HAYATA DESTEK SUPPORT TO LIFE www.hayatadestek.org DURUM RAPORU Türkiye deki Ezidi Sığınmacılar, 16 Ekim 2014 DURUM ÖZETİ Ağustos 2014 başında Irak ın Sinjar bölgesine IŞİD tarafından yapılan saldırı sonucunda on binlerce Ezidi bölgeyi terk ederek, su ve gıdaya erişimin olmadığı dağlık bölgelere sığındı. Dağlık bölgelere sığınanlardan yaklaşık 350 bini Kuzey Irak ın Duhok ve Zakho bölgesine kaçarken yaklaşık 120 bini de Suriye sınırını geçti. Ancak binlercesi Sinjar dağında öldürüldü, kimileri kaçış yolculukları sırasında açlık ve susuzluk sebebiyle kimileri de uzun yürüyüşe dayanamayarak hayatını kaybetti ve bir çok aile dağılmak zorunda kaldı. Eylül ayı içerisinde Türkiye deki Ezidi nüfusu 30 bin kişiye ulaştı. Zaman içerisinde bu nüfusun bir kısmı kaybettiklerini akrabalarını bulmak gibi çeşitli nedenlerle Türkiye den ayrılarak Kuzey Irak ın Zakho bölgesine geri döndü. Her ne kadar Sinjar bölgesindeki durum biraz düzelmiş olsa da, çatışmalar ve IŞİD ın bölgedeki varlığı halen daha devam ediyor. Ekim 2014 itibariyle Türkiye nin Güneydoğu Anadolu bölgesinin farklı yerlerine sığınmış durumda binlerce Ezidi bulunuyor. Bir çoğu, bölgedeki belediyeler tarafından kurulan kamplara, diğer bir kısmı da köylerde ya da Güneydoğu Anadolu bölgesinin şehir merkezlerindeki inşaat alanlarına, lojmanlara, terkedilmiş boş binalara yerleştirilmiş durumdalar. Az sayıda Ezidi ise, Mardin in Midyat ilçesinde, bir süre önce büyük gruplar halinde Türkiye ye kaçmış olan Süryaniler için kurulmuş olan AFAD kampın da bulunuyor. METODOLOJİ Hayata Destek Derneği (HDD) ekibi, Ağustos ayında bölgede yaptığı ilk saha değerlendirme çalışması sonrasında, Ekim ayı başında durum tespiti yapmak ve Ezidilerin ihtiyaçları hakkında bilgi toplamak amacıyla bölgeyi yeniden ziyaret etti. HDD, Ezidiler için oluşturulan sivil işbirliği inisiyatifi ile temasa geçti. Sahadaki yerel aktörler ile gerçekleştirilen bir dizi toplantı sonrasında, Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı, Güneydoğu Anadolu Belediyeler Birliği (GABB) temsilcileri ve Sarmaşık Derneği ile toplantılar yapıldı. Diyarbakır da bulunan iki çadır kampı ziyaret edildi ve çadırların kalitesi, kamp düzeni, temizlik ve hijyen koşulları yerinde incelendi. HDD değerlendirme ekibi, Ezidi sığınmacı aileler ile temas kurdu ve durumla ilgili onlardan detaylı bilgi aldı. Bu rapor, HDD nin Diyarbakır değerlendirme ziyareti sırasında doğrudan GABB dan, kamp yöneticilerinden ve Ezidi sığınmacılardan elde edilen bilgileri ve HDD ekibinin yapmış olduğu gözlemleri içermektedir. ETKİLENMİŞ TOPLULUĞUN PROFİLİ Her ne kadar Ezidi nufusu Türkiye ye girdikten sonra yer değiştirmeye devam ediyor olsa da, GABB ve yerel koordinasyon komiteleri, bu gruba ilişkin demografik verileri derlemeyi sürdürüyor. 16 Ekim 2014 tarihi itibariyle GABB tan bilgilere göre, il bazında Ezidilerin demografik dağılımları şu şekildedir: 1
