Rusya Ülke Raporu Rusya Ülke Günü, 19 Nisan 2010 İSO Odakule Meclis Salonu, İstanbul
Sayfa 2 / 2 Author: XXXXXXXX Date: XX-XX-XXXX
İçindekiler ÖZET BİLGİLER 5 GENEL EKONOMİK DURUM 7 Genel Ekonomik Yapı ve Politikalar Bölgesel Ekonomik Farklılıklar RUSYA FEDERASYONU NDA TARIM, SANAYİ VE PERAKENDECİLİK 10 Tarım Sanayi Perakendecilik DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR 12 DIŞ TİCARET 13 Dış Ticaret Politikası Dış Ticaret Verileri RUSYA FEDERASYONU-TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ 17 RUSYA PAZARI: PAZAR BİLGİLERİ 20 Dış Ticaret Mevzuatı Gümrük Vergileri Tarife Dışı Engeller Dağıtım ve Satış Kanalları Tüketici Tercihleri Şirket Kuruluşu Ticari İlişkilerde Dikkat Edilmesi Gerekli Bazı Hususlar Vize Uygulaması Resmi Tatil Günleri İklim RUSYA PAZARI: FIRSAT VE SORUNLAR 30 Fırsatlar RF Pazarıyla ilgili Sorunlar RUSYA MOSKOVA / FUARLAR: MİLLİ KATILIM 34 Not: AİA-Rusya tarafından hazırlanan ek bilgi setine internet üzerinden http://tinyurl.com/een-russiainfopack adresinden erişmeniz mümkündür 3
4
ÖZET BİLGİLER RUSYA FEDERASYONU Resmi Adı Rusya Federasyonu Yönetim Biçimi Federal Cumhuriyet 88 federal bölgeden oluşan Rusya Federasyonu çift meclisli başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. Resmi Dili Rusça Başkenti Moskova Büyük Kentler (milyon) Moskova (10,4), St-Petersburg (4,6), Novosibirsk (1,4), Ekaterinburg (1,3), Nijniy-Novgorod (1,3), Samara (1,1), Omsk (1,1), Kazan (1,1), Çelyabinsk (1,1), Rostov-on- Don (1,0), Ufa (1,0) Yüzölçümü 17.075.000 km 2 Nüfus 141,8 milyon kişi Nüfusun Yapısı 0 14 yaş %14,8 15 64 yaş %71,5 65 ve üstü %13,7 Dinler Ortodoks, Müslüman Etnik Dağılım Rus 79,8%, Tatar 3.8%, Ukraynalı 2%, Başkır 1.2%, Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar Para Birimi Para Birimi Paritesi GSYİH (2009) GSYİH, PPP (2009) GSYİH Reel Büyüme (2009) - % 7,9 Çuvaş 1,1%, diğer 12,1% (2002), %99,2 APEC, ASEAN (diyalog partneri), BIS, KEİ, Avrupa Konseyi, BDT, EBRD, AEK, G-8, IAEA, Dünya Bankası, IMF, IFC, ILO, IMF, Interpol, IOC, IOM (gözlemci), ISO, AGİT, Birleşmiş Milletler, BM Güvenlik Konseyi, DTÖ (gözlemci), UNCTAD, UNESCO, WHO Ruble 1 USD = 24,01 Ruble 1.300 milyar ABD Doları 2.126 milyar ABD Doları Kişibaşı GSYİH, PPP (2009) 15.039 ABD Doları Kişibaşı GSYİH (2009) 11.000 ABD Doları Enflasyon Oranı (2009) %7,9 Doğal Kaynaklar Önemli petrol, doğal gaz, kömür ve birçok stratejik maden kaynakları dahil olmak üzere geniş doğal kaynak yelpazesi, kereste. 5
Tarımsal ürünler Tahıllar, şeker pancarı, ayçiçeği, sebzeler, meyveler; et, süt Belli başlı endüstriler Madencilik ve doğal kaynakları işleme endüstrileri (kömür, petrol, doğalgaz, kimyasallar ve metaller); her tür makine üretimi; savunma sanayi ürünleri; karayolu ve demiryolu ulaşım ekipmanları; iletişim ekipmanları; tarım makineleri; yapı malzemeleri; elektrik güç üreten ekipmanlar; ilaçlar ve bilimsel ekipmanlar; beyaz eşya, tekstil, gıda ürünleri, el sanatları Temel İhraç Ürünleri Petrol ve petrol ürünleri, doğal gaz, kereste ve orman ürünleri, metaller, kimyasallar ve geniş bir sivil ve askeri sanayi ürünleri yelpazesi. Başlıca İhracat Partnerleri Hollanda (%28), İtalya (%20), Almanya (%14). Temel İthalat Kalemleri Makine ve ulaşım ekipmanları, plastik, metal yarı mamulleri, gıda ve tarımsal ürünler, kimyasallar, metaller Başlıca İthalat Partnerleri Çin (%13,5), Almanya (%13,2), Japonya (%6,5). Potansiyel Arz Eden Sektörler Başta tüketim malları, tekstil, konfeksiyon, gıda işleme, tarım ürünleri, inşaat ve inşaat malzemeleri, telekomünikasyon ekipmanları ve hizmetleri, otomotiv ve otomotiv yan sanayi, bilgisayar donanım ve yazılımları, güvenlik ekipmanları, kozmetik ve kişisel bakım ürünleri, enerji, ulaştırma, makine ve sağlık, petrol ve gaz ekipmanları ve hizmetleri, uçak yan sanayi, medikal ekipmanlar, ilaçlar, tarım makineleri, iş makineleri olmak üzere tüm sektörler. Fırsatlar Türk ürünlerinin fiyat-kalite oranı, coğrafi konum, Türk firmalarının tecrübeli olması; tüketici ürünleri; tekstil, konfeksiyon, gıda işleme, tarım ürünleri ve inşaat malzemeleri. Tehditler Gümrük ve mevzuat uygulamalarında yaşanan belirsizlikler, bankacılık sistemi, yüksek nakliye ücretleri, dağıtım ağı eksikliği, güvenlik. Mesai Saatleri ve Günleri Pazartesi-Cuma, 9.00-18.00 Türkiye ile saat farkı +1 Resmi Tatil Günleri 1-5 Ocak (Yeni Yıl), 7 Ocak (Noel Bayramı), 23 Şubat (Askerler günü), 8 Mart (Kadınlar günü), 1 Mayıs (İlkbahar Bayramı), 9 Mayıs (Zafer Bayramı), 12 Haziran (Rusya günü), 4 Kasım (Milli Birleşme Günü) Ana Kaynaklar: DTM Anlaşmalar Genel Müdürlüğü, Rusya Federasyonu Ülke Profili 2009; İİB Rusya Gıda Sektörü Ülke Raporu; Müşavirlik Raporları Dünyanın en büyük yüzölçümüne sahip ülke konumunda olan Rusya, 141 milyon nüfusu ve zengin yeraltı kaynaklarıyla dünyanın önde gelen ekonomileri arasında yer almaktadır. Dünyanın önde gelen ekonomilerinden olan ülke, Suudi Arabistan dan sonra dünyanın 2. büyük petrol üreticisidir. Rusya ayrıca dünyadaki kömür rezervlerinin yarısına sahiptir. Rusya bir yandan piyasa ekonomisinin işleyişini güçlendirmeye çalışırken diğer yandan korumacı politikalar da izlemektedir. 6
