Ünite 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700)
ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) Bilgi Köşesi Notlar ARAYIŞ YILLARI (1600-1700) Avrupa nın Genel Durumu 17. yüzyılda Avrupa XVII. yüzyılda Avrupa da mutlak monarşi yönetimleri giderek güçlenmiştir. Haçlı Seferleri nden sonra sürekli güç kaybeden feodalite, Almanya dışında etkisini yitirmiştir. Özellikle İngiltere ve Fransa da krallar güçlerini artırarak yönetimde tek egemen güç haline gelmişlerdir. Coğrafi Keşifler, Avrupalıların giderek zenginleşmesini sağlamıştır. Avrupa devletleri dünyanın bilinmeyen ve tanınmayan yerlerini keşfederek buraları kendi çıkarları doğrultusunda kullanmaya başlamışlardır. Sömürgecilik adı verilen bu yeni düzen Avrupa devletleri arasında rekabete de yol açmıştır. İspanya ve Portekiz in başlattığı sömürge yarışına İngiltere ve Fransa, iki güçlü rakip olarak katılmış, onları Hollanda takip etmiştir. Avrupalılar, Coğrafi Keşifler yoluyla ticari alanda Osmanlı Devleti ne bağımlı olmaktan kurtulmaya çalıştılar. Osmanlı Devleti nin elindeki İpek ve Baharat yollarının yerine yeni ticaret yolları oluşturma ve uluslararası ticarette söz sahibi olma Avrupa devletlerinin temel politikalarından biri haline geldi. Uzak Doğu ve Hindistan ile Atlas Okyanusu limanlarına egemen olma isteği zaman zaman Avrupa devletleri arasında savaşlara neden olmuş- 17. yüzyılda Asya ASYA NIN GENEL DURUMU XVII. yüzyılda Rusya, güçlü bir devlet olma yoluna girmişti. Altın Orda Devleti nin yıkılmasıyla genişlemesinin önündeki en büyük engelden kurtulmuş ve Orta Asya da egemenlik kurma çabası içine girmiştir. Altın Orda Devleti nin yıkılmasından sonra bu devletin toprakları üzerinde Hive, Buhara ve Hokand gibi Özbek hanlıkları kurulmuştur. Bu hanlıklardan başka, Kazak Hanlığı, Kırgız ve Kaşgar Devletleri de Orta Asya da önemli bir siyasal güç olmuşlar ve Türk kültürünün devamlılığının sağlanmasında büyük rol oynamışlardır. Hindistan da hüküm süren Babür Devleti egemen olduğu bölgeleri mimari eserler ile donatarak Türk kültürünün günümüze kadar yaşamasını sağlamıştır. Hindistan da Timur un torunlarından Babür tarafından 1526 da kurulan Türk Devleti ise 1858 yılına kadar varlığını sürdürmüştür. Babürler, Hindistan da çok sayıda mimari eser yapmışlar, bölgede bayındırlık faaliyetlerine önem vermişlerdir. Babürler Türk kültürünün Hindistan da yayılmasını ve günümüze kadar korunmasını sağlamışlardır. tur (Otuz Yıl Savaşları). 82
OSMANLI DEVLETi NiN GENEL DURUMU Osmanlı Devleti XVII. yüzyıla gelindiğinde çok geniş sınırlara ulaşmıştı. Balkan Yarımadası dahil olmak üzere Polonya nın Yönetimdeki Bozulmalar Padişahların, çoğunun çocuk yaşta ya da deneyimsiz olarak tahta çıkmaları nedeniyle yönetimde etkili olamamaları Bilgi Köşesi ÜNİTE 3 güneyinden Kafkasya ya; Kuzey Afrika ve Habeşistan dan Mora ve Dalmaçya kıyılarına kadar olan bölge Osmanlı Devleti nin denetimindeydi. Ancak XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti nde iç karışıklar ortaya çıkmış, devlet düzeninde bozulmalar görülmeye başlanmıştır. Bu yüzden Osmanlı Devleti duraklama sürecine girmiştir. Bu dönemde Osmanlı Devleti nde bazı iç ve dış karışıklıklar yaşanmaya başlanmıştır. XVII. yüzyılda merkezi otoritenin zayıflaması ayaklanmaların çıkmasındaki en önemli nedenlerden biridir. Osmanlı merkezi otori- Padişahların, yetersizliği yüzünden devlet adamları ve saray kadınlarının yönetime karışmaları Padişah ve devlet adamlarının sık sık değişmesi yüzünden yönetimde etkili olamamaları Önemli devlet görevlerinin rüşvet ve kayırma yoluyla hakkı olmayan kişilere verilmesi Eyaletlere tayin edilen yöneticilerin adil olmayan uygulamaları ve halktan haksız yere ağır vergiler almaları gibi nedenlerle halkın devlete olan güveninin azalması III. MEHMET (EĞRİ) Annesi : Safiye Sultan ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) tesinin zayıflamasında veraset sisteminde yaşanan değişimin büyük rolü olmuştur. I. Ahmet Dönemi nde gerçekleştirilen değişiklik ile Osmanlı tahtına akıl sağlığı yerinde olmak şartıyla en yaşlı şehzadenin geçme- Ordudaki Bozulmalar Özellikle Yeniçeri Ocağı na, kanunlara aykırı ve gereğinden fazla asker alınması. Bu durumun ocakta disiplinin bozulmasına yol açma- Babası : III. Murad Yaşam Süresi : 1566-1603 Saltanat Süresi : 1595 1603 Kişisel Özelliği : 13. Osmanlı si kararlaştırılmıştır. Bu sisteme ekber ve sı ve hazine giderlerini artırması Padişahı dır. Devrin değerli bilgin- erşed sistemi adı verilmiştir. Bu sistem ile taht kavgaları önlenmek istenmiştir. Ekber ve erşed sistemi ile şehzadelerin sancağa çıkma yöntemine son verilmesi olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Artık Topkapı Sarayı nda yaşamaya başlayan şehzadeler halkı