KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.)

O.D.C. 232.44-232.411.2/3-232.412.1 KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) FİDANLARININ ALANLARDA DİKİM VE FİDANLIKLARDAN SÖKÜM ZAMANI STUDIES ON THE LIFTING TIME FROM 'l'he NURSERY AND PLANTING OUT OF PINUS BRUTIA Erdoğan GÜVEN Orman Yüksek Mühendisi ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YAYINLARI Teknik Bülten Serisi No : 85 ÇAG MATBAASI 1976 - ANKAiıA

ÖN SÖZ Başlangıçta araştırma, konusu kızılçam ve sedir fidanlarının söküm, dikim zamanları ile saklama sürelerini içeren bir projede ele alınmıştır. Saklama süreleri bölümü dışında öteki bölümleri bitirilen araştırma, bir an önce mesleğe sunmak amacıyla türler itibariyle ikiye ayrılmıştır. Bu nedenle değerlendirilmesi daha önce bitirilen sedire ilişkin bölüm ayrı bir teknik bülten olarak yayınlanmıştır. Bu teknik bültende ise çalışmamn geri kalan kızılçama ilişkin bölümü sunulmuştur. Araştırma örgütüne katıldıktan kı.sa bir süre sonra görevlendiğim bu çalışmada karşılaştığım güçlükleri, duyduğum sıkıntıları yenmemde beni her zaman elimden tutan ve şimdi emekli olan sayın Müdürüm Lütfi BÜYÜKYILDIRIM ile çalışmamn uygulama ve ölçmelerinde zevkle yammda olan Bük Araştırma Ormam Bölge Şefliğinden emekli Sayın Mustafa Alıcıoğlu'na, ölçme kesim memuru Sayın Hüseyin Dülben'e, Araştırmacı arkadaşım Sayın Kenan Alpacar'a, projelendirme ve değerlendirmede emeği geçen Sayın Osman Sun ile yardımiarım esirgemeyen tüm Sayın Arkadaşlarıma teşekkür eder, küçük yapıtın noksanlarının hoş görülüp, yarayışlı olmasım dilerim. ANTALYA Haziran, 1975 Erdoğan GÜVEN -m-

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... Sayfa GİRİŞ A. DİKİl\'1 ZAMANI BÖLÜMÜ 1. DÜZEN 3 1.1. Birinci Uygulama... 4 1.2. İkinci Uygulama... 5 1.3. Üçüncü Uygulama... 6 1.4. Dikim Zamanı için Sonuç... 7 B. SÖKÜM ZAMANI BöLÜMÜ... ~ 2. DÜZEN 2.1. Değerlendirme... 2.2. Ölçüler... 2.3. Tartılar... 2.3.1. Yaş Ağırlıklar... 2.3.2. Kuru Ağırlıklar... 2.4. Söküm Zamanı için Sonuç... SUMMARY YARARLANILAN KAYNAKLAR ı 3 11 11 ll ll 13 13 16 17 19 -V-

GİRİŞ 20 170 196 ha. Türkiye orman alanı içinde (ORMAN BAKAN LIG! ÇALIŞMALARI 1975) üç milyon ha. alanla birinci sırayı alan kızılçam en geniş doğal yayılış alanını Akdeniz ve Batı Anadolu'da bulur. Bu denli geniş yayılış alanında, özellikle Güney Anadolu gibi kurak bir bölgede yangın, açma, düzensiz kesimler sonucu meydana gelmiş ya da maki ile kaplı v.b. alanların ağaçlandırılmasında yeri pek önemlidir. Ağaçlandırma çalışmalarında başarıyı olumsuz yönde etkileyen birçok etkenierin en önemlilerinden biri de fidanların fidanlıktan sökümü ile alanlarda dikimi arasında geçecek zorunlu sürede olabilir sakıncalardır (BEŞKÖK 1963). Bu sakıncaları önlemede bugüne dek kullanılagelen klasik yöntemlerin yanında ekonomisi ve pratikliği yönünden çeşitli koşullarda polietilen torbaların denenınesinde yarar görülmüştür (P AMAY 1966). Ancak fidanların saklanmasında polietilen torbaların etkenliğini açık alan koşullarına göre en doğru biçimde saptayabilmek için önce ele alınan türün söküm ve dikim zamanlarını bilmek gerekir. Çünkü doğal yetişme ortamlarından en genişi olan Güney Anadoluda sıcak ve kurak geçen yaz ayları ile vejetasyon süresinin uzunluğu ve erken başlaması nedenleriyle fidan uyanmadan, toprak rutubetinin uygun olduğu zamanda dikimler gerçekleştirilmelidir. Böylece saptanan uygun söküm zamanında torbalara alınan fidanlar, uygun dikim zamamna kadar güvence ile bekletilir. Ayrıca fidanlıkları ağaçlandırma alanlarındaki dikim uygulamalarına bağımlı olmaktan kurtaran bir iç düzeni de ortaya çıkar. Bu amaçla kızılçarnın SÖKÜM ZAMANI, DİKİM ZAMANI, PO LİETİLEN TORBALARDA SAKLAMA SÜRESİ biçiminde üç aşamalı olarak ele alınan araştırma da halen üzerinde çalışılan polieti- 1