İl/İlçe Sığınmacı Sayısı Diyarbakır 5,652 Batman 2,525 Mardin 646 Şırnak 5,907 Siirt 1,195 Şanlıurfa-Viranşehir 1,242 Midyat (AFAD camp) 2,840 TOTAL 20,007 Lokasyon 0-4 5-11 12-17 18-59 60+ Toplam E K E K E K E K E K Diyarbakır 478 426 590 571 498 506 1105 1187 136 155 5,652 Batman 174 189 260 237 249 206 579 557 32 42 2,525 Siirt 80 85 110 105 112 100 278 250 40 35 1,195 Mardin 332 339 293 302 338 360 624 605 148 145 3,486 Viranşehir 64 96 105 151 104 156 243 295 16 12 1,242 Şırnak 425 380 607 639 696 687 934 1222 126 191 5,907 Total 1,553 1,515 1,965 2,005 1,997 2,015 3,763 4,116 498 580 20,007 Tabloda belirtildiği üzere, Ezidi sığınmacı nüfusunun %55 i 17 yaşın altındaki çocuklardan oluşurken, yetişkin nufusun %52 sini kadınlar oluşturuyor. Ayrıca hamile, yeni doğum yapmış kadınların, engelli ya da kronik rahatsızlığı bulunan bireylerin de kayıtları çoğu yerel belediye tarafından tutuluyor. Bölgedeki ilgili belediyeler, yaklaşık iki aydır Türkiye de bulunan ve sayıları 20.007 olan Ezidilerin çok azının yetkililer tarafından kayıt altına alındığını belirtiyorlar. İlgili birimlerce bazı kamplarda henüz başlatılan kayıt alma işlemlerinin uzun sürmesi sebebiyle, emniyet yetkilileri tarafından kamplar ziyaret edilerek her ziyarette 10-15 Ezidi bağlı bulundukları ildeki emniyet yabancılar şube müdürlüğüne götürülüyor ve kayıt işlemleri orada yapılıyor. BULGULAR Yardım çalışmaları kapsamında yerel belediyelerden, BDP (Barış ve Demokrasi Partisi), odalar, sivil toplum kuruluşları ve birliklerden oluşan yerel koordinasyon komiteleri, Ezidilere koordineli ve etkili bir şekilde insani yardım sağlamak amacıyla çalışıyor. Yerel koordinasyon komiteleri, Ezidilerle birlikte diğer sığınmacı gruplarla ilgili sayısal bilgileri ve ihtiyaçları derleyen ve bölgedeki bütün yardım faaliyetlerini koordine eden GABB Merkezi Koordinasyonu şemsiyesi altında faaliyet gösteriyor. Bu komitelerin ilgili il yöneticileri, AFAD Müdürlükleri ile temasa geçmelerine rağmen kendilerine sağlanan desteğin oldukça sınırlı kaldığını belirtiyorlar. 10 sınır ilinde mevcut Suriyeli sığınmacılar için devlet tarafından halihazırda yönetilmekte olan 22 kampın yükü düşünüldüğünde, AFAD ın yeni kamp alanları oluşturma konusunda oldukça isteksiz olduğu gözlemleniyor. 2
Sonuç olarak; belediyeler ve yerel koordinasyon komiteleri, yerel sivil toplum kuruluşları ve gönüllülerin desteğiyle Ezidilere yardım sağlıyor. Ancak iki aylık yoğun destek ve kamp yerleşimlerinin kurulması sonrasında, kaynaklarının tükenmeye başladığı gözlemleniyor. Geniş yerel gönüllü ağı sayesinde yeterli seviyede insan gücü mevcut olmasına rağmen finansal giderler, şu anda Güneydoğu Anadolu bölgesinde farklı şehirlere dağılmış olan Ezidilere destek ve koruma sağlama anlamında en önemli aktörler olan belediyeler için giderek artan bir yük haline geliyor. BARINMA ve GIDA DIŞI MALZEME YARDIMLARI Mardin in Midyat ilçesinde Ezidiler için AFAD tarafından yönetilen bir kamp bulunuyor. AFAD ın bölgedeki Ezidi topluluğunun geri kalanı için yeni bir kamp kurulacağına dair herhangi bir açıklaması bulunmuyor. Ezidilerin yaşadığı diğer kamplar ise, sınırlı dış desteklerle rağmen belediyeler tarafından kurulmuş durumda. Kampların dışındaki Ezidiler ise hem şehirlerde hem de köylerdeki hangar, lojman ve terkedilmiş, boş evlerde kalıyorlar. Bazı bölgelerde belediyeler, yerel sivil örgütler ve yerel halkın da desteğiyle kışa hazırlık amacıyla bazı evleri tadilat etmiş durumdalar. Bu sebeple Siirt in tümünde ve Batman ın bazı bölgelerinde kamplara ihtiyaç bulunmuyor. Ancak evlerde yaşayan bazı Ezidiler, Müslüman nüfusun içinde kendilerini güvende hissetmedikleri için kamplara taşınmak istiyorlar. Buna ilave olarak, tadilat gören evler olmasına rağmen, Ezidi