1997 yılında yaşanan kriz sonrasında Rusya günümüze kadar büyük gelişme göstererek gayri safi yurtiçi hasılasında (GSYİH) %69 luk bir büyüme yakalamış, kişi başına düşen milli gelir ise %82 oranında artmıştır. 2003 yılından bu yana artan petrol ve doğalgaz fiyatlarının ekonomik büyümedeki payı büyüktür. Rusya nın ihracatının %64 ünü sadece petrol ve doğalgaz oluşturmaktadır. GENEL EKONOMİK DURUM 1997 krizi sonrasında serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecinde vergilendirme sisteminin iyileştirilmesi, mali kurumlar ve özel sektörün önündeki bürokratik engellerin kaldırılması gibi alanlarda önemli reformlar gerçekleştirilmiştir. 2007 yılında GSYİH içinde özel sektörün payı %70 e ulaşmıştır. Ancak Rusya nın ekonomik büyümesindeki en önemli etken yeraltı zenginlikleridir. Örneğin 2008 yılı Haziran ayında petrol fiyatlarında yaşanan ani düşüş Rus ekonomisini olumsuz etkilemiştir. Başlıca Ekonomik Göstergeler GSYİH (Milyar Ruble, 2009) 39.000 GSYİH (Milyar $, 2009) 1.300 GSYİH artış oranı (2009) % - 7,9 Kişi başına GSYİH (ABD Doları) 11.000 Enflasyon oranı (2009) % 7,9 GSYİH nin Sektörel Dağılımı (2008) Tarım % 4 Sanayi % 41 Hizmetler % 55 Kaynak: Müşavirlik Raporu, Şubat 2010 Yerel para birimi Ruble nin 1998 yılı Ağustos ayında ciddi oranda devalüe edilmesi (1998-99 döneminde reel efektif döviz kuru yaklaşık % 45 değer kaybetmiştir). Rus ekonomisinde beklenenin üzerinde bir canlanma etkisi doğurmuştur. Rus işletmelerin devalüasyon sayesinde artan rekabet edebilirlik avantajını kullanması ile birlikte 1990 dan beri sürekli olarak düşüş gösteren gayri safi sınai üretim 1999 yılında % 11 oranında artmıştır. Son yıllarda rekor düzeyde yüksek seyreden petrol fiyatları ülke ekonomisinin yeniden istikrara kavuşmasını, yatırımların artmasını ve sınai üretimdeki artışın sürdürülmesini sağlamıştır. Son yıllarda sınai üretim artışı yıllık ortalama % 6 civarında gerçekleşmiş, reel GSYİH 1999-2007 arası yıllık ortalama % 5,6 oranında artış göstermiştir. Dolayısıyla Rus ekonomisi, çabuk değişen uluslararası mal piyasalarındaki koşullara 1998 krizi öncesinde olduğundan daha da bağımlı durumdadır. Hidrokarbonların toplam ihracattaki payı % 60 tan fazladır. Bu da Rus ekonomisini dış piyasalardaki mal fiyatlarında oluşan değişimlere hassas hale getirmektedir. Rusya nın son yıllarda gösterdiği ekonomik büyüme diğer yandan büyük ölçüde güçlü iç talebin yarattığı itici güç sayesinde olmuştur. Ücretlerdeki ve emekli maaşlarındaki artış, 2000-2007 döneminde hane halkı tüketim harcamalarının yılda yaklaşık % 9 oranında artışına yardımcı olmuştur. Bu dönemde hane halkı harcamalarının büyük bölümünü tüketim malları 7
oluşturmuş (2007 yılında perakende satışlar yaklaşık % 7 artmıştır) ve hizmet satın alımı harcamalarında da dikkate değer bir artış söz konusu olmuştur. 2008-2009 yıllarında küresel ekonomik durumla bağlantılı olarak ekonomik performansta gerileme yaşanmıştır. Federal İstatistik Servisi Rosstat tarafından yayınlanan veriler, Rus ekonomisinde iyileşmenin başladığına ilişkin yorumları güçlendirmektedir. Rusya Federasyonu nun GSYİH sı, 2009 yılı sonu itibariyle %7,9 oranında gerilemiştir. Genel Ekonomik Yapı ve Politikalar Rusya nın önümüzdeki yıllarda daha dengeli bir ekonomik büyüme modeli benimseyerek özelikle üretim sanayine yatırım yapması beklenmektedir. Altyapısı güçlü ancak eski teknolojiye dayalı üretim yapan Rus sanayisinin önde gelen sektörleri arasında makine, savunma sanayi, otomotiv ve yan sanayi, inşaat malzemeleri, cam ürünleri, tekstil ve gıda işleme yer almaktadır. Merkezi planlama ve Rusya nın sahip olduğu zengin kaynaklar nedeni ile sanayi sektörü ağır sanayi yönünde gelişmiştir. Yakıt, enerji ve metalürji üretimi toplam sınai üretimin % 35 ten fazlasını oluşturmaktadır. Elektrik ve gıda üretiminin sınai üretimdeki payının yaklaşık % 25 olduğu göz önünde bulundurulduğunda ileri teknoloji ve tüketim malları üretiminin Rus ekonomisinde çok küçük bir payı olduğu ortaya çıkmaktadır. Tekstil sektörünü de kapsayan hafif sanayinin de sınai üretimdeki payı çok cüzi düzeydedir. Ülkedeki petrol şirketleri, düşük vergi uygulaması olan bölgelerde kurdukları şubelere ucuz fiyatlardan satış yapmaları yaygın bir uygulamadır. Hizmet sektöründe faaliyet gösteren ticari kuruluşlar olarak kaydettirilen bu şubeler, petrol veya doğal gazı pazar fiyatlarından satmakta ve büyük kar elde etmektedir. Transfer fiyatlandırması olarak adlandırılan bu yöntemi göz önüne alan Dünya Bankası çalışmasına göre resmi istatistiklerde %9 olan petrol ve gaz sektörünün GSYİH daki payı % 20-25 civarındadır. Perakende ve toptan ticaretin GSYİH ya oranı ise resmi verilere göre % 30 iken, Dünya Bankası verilerine göre % 10 dur. Diğer yandan, ekonomi büyük ölçekli sınai işletmelerin hakimiyetindedir. KOBİ lerin GSYİH dan aldıkları pay, yalnızca % 10-15 civarındadır. Bu oran, gelişmiş pazar ekonomilerinde ve ileri geçiş ekonomilerinde % 50 civarında veya daha da üzerindedir. Küçük ölçekli işletmelerin ekonomide yeterince rol alamamasının en önemli nedenlerinden biri yoğun vergi uygulamaları ve karmaşık hukuki düzenlemelerdir. İşleme sanayi Moskova, St. Petersburg, Yekaterinburg ve Nizhny Novgorod kentlerinde yoğunlaşmıştır. Bu büyük kentler geçiş sürecini diğer kentlere göre daha iyi yönetmiş, üretimde çeşitlilik sağlamıştır. Tomsk ve Novosibirsk gibi küçük kentler Sovyet rejimi tarafından yaratılan sanayi merkezleridir. Sibirya ve ülkenin en doğusundaki bölgeler hammadde ve enerji üssü konumundadır. Rusya, komünizm sonrası dönemde ekonomik anlamda ciddi bir çöküntü ile karşı karşıya kalmıştır. GSYİH 1991 yılında yaklaşık %12 oranında gerilemiş, bütçe açığı GSYİH nın %26 sı oranında gerçekleşmiştir. Komünist ekonominin çökmesi ile birlikte enflasyon üç haneli rakamlara yükselmiştir. Bu çöküntünün kaynağında yatan yapısal sorunlar arasında sayılabilecek unsurlar şöyledir: Eski Doğu Avrupa pazarlarının Doğu Bloku nun dağılması ile birlikte çözülmesi ve bunun sonucunda arz zincirinin bozulması, Mali yardımların kesilmesi nedeni ile tarım sektöründe ortaya çıkan kriz, 8