len torbalarda saklama süresi son aşamasına temel olan ilk iki aşaması bitirilerek, sonuçları bu yapıtta verilmıştir. Yapıt A ve B diye iki bölüme ayrılmış ve uygulama sırasına bağlı ilişkin kalınarak A bölümünde dikim, B bölümünde söküm zamanına çalışma ve sonuçlan anlatılınıştır.

A. DİKİM ZAMANI BÖLÜMÜ 1. DÜZEN Dikim zamanlarını irdelemek için kasım ayı başından başlanarak 15 şer gün aralarlanisan ayı başına kadar 11 dikim zamanı öngörülmüştür (Şekil 1). 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ll 1 15 1 15 1 15 1 15 1 15 1... '@ <.l o~ Şekil ı. Dikim zamanları. Figure ı. The times of planting out. Önceden seçilen bu 11 dikim zall].anında Antalya Araştırma Bölge Müdürlüğünün, Bük Araştırma Ormanında denizden 475 m. yüksekliğinde bulunan fidanlığından sağlanan 1-0 yaşlı topraksız fidanlan kullanılmıştır. Dikimierin yapıldığı uygulama alanlan bölünmüş tesadüf parselleri desenine göre hazırlanmıştır. Bir parsel 11 dikim zamanında dikim yapabilmek için alt alta sıralanmış 11 gradoniden oluşmuştur. Ancak toprak koşullarından gelecek kimi etkenlikleri bir oranda ortadan kaldırmak için parseller yukarıdan aşağıya doğru 4 eşit kısma bölünmüştür. Böylece bir parsel 4 alt parsele ayrılmıştır. Her alt parselde ise üç m. uzunluğunda 11 sıra hanket vardır. Bu banketlerden tesadüf metoduna göre seçilen her biri bir dikim zamanını sim'geler. Böylece dikimler bir parselde devam eden bir gradoni yerine aynı alan içinde 4 hanket biçiminde dağıtılmış yerlere aynı zamanda yapılır. Bir alt parseldeki bir kankete 50 cm. ara ile 5 fidan olmak üzere bir parsele bir dikim zamanında 20 fidan dikilmiştir. 3

Alınacak sonuçlar uygulama yılının iklim koşullarından etkileneceği için bir oranda ortalama bir sonuç alabilmek amacıyla araştırma I., II., III. uygulamalar adıyla 3 yıl yinelenmiştir. Yıl içinde ise 4-8 yineleme yapılmıştır. Sayım, gözlem ve ölçüler haziran ve ekim aylarında olmak üzere yılda iki kere yapılmıştır. Sayımlar başarıyı saptamak için yaşıyan fidanların sayılmasıyla, ölçüler gelişmeyi (Sadece boy büyümesi bakımından) saptamak için yaşıyan fidanların toprak üstünden tepe tomurcuğundaki ibrelerin ucuna kadar ölçülmesiyle yapılmıştır. Ayrıca tavşan ısırması ya da kesmesi, domuz çıkartması, ot boğması v.b. nedenlerle meydana gelen kuruma ya da kimi zararlar üzerinde durulmuştur. 1.1. Birinci uygulama 1967-1968 yıllarında Bük Araştırma Ormanında 3 ve 43 N o. lu bölmelerde 4 yinelemeli olarak uygulanmıştır. Gözlemler 1972 yılının yaz sonuna değin 5 yıl sürdürülmüştür. 1972 yılı yaz sonunda yapılan son sayımıara göre varyans analizinde yineleme ve dikim zamanının önemli olduğu saptanmıştır. (Tablo 1). Kaynak Source of variation Serbestiyet derecesi Degree of freedom Kareler toplaım Suın of squares Kareler ortalaması Mean squares Varyans oranı F Yineleme 3 12769.8863 4256.6287 37.16** Replication Dikim zaınam 10 13572.7273 1357.2727 11.84** Planting time Hata 30 3436.3637 114.5454 Error Toplam 43 29778.9773 Total (**): 0.01 Güvenirli - Significant at the 0.01 Ievel. Tablo ı. Varyans analizi- The analysis of variance. Dikim zamanları arasında En Küçük Önemli Farka (EKÖF.) göre yapılan irdelemede % 95 güvenidikle en iyi sonucu kasım ba- 4

