Temel Bilimler Alanındaki Veritabanlarının Değerlendirilmesi

Temel Bilimler Alanındaki Veritabanlarının Değerlendirilmesi BioOne, Wiley, APS (American Physical Society), SciFinder ve MathSciNet Veritabanları Öğr.Gör. Okan KOÇ

Giriş Günümüzde her geçen gün araştırmacının bilgi gereksinimi ve bilgi arama davranışı değişmekte olup, bilimsel bilginin fabrikaları konumunda olan üniversiteler ve üniversite kütüphanelerinde elektronik kaynakların kullanımı büyük önem taşımaktadır.

Giriş Elektronik kaynakların araştırmacının beklentisini karşılayacak, içerik olarak yeterli, kurumun bütçesine uygun ve kullanıcı dostu bir ara yüzüne sahip olması kütüphanecilik hizmetleri açısından da olumlu bir durum teşkil etmektedir.

Kapsam Bu amaçla çalışmamızda Temel Bilimler konusundaki BioOne, Wiley, APS(AmericanPhysicalSociety), SciFinder ve MathSciNet veritabanları Erişim özellikleri açısından, Kullanım özellikleri açısından, Literatürde geçen kullanıcı kriterleri açısından ve Sistem açısından değerlendirilmiştir.

İçerik İlgili veritabanlarının seçiminde birçok üniversite kütüphanesi tarafından aboneliğinin bulunması belirleyici olmuştur. Belirlenen her nitelik elektronik kaynakların taşıması gereken kapsam, içerik, işlevsellik, maliyet, lisans ve teknik özellikleri de kapsamaktadır.

Erişim Özellikleri Her bir veritabanı, veritabanları değerlendirme kriterleri kapsamında erişim özellikleri açısından; Tarama fonksiyonları, Büyük- küçük harf duyarlılığı, Boolean operatörleri, Türkçe karakter uyumu, Joker karakterleri,

Erişim Özellikleri Her bir veritabanı, veritabanları değerlendirme kriterleri kapsamında erişim özellikleri açısından; Tırnak fonksiyonu, Tam metin erişim, Çapraz tarama, Bütünleşik tarama, Atıf tarama özelliği,

Erişim Özellikleri Her bir veritabanı, veritabanları değerlendirme kriterleri kapsamında erişim özellikleri açısından; Sonuçlar arası tarama, Çapraz atıf tarama, Uzun sorgu cümleleri oluşturabilme, Görsel materyal tarayabilme, Tarama sonuçları sıralama,.

Erişim Özellikleri Her bir veritabanı, veritabanları değerlendirme kriterleri kapsamında erişim özellikleri açısından; İlişkili kayıtlara erişme, Tarama geçmişi görüntüleme, Kontrollü terimler ile konu arama, Coğrafi olarak erişebilirlik noktasında değerlendirilmiştir

Kullanım Özellikleri Her bir veritabanı, veritabanları değerlendirme kriterleri kapsamında kullanım özellikleri açısından; Dermenin konusu, Dermenin kapsamı, İçerdiği bilgi kaynaklarının formatı, Dergilerin hakemli olup olmadığı,

Kullanım Özellikleri Her bir veritabanı, veritabanları değerlendirme kriterleri kapsamında kullanım özellikleri açısından; Dermede bulunan kaynakların ne kadar geriye dönük tarama yapabilmesi, İçerdiği bilgi kaynaklarının dili, Sonuçların referans araçlarına aktarılma durumu, Uyarı hizmeti gibi özellikleri değerlendirilmiştir.

Kullanıcı Açısından Her bir veritabanı, veritabanları değerlendirme kriterleri kapsamında kullanıcı açısından; Atıf uyarı hizmeti, Seçmeli bilgi yayım hizmeti, Veritabanı arayüzü, Geri bildirim özelliği,

Kullanıcı Açısından Her bir veritabanı, veritabanları değerlendirme kriterleri kapsamında kullanıcı açısından; Arama yardımı özellikleri, Kişisel kullanıcı kaydı, Taramaların e-posta olarak gönderilebilme durumu, Geçmiş tarama seçeneği,

Kullanıcı Açısından Her bir veritabanı, veritabanları değerlendirme kriterleri kapsamında kullanıcı açısından; Erişim çıktısı görüntüleme, Yardım menüsü, Açık erişimli kaynaklara açık erişim simgesi, Sıralama ölçütü ve uzaktan erişim noktalarında değerlendirilmiştir.

