ST ATİK REAKTİF GÜÇ KOMP ANZASYONU UGYULAMASI VE MATLAB SIMULASYONU. Ümit PEKP ARLAK, Uğur ARİFOGLU

sau Fen Bilimleri EnstitUsU ergisi scilt!say (Mart 004) Statik Reaktif Güç Krpazasyn u Uygulamas ve \fatlab Simülasyu ü Pekparlak, U Arifglu ST ATİK REAKTİF GÜÇ KOMP ANZASYONU UGYULAMASI VE MATLAB SIMULASYONU Ümit PEKP ARLAK, Uğur ARİFOGLU Özet Elektrik enerjisi, günü n üzde en yaygn larak tüketilen, çk kullanşl fakat bir kadar da pahal bir enerji türüdür Enerjinin üreticisi, dağtcs ve tüketicisi, minimum maliyet ve maksimum tasarruf için çeşitli araştrmalar yapmaktadr İşte bu araştrmalarn bir snucu lan Reaktif Güç Kmpanzasynu bu gün önenli bir tasarruf önlemi larak karşmza çkmştr Teknljinin ilerlemesiyle daha kaliteli bir elektrik enerjisi ihtiyac hissedilmiş ve bu kaliteyi sağlamak için daha teknljik reaktif güç kmpanzatörleri kullanlmaya başlanmştr Bu çalşmada, klasil< kmpanzasyn sistemlerinin ve alternatif larak sunulan statik V AR sistemlerinin çalşmas simülasyn (benzetim) ylu ile anlatlarak avantaj ve dezavantajlar anlatlmştr Reaktif Güç, Kmpanzasyn, Yariletken, Kyc, Harmnik Anahtar Kelineler Abstrackt Electric energy is nt nly widespread used and serviceable but als an expensive type f energy Prducer, distributr and cnsumer are always researching fr ecnmizing electric energy Reactive Pwer Cmpensatin is ne result f these research W ith devetping technlgy, peple needs electric energy f better quality and t prvide this quality, mre effective reactive pwer cmpensatrs are used In this study, cnventinal cmpensatin systems and static V AR cmpensatin systens have been mentined via simulatin and these systems have been cmpared with each ther in terms f advantages and disadvantages Keywrds Reactive Pwer, Cmpensatin, Semicnductr, Chpper, Harmnic IGİRİŞ Bilindiği gibi reaktif guç, elektrik mühendisliğinin ayrlmaz bir parçasdr Elektrik enerjisinin üretiminde, dağtmnda ve kullanmnda kaçnlmaz larak rtaya çkar ve zararl etkileri nedeni ile kmpanze edilmesi istenir Öncelikle, rezistif yükün bir AC kaynaktan beslendiğinde nasl davrandğ görüldükten snra ayn AC kaynağa paralel baglanmş R, L ve C yüklerinin davranş biçimleri Matiab Simulink üzerinden elde edilmiş snuçlarla yrumlanacaktr Rezistif Yük Aşağda) bir AC kaynağa bağlanmş, stc, akkr lamba gibi rezistif bir yük görülmektedir Bu yükün üzerindeki gerilh9jle ve kaynaktan çektiği akma ilişkin eğriler verilmiştir t V +, Current Musurement ll(t)=0"" in(wi) R= 0 fl Akm + Gerilim V Vcltage Measurement X Güç Ü PEKP ARLAK, Federal Elektrik Elektrnik ArGe OSB Yl N : 5 Hanl/Sakarya UARİFOGLU, SAÜMUh Fak Elektrik Elektrnik Mühendislii Bölümü Şekil I AC kaynaga bai rezistif bir yükün Simulink devre mdeli 3