şından ocak sonuna kadar olan süre vermiştir. Bunların içinde aralık başı dikimleri ötekilere oranla en yüksek düzeydedir. Mart dikimleri iyi değildir. En kötü sonucu ise nisan başı dikimleri vermiştir. 1967-1968 yıllarındaki uygulamadan sonra yapılan ilk yaz başı sayımlarında bütün sonuçlar % 90 nın üzerinde olmasına karşılık ayni yılın yaz sonunda yapılan sayımlarda kasım başından şubat ortasına kadar yapılan dikimierin sonuçları gene % 90 nın üzerinde kalmıştır. Fakat mart başından nisan başına kadar sürede yapılan dikimler ise hızlı bir düşüş göstermişlerdir. Bu düşüş giderek artınış ve 1971 yılının yaz başında (3 yıl sonra) % 50 nin altına ulaşmıştır. Halbuki kasım başından şubat ortasına kadar yapılan dikimlerde düşme % 80 nin altına inememiştir. Fidanlarda kurumalar dikimden sonra ilk 3 yıl boyunca olmuş, bu seneden sonra artık bir kurumaya rastlanılmamıştır. Mart ve nisan aylarında yapılan geç dikimden ötürü olan kurumaların dışında % 8 oranında tavşan zararı kayıplara neden olmuştur. Bu zarar daha çok kuzey bakilardaki parsellerde görülmektedir. Varyans analizinde yinelernede görülen önemlilik ise gene EKÖF' e göre yapılan irdelemede % 95 güveniriilikle kuzey bakıdaki bir parselden gelmiştir. Çünkü bu uygulamada parseller seçilirken iki tanesi ormandan yeni açılmış güney bakıya iki tanesi ise öteden beri var olan ve kuzey bakıda bulunan bir orman içi açıklığına yerleştirilmiştir. Ormandan yeni açılan alan başanya olumlu yönde etki yapmasına karşılık önceden açık olan alanlar ise olumsuz etki yapmışlardır. 1.2. İkinci uygulama 1968-1969 yıllarında 4 yinelernesi Bük Araştırma. Ormanında, 4 yinelernesi Korkuteli İşletinesinin Ardıçdağı Bölgesinin Cumalı yöresinde olmak üzere 8 yinelemeli olarak uygulanmıştır. Cumalı yöresindeki uygulama sonuçları pek başarısız olduğundan sonuçları kıymetlendirmeye dahil edilmemiştir. Kıymetlendirmeler Bük Araştırma Ormanında uygulama alanlarından 1972 yılı yaz sonunda alınan sonuçlara göre yapılmıştır. Bu sonuçlara göre yapılan varyans analizinde ne yinelemeler arasında ne de dikim zamanları arasında bir ayrıcalık olmamıştır. (Tablo 2). 5