nüfusunun büyük bir kısmı şu anda kış şartları için uygun olmayan binalarda yaşıyor. Şu anda Diyarbakır da 3, Şırnak ta 3, Batman da 1, Mardin de 1 ve Viranşehir-Şanlıurfa da 1 er kamp bulunuyor. Ezidiler, Siirt ilinde evlerde yaşadıkları için bu ilde kamp bulunmuyor. GABB, her şehirde bir büyük çadır kampı kurmayı (Diyarbakır da 2 kamp olabilir) planlıyor. Ancak kamplardaki çadırların çoğu çadır kış şartlarına hazır olmadığı için, çadırların güçlendirilmesi ve kışlık çadır haline getirilmesi gerekiyor. Güneydoğu Anadolu bölgesinde kışın sert ve uzun olduğu gerçeği düşünülürse, bu konu özellikle önem arz ediyor. Province/District Number of Current Tents Diyarbakır 897 Batman 194 Mardin 0 Şırnak 100 Siirt 0 Şanlıurfa-Viranşehir 100 TOTAL 1,291 HDD ekibi saha değerlendirme çalışması çerçevesince Diyarbakır da, Yenişehir (Fidanlık) ve Bismil kamplarını ziyaret etti. Yenişehir (Fidanlık) kampında 817 çadır, Bismil kampında ise 80 çadır bulunuyor. Her bir çadırın büyüklüğü 16 m2. GABB tarafından yakın zamanda satın alınmış olan çadırlar, hatalı işçilik ve yalıtım eksikliği sebebi ile kışa hazır değil. Bu çadırların neredeyse tamamının kış ayları için güçlendirilmesi gerekiyor. 3
Çadırların büyük kısmında palet ve branda gibi zemin döşemesi bulunmuyor. Ailelerin büyük kısmı çadırlarda yeterli sayıda yastık, yatak ya da battaniyeye sahip değil. Hiç birinin ısıtıcısı yok. Çadırın içi yanıcı malzeme ile kaplı ve bu da kış için gerekli olacak sobaların çadırın içerisine konmasını imkansız kılıyor. Çadırlar birbirine çok yakın yerleştirilmiş. Yenişehir (Fidanlık) kampında, çadırların arasında büyük kamyonların geçmesi için yeterli mesafe var ancak Bismil kampında çadırların arasındaki mesafe çok az. Yenişehir (Fidanlık) Kampı, Diyarbakır GIDA YARDIMI Belediyeler ve yerel gönüllüler her kampta günde 3 defa yemek servisi yapıyor. Ziyaret edilen iki kampta da, mutfak mevcut. Günlük yemek maliyeti sadece Yenişehir de (Fidanlık) yaklaşık 60 bin TL yi buluyor. Yenişehir (Fidanlık) kampında sığınmacılara su ısıtıcısı dağıtılmış durumda ancak Bismil kampında bu söz konusu değil. Ailelerin kendi yemeklerini yapabilecekleri ocak, tencere ya da tava gibi malzemeleri bulunmuyor. Ezidiler bazı özel kültürel normlara sahipler ve bu da gıda dağıtımı konusunda sorunlara yol açabiliyor. Edinilen bilgiye göre, geçen haftalarda yemeklerden ötürü mutfağı protesto ettiler ve 2 gün boyunca yemek yemediler. 4
Yenişehir (Fidanlık) Kampı, Diyarbakır SU-SANİTASYON-HİJYEN Her iki kampta da su mevcut ve ulaşılabilir durumda. İçme suyu temiz görünüyor ancak musluk sayısı yeterli değil. Yenişehir (Fidanlık) de, yaklaşık 3.600 kişi için 100 tuvalet, 84 duş ve 48 çamaşır makinesi mevcut. Bismil de ise yaklaşık 492 kişi için 20 tuvalet, 5 duş ve 2 çamaşır makinesi bulunuyor. Yenişehir (Fidanlık) Kampı, Diyarbakır SAĞLIK HİZMETLERİ Sağlık hizmetlerine erişim çok sınırlı. Yenişehir (Fidanlık) de bir sağlık merkezi var ancak Bismil de mevcut değil. Yenişehir (Fidanlık) sağlık merkezi, gönüllü çalışan profesyonel doktorlar, hemşireler ve eczacılar tarafından yürütülüyor. Önemli vakaların olduğu durumlarda, hastalar hastanelere naklediliyor. Yereldeki eczacılar odası merkeze ilaç sağlıyor. 5