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü ergisi 8Cilt, lsay (Mart 004) Statik Reaktif Gtç Kmpazasynn Uygulamas ve Matiab Simtllasynu ü Pekparlak, U Arifu :m J ve gerilim eğrileri ayn anda sfrdan geçmektedirler Yani rezistif bir yükün akm ile gerilimi arasnda faz fark yktur Güç eğrisine baklacak lursa frekans akm ya da gerilimin iki kat lan bir eğridir ve bu ein hep pzitif eksende lduğu görülür Bunun anlam rezistif (]) 0 + yükün hep güç tükettigi yani güç akşnn her an kaynaktan yüke dğru ldugudur Şekil 4 te görülen anlk güç eğrisine ait eşitlik aşağda verilmiştir: (() ;m 3ll p(t) = v(t)i(t) v(t) = vmax cs(mt) (l) ( ) Şekil AC kaynan geriliminin zamanla deişimi i(t) =lmax cs(mt) (3) p(t) = V max I max +V max I max cs(mt) (4) 0 Herhangi bir yükün faydal bir işe dönüştürmek üzere kaynaktan çektiği güce Aktif Güç denir Aktif gücü bulmak için ani gücün rtalamas hesaplanmaldr 0 3) Orrr+ T P = _!_ J v(t)i(t) dt T p = V max I may (5) (6) Şekil 3 AC kaynaga bal rezistif ytlkün kaynaktan çektigi akmn zamanla degişimi P=Vl (7) c (\ (\ (\ {\ {\ \ Rezistif bir yük için (7) ifadesinden de görüleceği BOII üzere aktif güç direncin üzerindeki gerilimin etkin değeri 7(0) ile üzerinden geçen akmn etkin değerinin çarpmna eşit lacaktr 5CJ 4CJ Paralel RLC evresi ll HJ \J,\i \; J l v J Şekil 5te bir paralel RLC devresine ait Matlah Simulink çizimi görülmektedir Burada, R direnci yülrün aktif güç tüketen karakterini, L ise yükün indüllif karakterini temsil etmektedir Paralel bağl C Şekil 4 RezistifyUkün kaynaktan çektii gücün zamanla degişimi devresindeki direnç yalnzca düzgün bir eğri elde etmek amac ile knmuş çk küçük değerde bir dirençtir Bu kl yalnzca kndansatörnüş gibi düşünülebilir Şekil de rezistif yük devresinin MatlabSimulinkteki çizimi görülmektedir Burada görülen silskplann gösterdiği eğriler ise Şekil gerilim, Şekil 3 akm ve Şekil 4güç değerinin zamanla değişimi verilmiştir Bu eğrilerden de görüldüğü gibi rezistif bir yükün akm 3

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü ergisi 8Cilt, Say (Mart 004) Statik Reaktif Güç Kmpazasynu Uygulamas ve Matiab SimUiasynu Ü Pekparlak, U Arifğlu i, t AnaAim, r Rezistlf Akm Şekil 7 de R elemannn çektiği akm görülmektedir Bu akmn gerilim ile faz fark lmadğ ve bunun ifade ettiği anlam daha önce açklanmşt \, l+ + +, +,, 4 +, r+ f, = ;:; lndoktlt :, puitlf Ala m R L c ] KIYfltc Ger ilimi 5 0 5 O rr+ _ X 5 Prduct X J Cgu 0 5 Prdct Lg uc Şekil 5 Paralel RLC devresinin Sinulink devre mdeli Bu devre üzerindeki silskplarn gösterdikleri eğriler incelenerek devam edilsin Şekil 6da devredeki kaynak geriliminin egrisi verilmiştir 00 0 n:j Şekil 8EndOktifyUkn çektii akmn zamanla degişimi Şekil 8, Lnin çektiği akm göstermektedir Bu eğrinin gerilim eğrisinden 90 derece geride lduğu görülmektedir Gerilim eğrisi tepe nktada iken akm eğrisi daha sfrdan geçmektedir Bu sebeple () ifadesinden de görüleceği üzere saf indüktif bir yük faydal bir işe dönüşecek lan aktif bir güç çekmez fakat buna karşn anlk güç değerinin sfr lmadğ görülmektedir Bunun anlam şudur; saf indüktif bir yük karakteri gereği, bir alternans içinde bir miktar gücü kaynaktan çeker ve ayn miktarda gücü kaynağa geri verir Bu lay Şekil 9da da görüldüğü gibi bir periytta iki defa gerçekleşir Şekil 9 L indüktansna ait ani güç eğrisidir J Şekil I 6Kaynak geriliminin zamanla deişimi 4()]) " (\ (\ {\ { 3(Q) (Q) 4 (Q) f 3 () f 3 m) V V V \J _j,4()]) 500 (XlJ 500 500 3(J)() 3500 4000 4500 5CIX) Şekil 9EndUktifyOkn çektigi gucün zamanla degişimi 500 OOJ 500 :;m 500 3000 3500 4000 4500 5[ll) Şekil l7rezistif yokn çektigi akmn zamanla degişimi 33