Kaynak Source of variation Serbestiyet derecesi Degree of freedom Kareler toplamı Sum of squares Kareler ortalaınası M ean squares Varyans oranı F Yineleme 3 294.2222 98.0740 0.63 Replication Dikim zaınam 8 2160.0556 270.0069 1.74 Planting time Hata 24 3711.2778 154.6365 Error Toplaın 35 6165.5556 Total Tablo 2. Varyans analizi Tablo 2. The aualysis of variance. ı. 3. Vçüncü Uygulama 1970-1971 yıllarında 4 yinelernesi Bük Araştırma Ormanında, 4 yinelernesi Korkuteli İşletmesinin Maarif Deposu dolaylarındaki yörede 8 yinelemeli olarak uygulanmıştır. İkinci uygulamada olduğu gibi burada da Maarif yöresine rastlıyan parsellerdeki sonuçlar değerlendirilemiyecek biçimde olduğundan gene Bük Araştırma Ormanındaki 4 yinelemeden alınan sonuçlara göre yapılan varsyans analizinde yinelemeler arasında önemli bir fark olduğu halde dikim zamanlarında önemli bir ayrıcalık olmamıştır. Ancak % 90 güvenir Iilikle aralık başından şubat ortalarına kadar olan dikimler lehine bir durum vardır. Bu yıllarda dikim zamanlarının düşük olmasının bir nedeni de dikimiere müteakip 1972 ve 1973 yıllarının extrem derecede kurak geçmesi denemeyi bütünüyle etkilemiştir. Yinelemeler arasındaki ayrıcalık ise EKÖF'e göre yapılan (% 95 seviyede) güvenirlilikle kuzey bakılardaki parsellerin sonuçlarının daha başarılı olmasındandır. Çünkü birinci uygulamada olduğu gibi bu uygulamada da kuzey bakıdaki parseller ormandan yeni açılmış alanlara aplike edilmişlerdir. Bu durum güneyler aleyhine meydana çıkan ayrıcalığın başlıca nedeni olmuştur. Ayrıca dikimden sonraki kurak- lığın nedeniyle ot v.s. gibi vejetasyonun pek erken ortadan kalkmasına neden olduğundan yöredeki tavşanların fidanıara geçmiş yıllara oranla daha çok zarar vermesine sebep olmuştur. Tavşan zararı bu uygulamada zaman zaman % 60 civarına kadar yükselmiş ve şiddetli bir şekilde zarar görmüş kimi fidanların da ölümüne neden olmuştur. (Tablo 3). 6

Kareler Kaynak Serbestiyet Kareler Varyans t.oplanu Source of derecesi ortalaması oranı Sum of variation Degree of freedom 1\'Iean squares F squares Yineleme 3 13315.3409 4438.4469 19.71** Replication Dikim zamanı 10 4587.5000 458.7500 2.03 Planting, time Hata 30 6753.4091 225.1136 Error Toplam 43 24656.2500 Total (**): 0.01 Güvenirli - Significant at the 0.01 level. Tablo 3. Varyans analizi Tablo 3. 1.4. Dikim zamanı için sonuç The analysis of variance. Kızılçam için dikim zamanı kasım başından şubat sonuna kadar geçen süredir. Mart ayında yapılacak dikimler toprak rutubeti uygun olsa bile fidanların erken uyanmaları nedeniyle başarı düşük olmaktadır. Dikim zamanları yörelerin eğer varsa gerçek meteorolojik değerlerine göre yapılacak toprağın su ekonomisi (Thorntwaite metoduna göre) ya da klimogramlarıyla yaklaşık olarak saptanabilir. Örneğin Bük Araştırma Ormanının kasım başından mart sonuna kadar toprağının su ekonomisi 258.4 mm.lik bir fazlalık gösterir. (Şekil 2 ve 3) Dikimden sonraki kurumalar ilk 3 yıl boyunca olmaktadır. 4. yılın başındaki durum ileriki yıllarda da aynen görülür. Ormandan yeni açılan alanlar başarı bakımından önceden var olan alanlara oranla daha yüksek sonuç vermektedirler. Bu da açıklıkların zamanla ekolojik koşullarının yitirdiğini göstermektedir. Sedif fidanlarında görülen tavşan zararı daha düşük seviyede kızılçamda görülmektedir. Bu oran % 10 ila 50 arasında değişmektedir. Dikildikleri zamanda ortalama 10 cm.lik boyda olan 1-0 yaşlı kı zılçamlar 5. yılın sonunda 1 mt.yi geçmişlerdir. Büyümeler haziran başından ekim ayı sonuna kadar geçen sürenin dışında olmaktadır. Sıcaklık nedeniyle duraklama görülmektedir. Bu sıcak süre içerisindeki olan büyüme 1-2 cm.yi geçmemektedir. 7

o----o PE o.. ----.o Ydğış PE (mm.) Yağış (mm) 140 140 130 120 110 10 90 80 70 60 so so 40 30 20 10 ; 1 1 :: : : ::: : : :.: : : :: :/ ::::::: : :: :. :::: _: j... 1 /... 1. '<.:;;.;,~~::_~~:) a~~~~----+---+--~--~--~--+---+---~--~~---~0 Il lll. IV V VI VII VIII IX X Xl?CH (Şekil No 1..) Thorntwaite metoduna göre Bük Araştırma Ormanında toprağın su ekonomisi