Merkezi planlamalı ekonomi kurallarının, pazar ekonomisi kuralları uygulanmaya başlanmadan terk edilmesi v.b. Bu sorunlarla olabildiğince hızlı bir şekilde başa çıkmak amacıyla 1992 yılında bir ekonomik program tasarlanmıştır. Ancak üretimdeki düşüş, mali dengesizliklerdeki genişleme ve yapısal reformlardaki yavaş ilerlemenin önüne yeterince geçilememiştir. 1994 yılında Merkez Bankası tarafından IMF desteği ile sıkı para politikası uygulaması başlatılmış ve enflasyonla mücadeleye dönük bir bütçe kabul edilmiştir. Üç haneli enflasyonla uzun yıllar süren bir mücadele sonunda Rusya, 1995 yılında belirli ölçüde bir makro ekonomik istikrar sağlamış ve bunu 1998 yılı ortalarına dek sürdürmeyi başarmıştır. Ruble nin devalüasyonu ve iç borçların ödenememesi ile karşı karşıya kalınmasıyla Ağustos 1998 de çok ciddi bir ekonomik kriz başlamıştır. Kriz Enflasyon belirgin şekilde yükselmiş, 1998 yılı sonu itibarı ile % 85 e ulaşmıştır. 1998 yılında ayarlanabilir sabit kurdan, dalgalı döviz kuru sistemine geçilmiştir. Kriz sonrasında alınan önlemleri izleyen dönemlerde değişen hükümetler de bağlı kalmıştır. İhracattan elde edilen gelirler Ruble nin değerinin düşmesi neticesinde artış göstermiş ve pek çok sektör devalüasyonun sağladığı bu avantajdan yararlanarak ihracata yönelmiştir. 2000 yılı sonu itibarıyla enflasyon % 20 ye gerilemiştir. Enflasyondaki düşüş eğilimi izleyen yıllarda da devam etmiştir. 2008 yılı sonu itibariyle enflasyon %13,3 olarak 1, 2009 yılı sonu itibariyle %7,2 olarak gerçekleşmiştir. Ülkede 2000-2008 arasında gerçekleştirilen temel reformlar şöyledir: Vergi Reformu. Kişisel gelir vergisi oranı % 13 e düşürülmüştür. Çeşitli sosyal resim ve harçlar yerine birleşik sosyal vergi uygulaması başlatılmıştır. Kurumlar vergisi % 35 ten % 24 e düşürülmüş ve kurumlar vergisi işlemleri kolaylaştırılmıştır. KDV oranı % 20 den % 18 e düşürülmüş olup, daha da düşürülmesi yönünde tartışmalar devam etmektedir. Toprak Reformu. Toprak kanunu kentsel ve ticari arazilerin özel mülkiyetine ve ticaretine müsaade etmektedir. Rus vatandaşlarının tarımsal arazi alıp satmasına izin verilirken, yabancıların tarımsal arazileri yalnızca 49 yıllığına kiralamalarına izin verilmektedir. İcra-İflas Reformu. İcra-iflas yasası firmaları 1990 larda yaygın olan sahte iflas işlemlerinden korumak üzere yeniden düzenlenmiştir. Kurumsal Yönetim Reformu. Anonim şirketlerle ilgili yasalar azınlık hisse sahiplerinin haklarının daha iyi korunmasının sağlanması için değiştirilmiştir. Yargı Reformu. Yargıçların daha bağımsız ve daha sorumlu hale getirilmelerini teminen yeni kurallar kabul edilmiştir. Emeklilik Reformu. 2002 yılında emeklilik provizyonlarının yükünün devletten çalışanlara transfer edilmesi amacı ile yeni bir emeklilik sistemi başlatılmıştır. 2006 yılı itibarı ile yaklaşık 60 özel emeklilik fonu ortaya çıkmıştır. Ancak Rus çalışanların yalnızca % 4 ü emeklilik birikimlerini Devlet Emeklilik Fonundan özel şirketlere kaydırmıştır. 9
Bürokrasinin Azaltılması. Kayıt ve izin şartları önemli ölçüde kolaylaştırılmış, firmaların yasal denetim sayısında da indirime gidilmiştir. Bununla birlikte yeni düzenlemelere aykırı olarak yerel otoritelerin ani denetimlerde bulundukları gözlenmektedir. Özelleştirme. Özelleştirme süreci Rus ekonomisinde de diğer geçiş ekonomilerinde olduğu gibi hızla ilerlemiş ancak diğer ekonomilere göre daha düzensiz seyretmiştir. 1998 yılından itibaren yavaşlama gözlense de özelleştirmeler çok daha şeffaf ve adil yürütülmeye başlanmıştır. Bölgesel Ekonomik Farklılıklar Her bölgenin farklı bir endüstri alanında özelleşmesine yönelik Sovyet politikaları, Rus ekonomisini değerlendirirken bölgesel farklılıklar üzerinde durulmasını zorunlu kılmaktadır. Aton Yatırım Bankası nın hazırladığı bir araştırmaya göre 1998 deki mali krizden bu yana Rus ekonomisi her yıl büyüme kaydetmiş olsa da ülkenin zengin ve fakir bölgeleri arasındaki uçurum gittikçe açılmaktadır. Örneğin ülkenin kuzey sınırında yer alan kentler büyük ölçüde merkezden aldıkları maddi yardıma dayanmaktadır. Diğer taraftan, En zengin 10 bölge 1. Tümen 2. Moskova Kenti 3. Çukotka 4. Yakutistan 5. Magadan 6. Sakhalin 7. Komi 8. Murmansk 9. Samara 10. Krasnoyarsk Moskova şehri Rusya nın GSMH sinde tek başına yüzde 22 lik bir paya sahiptir. Batı Sibirya daki Petrol zengini Tümen bölgesi de ülke GSMH sinin yüzde 12 sini üretmektedir. Bu bağlamda bölgesel kişibaşı GSMH ler İnguşetya da 620 ABD Doları ile Moskova da 15 bin, Tümen de 26 bin ABD Doları arasında değişmektedir. Ağır sanayi mineral bakımında zengin Urallar ve Kuzey Rusya civarında, tarım ise iklimin daha ılıman