tanımadan ve yönetim deneyimi kazanmadan tahta çıkmaya başlamışlardır. Bu yüzden padişah olduklarında otorite kurmakta zorlanmışlar, saray kadınlarının ve bazı devlet adamlarının etkisinde kalmışlardır. Osmanlı Devleti ndeki Bozulmaların Nedenleri XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti nin eski gücünü kaybederek Duraklama Dönemi ne girmesinde iç yapısında meydana gelen askeri, siyasi, sosyal ve ekonomik bozulmalarla dıştaki gelişmeler etkili olmuştur. Tımarların, mukataa arazi haline getirilerek kiraya verilmesi yüzünden tımarlı asker sayısının azalması. Bu durumun paralı asker sayısının ve hazine giderlerinin artmasına, eyaletlerde güvenliğin bozulmasına ve üretimin denetlenememesine yol açması Donanmaya gereken önemin verilmemesi ve denizcilikle ilgisi olmayan kişilerin donanma komutanlıklarına getirilmesi Ekonomideki Bozulmalar Coğrafi Keşifler, sonucunda ticaret yollarının değişmesiyle uluslararası ticaretten elde edilen gelirlerin azalması Avusturya ve İran gibi devletlerle uzun süren, masraflı ve sonuçsuz kalan savaşlara girilmesi lerinden, özellikle Hoca Sadeddin Efendi den ders almışsa da fayda etmemiştir. Babasının ölümü üzerine İstanbul a gelerek tahta çıktı. Aynı gün on dokuz erkek kardeşini öldürttü, ayrıca III. Murad tan gebe bulunan on yedi cariyeyi de denize attırdı. Devlet yönetiminde çok büyük yanlışlar yaptı. Dedesi ve Babası ordunun başında sefere gitmemişken Yeniçerinin de zorlaması ile sefere çıktı. Eğri Kalesi nin alınması ile Eğri unvanının aldı. Adli mahlasıyla alelâde şiirler yazdı. Dönemindeki başarılarda en küçük katkısı yoktur. İran Seferi sırasında hastalanarak öldü. Mezarı Ayasofya nın bahçesinde II. Selim Türbesi içindedir. 83
ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) Bilgi Köşesi I. AHMED Kapitülasyonların yaygınlaştırılması nedeniyle dış satımın (ihracat) giderek azalması buna karşılık dış alımın (ithalat) artmaya başlaması Saray harcamalarının, lüks ve israfın artması Avrupa dan, Osmanlı ülkesine giren altın ve gümüşün Osmanlı parasının (akçe) değerini düşürmesi ve enflasyona yol açması Vergilerin artırılması yüzünden köylülerin topraklarını terk edip şehirlere göç etmesi sonucu üretimin azalması Toprak idaresindeki bozulmalara neden olması DIŞ NEDENLER Osmanlı Devleti nin, doğal sınırlarına ulaşması ve güçlü devletlerle komşu olması, Avrupalı devletlerin, askerlik bilgisi ve tekniği ile, bilim, teknik ve ekonomi alanlarında gelişmesi, Osmanlı Devleti nin bu duruma ayak uyduramaması, Avrupalı devletlerin, Osmanlı Devleti ne karşı birlikte hareket etmeleri, düşmanca siyaset izlemeleri gibi dış etkenler de Osmanlı Devleti nin duraklamasında etkili olmuştur. Tımar sisteminin bozulması ve tımarların dağıtımında haksızlıklar yapılması Osmanlı - Avusturya ilişkileri Tımarlı asker sayısının, azalması ile eyalet- a) (1593 1606) Avusturya Savaşları Annesi : Handan Sultan dır. lerde asayiş ve güvenliğin bozulması b) Osmanlı Devleti ile Avusturya arasındaki mü- Babası : III. Mehmed Yaşam Süresi : 1589 1617 Saltanat Süresi : 1603 1617 Kişisel Özelliği : 14. Osmanlı Padişahı dır. Babası öldüğünde İstanbul da bulunuyordu. On dört yaşında tahta geçti. Kardeşi Mustafa akıl sağlığı yeride olmadığı için kardeşini öldürtmedi. Ekber ve Erşad Yasası ile en yaşlı ve akıllı olanın başa geçeceğini bildirdi ayrıca Kafes Yöntemi ni getirerek şehzadeleri sancağa göndermek yerine sarayda odada tutmayı kural haline getirdi. Sultan I. Ahmet tahta çıktıktan bir ay sonra sünnet edilerek göreve başladı. Sıradan bir padişahtı (Bahti) mahlası ile orta derecede şiirler yazmıştır. Sultan Ahmet Camii ni yaptırmıştır. Yaşamında bir kaç on dörtün birleştiği garip bir raslantı olarak tarihe geçmiştir. On dört yaşında tahta çıkmış, on dördüncü padişah olmuş 1617 yılında Şirpençe veya mide hastalığından ölmüştür. Türbesini Mimar Mehmet Ağa ya kendisi yaptırdığı için Sultan Ahmet Camii nin yanındadır. İlmiye Teşkilatı ndaki Bozulmalar Müderrislik ve kadılık gibi makamların ilim ile değil rüşvet ya da iltimas yolu ile elde edilmesi Eğitim ve adalet kurumlarının görevini kötüye kullananlar yüzünden saygınlığını yitirmesi Osmanlı eğitim sisteminin temelini oluşturan medreselerde verilen eğitimin çağın gerisinde kalması, pozitif bilimlerin medreselerin programlarından kademeli olarak çıkarılması Sosyal Hayattaki Bozulmalar Savaştan kaçan ya da işsiz güçsüz kalıp dağa çıkanların Anadolu ve Rumeli de eşkiyalığa başlaması. Bunların köylere saldırarak ev ve bahçeleri yakıp yıkmaları Köylerden şehirlere göçün artması nedeniyle üretici nüfus ile tüketici nüfus arasındaki dengenin bozulması ve şehirlerde işsizliğin artması cadelelerin temel nedeni, Macaristan a egemen olma isteğidir. Kanuni Sultan