Arı ürünleri ve Etkin Üretim Yöntemleri Prof. Dr. Muhsin DOĞAROĞLU
ARI ÜRÜNLERİNDE VERİMLİLİĞİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER BÜTÜN ÜRÜNLER İÇİN YAKLAŞIK OLARAK AYNI DÜZEYDE ETKİ EDER GENETİK YAPI KULUÇKA ETKİNLİĞİ ÇEVRESEL FAKTÖRLER POPULASYON GÜCÜ UÇUŞ ETKİNLİĞİ POPULASYON DİNAMİĞİ STOKLAMA EĞİLİMİ HİJYEN DAVRANIŞI KIŞLAMA ÖZELLİĞİ YAŞAMA GÜCÜ, ADAPTASYON, AKKLİMATİZASYON VERİMLİLİK KOLONİ YÖNETİMİ KAYNAKLARIN KULLANIMI HASTALIK VE ZARARLILAR HAVA KOŞULLARI VE ÇEVRE KİRLİLİĞİ
GENETİK YAPI ve KALITIM DERECESİNİN ETKİSİ GENOTİP V G + V E = V P VERİM ÇEVRE RENK YÖNÜNDE SELEKSİYON NE İŞE YARAR?
GENETİK KAPASİTE NASIL ARTAR? İSTENEN ÖZELLİKLER İSTENEN GENETİK KOMBİNASYONLARIN FREKANSLARI YÜKSELİR GEN HAVUZU ARI VARLIĞI İSTENMEYEN ÖZELLİKLER
GENETİK YAPI VE ANA ARININ ETKİSİ Ana Arının Kalite Faktörleri GENETİK KAPASİTE -Uyum Yeteneği (Uygun Irk ve Ekotip) - Döl Verimi, - Oğul Eğilimi, -Hırçınlık, - Biriktirme, - Direnç v.s. YETİŞTİRME TEKNİĞİ YAŞ
ÇEVRE KOŞULLARI VE ÜRETİMDE ETKİNLİK Bütün üretim dallarında üretim artışının bağlı olduğu koşullar 1. Koloninin Üretim Gücü 2. Koloninin Üretim Etkinliği 3. Kaynaktan Faydalanma gücü 4. Arıcının Yönetimi 5. Sağlık koruma,
BAL A) ÜRETİM MİKTARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER - Koloni Populasyon Düzeyi - Populasyonun Üretim Gücü - Genetik Olarak Biriktirme Eğilimi - Kaynakların Verimliliği Ve Yönetimi - Koloni Yönetimi (Petek, Kat ve Izgara Kullanımı) B) KALİTEYİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER - Standardizasyon - Hijyen ve kalıntı - Ballıkta Üretim - Çok Kat, Izgara Kullanımı - Süzme, Durultma ve Depolama işlemleri
POLEN ÜRETİMİNİ ETKİLEYEN ETMENLER -Koloni Populasyon Düzeyi -Tarlacı Oranı -Genetik Açıdan Uçuş Etkinliği -Kuluçka Üretim Kapasitesi -Polen Üretimine Karşı Toplama Eğilim Artışı
ARI SÜTÜ Kalite ve kantiteyibelirleyen faktörler: Koloni Populasyon Düzeyi Genç Populasyon Düzeyi Birim Zamanda Konulan Göz Sayısı Besleme Durumu Protein Düzeyi-Stok Polen
Populasyon Düzeyinin Etkisi ÜRETİM ETKİNLİĞİ Populasyon düzeyi Bal verimi (kg) Üretim etkinliği (g) 40.000.. 20..20.000 / 40.000 = 0.50 80.000.. 80. 80.000 / 80.000 = 1.00 160.000..... 120 160.000 / 160.000 = 0.75
TARLACI ORANININ ÜRETİME ETKİSİ (BAL MEVSİMİ BAŞLANGICI) 1 TARLACI 2 GENÇ 1 TARLACI GETİRDİ 1 GENÇ DEPOLADI 1 GENÇ BOŞTA (KULUÇKA YAPAR) 2 TARLACI 1 GENÇ 1 TARLACI GETİRDİ 1 GENÇ DEPOLADI 1 TARLACININ GETİRDİĞİ BAL BİRİKİR (BAL YAPAR)
TARLACI ÜRETİMİ
İşçi arıların yetiştirilme zamanının belirlenmesi 6 Hafta Yumurta Tarlacı İlkbahar dönemi Bal üretim dönemi Sonbahar Kış 15 Nisan 1 Haziran
