1975 y lla aas nda Toka Afi'de Istanbul Etap otel flantiyesi klima ve tesisat ifllei poje müdüü olaak göev yapt. 1975 y l nda Is san Afi.'yi kudu. Halen bu fimada yönetim kuulu üyesi olaak göev yapmaktad. 23