Süleyman Dönemi nde sağlanan barış ortamı 1593 yılına kadar devam etti. Ancak, iki ülkenin karşılıklı sınır ihlalleri Avusturya nın ödemesi gereken vergileri ödememesi gibi nedenlerden dolayı barış bozuldu. Savaşın ilk yıllarında Osmanlı kuvvetleri büyük başarılar kazandılar. Ancak ilerleyen dönemlerde Avusturya nın direnişi arttı ve savaş uzadı. III. Mehmet (1595-1603) devlet adamlarının tavsiyelerine uyarak ordunun başında sefere çıktı. Osmanlı Ordusu Eğri Kalesi ni fethetti. Haçova Savaşı nda Avusturya Ordusu nu yenilgiye uğrattı (1596). III. Mehmet in, geri dönmesinden sonra Kanije Kalesi alındı. Ardından Avusturya Ordusu Kanije yi kuşattı, fakat Tiryaki Hasan Paşa, Kanije önlerinde Avusturya ordusunu bozguna uğrattı. (1601). 84
Osmanlı kuvvetleri 1605 te Estergon u fethetti. Bu gelişmeler üzerine Efliik, Boğdan ve Erdel Beyleri Osmanlı egemenliğini tekrar kabul ettiler. Osmanlı Devleti nin belirlediği kişi, Avusturya tarafından Erdel Beyi olarak tanınacaktı. II. Viyana Kuşatması (1683) Bilgi Köşesi ÜNİTE 3 Zor durumda kalan Avusturya nın barış isteği üzerine iki devlet arasında Zitvatorok Antlaşması (1606) imzalandı. Bu antlaşmaya göre; 1) Avusturya, Osmanlı Devleti ne savaş tazminatı ödeyecekti. 2) Avusturya, bundan böyle yıllık vergi ödemeyecekti. II. Viyana Kuşatması ndan Bir Görüntü I. MUSTAFA ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) 3) Avusturya arşidükü, Osmanlı padişahına eşit sayılacak ve kendisine cesar (imparator) denilecekti. 4) Eğri, Estergon ve Kanije Kaleleri Osmanlılarda kalacaktı.! Zitvatorok Antlaşması ile Osmanlı Devleti nin Avusturya üzerindeki üstünlüğü ve yaptırım gücü sona ermiştir. (Avusturya arşidükünün Osmanlı padişahına denk sayılması ve vergilerin kesilmesi bu durumun göstergesidir)! Osmanlı Devleti nin Avusturya ya bazı tavizler vermesinde; Anadolu da Celali İsyanları nın artması ve İran Savaşları nın sürmesi etkili olmuştur. Avusturya nın, Avrupa da Otuz Yıl Savaşları yla (1618-1648) uğraşması, Osmanlı Devleti nin ise Celali Ayaklanmaları ve İran savaşları ile uğraşıyor olması, iki devlet arasında uzun bir barış dönemi yaşanmasında etkili oldu. Avusturya nın Osmanlı Devleti ne karşı ayaklanan Erdel Beyliği ni desteklemesi üzerine yeniden başlayan savaş Vasvar Antlaşması ile sonuçlandı. (1664) Vasvar Antlaşması na göre; Uyvar ve Novigrad Kaleleri Osmanlı Devleti nde kalacak, Zerinvar Kalesi ise Avusturya ya bırakacaktı. Avusturya, Erdel in Osmanlı egemenliğinde olduğunu kabul edecekti. Osmanlı - Avusturya savaşlarının yeniden başlamasında Avusturya nın Macarlara baskı yapması etkiii oldu. Protestan mezhebinden olan Macarlar, Tökeli İmre önderliğinde Osmanlı Devleti nden yardım istediier. Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, padişahı da ikna ederek sefere çıktı. Osmanlı Ordusu Viyana yı ikinci kez kuşattı (1683). Osmanlı ordusuna Eflak, Kırım, Erdel ve Boğdan beylikleri de katıldı. Avusturya İmparatoru I. Leopold, iç kesimlere çekilerek Avrupa dan yardım istedi. Viyana üzerine 18 saldırı yapıldı. Merzifonlu şehrin yağmalanmasını önlemek için teslim olmasını bekliyordu. Kuşatmanın uzaması üzerine papanın teşvikiyle Alman, Fransız ve Lehlerden oluşan bir Haçlı ordusu Viyana nın yardımına geldi. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Kırım hanına Leh kuvvetlerinin Tuna Nehri ni geçmesini engelleme görevini vermişti. Kırım Hanı, Merzifonlu ile arası açık olduğundan Haçlıların Tuna yı geçmelerine engel olmadı. Osmanlı ordusu iki ateş arasında kaldı. Yapılan savaş Osmanlıların yenilgisiyle sonuçlandı. Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa geri çekilerek önce Budin e, daha sonra Belgrat a geldi. Belgrat ta padişahın emriyle idam edildi. Annesi : Handan Sultan Babası : III. Mehmet Yaşam Süresi : 1591 1639 Saltanat Süresi : I. dönem (1617 1618), II. dönem (1622 1623) arasında iki kez padişahlık yapmıştır. 15. Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : Akıl sağlığı yerinde değildi. Kadınlara düşkünlüğü kendisini tümden bitirmişti. Havuzlardaki balıklara altın atar, yollarda anlamsız yere para saçardı. Şeyhülislam ve sadrazam vekili birlikte Sultan Mustafa yı padişah olduktan üç ay sonra tahttan indirerek II. Osman ı tahta çıkardılar. Dört yıl sonra II. Osman ın isyan eden yeniçeriler, tarafından öldürülmesi üzerine I. Mustafa ikinci kez tahta çıkarılmıştır. I. Mustafa nın deli olduğu devlet erkanı tarafından tescil edilerek 1623 yılında tekrar tahttan indirilerek eski dairesine kapatıldı. On altı yıl sonra IV. Murat tarafından öldürüldü. Türbesi Ayasofya Cami baçesindedir. 85
ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) Bilgi Köşesi II. OSMAN Annesi : Hatice Mahfiruz Sultan Babası : I. Ahmed dir. Yaşam Süresi : 1604 1622 Saltanat Süresi : 1617 1622 16. Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : 1617 yılında amcası I. Mustafa nın padişahlıktan indirilmesi üzerine 14 yaşında tahta çıkarıldı. 18. yaşında Hotin Seferi nde ordunun başında savaşa gitmişse de başarı elde edilmediği gibi aynı adı taşıyan başarısız bir antlaşma imzalandı. Sefere giderken küçük kardeşlerinin en büyüğü Mehmed in öldürülmesini emrederek babasının koyduğu kanunu bozmuştur. Halkla saray arasındaki kopukluğu gidermek için birer ay aralıklarla Pertev Paşa nın kızı ve Şeyhülislam Esat Efendi nin kızları ile evlendi. Yeniçeri Ocağı nın kaldırmak isterken bunu yaşamı ile ödedi (1622). Naaşı babası Sultan Ahmed türbesine gömüldü. Kutsal ittifak İkinci Viyana Kuşatması, Avrupa devletlerini harekete geçirdi. Papa nın çalışmaları sonucunda Osmanlı Devleti ne karşı Kutsal ittifak oluşturuldu. Bu ittifakta Avusturya, Lehistan, Venedik, Malta ve Rusya yer aldı (1683). Kutsal ittifak la Osmanlı Devleti arasındaki savaşlar 16 yıl devam etti. Avusturyalılar Macaristan a, Lehliler Podolya ve Boğdan a saldırdılar. Venedikliler Mora ve Dalmaçya kıyılarını ele geçirmeye çalıştılar. Osmanlılar bütün cephelerde yenildiler. Bu sırada IV. Mehmet in yerine II. Süleyman padişah oldu (1687-1691) II. Ahmet (1691-1695) Dönemi nde de başarısızlıklar devam etti. 1695 te hükümdar olan II. Mustafa, bizzat ordunun başında sefere Çıktı. (II. Mustafa Osmanlı ordusunun başında sefere çıkan son padişahtır.) II. Mustafa Avusturya ya karşı Macaristan da bazı başarılar elde etti. Fakat daha sonra yenilgiye uğrayarak Edirne ye döndü. Bu sırada Ruslar da Azak kalesini ele geçirdiler. Osmanlı Devleti, Kutsal ittifak devletleriyle yaptığı savaşlarda başarısız olunca barışa razı olmuştur. Osmanlı Devleti nin Kutsal ittifak devletleriyle yaptığı savaşları kaybetmesinde, Çok geniş bir alanda birçok devletle savaşmak zorunda kalması Avrupalı, devletlerin birlikte hareket etmesi Sık aralıklarla yapılan padişah değişiklikleri nedeniyle yönetimde istikrar sağlanmasının zorlaşması etkili olmuştur. Karlofça Antlaşması (1699) Savaştan sonra ingiltere ve Felemenk (Hollanda) hükümetlerinin aracılığı ile görüşmeler başladı ve Kutsal İttifak devletleri ile Karlofça Antlaşması imzalandı (1699).! Savaşlar devam ederken Avrupa da en önemli konu İspanya tahtına kimin geçeceğiydi. En önemli adaylar Avusturya kralı I. Leopold ile Fransa kralı XIV. Lui idi. ingiltere ve Hollanda, Fransa nın İspanya ile birleşerek bütün Avrupa ya egemen olmasından endişe ediyorlar, İspanya tahtına Avusturya kralının geçmesini istiyorlardı. Bu yüzden arabuluculuk yaparak savaşı bir an önce sona erdirmek istemişlerdir. Antlaşmaya göre: Banat Yaylası ve Temeşvar hariç Macaristan ve Erdel Avusturya ya bırakılacaktı. Podolya ve Ukrayna Lehistan a verilecekti. Mora Yarımadası ve Dalmaçya kıyıları ve Ayamavra Adası Venedik e bırakılacaktı. Antlaşma 25 yıl süre ile geçerli olacak ve Avusturya nın garantisi altında bulunacaktı. İstanbul Antlaşması (1700)! Rus elçisi, imza yetkisi olmadığını ileri sürerek antlaşmayı imzalamadı. Ruslarla 1700 yılında İstanbul Antlaşması imzalandı. İstanbul Antlaşması na göre; Azak kalesi Rusya ya bırakıldı. Böylece Rusya, Karadeniz e inme politikasında ilk adımı atmıştır. Rusya, İstanbul da elçi bulundurabilecekti. Rus Hristiyanları, kutsal toprakları (Kudüs) yerleri serbestçe ziyaret edebileceklerdi. Karlofça ve İstanbul Antlaşmaları nın Sonuçları; Osmanlıların Avrupa daki ilerleyişi sona ermiş, geri çekilişi başlamıştır. Avrupalılar Osmanlılara karşı savunmadan saldırıya geçmişlerdir. Osmanlı Devleti ilk defa büyük çapta toprak kaybına uğramıştır. 86
Duraklama Devri sona ermiş, Gerileme Devri başlamıştır. Rusya, Karadeniz e çıkma ve Osmanlı politikalarını yakından izleme olanağı elde etmiştir. Osmanlı Devleti nin, Orta Avrupa egemenliği sona ermiştir. Osmanlı İran İlişkileri İran ın Doğu Anadolu topraklarını almak için yeniden faaliyetlerde bulunması Duraklama Dönemi nin önemli siyasi olayları arasında yer alır. 1617-1618 Osmanlı İran Savaşları (I. Ahmet, I. Mustafa, II. Osman Dönemleri): İran ın Nasuh Paşa Antlaşması na uymaması nedeni ile çıkmıştır. İran ın isteği üzerine Serav Antlaşması yapılmıştır. Serav Antlaşması (1618) 1611 yılında yapılan Nasuh Paşa Barışı ndan tek farkı 200 deve yükü ipek in, 100 deve yüküne indirilmiş olmasıdır. Bilgi Köşesi IV. MURAD ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) 1622-1639 Osmanlı İran Savaşları (IV. Murat III. Murat Dönemi Osmanlı İran ilişkileri: Dönemi): İran ın, iç karışıklıkları ile boğuşmasından dolayı bunu değerlendiren III. Murat Tebriz, Gürcistan, Azerbaycan ve Şirvan ı almıştır. Bunu üzerine İran barış istemek zorunda kalmıştır. Her iki devlet arasında Ferhat Paşa Antlaşması imzalanmıştır. Bu savaş İran ın Bağdat ı işgal etmesi nedeni ile çıkmıştır. IV. Murat İran üzerine iki sefer düzenledi. Revan Seferi (IV. Murat Dönemi): Doğu Anadolu ve Revanı aldı. Annesi : Mahpeyer Kösem Sultan Babası : I. Ahmed dir. Yaşam Süresi : 1611 1640 Saltanat Süresi : 1623 1640 17. Osmanlı Padişahı dır. Ferhat Paşa Antlaşması (1590) ve Önemi: Osmanlı Devleti, doğudaki en geniş sınırlarına ulaştı. Bu antlaşmayla Dağıstan, Luristan, Azerbeycan, Gürcistan, Tebriz Osmanlıların eline geçti. 