300 250 200 1 E <ı: ıso o. ı o 30 5 1 CA K L 1 K C 0 {Şekil No. 3) BÜK ARAŞTIRMA ORMANININ KLiMOGRAMI

B. SÖKÜM ZA.c'IANI BÖLÜMÜ 2. DÜZEN Kızılçam fidanlarının fidanlıklarda uygun söküm zamanını saptamak için şöyle bir yöntem izlenmiştir. Antalya'daki Zeytinköy fidanlığından 15'er gün aralıklarla, dikim zamanları için uygulanan zaman düzenlemesine göre (Şekil 1) yapılmıştır. Çalışmanın bu aşamasında da 1-0 yaşlı ve topraksız fidanlar kullanılmıştır. Her keresinde (ll kez) benzer şekilde seçilen ve benzer işlemleri görecek 100'er fidan üzerinde çalışılmıştır. Fidanlar topraklarıyla beraber sökülerek köklerine bir zarar vermemek için su içerisine konulmuş ve böylece yabancı maddelerden antıldıktan sonra aşağıda ilgili kısımlarında değinilecek olan kimi ölçü ve tartılar yapılmıştır. 2.1. Değerlendinne Dikim zamanını saptamak ıçın yapılan çalışmanın üçüncü uygulamasına eş zamanlarda 1971-1972 yıllarında ll kez kasım başından nisan başına kadar sökülen fidanların yüzer tanesinde yapılan bu ölçü ve tartı işlemlerinin sonuçları söküm zamanlarıyla ve birbirleriyle doğrusal bir bağıntı gösterdiğinden basit regrasyon analizine bağlı tutulmuşlardır. İşleme uğratılan ölçü ve tartı sonuçları 100 fidanın aritınetik ortalamasıdır. 2.2. Ölçüler a. Her keresinde 100' er fidanın teker teker kök boğazları işaretlenmiş ve buradan itibaren tepe sürgününün ibre ucuna kadar ölçülerek gövde boyları bulunmuştur. b. Kök boğazından en uzun kök ucuna kadar ölçülerek kök boyları bulunmuştur. c. Kök boğazı çapları mm. nin 0.05'ine kadar ölçülmüştür. Dikim zamanlarına göre bulunan ölçü sonuçları ile söküm zamanlaıi arasında ilişki kurularak (Tablo 4) deki eşitlikler (hesapla) bulunmuştur. Yapılan varyans analizlerinde sadece kök boyu ile söküm zamanı arasında 0.001 güvenidi ilişki olduğu görülmüştür. lo

Tablo: 4. Gövde, kök uzunlukları ve kök boğazı çapının ve bunların oranlarının tıöküm zamam ile ilişkileri. The relations of lifting time with stern and root length and ilianıeter cf root collar and their ratio. nişki kurulan özellikler Belationship Hesapla bulunan eşitlikler Calculated equations Aritmetik ortalama M ean yi İlişkinlik Standart Varyans katsı:ıyısı hata oranı Coefficif'lut of Standart Variance correlation error ratio Sy.x F Gövde boyu ile söküm zamanı Lifting time with stern length.kök boyu ile söküm zamanı Lifting time with root length Çap ile söküm zamanı Lifting time with diameter of root collar Çap/gövde oranı ile söküm zamanı Lifting time with diameter/stem ll. Y = 11.20961-0.08625 X ll. Y = 21.75030+0.80791 X ll Y = 2.0642Lı- 0.01541 X ll. Y = 0.18384+0.00308 X ll Çap/költ oranı ile söküm zamanı Y = 0.09293-0.00179 X Lifting time with diameter /root Gövde/kök oranı ile söküm zamanı Lifting time with stem/root ll Y = 0.49681-0.01474 X 10.6'()209 26.59781 2.15672 0.20237 0.08215 0.40831 -.49 0.52939 2.91.79** 2.12704 15.86***.41 0.11660 1.92.58 0.01505 4.72 -.55 0.00928 4.37 -.84** 0.03210 23.21** (**)' (***) 0.01, 0.001 Güvenirli Significant at the 0.01, 0.001 levels