TARLACI ORANINI ARTIRMA
MODERN EKİPMAN
HASAT İŞLEMLERİ VE KALİTE Standardizasyon açısından bir dönemde elde edilen bal ballıktan süzülmeli, kuluçkalık süzülecekse ballıktaki baldan ayrı konulmalı, Kalıntı ve polen içeriği bakımından da aynı yöntem uygulanmalı, Olgunluk bakımından süzme balları için çerçeve yüzeyinin en az 2/3 ü sırlandıktan ( %16-18 su aranı), petek balları ise tamamı sırlandıktan sonra (%14-18 su) hasat edilmeli, Hasatta fazla duman verilmemeli ve mümkün ise Arı kaçıran kullanıulmalı Yağmacılığa neden olmamak için nektar akımı bitmeden hasat yapılmalı, Sır alma otomstik sır alma veya en azından elektrşkli bıçaklatrla yapılmalı,
POLEN TUZAKLARININ ESASI Tuzaklar, arıyı bir delikten geçirerek poleni bir elek teli üzerine düşürme ve bir bölmede toplama esasına dayanır. Delikler 5 mm çapında veya 5 mm kenar ölçüsü olan kafes teli şeklindedir. Altta bulunan polen tuzakları n avantajları : - Depolanan poleni alma sırasında arıyı rahatsız etmez, - Yağış, rüzgar, güneş gibi dış etkilerden etkilenmez, - Altta elek teli olduğundan polenin havalanmasını sağlar. Genç işçi arıların ve erkeklerin çıkışı için ayrı bir çıkış bırakılması tarlacıların giriş çıkışını kolaylaştırır. Tarlacıların bu girişleri öğrenme şansı çok düşüktür.
POLEN ÜRETİMİ VE SAKLAMA
Uygulama TUZAKLAR 3 GÜN ARALIKLARLA KONULMALI ve TOPLANAN POLENLER GÜN SONU MUTLAKA ALINMALIDIR. KOKU VE TADI KORUYABİLMEK İÇİN : - Hasat edildiği anda derin dondurucuya koyup depolamak veya -Hasat edilir edilmez suyunu uçurarak vakumlamak ve serin yerde saklamak
KURUTMA Taze polen % 25 30 dolayında nem içermesi nedeniyle çok çabuk fermente olur. Bu nedenle hemen kurutulması veya pudra şekeri ile karıştırılarak derin dondurucuda saklanması gerekir. Kurutma işlemi en ideal şekilde su uçurucuda 1 saat tutulmak suretiyle yapılır. Ayrıca kurutma serin ortamda güneş ışığı almadan su oranının % 8-10 a düşürülmesi ile de yapılabilir. Pratik olarak kurutulmazdan önce tartılan polen % 20 dolayında ağırlık kaybedince kuruduğu anlaşılır ve kurutma işlemine son verilir.
Temizleme Temizleme işlemi tohum temizleme makinası ile yapılabilir. Elekten geçirilerek yabancı maddeler, özellikle arıların vücut parçaları ayıklanır. Daha sonra ince elekten elenerek elek üzerinde küreciklerin kalması ve küçük partiküllerin alta geçerek ayıklanması sağlanır. Son yapılacak işlem ise steril plastik tepsilere konulur ve hijyenik açıdan her türlü önlemin alınması koşulu ile göz ve pens yardımıyla kalan partiküllerin seçilmesine çalışılır. Daha sonra zımbalı plastik poşetlere konur, mümkünde vakumla havası alınır ve derin dondurucuda saklanır.