1603-1611 Osmanlı İran Savaşları (I. Ahmet Dönemi): Osmanlı Devletinin iç isyanlarla uğraşmasını fırsat bilen İran, daha önce kaybettiği yerleri geri almıştır. Osmanlı Devleti nin barış is- İran ın, Doğu Anadolu topraklarını almak için yeniden faaliyetlerde bulunması Duraklama Dönemi nin önemli siyasi olayları arasında yer aldı. Bağdat Seferi : Bağdat ı aldı. İran ın barış istemesi üzerine Osmanlı Devleti ile İran arasında Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalandı. Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639) : Kişisel Özelliği : 1623 yılında, I. Mustafa nın ikinci kez tahttan indirilmesi üzerine on iki yaşında padişah oldu. Cülusundan beş gün sonra sünnet edildi. Uzun süre bütün nüfuz annesi Kösem Sultan ın elinde bulunuyordu. 20 yaşına geldiğinde annesi dahil bütün saray erkanını dize getirdi. Yetişmiş kardeşlerinden Kasım ile Bayezıd i öldürttü. Yalnız akıl sağlığı yerinde olmayan İbrahim i hayatta bıraktı. temesi sonucunda Nasuh Paşa Antlaşması im- Bu antlaşmaya göre; Kendisi aşırı derecede içmesine kar- zalanmıştır. Nasuh Paşa Antlaşması (1611) Osmanlı Devleti Ferhat Paşa Antlaşması ile aldığı yerleri geri verdi. Ayrıca İran Osmanlı Devleti ne her yıl 200 deve yükü ipek vermeyi kabul etti. Bağdat Osmanlılarda, Azerbaycan İran da kalacaktı. Zağros Dağları, iki ülke arasında sınır kabul edilecekti. Bu antlaşma ile bugünkü Türkiye-İran sınırı fazla değişikliğe uğramadan büyük ölçüde ana hatları ile çizilmiştir. şın içki, tütün, uyuşturucu yasağı koydu. Yeniçeriler dahil en küçük yanlışlıklar en ağır şekilde cezalandırıldı. 1640 yılında bunalımlar içinde öldü. Mezarı babası I. Ahmed türbesindedir. 87
ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) Bilgi Köşesi I. İBRAHİM Osmanlı - Lehistan ilişkileri 1575 yılında Sokollu Mehmet Paşa nın sadrazamlığı döneminde, Osmanlı koruması altına giren Lehistan 1587 de III. Murat Dönemi nde Osmanlı egemenliğinden çıkmıştır. Lehistan ın, Osmanlı eyaleti olan Boğdan ın iç işlerine karışması ve buraya bir ordu göndermesi üzerine, II. Osman Hotin seferine çıkmış ancak Hotin Kalesi ni kuşatmasına rağmen alamamıştır. Hotin Seferi sırasında yeniçerilerin disiplinsiz davranışları ile artık işe yaramadığını gören II. Osman bu ocağı kaldırmayı düşünmüştür. Bu niyetini anlayan yeniçeriler II. Osman ı tahttan indirdikten sonra Osmanlı Venedik İlişkileri Osmanlı Devleti ile Venedik arasındaki sorun, Akdeniz de üstünlük kurmak istemelerinden kaynaklanmıştır. Osmanlı Devleti, Akdeniz de güvenliğin sağlanması için Girit Adası nı fethetmek istiyordu. Venedikli korsanların yaptığı saldırılar bahane edilerek Girit Adası kuşatıldı (1645). Venedikliler bu kuşatmayı engellemek amacıyla Çanakkale Boğazı nı abluka altına almış, ancak Köprülü Mehmet Paşa Dönemi nde bu abluka kırılmıştır. Yaklaşık yirmi dört yıllık bir ku- öldürmüşlerdir. şatmadan sonra Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Dönemi nde Girit in fethi tamamlanmıştır. (1669) Bu fetih sonucu Osmanlı Devleti nin Annesi : Mahpeyer Kösem Sultan Hotin Antlaşması na göre; Lehistan, Boğdan ın Osmanlı egemenliğin- Akdeniz egemenliği artırılmıştır. Babası : I. Ahmed dir. de olduğunu kabul edecek ayrıca 40.000 Yaşam Süresi : 1615 1648 Saltanat Süresi : 1640 1648 düka altın vergi vermeye devam edecektir. Uzun süren bir barış döneminin ardından XVII. yüzyılın sonlarına doğru Lehistan, DURAKLAMA DÖNEMİ NDE ÇIKAN İSYANLAR (XVII. YÜZYIL İSYANLARI) 18. Osmanlı Padişahı dır. Osmanlı Devleti ne bağlı olan Ukrayna İÇ İSYANLAR Kişisel Özelliği : Ağabeysi IV. Murad öldüğü zaman sersem ve Kazakları na saldırdı. Bu nedenle, IV. Mehmet Dönemi nde sadrazam olan Fazıl Ah- Osmanlı Devleti nin Duraklama Devri nde idari, askeri, hukuksal, toplumsal ve ekonomik alanlarda perişan haldeydi. Tahta çıktığında met Paşa Lehistan seferine çıkmış sefer meydana gelen bozulmalar nedeniyle İstanbul da, yirmi beş yaşındaydı. Aklı dengesi sonucunda, Bucaş Antlaşması imzalandı Anadolu da ve devlet merkezine uzak eyaletler- yerinde değildi. Fakat Osmanlı (1672). de çeşitli isyanlar çıkmıştır. Bu isyanlar Osmanlı tahtına varis olacak kendisinden başka şehzade bulunmadığı için kardeş katili