Bu bölümde karar yapıları ve döngüleri işleyeceğiz. Programlamada çoğu kere birden fazla şart arasında bir seçeneği seçmek ve programı seçilen seçeneğe göre dallandırmak gerekir. İşte bu durumlarda karşımızdaki problemin yapısına göre karar ifadelerini kullanırız. Bu bölümde karar yapılarından if yapısını, case yapısını bulacaksınız. Döngülerden for..do, repeat.. until, while..do öğreneceğiz. Programlar normalde satır satır çalışırlar. İstenilirse belirli şartlar aranarak programın bir kısmının çalıştırılmasını veya çalıştırılmaması sağlayabiliriz. If Yapısı If- şart yapısı bütün programlama dillerinde olan, bazı şartların gerçekleşmesi durumunda ve gerçekleşmemesi durumunda ayrı-ayrı kodların çalıştırılmasına imkan veren yapıdır. Şart gerçekleşmesi halinde Then deyiminden sonraki satır işletilir. Gerçekleşmemesi durumunda ise Else deyiminden sonraki satır işletilir. Şartın gerçeklememesi durumunda çalışacak Else bloğu istenirse verilmeyebilir. Tek satırlık ifadelerde Begin-End deyimi kullanılmayabilir. Şart içerisinde birden fazla satır kullanılacaksa Begin-End deyimleri kullanılır.
Örnek:// Örnek : İç içe If-Then- else İç içe if ler de kullanılabilir. Yukarıdaki örneği geliştirerek bütünleme notunu da soralım.
Bir değişkenin aldığı bir çok değere göre ayrı komutların çalıştırılması gereken durumlar için if yapısını kullanmak yerine Case yapısını kullanmak daha avantajlıdır. Burda Değişken parametresi ile belirlenen değişkenin aldığı duruma göre DurumN değerinin karşısındaki komutlar işleme girer. Eğer değişkenin değer durumlardan hiçbirine uymuyorsa Else kısmındaki komutlar çalışacaktır. Case yapısında durumu karşılaştırılan değişken String tipte veya kullanıcı tipte bir değişken olamaz. Bu değişken, değeri sayı olarak ifade edebilen bir değişken olmak zorundadır.
Belirli bir komut parçasının belli şartlar gerçekleşinceye kadar defalarca çalışması gerekebilir. Çalışma sayısının belli olduğu durumlarda For döngüsü diğer durumlarda yani döngü sayısının değişken olduğu durumlarda ise Repeat-Until, While-Do blokları kullanılır. Burada Sayaç değişkeni tamsayıya çevrilebilen tipte(integer, LongInt, ShortInt, Byte, Word, Boolean, Char) bir değişken olması gerekir. - For döngüsü Sayaç ın BaşlangıçDeğer inden başlayarak BitişDeğer ine kadar sayacı birer artırarak blok içindeki komutları çalıştırır. - BaşlangıçDeğer,BitişDeğer inden büyükse döngüye hiç girilmeyecektir. - Döngü içerisinde birden fazla satır işletilecekse begin-end bloğu kullanılmalıdır. - Sayaç ın artarak değil azalarak çalışması için to yerine downto deyimi kullanılır. Örnek olarak 100 kişinin ismini sormanız gerektiğini farz edelim. Bu durumda: Yukarıdaki gibi 100 satırlık kod yazmak yerine 1 den 100 e kadar bir döngü kurarak aynı işi çok kolay yapabilir.
Yukarıdaki örnekte for döngüsünün altında bir satılık kod yazdığımız için Begin-End bloğunu kullanmadık. Örnek : Rastgele dikdörtgen çizmek için; Örnek olarak ekranda rasgele koordinatlara iç içe dikdörtgenler çizecek bir program yazalım. Programımız için formumuzun üzerine bir komut düğmesi(button) yerleştirelim. Örnek:Matris Hesaplama Başka bir örnek olarak ta kullanıcının gireceği 3X2 boyutlu iki matrisi toplayıp, çarpacak bir program yapalım. Matris Hesabı için Formu tasarlamamız gerekmektedir. Prosedürler tarafından kullanılacak Global değişkenleri tanımlayalım.
FormCreate olayına da başlangıç değerleri ayarlayalım. A Matrisi Girilsin; B Matrisi Girilsin; Matrisler Toplansın;
Matrisler Çarpılsın; For döngüsünde sayaç değişkeni birer artıp/azalarak değişir. Artımın daha büyük aralıklarla yapılması için artıma işlemi blok içerisinde Sayaç değişeninin değeri artırılarak yapılmaz. (1,0 versiyonunda yapılabilir). Bu gibi durumlarda While-Do döngüsü kullanılmalıdır.
Bir şart gerçekleştiği sürece çalışması gereken program bloklarında kullanılır. Burada; şart gerçekleştiği sürece döngü çalışmaya devam edecektir. For döngüsünün getirdiği bazı kısıtlamalar vardır. Sayaç değişkenimiz tam sayı olmak zorunda ve birer artıp/azalmak zorunda idi. Bu sınırlamaları aşmak için While-do döngüsü For döngüsüne uyarlayabiliriz. Aynı işi While-do ile yaparsak; Artımı birden fazla yapmak içinde; Örnek: Sayı Topla Kullanıcının gireceği iki aralık arasındaki tek, çift veya bütün sayıların toplayacak bir program yapalım. Örneğimiz için formu oluşturalım. Bütün sayıları toplamak için For döngüsünü tek veya çift sayıları toplamak için artımın 2 olması gerektiğinde While-Do döngüsü kullanmamız gerekecektir. Formu tasarlayınız.
Form üzerindeki Button için resimdeki kodları yazınız.
Bu döngü yapısı şart gerçekleşene kadar çalışması gereken program bloklarını kullanır. While-Do döngüsünden farklı olarak döngüye girerken değil çıkarken şart kontrol edilir. Böyle Repeat-Until döngüsü içindeki komutlar en az bir kere çalışır. Örnek: Şartı sağla Örneğin kullanıcıya sınav notunu sorduğumuzu düşünelim. Gireceği no 0-100 aralığı dışında ise; notu bu aralıkta girinceye kadar tekrar-tekrar sorulması gerekir. Bu iş için Repeat-Until yapısı uygundur. Çünkü döngü içerisinde not sorulduktan sonra not 0-100 aralığı dışında ise tekrar sorulması gerekir. Döngü Kontrol ifadeleri Bazen döngü bitmeden döngüden çıkmak gerekebilir veya bazı durumlarda döngü içindeki bir miktar kodun çalıştırılmaması istenebilir. Bu gibi durumlarda döngü kontrol deyimlerini kullanmak gerekir. Break Break prosedürü;for, While veya Repeat döngülerinden birinde bazı şartların gerçekleşmesi durumunda döngüden çıkmak için kullanılır. Örnek: Şart sağlanırsa çık Örnek olarak 1000 kişinin bulundu ad[1000] dizinde bir kişinin adını for döngüsü ile aradığımızı kabul edelim. Aranan kişi bulunduktan sonra döngünün çalışmaya devam etmemesi için break kullanılması gerekir.
Kaynak: http://www.frmtr.com/delphi/5493698-delphi-karar-yapilari-ve-donguler.html