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü ergisi 8Cilt,!Say (Mart 004) Statik Reaktif GOç Kmpazasynu Uygulamas ve Matiab Simülasynu ü Pekparlak, U Arifglu v(t) = vmax cs(mt) (8) v(t) = vmax cs(mt) (3) i(t) = Imax cs(mtic /) (9) i(t) =/max cs(ct +tr ) (4) p(t) = V max I max cs(mt n ) ( O) p(t) =Vmax I max cs(ct +n ) (5) p(t) =!vmax lmax sin(mt) ( ll) p(t) =!vmax lmax sin(mt) ( 6) P = T J v(t)i(t) dt = O T () P = T J v(t)i(t) dt = O T (7) 0 5 0 5 0+ 5 0 5 0 Şekil Kapasitif yükü n çektii akmn zamanla degişimi Şekil O da görüldüğü gibi kapasitif yükün de akm ile gerilimi arasnda 90 derece faz fark vardr İndüktif yükte gerilimi akmdan 90 derece önde, kapasitif yükte akm gerilimden 90 öndedir Kapasitif yük için de güç akş induktif yükte lduğunun ayndr Yani bir alternansn yarsnda kaynaktan çekilen güç, altemansn diğer yarsnda kaynağa geri verilir 4() (\ f\ (\ {\ 3fJ tn: Hm (JI) m: I V \) V \ s cm 500 JO &0 3000 3500 4000 4500 5(II) Şekil 3 Kapasitif yükün çektii gücün zamanla değişimi Eşitlik ( ) ve ( 7) kapasitif ve indüktif yüklerin kaynaktan aktif güç çekmediklerini gösterir Fakat bu elemanlar bir periyatta ikişer defa kaynaktan bir miktar güç çekip kaynağa geri verirler Bu durum, kapasite ve indüktansn karakteristik özelliğidir Her ne kadar kaynaktan net bir güç çekmiyar iseler de bu güç salnmnn zararl etkileri vardr Kapasite ve indüktansn bir periyt byunca kaynaktan çektiği gilcün rtalamasna reaktif güç denir Bu elemanlarn reaktif gticlerini tekrar kaynağa veriyr lmas bir srun lmayacağ anlamna gelmez Reaktif güç çekildiği srada hatlar bu fazlalk gücü taşmak zrundadr ve kaynak da, altemansn ikinci yansmda bu gücü geri alacak lsa dahi bu fazladan gücü yüke anda sağlayabilnelidir Bunlar reaktif gücün sebep lduğu en temel prblemlerdir Reaktif güclin şebekeden sağlanmas durumunda bir çk saknca rtaya çkacaktr Bu sebeple, yükün kaçnlmaz larak ihtiyaç duyduğu reaktif gücün şebeke haricinde bir kaynaktan sağlanmasna reaktif güç kmpanzasynu ad verilmektedir indüktif ve kapasitif yüklere ait akm ( Şekil 8 ve Şekil lo ) ve güç ( Şekil 9 ve Şekil ll ) eğrilerine dikkatlice baklacak lursa, indüktansn kaynaktan güç çektiği srada kapasite kaynağa çektiği reaktif gücü geri vermektedir Bunun sebebi, indüktansta akmn gerilinden 90 derece geride lmasma karşn kapasite akmnn geriliminden 90 derece ileride lmasdr Paralel bir indüktans ve kapasite düşünüldüğünde ayn AC kaynaktan çekilecek indüktif ve kapasitif akmlann birbiri ile arasnda 80 derece faz farkl lduğu rtaya çkacaktr Bu durum paragrafn başndaki cumleyi açklamaktadr Snuç larak bir indüktansn kaynaktan çekeceği akmn, uygun bir değerde kendisine paralel bağl bir kapasiteden karşlanmas mümkündür Şekil 5 te yükün direncinin R, indüktansnm L ile gösterildiği belirtilmişti Şekil 5 te C, yükün indüktif karakterini temsil eden Lyi kmpanze etmek amac ile 34