olduğu güney kesimlerde yoğunlaşmıştır. RUSYA FEDERASYONU NDA TARIM, SANAYİ VE PERAKENDECİLİK Tarım Ülkenin kuzey bölgelerindeki toprak yapısı tahıl ve benzeri diğer ürünler üretimi için elverişli olmadığından üretim, Rusya nın güney bölgeleri ile batı Sibirya da gerçekleştirilmektedir. Ülkenin kuzeyinde ise hayvancılığa ağırlık verilmiştir. Ülke topraklarının yalnızca % 32 sini tarım için kullanılabilir niteliktedir ve % 45 i ise ormanlık araziden oluşmaktadır. Kronik sermaye yetersizliği ve devlet yardımlarına bağımlı olmak bugünkü işletmelerin karşılaştığı sorunlardır. Anayasada toprakta özel mülkiyet hakkı teyit edilmekle birlikte, mevcut yasal düzenlemede bu hak henüz tanınmamıştır. Ayrıca, arazinin alınacak kredilerde teminat olarak gösterilememesi çiftçilerin kredi imkanlarını ortadan kaldırmaktadır. Bu husus işletmelerdeki verimsizliğin de kaynağını teşkil etmektedir. 1990 lar Rus tarım sektöründe meydana gelen ciddi sıkıntılar sonrasında 1999-2001 dönemi itibariyle üretimde artış başlamış, ülke geçiş dönemi hamlesinden beri ilk kez 2002 yılında net hububat ihracatçısı konumuna ulaşmıştır. Ülkedeki sorunlu çiftliklerin desteklenmesinin devlete maliyeti üst düzeydedir. 10
Kereste en önemli ihraç kalemlerinden biridir ve Rusya Federasyonu belli başlı kereste üreticisi ve ihracatçısı konumundadır ve 75 milyar m 3 kereste stoku olduğu tahmin edilmektedir. Bu rakam dünya rezervlerinin 1/4 ünden fazlasını oluşturmaktadır. Sovyetler Birliği dağıldığında, Rus balıkçılık endüstrisi dünyada Japonya, ABD ve Çin den sonra 4. sırada yer almaktaydı. Halen, taze ve dondurulmuş dünya balık üretiminin %25 i ile, dünya konserve balık üretiminin üçte biri Rusya da gerçekleştirilmektedir. Ancak SSCB nin dağılmasının ardından büyük üretim kayıpları gösteren sektör, çok yavaş büyümektedir. Sanayi Rusya ya SSCB den miras kalan sanayi altyapısı enerjiye dayalı, teknolojik olarak geri kalmış, düşük katma değerli, temelde işleme ve savunma sektörüne ağırlık veren bir yapıya sahiptir. Uzay ve havacılık gibi SSCB nin teknoloji açısından rekabet avantajına sahip olduğu alanlarda bile yatırımın yetersizliği ve işgücü sermayesinin yitirilmesi nedeniyle üretim oranları düşmüştür. Ayrıca Sovyet döneminden kalma sübvansiyonların ortadan kalkmasına, geleneksel pazarların dağılmasına, yatırım eksikliğine ve insan kaynağı kaybına bağlı olarak üretim kaybı yaşamış ve üreticilerin uluslararası alanda rekabet güçleri zayıflamıştır. Üretimdeki sürekli kayıplar sanayi sektörü üretiminin 1998 yılında 1990 yılı seviyesinin %45 ine gerilemesine neden olmuştur. Başlıca sektörler içinde tüketim malları ve makine inşa sektörleri üretim düşüşünden en çok etkilenen sektörler olmuştur. İmalat sanayi üretim artışı, petrol ve gaz sektörleri üretim artışını ancak 2005 yılında geçebilmiştir. Savunma sanayi harcamaları 1990 larda hızla düşmüş, bu da geçmişte önemli ayrıcalıklar tanınan savunma sanayi üretimini son derece olumsuz etkilemiştir. Sektördeki söz konusu gidişat 1999 yılında tersine dönmüş ve savunma sanayi üretim artışı savunma harcamaları ve silah ihracatı yardımı ile iki haneli rakamlara ulaşmıştır. Savunma sanayi harcamaları ve silah ihracatı son yıllarda rekor bir düzeye erişmiştir. Rusya, 80 kadar ülkeye silah ihraç etmektedir. Rus malı silah ithalatı yapan ülkeler arasında Çin, Hindistan, Cezayir, Venezüella, İran, Malezya ve Sırbistan gibi ülkeler bulunmaktadır. Rus hükümeti, ülkenin doğal kaynak ihraç ederek gelişmesini sürdüremeyeceğinin bilincinde olup, sanayileşme politikaları oluşturmaya gayret etmektedir. Bu nedenle Rus hükümeti öncelikle yurt içindeki talep, sonra BDT ve diğer ülkelere yönelik ihracat için üretim yapacak sanayi tesisleri kurulması amacıyla yabancı sermaye dahil çeşitli unsurları harekete geçirmeyi hedeflemektedir. Gümrüklerde yaşanan sorunlar ve yüksek vergiler, iç piyasadaki talebe yönelik üretim yapılmasını teşvik etmektedir. Talep, ekonomik gelişmeye paralel olarak canlılığını korumakta ve üretimi çekmektedir. Ülkenin geniş bir coğrafyaya yayılması lojistik sorunlarını da gündeme getirmekte ve tüketim merkezlerine yakın yerlerdeki yatırımları cazip kılmaktadır. Moskova, St. Petersburg ve Rostov Bölgesi üretim ve dağıtım kanallarına yönelik yatırımların arttığı bölgeler olarak ön plana çıkmaktadır. İmalat alanındaki üretim, 2000 yılından bu yana toparlanmış ve 2000-2009 yılları arasında toplam %65 artmıştır. Rusya daki başlıca sanayi makine imalatı, savunma sanayi, otomotiv ve yan sanayi, inşaat malzemeleri, tekstil, cam ürünleri ve gıda işlemedir. 2007 yılında imalat sektöründe büyüme yüzde %8,3, 2008 yılındaysa %3,2 olarak gözlemlenmiştir. 11