Kütüphaneci Açısından Her bir veritabanı, veritabanları değerlendirme kriterleri kapsamında kütüphaneci açısından; İstatistiki verileri alabilme, yönetim paneli ve yönetici ayarları noktasında değerlendirilmiştir.

Amaç Araştırmamız, Üniversite Kütüphanelerinin Temel Bilimler konusunda abone olduğu veritabanlarının erişim özellikleri, kullanım özellikleri, kullanıcı, kütüphaneci ve sistem açısından değerlendirilerek, araştırma sonucunda elde edilecek bulgular rehberliğinde bilgi merkezlerine, veritabanı sağlayıcılarına, veritabanı kullanıcılarına ve kütüphanecilere öneriler sunmayı amaçlamaktadır.

Elektronik Yayıncılık Web aracılığıyla erişilebilen elektronik dergi ve veri tabanlarını iki grup altında değerlendirmek mümkündür. İlk grupta ücretsiz olarak herkesin erişebildiği elektronik dergiler ve veritabanları (örneğin, Medline PubMed), İkinci grupta ise ücretli elektronik dergiler ve veritabanları yer almaktadır.

Elektronik Yayıncılığın Avantajları Zaman ve mekân sınırlaması olmaksızın erişilebilmesi, İçerisinde tam metin arama yapılabilmesi, Dergilerin uyarı özelliği yapılan araştırmaya ilişkin yeni dokümanlar yayınlandığında e-posta yolu ile kullanıcılara bildirebilmektedir

Elektronik Yayıncılığın Avantajları Bazı elektronik dergilere basılışından haftalar öncesinden erişilebilmesi, Daha ucuza mal olması, Harnad (1996) elektronik yayıncılığın basılı yayıncıların tahminine göre %20-%30 daha ucuz olacağı görüşünü dile getirmektedir. Metin içinde yapılacak bağlantılarla daha fazla bilgiye erişim

Elektronik Yayıncılığın Avantajları Yayında kullanılan sunum yöntemi Multi-medya sunum şansı tanıyan elektronik dergilerle video görüntü ve animasyonlar, audio sunum, interaktif sunumlar yapma olanağı Elektronik Dergiler ve Atıf Oranı Lawrence in yaptığı bir araştırmada (2001, s. 521) elektronik dergilerin basılı dergilere göre ortalama 2,6 dan fazla atıf aldığını belirlenmiştir.

Elektronik Yayıncılığın Dezavantajları Bilgisayar ekranından okuma, Arşivleme Arşivlemeye ilişkin sorumluluğun kimde olacağı, format değişikliklerinde yeni formata adaptasyonun kimin tarafından yapılacağı bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır (Raney, 1998). Bağlantı ömrü Elektronik ortamda bir web belgesinin ortalama ömrünün 45 gün olduğu düşünülürse, bilimsel çalışmalarda yapılan alıntılara ulaşmakta zaman içerisinde sorunlarla karşılaşılması kaçınılmazdır.

Veritabanlarının Değerlendirilmesi Çalışmamızda Temel Bilimler konusundaki BioOne, Wiley, APS(AmericanPhysicalSociety, SciFinder ve MathSciNet veritabanları erişim özellikleri açısından, kullanım özellikleri açısından, literatürde geçen kullanıcı kriterleri açısından ve sistem açısından değerlendirilmiştir. Belirlenen her nitelik elektronik kaynaklarının taşıması gereken kapsam, içerik, işlevsellik, maliyet, lisans ve teknik özellikleri de kapsamaktadır.