Yenişehir (Fidanlık) Kampı, Diyarbakır En yakın hastane Yenişehir (Fidanlık) kampından 25 km, Bismil kampından ise 1 km uzaklıkta. Bismil de şimdiye kadar 3 önemli sağlık vakası olduğu ve hastaların kayıtlı olmadığı gerekçesiyle hastanenin tedavi etmeyi reddettiği bilgisi edinildi. Sağlıksız koşullarda yaşama sebebiyle ya da alışık olmadıkları yiyecekler sebebiyle dönem dönem ishal gibi bazı hastalıklar görülüyor. Çocuklar arasında ise soğuk algınlığı sıklıkla yaşanıyor. Yenişehir (Fidanlık) kampında bir adet psikolojik destek çadırı mevcut. Yerel Türk Psikologlar Derneği ve Sosyal Hizmetler Derneği nden sosyal hizmet uzmanları ve psikologlar her gün Yenişehir (Fidanlık) deki kampları ziyaret ediyorlar. Ancak Bismil de bu anlamda herhangi bir destek sağlanamıyor. KORUMA ÇALIŞMALARI Ezidiler, katliam korkusu sebebiyle yakın zamanda Sinjar a dönmeyi düşünmüyorlar. IŞID korkusuna ilave olarak geri dönme konusundaki isteksizliklerinin bir diğer sebebini de, saldırılar sırasında IŞID ile işbirliği yapan Sünni halk oluşturuyor. Ezidiler bölgedeki sosyal dinamiklerin çok değiştiğini ve hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağını düşünüyorlar. Müslüman bir ülke olan Türkiye de temelli olarak yaşamayı düşünmemekle birlikte amaçlarının bir gün Avrupa ya göçmek olduğunu olarak belirtiyorlar. Saldırılar sırasında pek çok Ezidi vahşete maruz kalmış, kaybolmuş veya ailelerinden kopmuş. Hemşireler, psikolojik desteğin gerekli olduğunu ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu yaşayanların sayısının oldukça yüksek olabileceğini belirtiyorlar. Kamp yöneticileri tarafından Yenişehir (Fidanlık) de şu ana kadar sadece bir adet cinsiyet-temelli şiddet olayı olduğu söyleniyor. Bununla beraber Ezidiler, şu anda Türkiye deki yasal statüleri ile ilgili çok sınırlı bilgiye sahipler. Yenişehir (Fidanlık) Kampı, Diyarbakır 6
İNSANİ YARDIM İHTİYAÇLARI Kışa hazırlık Ezidi sığınmacıların en önemli önceliği durumunda. Palet, ısıtıcı, soba, kışlık kıyafet, battaniye, yatak ve halı en çok ihtiyaç duyulan malzemeler arasında. Bununla birlikte çadırların ve su pompalarının da yalıtılması gerekli. Yeni kurulan kamplarda tuvalet ve duş ünitelerine ihtiyaç var. Diğer ihtiyaçlar arasında havlu, bebek bezi ve hijyenik ped gibi temel hijyen malzemeleri bulunuyor. Ezidilerin kendi yemeklerini yapabilmelerini sağlamak amacıyla bütün çadırlara mutfak seti sağlanması gerekli. Her ne kadar HDD ekibinin gözlemlerine göre koruma konusu kamp yöneticilerinin sorumluluğu gibi görünse de, yeni kurulan kamplarda çocuklar, gençler ve kadınlar için hizmet sağlamaya yönelik hiç bir tesis bulunmuyor. Ezidiler yaşadıkları şiddet ve yerinden edilme sebebiyle travma yaşıyor. Çocukların ve gençlerin hayatlarının normalleşmesi ve kadınların sosyalleşmesine yönelik koşulların oluşturulmasının gerekli olduğu görülüyor. Belediyeler ve yerel kuruluşlar birlikte ellerinden gelenin en iyisini yapmaya çalışıyorlar ancak kaynakları sınırlı olduğu için, kamplarda, şehirlerde ve köylerde yaşayan Ezidilere sağlanan insani yardımlarda ciddi boşluklar söz yaşanıyor. Hayata Destek Derneği ekibinin tespit ettiği acil ihtiyaçlar şunlardır: Mevcut yazlık çadırların kışa hazırlıklı hale getirilmesi ve izolasyon Soba, battaniye, halı, ısınma için yakıt ve kışlık kıyafet gibi kışa hazırlık malzemeleri Tuvalet ve duş üniteleri Hijyen malzemeleri Mutfak araç ve gereçleri Sağlık hizmetleri Psiko-sosyal destek 7