Üretim Endeksi: İmalat (1991=0) Yıl 2000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Üretim Endeksi 51 58 64.1 69 74.7 81.8 84.4 Değişim 7,4% 13,7% 10,5% 7,6% 8,3% 9,5% 3,2% Kaynak: Federal İstastistik Servisi, www.kgs.ru Perakendecilik 1998 yılında aniden düşüş gösteren perakende satışlar, krizin aşılmaya başlaması ile birlikte yeniden artmaya başlayarak 2006 yılında 317 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. 2007 yılı itibarı ile ülkedeki toplam perakende satışların 405 milyar ABD Doları olduğu tahmin edilmektedir. Makroekonomik düzenlemeler ve ekonomik istikrar beraberinde kazançlardaki güçlü artış ve tüketici kredilerindeki gelişmeler tüketim harcamalarının artmasını sağlamıştır. ITKIB Rusya Federasyonu Temsilcisi Sabahattin Yavuz un 2008 yılında ilettiği rakamlara göre Rusya perakende sektörünün büyüklüğü 475 milyar ABD Doları civarında olmuştur. Bu tutarın yüzde 80 i ithalatla, yüzde 20 si iç üretimle karşılanmaktadır. Bu rakamın yüzde 10 a yakınını ise tekstil, deri, halı ve hazır giyim tüketimi oluşturmaktadır. 2006 yılı itibariyle Rusya, Brezilya, Meksika, İspanya ve İtalya gibi ülkeleri geride bırakarak, dünyadaki en büyük 8. perakende pazarı haline gelmiştir. Söz konusu veriler resmi istatistiklere dayalı olup, pazarın gerçek büyüklüğünün çok daha fazla olması da mümkündür. 2011 yılında pazarın 744 milyar ABD Dolarına ulaşacağı tahmin edilmektedir. Moskova, perakende satışlarda Avrupa nın en pahalı, dünyanın ikinci pahalı kenti durumundadır. Ülkenin ikinci büyük kenti St. Petersburg daki satışlar, daha hızlı artmakla birlikte ülke toplamındaki payı % 5 in altındadır. 2007 yılının ilk 8 ayı itibarı ile ülkenin diğer bölgelerindeki satışların % 15-25 artış gösterdiği gözlenmektedir. Beklenen satış artışlarından en fazla faydalanacak alanlar olarak ise telekomünikasyon, turizm, restoranlar, emlak, mobilya ve ev eşyaları ifade edilmektedir. Rublenin değerinin artması ve dolayısıyla ithal malların fiyatlarının yerli malların fiyatlarına yaklaşması nedeniyle hemen her sektörde ithal malların oranı yükselişe geçmiştir. Bu durumun önümüzdeki yıllarda da devam etmesi beklenmektedir. DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR Son yıllarda doğrudan yabancı yatırımlarda artış gözlemlenmiştir ve Rusya, doğrudan yatırımlar bakımından gelişmekte olan ülkeler arasında Çin in ardından ikinci sırada yer almıştır. 2007 yılında Rusya ya gelen yabancı sermaye tutarı, bir önceki yıla oranla % 103 artarak 120,9 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Bu tutarın 27,8 milyar Dolarlık kısmı doğrudan yatırım, 4,2 milyar dolarlık kısmı portföy yatırımı, 88,9 milyar Dolarlık kısmı ise büyük ölçüde kredilerden oluşan diğer yatırımlardır. 2008 yılında doğrudan yatırımcı yatırımda gerileme görülmüş, toplam DYY 103,8 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu rakamın %12 si madencilik sektörüne, %32,7 si imalat sanayisine, %23 ü ticaret, %14,8 i ise emlak, kira ve benzeri iş alanlarına adanmıştır. 2 12
Ülkedeki iş ortamının belirsizliği ve bu alanda yaşanan sorunlara rağmen Rus pazarının sunduğu güçlü fırsatlar nedeni ile ülkeye yabancı yatırım girişinin devam ettiği düşünülmektedir. İstatistiki göstergelere göre 2008 yılında RF na en çok yatırım yapan ülkeler toplam doğrudan yabancı yatırımın %47 siyle Güney Kıbrıs, İngiltere ve Hollanda olmuştur. Ülke bazında DYY, 2008 (Mln. ABD Doları) % Toplam 103,769 100 G. Kıbrıs 19.857 19,1 İngiltere 14.940 14,4 Hollanda 14.542 14 Almanya 10.715 10,3 Lüksemburg 7.073 6,8 Fransa 6.157 5,9 Virjin Adaları (İngiltere) 3.529 3,4 İsviçre 3.062 2,9 İrlanda 2.903 2,8 ABD 2.773 2,7 Kaynak: Federal İstastistik Servisi, www.kgs.ru Türk inşaat firmalarının Rusya da gerçekleştirdikleri projelerin değeri 2007 yılında 3,6 milyar ABD Doları olmuştur. Ayrıca TOBB ve TİM ortaklığıyla Moskova da bir ticaret merkezi inşa edilmiştir. Diğer yandan pek çok Türk firması Rusya ya yatırım yapmıştır. Başta Efes Pilsen, Ruscam, Enka, Ramenka (Ramstore mağazaları), Vestel, Arçelik, Beko, Şişecam, Eczacıbaşı, Zorlu Enerji, Colins olmak üzere Türk işletmelerin ve 5 adet Türk bankasının (Garanti, Yapı Kredi, Finansbank, Denizbank ve Ziraat Bankası) yatırımları neticesinde ülkedeki Türk yatırımları 6 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır.. DIŞ TİCARET Dış Ticaret Politikası Rus ekonomisi zengin doğal kaynakları bulunması nedeniyle hammadde ve yarı mamul ihraç eden ve tüketim malı ithal eden bir yapıdadır. Diğer taraftan yüksek gümrük vergileri sebebiyle ile tüketim malı üretimine yönelik yatırımların artmış olmasına rağmen yatırımlar henüz istenen seviyeye gelmemiştir ve ülkenin dış ticareti hammadde ihracatı ve tüketim malı ithalatı ağırlıklı yapıdan kurtulamamıştır. Bu nedenle bütçe gelirlerinin yaklaşık üçte birlik kısmını ihracat ve ithalatta alınan gümrük vergileri oluşturmaktadır. DTÖ giriş sürecinde Rus hükümetinin gümrük vergilerinin azaltılması ile ortaya çıkacak gelir kaybını diğer vergileri artırmak yoluyla telafi etmesi beklenmektedir. Rusya Federasyonu nun Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleri ile Serbest Ticaret Anlaşması bulunmaktadır. Ülkenin Avrupa Birliği ile Şubat 1996 dan geçerli olmak üzere bir ortaklık ve işbirliği anlaşması bulunmaktadır. Rusya nın Dünya Ticaret Örgütü ne üyelik müzakereleri sürmektedir. Rusya Sovyet dönemi sonrasında yeniden ekonomik entegrasyon için BDT yerine 2000 yılında kurulan Avrasya Ekonomik Topluluğu (EurAsEC) oluşumunu kullanmayı 13