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü ergisi 8Cilt, lsay (Mart 004) Statik Reaktif Güç Kmpazasyu Uygulamas ve Matiab Simülasyn u ü Pekparlak, U Arifglu devreye knmuştur L ve Cye ait akm eğrileri sras ile Şekil 8 ve Şekil O da verilmişti Fakat şimdiye kadar kaynaktan gelen ana kl akmna daha değinilmediği hatrlanmaldr 3 0 3 kapasitif reaktif gücü tayin ederek bu gücü sağlamak için kndansatör gruplarn tek tek devreye alp çkartr rv,, r t XCI ll, lt Jl B Lr L!r F _;:: r =,_ <; Yü \ \ i \) ) a Cl C C3 r\:) n cu ll i\ KU C cwpuuruyn Sutaml J Şekil I Klasik kmpanzasyn sistemi _ J,, )ekil 4 Ana kldan geçen akmn zamanla degişini Şekilde ana kl akmna ait dalga şekli verilniştir L ve Cnin çektiği akmlarn tepe değerleri 5A gibi değerlere ulaştğ halde bu aknn tepe değeri 3 A civarndadrbu akm ayn zamanda R direncinin akmdr Buradan da görtilüyr ki Şekil 5te verilen devrede C değeri, L yi kmpanze edecek değerde ayarlanmştr Yani devredeki yükun ( RL ) çekeceği indüktif kapasitif reaktif güç, kaynaktan değil C kapasitesi tarafndan sağlanmaktadr Bu işlem endüstride çeşitli yöntemler hullanlarak uygulanmaktadr Il KLASİK KOMPANZASYON SİSTEMLERİ Endüstride kullanlmakta lan elektrik yüklerinin önemli bir ksm indüktif karakterlidir yani indüktif reaktif güç çekmektedirler Bu in dilktif reaktif gücü kmpanze etmek anac ile işletmelerde sayaçlardan snra değişik kapasite değerlerinde kndansatör gruplar bulunur rektif güç kntrl rölesi ad verilen cihazlar, sistemin ihtiyac lan reaktif gücü belirler ve bu gücü kmpanze edecek kapasite değerini sağlayacak kndansatör gruplarn devreye alr ya da fazlasm devreden çkartr ar Şekili de görülen en yaygn kullanlan kmpanzasyn sistemidir Zaman zaman çalşan ve duran elektrik mtrlar gibi indüktif yükleri temsil etmek amac ile yük, Şekil de değişken bir indüktans ve na seri bağl direnç ile temsil edilmiştir Burada, reaktif güç kntrl rölesi ( RGKR ), sistemin güç katsaysm belirlenmiş snrlar içinde tutar Bu işlem için aldğ ölçüm snuçlarna göre sisteme gerekli Bu işlem, üçgen baği trifaze kndansatör gruplarna bağlanmş kmpanzasyn kntaktörleri açlp kapatlarak yaplr Kmpanzasyn kentaktörleri özel kentaktörlerdir ve üzerinde her faz için ikişer kntak bulundurur Bu kentaklardan birer tanesi faza direnç üzerinden bağlanrr irençlerin bai lduğu bu kntaklar ana kntaklardan çk ksa bir süre önce kapanr Bu şekilde kandansatörler ilk anda direnter üzerinden şebekeye bağlanmş lur Çk ksa bir süre snra kapanan ana kntaklar bu dirençleri ksadevre ederek kndansatörlerin şebekeye direkt bağlanmasn sağlar Burada amaç kdansatörlerin devreye gi ne srasnda çektiği ani akmlan snrlamaktr Kndansatörlerin içerisinde her ne kadar deşarj dirençleri mevcut ise de bunlar 00 K