Gövde boyu ve kök boğazı çapı söküm zamanı ile önemli bir ilişki göstermemiştir. Ancak bu ölçme sonuçlarırnn birbirleriyle oranlarırnn, söküm zamanlarıyla olan ilişkisine ilişkin varyans analizle-. rinde sadece kök uzunluğu ölçmelerinin girdiği gövde boyu/kök uzunluğu oranı % 1 güveniriilikle ilişki göstermiştir. 2.3. Tartılar Fidan ağırlıkları yaş ve fırın kurusu olarak saptanmıştır. 2.3.1. Yaş ağırhklar Fidanlar kök boğazından kesilerek ibrelerle beraber gövdelerin ve köklerin yaş ağırlıkları bulunmuştur. Bulunan bu fidan kısımlarırnn yaş ağırlıkları ve bunların birbirleriyle oranları ile söküm zamanları arasında hesapla bulunan ilişkiler (Tablo 5) irdelendiğinde gene gövde yaş ağırlığı ile söküm zamarn arasında bir ilişki görülmemiştir. Buna karşı kök yaş ağırlığı ile ve kök/gövde yaş ağırlığı orarnrnn söküm zamanları ile önemli ilişkisi olduğu görülmüştür. 2.3.2. Kuru ağırhklar Her keresinde kök boğazından kesilerek sağlanan 100 fidanın gövde ve kökleri fırında kurutularak f~rın kurusu ağırlıkları bulunmuştur. Desikatörde soğutulduktan sonra değişmez olarak bulunan fidan kısımlarının bu fırın kurusu ağırlıkları ve bunların oranlarının söküm zamanı ile ilişkisi yaş ağırlık sonuçlarına benzer olmuştur.. Buna göre kök fırın kurusu ağırlığı ile ve kök/gövde fırın kurusu ağırlığı söküm zamanı ile 0.001 güveniriilikle ilişkilidir. Fakat gövde fırın kurusu ağırlığı söküm zamanı ile ilişkili değildir (Tablo 6). Ayrıca fidarnn fırın kurusu ve yaş ağırlık oranı arasında A Y 0.36628-0.00207 X eşitliği hesapla bulunmasına karşı yapılan varyans analizinde arnlan konuda önemli bir ilişkinlik görülmemiştir. 12

Tablo 5. - Gövde, kök yaş ağırlıkları ve bunların oranlarının söküm zamanları ile ilişkisi. The relations of lifting time with fresh stern, freslı root weiglıts and their ratio. nışki kurnlan özellikler Belationship llesapla bulunan eşitlikler Calculated equations Aritmetik ortalama M ean yi ttişitinlik Standart Varyans katsayısı hata oranı Coefficient of Standart Variance correlation error ratio ri Sy.x F Gövde yaş ağırlığı ile söküm zamam Lifting time with stern Kök yaş ağırlığı ile söküm zamanı Lifting time with root Kök/gövde yaş ağırlığı ile söküm zamam Lifting time with root/stern 1\ Y = 1.54787 +0.01158 X 1.61736 1\ Y = 0.53214+0.07921 X 1.00745 1\ Y = 0.36490+0.04268 X 0.62101.29 0.12987 0.87.81** 0.19683 17.81*** 81** 0.10603 17.82*** (**), (***) 0.01, 0,001 Giivenirli Significant at tlıe 0.01, 0.001 levels

Tablo 6. Gövde, kök fınn lrurusu ağırlıldarı ve bunların oranlarının söl{üm zamanları ile ilişkisi. Tlıe relations of lifting time witlı oven dry weiglıt of stern, root and tlıeir ratio. İlişki özelliider lrunılan Relationslıip llesapla bulunan eşitlikler Calculated equations Aritmetik ortalama Meaıı yi tlişkinlll{ Standart Varyans katsayısı hata oranı Coefficient of Staııdart Variance correlatioıı error ratio ri Sy.x F Gövde fırın kuru. ağ. ile söküm zamanı Lifting time with stern Kök fırın kuru. ağ. ile söküm zaıuanı Lifting time with root Kök/gövde fırın kuru. ağ. ile söküm zaıuanı Litting time with root/stern 1\ Y = 0.57329+0.00452 X 1\ Y = 0.20098+0.02042 X 1\ Y = 0.35723+ 0.03033 X 0.60045 0.32354 0.53924.32 0.04625 1.05. 86** 0.04232 25.63***.80** 0.07828 16.37*** '(**), (***) 0.01, 0,001 Güvenirli Significant at 0.01, 0.001 levels