tasarlamaktadır. Bu kapsamda Rusya, Belarus ve Kazakistan, Ocak 2010'dan itibaren gümrük birliği uygulamasını başlatmıştır. Planlanan uygulamada uzun vadede 250 milyon nüfuslu potansiyel bir pazar olan EurAsEC ülkelerinde sadece gümrüklerin birleştirilmesinden öte; ürün, işgücü ve serbest dolaşım gibi unsurların da ortak ekonomik oluşuma dahil edilmesi tasarlanmaktadır. Mevcut durumda EurAsEC, Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan dan oluşmakta olup, Ermenistan, Ukrayna ve Moldova üyelik öncesi gözlemci statüsündedir. Dış Ticaret Verileri 1990 yılı itibarı ile ülkenin ihracatının yaklaşık %70 i diğer Sovyet Cumhuriyetlerine gerçekleştirilirken, ithalatın yaklaşık %50 si de bu ülkelerden yapılmaktaydı. Bu durum Sovyetler Birliği nin dağılmasının ardından güçlü bir biçimde değişmiştir. 1998 yılında yaşanan krizle birlikte Ruble önemli ölçüde değer kaybetmiş; ithalat azalırken, ihracatta çok ciddi artış olmuştur. İhracattaki önemli artışta devalüasyona bağlı olarak Rus malların dünya pazarlarındaki rekabet edebilirliklerinin artmasının yanı sıra Rusya nın başlıca ihraç kalemlerinin (petrol, gaz ve metaller) dünya fiyatlarının 1999-2000 yıllarında artışı da rol oynamıştır. 1999-2000 yıllarında ihracattaki artış %40 olmuştur. İthalatta ise 1999-2000 yıllarında % 20 nin üzerinde düşüş gerçekleşmiştir. İthalattaki düşüşün başlıca nedeni Ruble krizinin ardından reel ücretlerin düşmesi ve yerli üreticilerin artan rekabet güçleri neticesinde yerel pazar paylarını artırması olmuştur. RF'NİN TOPLAM DIŞ TİCARETİ (Milyar ABD Doları) 2005 2006 2007 2008 2009 Türkiye'nin Sırası İhracat 245,3 301,9 351,9 468,0 301,7 6 İthalat 125,1 137,5 199,7 266,9 167,4 16 Dış Ticaret Hacmi 370,4 439,5 551,6 734,9 469,0 Dış Ticaret Fazlası 120,2 164,4 152,1 201,1 134,3 Kaynak: Müşavirlik Raporu; Aylık Müşavirlik Raporu, Şubat 2010 2000 yılından itibaren Ruble nin yeniden değerlenmeye başlaması ve petrol ihracat gelirlerindeki artış sayesinde yeniden artmaya başlayan iç talebe bağlı olarak son yıllarda ithalatta artış eğilimi gözlenmeye başlamıştır. 2005-2008 yılları arasında %113 artan ithalat hacmi 2008 yılında %33,6 artış göstermiştir. Küresel krizin etkisiyle 2009 Ocak-Eylül yılı ithalat hacmi bir önceki yılın aynı dönemine göre %43,1 daralmıştır. 2005-2008 yılları arasında %90,7 artan ihracat hacmi 2009 Ocak-Eylül döneminde %44,3 oranında gerilemiştir. 2008 yılına kadar yüksek enerji fiyatları sayesinde artan ihracat hacmi, ithalat artışı karşısında dış ticaret fazlasının sağlanmasına yardımcı olmuştur. Dış ticaret fazlası ihracat hacminin yüksek düzeyde seyretmesi sayesinde 2008 yılında 201,1 milyar ABD Doları, 2009 Ocak-Eylül döneminde ise bir önceki yılın aynı dönemine göre %45,6 gerileyerek sadece 91,7 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. 2009 yılı rakamları, toplam ihracatın 301,7 milyar ABD Dolarına gerilediğini, ithalatınsa 167,4 milyar ABD doları seviyesinde kaldığını göstermektedir. 2009 sonu verilerine göre Rusya Federasyonu nun ihracatındaki ilk beş ülke Hollanda, İtalya, Almanya, Çin ve Belarus olmuştur. Türkiye, 6. sıradaki konumuyla takip etmektedir. 14
En çok ihracat yapılan 10 ülke (2009) Milyar $ Pay (%) 1 Hollanda 36,3 12,03 2 Italya 25,0 8,31 3 Almanya 18,7 6,20 4 B. Rusya 16,7 5,54 5 Çin 16,7 5,53 6 Türkiye 16,4 5,43 7 Ukrayna 13,8 4,57 8 Polonya 12,5 4,14 9 ABD 9,2 3,06 10 Finlandiya 9,2 3,04 Kaynak: Müşavirlik Raporu, Şubat 2010 İlk 20 madde İhracatı (2009) Tarife Pozisyonu Tanımı Milyon $ 72 Demirli metaller 14.718,8 72 (hariç : 7201-7204) Demirli metaller 11.282,2 7207 Demirden yarı mamuller 4.808,0 7208-7212 Hadde ürünler 4.146,7 7202 Ferro-alyajlar 1.269,5 7201 Demir 1.248,4 2701 Taş kömürü 7.367,1 7601 İşlenmemiş aluminyum 5.232,7 7502 İşlenmiş nikel 3.563,3 1001 Buğday 2.753,0 4407 İşlenmiş kereste 2.606,0 7403 İşlenmiş bakır 2.493,9 3102 Azotlu mineral gübreler 1.990,4 3105 Diğer gübreler 1.916,3 4403 İşlenmemiş kereste 1.832,4 3104 Potaslı mineral gübreler 1.595,9 4002 Sentetik kauçuk 1.139,2 2601 Demir cevherleri ve konsantreleri 911,7 4801 Gazete kağıdı 681,0 4702-4704 Kağıt hamuru 645,9 2716 Elektrik enerjisi 659,2 Kaynak: Müşavirlik Aylık raporu, Şubat 2010 15
Ülkede üretilmeyen tüketim ve yatırım mallarına olan yeni talep karşısında BDT dışı ülkelerden ithalat artış göstermiştir. 1992-1997 yıllarında Ruble nin Batı ülkeleri paraları karşısında değer kazanması da bu ürünlere olan talebi olumlu yönde etkilemiştir. Son yıllarda Rusya nın ihracat gelirleri içinde BDT dışı pazarların payı %85 ten fazla olmuştur. Avrupa Birliği ülkenin en önemli ticari ortağıdır. AB nin ülkenin dış ticaretindeki payı 1990 ların ortalarında yaklaşık % 35 iken, günümüz itibarı ile yarıdan fazladır. AB nin Rusya dan ithalatında petrol ve gaz en önemli yeri tutmaktadır. Rus tüketim malları ve makineler gibi yatırım malları AB ülkelerinden ziyade BDT ülkelerine ihraç edilmektedir. Son yıllarda Çin ülkenin önemli bir ticari ortağı haline gelmektedir. Sıra En çok ithalat yapılan 10 ülke (2009) Milyar $ Pay (%) 1 Çin 22,8 13,6 2 Almanya 21,2 12,7 3 ABD 9,2 5,5 4 Ukrayna 9,1 5,4 5 Fransa 8,4 5,0 6 İtalya 7,9 4,7 7 Japonya 7,2 4,3 8 B. Rusya 6,7 4,0 9 G.Kore 4,9 2,9 10 Polonya 4,2 2,5 16 Türkiye 3,2 1,9 Kaynak: Müşavirlik Aylık Raporu, Şubat 2010 İlk 20 madde İthalatı (2009) Tarife Pozisyonu Tanımı Milyon $ 84-90 Makina, ekipman 70.578,1 8703 Otomobiller 8.505,0 8704 Kamyonlar 589,4 3003-3004 İlaç 7.083,6 0201-0204 Dondurulmuş et 4.268,8 61-62 Örme ve örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları 3.674,3 72 Demirli metaller 3.307,4 22 Alkollü ve alkolsüz içkiler 1.773,4 9401-9403 Mobilya 1.480,1 0302-0304 Dondurulmuş balık 1.443,7 6403 Deri ayakkabı 1.219,5 0207 Dondurulmuş tavuk eti 1.088,4 2710 Petrol ürünleri 1.028,2 0805 Narenciye 1.017,7 7304-7306 Çelik boru 918,0 170111 - Ham şeker 504,7 16