ARI SÜTÜ aşılanacak larva 8 24 saatlik dönemde ancak olabildiğince genç bir larva olmalı Hasadın 1-2 günde bir uygulaması durumlarında 2 günlük larva kullanıldığında en üst düzeyde arı sütü elde edilir. Populasyon güçlü, çoğu genç, besin durumu iyi ve göz sayısı aşırı olmamalı, aşılama aralığına dikkat edilmeli, Yapılan araştırmalar siyah, balçık rengi, koyu yeşil ve menekşe renkli yapay ana arı yüksükleri daha başarılıdır, Gözleri içerisine bal veya seyreltik arı sütü koymak suretiyle önceden bakıcı gözlere koymak başarı şansını artırır
Arı sütü üretiminde; 8-10 mm çapında, 10 mm derinliğinde plastik ana arı yüksükleri veya eritilmiş doğal balmumundan bir ağaç kalıbı yardımıyla yapılan ana arı yüksükleri ve yüksüklerin üzerine monte edildiği taşıyıcı çerçeveler kullanılır. Aşılama odası larvaların üşümemesi için 32-35 o Csıcaklıkta olmalı ve nemin yüksek tutulması için oda içerisinde su kaynatılmalıdır. Yapay yüksükler içerisine aşılama öncesi saf ve steril su ile 1/1 oranında seyreltilmiş arı sütü damlatılır ise başarı oranı yükselir.
Aşılanan çerçeveler analı veya anasız kolonilere verilebilir. Ancak anasız kolonilerle üretim daha kolay olmakla beraber kolonileri olumsuz etkileyeceğinden tercih edilmemelidir. Analı kolonide ana arı üst katta etrafı ana arı ızgarası ile çevrili bir bölmede hapsedilebilir veya kuluçkalık ile ballık arasına ana arı ızgarası konulmalı ayrıca kuluçkalık ile ballık arasına sadece birkaç santimetrelik geçiş bırakan kalın bir örtü tahtası konulmalıdır. Bu tahta arıların üst katı anasız hissetmelerini sağlar ve hızla arı sütü üretimine geçerler.
Arı sütü üretilen kovanlar sürekli olarak 1/1 şeker şurubu beslenmeli ve haftada bir çıkmak üzere kuluçkalıçerçeve ile takviye edilmelidir. Aşılamadan 2-3 gün sonra üretim çerçevesi kovandan çıkarılır. Gözlerin arı sütü seviyesi üzerinde olan yükseklikleri kızgın falçataile kesilir, larvalar pensle alınarak sütler bir tahta kaşık yardımı ile hasat edilir. İklim koşullarının uygun olduğu durumlarda ve sürekli şeker ve polen beslemesi ile bir kovan bir kovandan 1 ay süreyle arı sütü üretmek mümkündür.
propolis Propolistuzakları esas anlamda arıların kovanda açıklık ve aralıkları kapatarak hava akımını kesme ve kovanı ısıtabilme içgüdüsüne dayanmaktadır. Propolis üretimi sonbahar döneminde genelde örtü tahtası yerine konulan ve 1-4 mm aralıkları olan plastik malzemeden yapılmış plakalarla yapılır 0.1-3.5 mm aralıklarda saf propolis 3.5-10 mm arası aralıklarda ise balmumu veya balmumu ve propoliskarışımı kullanılmaktadır. Örtü tahtası tuzaklar koloni gücüne, aralıkların açıklığına, hava sıcaklığına, kaynakların verimliliğine ve kolay toplanabilmesine bağlı olarak 1 ile 5 haftalık bir sürede dolar. Kovandan alınan tuzaklar naylon bir poşete konularak bir gece derin dondurucuda bekletilir. Ertesi gün derin dondurucudan alınarak buz kalıbından buz çıkarır gibi poşetin içinde kıvrılır ve propolislerindökülmesi sağlanır. Bir kovandan toplanan propolis miktarı da koşullara bağlı olarak 50-100 g dolayındadır. Ancak bazı önlemlerle güçlü kolonilerden 400 gram bazı koşullara göre 2 kg a kadar yükseltilebildiğini öne sürmektedirler. Koyu renkli kuzey arıları örneğin Kafkas arısı çok fazla propolis toplarken İtalyan ve Ortadoğu arılarının daha az propolistopladıklarıgörülür. Üretilen propolis25 o C ınaltında havadar, kuru, karanlık ve temiz bir ortamda depolanmalıdır. Propolisyapısındakibazıönemlimaddelerinveözelliklerininkaybınanedenolacağındanısıtılmamalı, yıkanmamalı ve eritilmemelidir. Hasattad sonar plastic poşetlere konulmalı, serin ve karanlık bir yerde tutulmalıdır. Bu koşullarda bileşimini koruma özelliği nedeniyle 10 yıl saklandığında dahi güvenle kullanılabilmektedir.