civarlarnda lup 0 KV Ar lk bir kndansatörü yaklaşk dakika içinde bşaltabilmektedirler, ysa kmpanzasyn sisteminde kndansatörlerin devreye girip çkmalar saniyeler mertebesinde lmaktadr Bu durumda kntaktör açlp kndansatör devre dş brakldğnda kapasite üzerinde luşan gerilim ile tekrar devreye ginnesi annda kapasite üzerine gelecek gerilim arasnda buyük farklar meydana gelir En kötü durum için şu basit hesab yapabiliriz: Üç fazl bir sistemde tepe gerilim 380"=535,8 Vlttur Bu durumda tepeden tepeye gerilim 07,6 vlt lacaktr Kntaktörün +535,8 vltta açlp 535,8 vltta tekrar kapandğn düşünürsek kndansatörün iç direnci üzerinde 07,6 vltluk bir ptansiyel fark luşacaktr ve bu da çk yüksek bir ani akmn üzerinden akmasna neden lacaktr Bu en kötü durumun luşma ihtimali düşük lsa da buna benzer aşr akmlara uygulamada sklkla rastlanr Bu tür aşr akmlar hem kentaktörlerin kntaklarnn ömrünü hem de kullanlan kndansatörlerin ömrünü önemli ölçüde ksaltacaktr Şekil ve Şekil 3 teki iki silgramda kmpanzasyn kentaktörü ile çeşitli t anlarnda devreye alma srasnda rtaya çkan aşr akmlar gösterilmiştir Bu silgramlar yaklaşk 00uFlk bir kapasitenin 0 vltta kmpanzasyn kntaktörü ile devreye alnnas srasnda kaydedilmiştir SUrekli akmn etkin degeri yaklaşk 3 A civarndadr Ani akm ise silgramdan 35

SAU Fen Bilimleri Enstitts ergisi 8Cilt, lsay (Mart 004) Statik Reaktif GOç Kmpazasynu Uygulamas ve Matiab SimOiasynu {J Pekparlak, U Arifğlu görüldüğü üzere 00 A civarlarna anlk larak çkmaktadr Böyle bir ani akm önemli sakncalar meydana getirir Tek \un: 5,CtkS/s mfj IQ ( =f > Tzdan ve nem gibi kötu çevre kşullarndan etkilenir ler Mekanik anahtarlamann bu sakncalarn rtadan kaldrnak amac ile anahtarlama eleman larak çeşitli yartiletkenler kullanlmaya başlanmştr Bu sayede önemli avantajlar sağlanmştr t ;! 4 < : I TRİSTÖR ANAHTARLAMALI KONANSA TÖRLER J > "" t ", \, + ", " " ll ", v, _, "" l, " ",,,, 8 Nv nj l4s 7 ŞekiiKmpanzsyn kntaktört ile devreye alnan kndansatörün, " akm dalga şekli ) : t f l! t >, l > ; l i,,,,, " Tristör anahtarlamal kndansatör yöntemi, adndan da anlaşlacağ üzere anahtarlama eleman larak kntaktör yerine tristör kullanlan kmpanzasyn yöntemidir Bu yöntemde elektrmanyetik ve mekanik gürültü luşmamas ve aşnma meydana gelmemesinin yannda çk önemli bir avantaj daha söz knusudur Birbirine ters paralel bagl iki adet tristörle bir kndansatör anahtarlanacağ zaman kndansatör üzerine uygulanacak gerilimin sfrdan geçme an beklenir ve tam bu anda anahtarlama yaplr Bunun nedeni, kndasatörün üzerindeki gerilimin her zaman sfrdan başlamas ve bu sayede bir aşr akm luşmamasdr Kndansatör devteden çkanldktan snra da tmatik larak devreye giren bir deşarj devresi tarafndan kndansatör üzerindeki yük tamamen ksa sürede bşaltlr ki ksa bir süre snra kndansatör tekrar devreye alnmak istendiğinde kndansatör üzerindeki gerilim sfr lsun ve bir aşr akm meydana gelmesin il k, + + J g m Thyristr Knd;nsrnir Akm Şe kil 3 Kmpanzsyn kntaktöru ile devreye alnan kndansatörün akm