170112 0902 Çay 500,4 2701 Kömür 465,7 1806 Kakao içeren ürünler 458,5 3808 Haşarat öldürücü, kemirici hayvanlara karşı koruyucu, zararlı bitkileri yok edici 386,9 kimyasal ürünler 2709 Petrol 347,3 Kaynak: Müşavirlik Aylık Raporu, Şubat 2010 RUSYA FEDERASYONU-TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ Türkiye-Rusya Federasyonu (RF) Dış Ticareti YILLAR (Milyar ABD Doları) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 İhracat 1,37 1,86 2,37 3,24 4,73 6,48 3,2 İthalat 5,45 9,03 12,82 17,81 23,51 31,36 16,4 Ticaret Hacmi 6,82 10,89 15,19 21,04 28,23 37,85 19,6 Ticaret Açığı -4,08-7,17-10,45-14,57-18,78-24,88-13,2 İhracatta Payı (%) 2.9 2.9 3.2 3.8 4.4 4.9 İhracatta Sırası 8 8 9 7 5 6 7 İthalatta Payı (%) 7.9 9.3 11.0 12.8 13.8 15.5 İthalatta Sırası 3 2 2 1 1 1 1 Kaynak: Müşavirlik Raporu, Şubat 2010 SSCB döneminde de Türkiye nin önemli bir ticaret ortağı konumunda olan Rusya ile ticari ilişkiler 1992 yılında Birliğin dağılmasından sonra da artarak devam etmiştir. Coğrafi yakınlık, Türkiye-Rusya ticari ve ekonomik ilişkilerinin gelişmesinde önemli bir avantaj sağlamaktadır. 1998 yılı Rusya da yaşanan ekonomik kriz sonrasında Türkiye-Rusya dış ticaret hacminde önemli ölçüde azalma meydana gelmiştir. Ticaret hacmindeki daralma 1999 yılında da devam etmiş, Rusya Federasyonu genel ihracatımızda 10. sıraya düşerken, ithalatımızda 5. sıraya yükselmiştir. Türkiye-Rusya dış ticaretindeki açık, 1997 yılından itibaren artarak devam etmiştir. TÜRKİYE-RF DIŞ TİCARETİNİN YAPISI (milyar ABD Doları) 2009 (Ocak-Eylül) İhracat % Pay İthalat % Pay Yatırım Malları 0,161 7.2 5 0.0 Ara Mallar 1.053 47.2 13,570 96.9 Tüketim Malları 1.006 45.1 428 3.1 Diğer 0,012 0.5 1 0.0 Toplam 2.231 100.0 14,003 100.0 Kaynak: Müşavirlik Raporu, Kasım 2009 Ticaret açığının en önemli nedeni ülkemizin 2000'li yıllarda enerji ihtiyacının önemli bir bölümünü Rusya Federasyonu'ndan sağlama konusunda bir tercih yapmasına rağmen, 17
18.9.1984 tarihinde S.S.C.B ile imzalanan Doğal Gaz Anlaşması çerçevesinde, doğal gaz karşılığında mal ihracı uygulamasının devam ettirilememesidir. 2008 yılı itibarı ile Türkiye- Rusya dış ticaret hacmi 37,85 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Küresel ekonomik krizin etkisiyle 2009 yılı Ocak-Eylül dönemi için bu rakam, bir önceki yılın aynı dönemine göre %40,1 oranında azalma göstermiş olup 16,23 Milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye nin Rusya Federasyonu ile ticaretinde enerji kaynakları önemli bir yer tuttuğundan dış ticaret dengesinin Rusya lehine olduğu görülmektedir. Türkiye-RF Dış Ticaretinde İlk 10 Madde/Madde Grubu* (milyon ABD Doları, 2009) İhracat İthalat Ürün Adı Değer Ürün Adı Değer Gıda Maddeleri 798 Petrol ve ürünleri 7,420 Meyve, sebze ve mamulleri 714 Petrol gazları, doğal gaz 6,382 Dokumacılık ürünleri 623 Demir ve çelik 1,535 Kimyasallar 306 Kömür 1,147 Plastikler 145 Demir dışı metaller 830 Diğer yarı mamüller 285 Gıda Maddeleri 807 Metal Eşya 136 Hububat ve mamulleri 554 Otomotiv sanayii ürünleri 231 Hayvansal ve bitkisel yağlar ve mumlar 185 Diğer elektriksiz makinalar 201 Kimyasallar 759 Diğer tüketim malları 181 Maden cevherleri ve döküntüleri 445 Hazır giyim 174 Diğer yarı mamuller 202 Madencilik Ürünleri 149 Kağıt-karton ve kağıt, karton esaslı m. 141 Petrol Ürünleri 88 Tarımsal Ham maddeler 97 Elektrikli makina ve cihazlar 147 Diğer 108 Diğer 87 Toplam 3.203 Toplam 19.710 Kaynak: Müşavirlik Aylık Raporu, Şubat 2010 Rusya nın başlıca ithalat ürünleri arasında yer alan gıda, otomotiv, dokumacılık, kimya, makine ve hazır giyim sektörleri Türkiye nin güçlü olduğu sektörler arasında yer almaktadır. Rusya büyük nüfusuyla önemli bir tüketim potansiyeline sahip olmakla beraber Türkiye ye coğrafi yakınlığı ihracatta bir avantaj olarak değerlendirilebilir. Rusya Federasyonu, GPS (Genelleştirilmiş Preferanslar Sistemi) çerçevesinde Türkiye nin de dahil olduğu bazı ülkelerden yapılan ithalatta bazı ürünlerin gümrük vergilerinde % 25 oranında indirim yapmaktadır (Söz konusu preferanslara ilişkin olan RF Hükümet Kararnamesi http://www.musavirlikler.gov.tr/upload/rf/gsp.pdf linkinde bulunmaktadır). Türkiye nin Rusya ya ihraç ettiği ürünlerin fiyat esnekliği yüksek olan ürünler olması sebebiyle ihracat miktarı ve değeri arasında önemli farklar oluşabilmektedir. Son iki sene içerisinde Rusya daki tekstil - hazır giyim ve gıda ürünlerinin fiyatları geçmiş yıllara göre düşük oranlarda seyretmektedir. Rusya nın BDT ülkelerinden ithalatta KDV ve bazı diğer vergileri uygulamaması, Türk ihracatçılar açısından olumsuz bir rekabet ortamı yaratmıştır. 18