olmadı. Yalnız kendi- Bu antlaşmaya göre; Lehistan, Podolya yı Osmanlı Devleti ne Devleti ni uzun süre uğraştırmış ve yıpratmıştır. İç İsyanların Genel Nedenleri sinin de çocuğu yoktu. Validesi Kö- verdi. Merkezi otoritenin zayıflaması sem Sultan ın gönderdiği cariyelerden biri nihayet bir erkek çocuk doğurdu. Ondan sonra da arkası geldi. Sultan İbrahim in kadınlara düşkünlüğü son noktasına geldi. Kimi günler, yirmiden fazla kadın- Lehistan, birlikleri Ukrayna dan çekilecek ayrıca Lehistan Osmanlı Devleti ne vergi vermeye devam edecekti. Bucaş Antlaşması, Osmanlı nın topraklarına toprak kattığı son antlaşmadır. Bu ant- Ekber ve erşed sistemine geçilmesiyle birlikte padişahların deneyimsiz (tecrübesiz) olarak tahta geçmesi Padişah annelerinin ve saray ağalarının devlet işlerine karışmaları la ilişkiye geçerek kımıldayamaz laşma ile Osmanlı Devleti batıda en geniş Rüşvetin ve adam kayırmanın artması hale geldiği için Cinci Hoca denen sınırlarına ulaşmıştır. 1676 da yapılan İkinci Yeniçeri Ocağı nın bozulması (Devşirme sis- üçkağıtçının padişahın aklını çel- Bucaş Antlaşması nda Lehistan Meclisi nin teminin bozulmasına bağlı olarak) diği ve Sultan İbrahimden müder- direnmesi sonucunda vergi maddesi antlaşmadan çıkarılacaktır. Tımarlı sipahilerinin öneminin ve sayısının azalması 88
Savaşların uzun sürmesi Tımar sisteminin bozulması Uzun süren savaşlar nedeniyle hazine giderlerinin artması Hazine gelirlerinin giderleri karşılayamaması Halktan alınan ağır vergiler yüzünden köylünün toprağını terk etmesi Halkın alım gücünün azalması Tarım üretiminin azalması 1) İSTANBUL (BAŞKENT MERKEZ) AYAK- LANMALARI III. Murat Dönemi ndeki isyanların nedeni, ulüfelerin (maaş) ayarı düşük akçe ile verilmek istenmesidir. Yeniçeriler, ayarı düşük paralar ile maaşların verileceğini duyunca ayaklandılar. isyan sonunda yeniçerilerin istekleri yerine getirildi. Yeniçerilerin maaşlarının ödenmesinden sonra hazinede sipahilere verilecek para kalmadı. Maaşlarının taksitle verileceğini öğrenen sipahiler, saraya yürüyerek maaşlarının eskisi gibi ödenmesini istediler. Fakat ortaya çıkan kargaşa sırasında yüzlerce sipahi hayatını kaybetti ve isyan bastırıldı (1592). Bilgi Köşesi rislik ve kadılık yetkilerini alarak ulema, rütbelerinin tabi olduğu yasa ve ananeler açıkça çiğnendi. Bütün görevlere rüşvetle ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) İstanbul İsyanları, Kapıkulu askerleri (yeniçeriler adam getirildi. Samur ve Anber ve sipahiler) tarafından çıkarılmıştır. Bu isyanlara bazen ilmiye sınıfının, medrese öğrencilerinin ve halkın da katıldığı görülmüştür. İstanbul ayaklanmalarının çıkmasında, Devlet yönetimindeki otorite boşluğundan yararlanan yeniçeri ağaları ve saray kadınlarının yönetimi olumsuz yönde etkilemeleri Kanunlara aykırı olarak Kapıkulu Ocağı na asker alınması ve orduda disiplinin bozulması Kapıkulu askerlerinin, üç aylık maaşları olan ulufelerin zamanında ödenememesi veya ayarı düşük paralarla (kırpık akçe) ile ödenmesi Yeniçerilerin cülus bahşişi almak için, sık sık padişah değiştirmek istemeleri Devlet yönetiminde etkin olmak isteyen, devlet adamlarının yeniçerileri kışkırtmaları Yeniçeri ve sipahilerin çıkarları doğrultu- Genç Osman ın Tahttan İndirilmesi nin temsili resmi İstanbul isyanlarının en önemlisi II. Osman (Genç) Dönemi nde çıkmıştır. Köklü ıslahatlar yapmak isteyen II. Osman (Genç), Hotin Seferi nde yeniçerilerin disiplinsiz davranışlarını görmüş ve bu ocağı kaldırarak yeni bir ordu kurmayı düşünmüştü.ancak çıkarlarına aykırı bu düşünceyi öğrenen yeniçeriler ayaklandılar. Genç Osman ı tahttan indirerek Yedikule zindanlarına hapsettiler ve bir süre sonrada öldürdüler (1622). Sultan İbrahim Dönemi ndeki iğrenç yaşamın dışını süsleyen iki sembol haline geldi. Padişahın herkesten isteklerinin ardı arkası kesilmeyince ulema asker işbirliği ile I. İbrahim i tahttan indirdiler. Yedi yaşındaki oğlu IV. Mehmed i padişah olarak tahta çıkardılar. 1648 yılında Şeyhülislamdan alınan fetva uyarınca Sultan İbrahim i Cellat Ali ye boğdurarak ortadan kaldırdılar. Cenazesi Ayasofya Camisi nin bahçesinde I. Mustafa nın mezarının yanında gömülüdür. sunda hareket etmeyen padişah ve devlet! adamlarını görevden uzaklaştırmak istemeleri etkili olmuştur. İstanbul İsyanları nın en önemlileri; III. Murat, II. Osman (Genç), IV Murat ve IV Mehmet dönemlerinde çıkmıştır.! II. Osman, isyancıların öldürdüğü ilk Osmanlı padişahıdır. Bu olaydan sonra yeniçerilerin devlet yönetimindeki etkisi giderek artmıştır. Yeniçeriler kuruluş ve yükselme dönemlerinde Ocak devlet içindir. Anlayışını benimserken şimdi bu anlayış Devlet ocak içindir. Anlayışına dönüşmüştür. 89
ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) Bilgi Köşesi IV. MEHMED Annesi : Turhan Sultan Babası : I. Ahmed dir. Yaşam Süresi : 1641 1693 Saltanat Süresi : 1648 1687 19. Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : Silik, edilgen, devlet işlerinden anlamayan, av ve eğlenceye düşkündü. Yedi yaşında tahta büyük annesi Kösem Sultan tarafıdan çıkarılmış, onun etkisinde kalmıştı. Annesi Turhan Sultan ile büyükannesi Kösem Sultan arasındaki iktidar kavgasında Turhan Sultan karlı çıktı. Kösem Sultan ı boğdurarak öldürttü. Bütün yolsuzlurlar ve karışıklıklar Köprülü Mehmet Paşa nın sadrazamlığa getirilmesine kadar devam etti. Köprülüleri iş başına getirmiş olması en hayırlı hareketidir. Devlet işlerine bakmayıp av ve eğlenceyi yaşamının merkezine oturtmasından dolayı ulema ve vezirlerin aldığı karar uyarınca padişahlıktan indirildi (1687). IV. Mehmet 1693 yılında ölmüştür. Mezarı Yenicami yanında annesi Turhan Sultan Türbesi içindedir. İstanbul İsyanları, IV. Murat Dönemi nde de sürdü. Bu dönemde yeniçeriler ve sipahiler birkaç defa saraya yürüdüler. Padişaha gözdağı vermek amacıyla bir defasında Sadrazam Hafız Ahmet Paşa yı padişahın gözleri önünde parçalayarak öldürdüler (1622). IV. Mehmet (1648-1687) yedi yaşında Osmanlı padişahı olmuştu. Bu dönemde saraydaki harem ağalarının etkisi iyice artmıştı. Yeniçeriler ve sipahiler ulüfelerin vaktinde verilmediğini ve saray ağalarının devlet işlerine karıştıklarını bahane ederek ayaklandılar. Bu durumun sorumlusu olarak gördükleri kırk kişinin kendilerine teslim edilmesini istediler. Zor durumda kalan IV. Mehmet, isyancıların isteklerini yerine getirdi. Öldürülen kırk kişinin cesetleri Sultanahmet Meydanı ndaki çınar ağaçlarına asıldığından bu olaya Çınar Vak ası ya da Vak a-i Vakvakiye (meyvesi insan olan ağaç) denilmiştir (1656). İstanbul Ayaklanmalarının Sonuçları Devlet otoritesi sarsılmıştır. Devlet memurluğu cazibesini yitirmiştir. İstanbul da asayiş ve güven bozulmuştur. Birçok ıslahat sonuçsuz kalmıştır. Ordunun gücü azalmış, disiplin bozulmuştur. Yeniçerilerin, yönetim üzerinde etkinliği artmıştır. 2. Celali (Taşra Anadolu) Ayaklanmaları Osmanlı Devleti nin Duraklama Döemi nde Anadolu da da ekonomik, toplumsal ve siyasal nedenlerden dolayı çeşitli isyanlar çıkmıştır. Yavuz Sultan Selim Dönemi nde Yozgat ta isyan eden Bozoklu Şeyh Celal adlı bir kişi nedeniyle bu ayaklanmalar Celali İsyanları olarak adlandırılmıştır. Celali Ayaklanmaları nın Temsili Görüntüsü Celali Ayaklanmaları nın çıkmasında, Ekonomik durumun bozulması ve yöneticilerin vergileri artırmaları Vergileri ödemekte güçlük çeken köylülerin topraklarını terk ederek çift bozan konumuna düşmeleri Kadı ve sancakbeylerinin reaya üzerinde baskı ve şiddet politikası uygulamaları İran ve Avusturya ile uzun süren savaşlara girilmesi ve bu durumun halkı yıpratması Tımarların rüşvet ve kayırma ile dağıtılıp tımar sisteminin bozulması, tarım ve hayvancılığın gerilemesi lltizarn sisteminin yaygınlaşması, etkili olmuştur. Anadolu daki Celali isyanları nın en önemlileri Karayazıcı, Canbolatoğlu Katırcıoğlu, Tavil Ahmet, Abaza Mehmet, Hasan Paşalar, Deli Hasan ve Kalenderoğlu gibi kişiler tarafından çıkarılanlardır. İsyancılar Osmanlı - Avusturya ve Osmanlı - İran savaşlarının da etkisiyle, Anadolu nun büyük bir bölümünde etkili olmuştur. Celali Ayaklanmaları nın Sonuçları İsyanlar güçlükle bastırılmış, bir çok kişi yaşamını yitirmiştir. Anadolu da can ve mal güvenliği bozulmuştur. Vergiler düzenli olarak toplanamadığı için devlet gelirleri azalmıştır. Halkın, devlete güveni sarsılmış devletde kendi halkına şüpheyle bakar hale gelmiştir. 90
! Anadolu da ekonomik hayat durgunlaşmış, ve her alanda üretim azalmıştır. Halkın bir kısmı toprağını terk ederek şehirlere göç etmiştir. Bu durum üretimin azalmasına, şehirlerde işsizliğin ve nüfusun artmasına yol açmıştır. Osmanlı Devleti, Avusturya ve İran la yaptığı savaşlarda zor duruma düşmüş ve tavizler vermek zorunda kalmıştır. Bu durum devletlerin içte yaşadığı sorunların dış politikalarını olumsuz yönde etkilemesine örnek olarak gösterilebilir. Celali İsyanlar ının, dini ve mezhepsel bir yönü olmadığı gibi, isyancılar devlet düzenini (rejimi) değiştirmeyi de amaçlamamışlardır. Bu dönemde yüksek dereceli bazı devlet görevlileri de ayaklanmıştır. Erzurum valisi Abaza Mehmet Paşa, Sivas valisi Vardar Ali Paşa ve Lübnan valisi Fahrettin Paşa bunlara örnek gösterilebilir. Eyalet isyanları sonucunda bazı eyaletler yarı bağımsız duruma gelmişlerdir. XVII. YüZYIL ISLAHATLARI Öncelikli amaç : Osmanlı Devleti nin Yükselme Dönemi ndeki gücüne yeniden ulaşmak, bozulan düzeni yeniden sağlamaktır. Islahat : Zaman içinde bozularak görevini gerektiği şekilde yerine getiremeyen kurumlarda yapılan yeniden düzenleme, değiştirme ve iyileştirme