dalga şekli & l\4)c 003 H : J ij ;q 9 Step Thyrstr krtsl m g Bu kmpanzasyn yöntemi daha önce de belirtildiği gibi en yaygn larak kullanlan kmpanzasyn yöntemidir Kapasiteler genellikle 5 adet, 7 adet ya da adet grup halinde bulunurlar Bu gruplar Reaktif Güç Knrl Rölesinin kntrlunde kmpanzasyn kntaktörleri ile devreye alrup çkartlrlar Fakat bu durunda da yukarda açklandğ gibi bu yöntemin baz sakncalar mevcuttur Bu sistemdeki sakncalarn en önemli nedeni mekanik anahtarlamadr Mekanik anahtarlamann neden lduğu lumsuz etkiler şöylece sralanabilir: Kntaklarda aşnma meydana gelir ve mekanik parçalarn ömrü ksadr evrede aşr akmlar meydana getirir bu da aşr snnalara yl açar Elektrmanyetik gürültü kaynağdr Sesli çalşrlar Surce Şekil 3Tristör anahtarlamal kndansatör Şekil 3 de kmpanzasyn kndansatörünü sfr geçiş annda devreye alabilen tristörlü bir yap görülmektedir Birbirine ters iki tristörün gerilimin sfrdan geçiş annda tetiktennesi ile V AKs sfrdan büyük lan tristör iletime geçerek kndansatörü devreye almş lur evammda ise tristörün gate devresine sürekli tetikleme verildiği için tristörler sra ile akm yönlerine göre iletime geçerek kndansatörün devrede kalmasn sağlar Kap tetikleme sinyali kesildiğinde ise kndansatör akm sfrdan geçtiği ilk anda tristörler de kesime gideceği için kndansatör de devreden çkmş lur İndüktif akm çekerler 36

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü ergisi 8Cilt, Say (Mart 004) Statik Reaktif Güç Krpazasyn u Uygulamas ve Matiab Simülasyn u Ü Pekparlak, U Arifglu h geçişlerini alglamak ve istenen açda tetiklemeyi sağlamak için ilave yaplar da bulunmaktadr Ayrca devre kaynaktan çekilen aktif reaktif gücü izlemek için PQ ölçümü eklenmiştir 5 0 5 0 5 0 Bilindiği gibi kyclar gibi akm dalga şeklinin sinüs frmunun dşna çkarlmas durumunda barnnikierden bahsetmemek lanakszdr Burada da kmpanzasyn yöntemi her ne kadar hassas ve etkin ise de en büyük dezavantaj larak harnnik prbleminden bahsedilmeli dir Şekil 43 teki devrede bir harmnik filtresi görülmektedir J t 5000 0COJ!ill Şekil 3 Tristör ile anahtarianan kndansatörün çekigi akmn dalga şekli Şekil4 ve Şekil4de, 7 derece tetikleme açsyla çalşan kycya bağl indüktansn üzerinden elde edilen akm ve gerilim dalga şekilleri görülmektedir Şekil 3 de kndansatörün tristörler ile devreye alnmas srasnda kndansatörden geçen akmn dalga şekli gösterilmiştir Burada yaplan simulasyn gerçeğe ldukça uygundur GörUldUğü gibi kandansatörler devreye girdiginde herhangi bir aşr akm luşmamaktad r Kndansatörün devreden çkartldğ t anndan itibaren ksa bir süre için devreye girip çkacak lan basit bir deşarj devresi yardm ile kandansatörler ksa bir süre içinde deşarj edilirse bir snraki devreye alma işleminde yine herhangi bir aşr akm luşnaz Tristörlerle yaplan anahtarlamada akm tetikleme kesilse de akun sfra gitmeden iletim durnayacağ için kndansatörün akm sfira gittiğinde ise llzerindeki gerilim negatif ya da pzitif tepe geriliminde lacaktr Bu gerilun ksa sürede