Türkiye nin Rusya Federasyonu na ihracatında ticaret finansmanı yetersiz kalırken Avrupa Birliği ülkeleri bu pazara girişte önemli finansman kaynaklarına sahiptir. Özellikle 1990 lı yılların ilk yarısında bavul ticareti yoluyla Rusya Federasyonu na kalitesiz Türk mallarının girmesi ile Türk mallarına ilişkin olarak oluşan olumsuz imaj uzun vadede Türk mallarının Rusya pazarındaki rekabet şansını azaltmıştır. Doğal Gaz Anlaşması 18.9.1984 tarihinde imzalanan Doğal Gaz Anlaşması ile Sovyet tarafı 1987 yılından başlayarak 25 yıl süreyle Türkiye Cumhuriyeti ne doğal gaz sevk etmeyi garanti ederken, Türk tarafı da bu süre zarfında doğal gaz ithal etmeyi taahhüt etmiştir. Anlaşma ile, doğal gaz bedellerinin Türkiye tarafından serbest döviz şeklinde ödenmesi, Rus tarafının ise bu ödemeleri genelde Türk malları alımında kullanması amaçlanmıştır. Anlaşmanın imzalandığı dönemde, doğal gaz karşılığında mal ihracı uygulaması ile geleneksel Türk ihraç ürünleri ihracatından ziyade, Türk sanayi ürünlerinin ihracatının arttırılması için yeni bir imkan yaratılması hedeflenmiştir. Doğal gaz anlaşmasının ülkemiz açısından diğer önemli bir yönü, doğal gaz bedellerinin bir kısmının, Türk müteahhitlik firmalarının Rusya da gerçekleştirmiş oldukları projelerin finansmanında kullanılmasıdır. 1986 yılında imzalanan 9. Dönem KEK Protokolünde bu konuda hükümlere yer verilmiştir. İlk doğal gaz alımına başlanıldığı yıl olan 1987 ile 1994 yılları arasında 1,9 milyar ABD Doları tutarında doğal gaz ithalatı gerçekleştirilmiş olup, bu tarihler arasında belirlenen mal listeleri kapsamında kayda alınan ihracat miktarı 271 milyon ABD Doları, gerçekleştirilen müteahhitlik hizmetleri toplamı ise 609 milyon ABD Doları olmuştur. Ancak, söz konusu Doğal Gaz Hesabı Uygulaması, 1994 yılından itibaren devam ettirilememektedir. Diğer taraftan, ülkemizdeki doğal gaz kullanımının giderek yaygınlaşması ve 1990 lı yıllardaki ihtiyaçlar nedeniyle, ithal edilen doğal gaz miktarının artırılması yönünde ülkemizce çalışmalara başlanmıştır. 1994 yılında imzalanan protokol ile mevcut 6 milyar m 3 doğal gaz alımının, 1995 yılından itibaren tedricen arttırılması ve 1998 yılında 10,5 milyar m 3 e çıkarılması öngörülmüş, 1996 yılında imzalanan bir protokolle de Batı hattından sağlanacak ilave gaz miktarı 8 milyar m 3 e çıkarılmıştır. Ayrıca, mevcut Batı hattına ilaveten Rusya Federasyonu ndan ithal edilecek doğal gazın Karadeniz in altından geçerek Türkiye ye getirilmesine ilişkin anlaşma 1997 yılında imzalanmıştır. Mavi Akım olarak adlandırılan bu anlaşma ile ülkemize Karadeniz in altından 16 milyar m 3 doğal gaz sevk edilmesi kararlaştırılmıştır. Söz konusu anlaşma gereğince, yeni hattan gaz sevkiyatı 2001 yılından başlayarak tedricen artırılacak ve 2007 yılında belirtilen seviyeye çıkacaktır. Bu tarih itibarıyla Rusya Federasyonu ndan sağlanan gaz 30 milyar m 3 olmaktadır. 2003 yılında Rusya Federasyonu'ndan yaklaşık 12 milyar m 3, 2004 yılının ilk dört ayında 5,5 milyar m 3 doğal gaz alınmıştır. 19
Görüldüğü üzere, Türkiye 2000 li yıllarda enerji ihtiyacının önemli bir bölümünü Rusya Federasyonu ndan sağlama konusunda bir tercih yapmıştır. Bu tercih 2000 li yıllarda Rusya Federasyonu ile ekonomik ve ticari ilişkilerimizdeki temel noktalardan biri olacaktır. İkili Anlaşma ve Protokoller, Karma Ekonomik Komisyon Toplantıları Türkiye ile Rusya Federasyonu arasında yapılan anlaşmalar aşağıda belirtilmektedir. Türkiye ile Rusya Federasyonu arasındaki ticari ilişkiler 8.10.1937 tarihli Ticaret ve Seyrisefain Anlaşması ve 25.2.1991 tarihli Ticari ve Ekonomik İşbirliğine Dair Anlaşma çerçevesinde yürütülmektedir. 17 Eylül 1984 tarihli Doğal Gaz Anlaşması çerçevesinde 1987 yılından itibaren 25 yıl süreyle SSCB'den serbest döviz karşılığında doğal gaz alımı başlamış ve Sovyet tarafı buradan kazandığı dövizin yüzde 70'ini Türkiye'den mal ve hizmet almak için kullanmayı taahhüt etmiştir. Günümüzde bu özelliğini yitiren Anlaşma iki ülke ekonomik işbirliğinde gerçek bir dönüm noktasıdır. Türkiye ile Rusya Federasyonu arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunmasına İlişkin Anlaşma 15.12.1997 tarihinde Ankara da imzalanmış ve onay süreci 17 Mayıs 2000 tarihinde tamamlanmıştır. İki ülke arasında Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması 15.12.1997 tarihinde imzalanmış ve 1 Ocak 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İki ülke arasında Ticari, Ekonomik, Sınai ve Bilimsel-Teknik İşbirliğinin Geliştirilmesi Hakkında Uzun Vadeli Program, 15.12.1997 tarihinde imzalanmıştır. 15 Aralık 1997 tarihinde imzalanan Enerji İşbirliği Genel Çerçeve Anlaşması iki ülkenin enerji alanında işbirliğinin genel çerçevesini oluşturmaktadır. Türkiye-Rusya Federasyonu arasındaki Hükümetlerarası Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) 14 Mayıs 1992 tarihli anlaşmayla oluşturulmuştur. Bugüne kadar yapılmış olan Komisyon toplantıları ise şöyledir: KEK I. Dönem 02-06 Kasım 1992 Ankara KEK II. Dönem 01-06 Nisan 1994 Moskova KEK III. Dönem 04-07 Kasım 1997 Ankara KEK IV. Dönem 01-05 Kasım 1999 Moskova KEK V. Dönem 20-23 Ekim 2000 Ankara KEK VI. Dönem 29-30 Kasım 2004 Moskova KEK VII. Dönem 30 Mayıs 2006 İstanbul KEKVIII. Dönem 27-28 Mayıs 2008 Moskova RUSYA PAZARI: PAZAR BİLGİLERİ Dış Ticaret Mevzuatı Rusya Federasyonu dış ticaret uygulamaları 1 Haziran 2004 yılında yürürlüğe giren 164-FZ sayılı RF Dış Ticarette Devlet Düzenlemeleri Hakkındaki Federal Kanun çerçevesinde yürütülmektedir. Gümrük uygulamaları ise 2004 yılı başından itibaren yürürlüğe giren 28.05.2003 tarih ve 61-FZ sayılı yeni Gümrük Kanunu (http://www.customs.ru/tk_en/) ile yeniden şekillenmiş olup, RF Ekonomik Gelişme ve Ticaret Bakanlığı yetkililerinin ifadesine göre Kyoto Konvansiyonu çerçevesinde DTÖ normlarına uyumlu olarak hazırlanmıştır. Söz 20