Veritabanlarının Değerlendirilmesi Değerlendirme Kriteleri BioOne Wiley APS SciFinder MatSCiNet

Sonuç Araştırmamız sonucunda elde edilen veriler şu şekilde özetlenebilir; Her beş veritabanının da istatistiki verilerin sunumunda bir standartlaşmaya gittiği görülmektedir. Mevcut veritabanlarının kullanıcı dostu bir ara yüzüne sahip olduğu görülmektedir. Veritabanlarının yakınlaştırma operatörlerini, Boolean operatörlerini ve büyük küçük harf duyarlılığına sahip sistemleri barındırıyor olması bilgi profesyonelleri için aradığı bilgiye direkt erişime imkan sağlaması açısından önemli olmaktadır.

Sonuç Erişim açısından her türlü tarama imkanını karşılıyor olmaları ile de standartlaşmaya gidildiği göze çarpmaktadır. Erişim açısından her beş veritabanı da kullanıcıya kolaylıklar sağlamaktadır. Tarama sonuçlarını sıralama, ilişkili kayıtlara erişim, konu ile tarama, bütünleşik tarama gibi bir takım kolaylıklar mevcuttur. Dermelerinin ne kadar geriye dönük olduğu ile ilgili bilgiler de mevcuttur.

Sonuç Farklı dillerde tarama özelliklerini de barındırmaktadır. Sonuçları referans yönetim araçlarına aktarabilme konusunda da standartlaşma göze çarpmaktadır. Kullanıcı açısından uzaktan erişim ve hesap yönetimi gibi özellikleri de bünyesinde barındırmaktadırlar. Taramaların e-posta olarak gönderimi, yazdırabilme ve kaydedilme gibi imkanların da mevcut olması kullanıcı için önemli bir özelliktir.

Sonuç Yardım menüsü konusunda da standartlaşma söz konusudur. Veritabanlarının açık erişimli kaynakları ayrıca gösteriyor olması da önemlidir. Kütüphaneci yönetim panelinin varlığı, aylara, yıllara göre istatistiki verilere erişim kolaylığı veri tabanlarının seçimi açısından ve kütüphane bütçesinin yönetimi açısından önem teşkil etmektedir.

Öneriler Araştırmamız sonucunda elde edilen veriler şu şekilde özetlenebilir; Konu uzmanları ile birlikte yürütülecek kullanıcı çalışmaları ile araştırmacının karşılaştığı sorunlar belirlenmelidir. Araştırmacı açısından belirleyici bir kriter olan dil engelinin üzerinde durularak veritabanı sağlayıcılarından eldeki mevcut FTE sayıları da dikkate alınarak Türkçe dil desteğinin sağlanması talep edilmelidir. Her veri tabanında kütüphaneci modülünün olması standart hale getirilmelidir.

Öneriler Araştırmamız sonucunda elde edilen veriler şu şekilde özetlenebilir; Aynı bilgi kaynağının farklı elektronik kaynaklarda yer alıp almadığı veri tabanı seçim ve satın alımından sorumlu personel tarafından tespit edilmelidir. Bütçenin akılcı kullanımı için oldukça önemli olan bu durumun gerçekleşebilmesi için gerekirse konu uzmanlarıyla sürekli iletişim halinde olunmalı ve fikir alış verişinde bulunulmalıdır. Veritabanları ile ilgili olarak belirli dönemlerde kurum içi eğitim verilmesi personelin konuya hakimiyeti açısından önemlidir. Ayrıca araştırmacıya yönelik eğitimlerin de düzenlenmesi bilgiye erişimde bir başka önemli basamağı teşkil etmektedir.

Öneriler Araştırmamız sonucunda elde edilen veriler şu şekilde özetlenebilir; Diğer üniversite kütüphaneleri ile sürekli olarak kontak halinde bulunmak, alandaki yenilikleri takip edebilmek ve veritabanı aboneliklerinde kolaylıklar sağlayacaktır. Elektronik kaynaklarla ilgili anlaşmalar yapılırken, bir kurumun yetkili kullanıcıları tarafından, evlerinden ve ofislerinden şifre ya da proxy üzerinden ya da proxy dışında bireysel erişmelerine izin verecek maddelerin olmasına dikkat edilmelidir. Bu konuda yetkili firma ile görüş paylaşılmalıdır.

Temel Bilimler Alanındaki Veritabanlarının Değerlendirilmesi BioOne, Wiley, APS (American Physical Society), SciFinder ve MathSciNet Veritabanları Öğr.Gör. Okan KOÇ