deşarj edilmez ise bir snraki devreye alma işlemi sfrdan geçişte lsa da aşr akm gözlenecektir IV TRİSTÖR TETİKLEMELİ İNÜKT ANS 80 60 A (\ {\ 40, 0 40 00 \ J V Şekil 4 Tristör tetiklemeli indük:ans akm dalga şekli \ r \ Gtiç elektrniği elemanlar ile gerçekleştirilen kmpanzasyn devrelerinde daha etkin bir yöntem larak AC kyc yöntemi uygulannaktadr Bu yöntemde, bir indüktansn AC kaynaktan çektiği akm tristörlerle kylarak etkin değeri değiştirilmek sureti ile çektiği reaktif güç değeri ayarlanr Buna paralel bağlanmş bir kndansatör düşünüldüğünde devrenin tamamna : tristör kntrllü kapasitör ismi verilmektedir Burada güçleri birbirine eşit bir kapasite ve indüktans ( Qc = QL ) düşünülürse, indüktansn çekeceği akm değeri tristörler kullanlarak O ile maksimum değer arasnda ayarlandğnda, tüm devrenin vereceği kapasitif reaktif güç de Qc değeri ile sfr arasnda ayarlanmş lur Şekil 43 te Iristör Kntrllü Kapasitör devresine ait bir Matiab Simulink devre çizimi mevcuttur evrede sfr HIJ 00 j :m 00 400 EilJ B{]) (Jl) al 400 600 000 (lx) Şekil 4 Tristör tetiklemeli induktans üzerindeki gerilim dalga şekl i 37

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü ergisi 8Cilt, Say (Mart 004) Statik Reaktif GOç Kmpaasynu Uygulamasi ve Ma da b Simülasynu Ü Pekparlak, U Arifg]u : r,,, L+0,r+lt,_, r, atliilli: tt l IL J t, r+ V t Atin i = = SIQIll TN 000 T dial ;nnari: iwrsi ( tl) ll J V Grilin i J rw a fllfj I I Jl;rrnati rilrczi L rr JL laild f" O9S c I:J t:lrt < Gt, l Şekil 43 Tristör tetiklemeli indüktans yönteminin MATLABSIMULINK benzetimi VSONUÇ Çektiği aktif ve reaktif güçlerin sürekli değişim gösterdiği ark caklar, haddehaneler gibi yüklerin reaktif güç ihtiyacn karşlamak için statik reaktif güç Kmpanzasyn sistemlerinin kullanlmas kaçnlmazdr Statik VAR sistemlerinin kaçnlmaz larak kullanlmasnn yannda klasik kmpanzasyn sistemlerinin alternatifi larak kullanlmas da işletmelere bir çk fayda sağlayacaktr Teknljinin ilerlemesi ile güç elektrniği elemanlarnn fyatlar duşecek ve statik V AR sistemleri küçük işletmeler içinde eknmik bir çöziim halini alacaktr Bu çalşmada, klasik kmpanzasyn sistemlerinin çalşmas simülasyn yardm ie açklanmş ve mevcut dezavantajlarna değinilmiştir Ayrca alternatif larak sunulan statik V AR sistemlerinin çalşmas da açklanmş, sisteme ait bir simülasyn devresi verilmiş ve üzerinden elde edilen eğriler gösterilmiştir KAYNAKLAR [ ]BAYRAM M, Prf r, Kevvetli Akm Tesislerinde Reaktif Güç Kmpanazasynu, Birsen Y aynevl İstanbul 000 []UZUNOGLU M, Yrd ç r, Her Yönü ile Matlab, Türkmen Kitabevi, İstanbul 003 [3]ÖZEMİR A, Elektrik Yüksek Müh, Reaktif Gücün Hzl eğişen laylarda Yapay Sinir Ağ ile Kntrlü, ktra Tezi, Istanbul 997 [4]GÜLSJÜN R, Prf r, Güç Elektrniği, Yldz Teknik U niversitesi BastmYayn Merkezi, YTÜEL 990457, İstanbul l999 [5]GÜRAL 0, ç r, Güç Elektrniği ( Analiz, Tasarm, Simülasyn), Nbel Yayn ağtm, Ankara 000 [6]ARİFOGLU U, ç r, Güç Sistemlerinin Bilgisayar estekli Analizi, Alfa Yaynlar, Sakarya 00 38