2.4. Söküın zamanı bölümü için sonuç 1-0 yaşlı normal' bir kızılçam fidanının kökü hem boy hem de yaş ve kuru ağırlığı söküın zamanıyla en azından % 1 güveniriilikle ilişkilidir. Bu ilişkinlik mart ortalarından sonra başlayan toprak altı faaliyeti nedeniyledir. Çünkü mart ortalarında birden başlıyan faaliyet nedeniyle kökün boyunda ve ağırlığında fazialaşma doğrultusunda bir değişme meydana getirmiştir. Halbuki dikim zamanı bölümünde uygun dikim zamanının mart ayından önce bittiği saptanmıştı. Bu nedenle tohumu çimlenir çimlenmez hızla derinlere giderek en seri şekilde kazık kök yapma özelliğine sahip kızılçarnın kökünün sökürri zamanı ile bir ilişkisi olmaması gerektir. Şayet deneme nisan başına kadar değil de mart başına kadar planlansaydı böyle bir farklılık görülemiyecekti. Nitekim gövdenin boyu ve her iki şekildeki ağırlığı söküm zamanıyla ilişkili olmamıştır. Çünkü nisan başındaki toprak üstü faaliyeti henüz sonuçları etkileyecek biçimde belirgin değildir. Şayet deneme nisan başı yerine haziran başına kadar sürdürülseydi gövde de söküm zamanıyla ilişkili olacaktı. Buna göre kök ve gövde durumlarına zaman bakımından kıyınet verilmeden uygun dikim zamanında normal fidanlada yapılacak dikimler en azından % 80 in üzerinde başanya ulaşacaklardır. 15

SUMMARY Some solutions of the practical field works for the p. brutia plantation can be given by this experiment, the following studies are carried out: 1. To determine of the planting time, 1-0 seedlings were used, each planted every fifteen days starting, with the beginning, of November first through May first, taking into consideration split-plotdesign (11 times a year) ; - The best times of planting are obtained November, December, January and February. - And growing time of seedlings are determined within June July, August, September and October. 2. To determine of the relationships between the root collardiameter and stern length weighted as a fresh and oven dry, regression analysis are carried out and obtained; - Root weights and stern lengths are correlated significantly (at 0,01 level) taking into considerations, lifting time, - Root collar diameter/stem weights and lengths are not correlated significantly. 17

YARARLANDAN KAYNAKLAR BEŞKÖK, T.: Orman Ağacı Fidanlarının Ambalajlanınasmda Politen Tor baların Kullanılması. Orman Mühendisliği, 1963-5, S. 36-43 ve 1963-6 S. 17-23, J.R. ALDHAUS'tan çeviri. ÇÖLAŞAN, Ü.: Günlük Yağış Dağılışı Bülteni. 1966, 1967, 1968, 1969, 1970, 1971, 1972. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü. DİCKERSON, B. P. : Containerized Loblolly Pines Promising For Erosion Control Planting. Tree Planters Notes, Vol. 24, No. 1. Feb. 1973. S. 35-37. GÜVEN, E.: Minnessota'da Tüplü Çam Dikimleri. Orman Mülıendisliği 1971-6 S. 17-23. A. A. ALM ve R. S. HANSEN'den çeviri. GÜVEN, E.: Sedir Fidanlarının Alanlarda Dikim ve Fidanlıklardan Söküm Zamanı. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi. HERMANN, R. K. : Iınportance of Top-Root Ratios For Survival of Doug las-fir Seedlings. Tree Planters Notes. No. 64, Feb. 1964. S. 7-11. LIMSROM, A. G. and FINN, R. F. F.: Seed Source and Nursery Effects On Yellow-Poplar Plantations. Journal of Forestry. Vol 54, No 12, Dec. 1956. S. 828-831. PAMAY, B.: Türkiye'de Çam Fidanlarınuı Plastik (Politen) Torbalarda Saklanması İmki:l.nları (Kongre Tebliği). Orman Mülıendisliği ı. Teknik Kongresi. Cilt 2, S. 451-462. STROTHMANN, R. O. and DOLL, J. H.: Growth of Douglas-Fır Seedlings In Califorııia Nursery Vary Little Under Four Fertilizer Regimes. Tree Planters Notes Vol. 19, No. 3, Fall 1968. S. 6-8. URSİC, S. J.: Kraft-Poiyethylene Bags Reconımended For Packing and Storing Loblolly Seedlings. Tree Planters Notes. No. 57, Jan. 1963. S. 23-28. 19