Bilgi Köşesi II. SÜLEYMAN ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) 3. Eyalet Ayaklanmaları Osmanlı Devleti nin Duraklama Dönemi nde Eflâk, Boğdan, Erdel, Yemen, Bağdat, Basra, Trablusgarp ve Kırım da isyanlar çıkmıştır. Eyalet ayaklanmalarının çıkmasında, Osmanlı İmparatorluğu nun merkezi otoritesinin zayıflamasına bağlı olarak eyaletlerde otorite boşluğu görülmesi Bazı eyalet yöneticilerinin rüşvet ve iltimasla göreve geldikleri için Liyakad sahibi olmamalarının getirdiği sıkıntılar Eyaletlerdeki kötü yönetimin halkı isyana yöneltmesi Osman Devleti ile mücadele halinde olan, Avrupa devletlerinin eyalet yöneticilerini isyan etmeleri için kışkırtmaları etkili olmuştur. Bu isyanlar genellikle yerli hanedanlar tarafından ayrılıkçı düşüncelerle çıkarılmıştır faaliyetleridir. Osmanlı Devleti nde ilk ıslahatlar XVII. yüzyılda başlamıştır. Bu yüzyılın sonlarına kadar toprak kaybı olmamasına karşılık savaşlarda hedeflenen başarılara ulaşılamaması, ekonomik ve sosyal bozuklukların giderek artması, ülke genelinde sık sık ayaklanmaların çıkması ıslahat yapma düşüncesinin doğmasına yol açmıştır. KUYUCU MURAT PAŞA I. Ahmet Dönemi nde sadrazam olmuş Pomak ya da Hırvat asıllı devlet adamı. Celali İsyanları nı, isyancıları kuyulara diri diri doldurmak suretiyle zor kullanarak bastırmıştır. Islahatları sorunları temelden çözmeyi amaçlamadığı için isyanlar yeniden başlamıştır. II. OSMAN (GENÇ OSMAN) DÖNEMİ Annesi : Dilaşup Sultan Babası : Sultan İbrahim Yaşam Süresi : 1642 1691 Saltanat Süresi : 1687 1691 20. Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : Çocukluk ve gençlik yaşamı haremde geçmiş, 45 yaşına kadar devleti yönetecek birikim edinememiştir. Ağabeyisi IV. Mehmed in tahttan indirilmesi üzerine 1687 yılında padişah olurken uzun tereddütler geçirdi. Hatta padişahlığı küçük kardeşi Ahmed e bırakmaya bile düşündü. Ülkede talan, zor, hıyanet kırıla gidiyordu. Padişah bütün bu hareketlere karşı hiçbir şey yapamıyordu. İradesiz ve beceriksiz bir kişilikti. 1691 yılında hastalanarak öldü. Mezarı Süleymaniye Cami yanında Kanuni Sultan Süleyman türbesi içindedir. fakat ulus devlet kurma düşüncesi taşımamaktadır. İsyanlar bazen taviz verilerek, bazen de şiddet kullanılarak bastırılmıştır. Avrupalı devletler bu isyanları destekleyerek Osmanlı Devleti nin siyasal gücünün azalmasına çalışmışlardır. Şeyhülislamın fetva verme dışındaki yetkilerini kaldırmış, ilmiye sınıfının yetkilerini sınırlandırmıştır 91
ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) Bilgi Köşesi II. AHMED Saray dışından evlilik yaparak cariyelerle evlenme geleneğine uymamıştır. Bu tutumuyla saray kadınlarının yönetimdeki etkisine son vermek, daha da önemlisi halkla sayar arasındaki kopukluğu gidermeyi istemiştir. Başkenti, Anadolu da bir yere taşımayı düşünmüştür. Padişahın kanun çıkarma gücünü artırmaya çalışmıştır. Hotin Seferi sırasında disiplisizliklerini yakından gördüğü Yeniçeri Ocağı nı kaldırıp yerine yeni bir ordu kurmayı düşünmüş ancak başarılı olamadığı gibi bu girişiminin bedelini canı ile ödemiştir. KOÇİBEY XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti, eski gücünü kaybederek duraklama sürecine girmiştir. Savaşlarda başarılar azalmış, iç isyanlar artmış, ekonomik durum bozulmuştu. Bu durum bazı devlet adamlarını harekete geçirmiştir. Bunlardan biri de IV. Murat zamanında yaşamış olan Koçi Bey dir. Koçi Bey e göre; Osmanlı Devleti nin gücü askerden kaynaklıdır. Askerin ayakta durması ise hazine için önemlidir. Hazinenin gelir kaynağı reayadan (halktan) alınan vergilerdir. Reayanın ayakta durması adaletledir. Şimdi âlem harap, reaya perişan, hazine eksiktir. Bunun tedbirini almak padişahın görevidir. Ancak bu şekilde devlet kurtulur ve eski gücüne kavuşur. demiştir. IV. MURAT DÖNEMi Annesi : Muazzez Hanım Sultan Babası : Sultan I. İbrahim Yaşam Süresi : 1643 1695 Saltanat Süresi : 1691 1695 21. Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : 1691 yılında ağabeyi II. Süleyman ın ölümü üzerine elli yaşlarında padişah oldu. Sulh ve huzur içinde yaşamayı sever fakat bozuklukları düzeltecek ne dirayeti ne de birikimi vardı. Sorunları çözmek yerine bazı komik düzeltimlere gittiği söylenir. Örneğin Hıristiyan ve Yahudilerin sarı ve mavi pabuç ve siyahın dışında elbise giymelerini yasakladı. Ayrıca hamamlarda Müslümanlardan ayrılmak için alınlarına çıngırak takmaları emredilmiştir. 1695 yılında öldü. Mezarı Kanuni Sultan Süleyman türbesindedir. 12 yaşında tahta çıktı. Bir dönem sonra başta annesi olmak üzere saray kadınları ve ağalarının devlet işlerine karışmalarını engellemiştir. Yeniçeri zorbalarını ortadan kaldırmış, gereğinden fazla olan yeniçeri sayısını azaltmıştır. Böylece hem otoritesini güçlendirmiş hem de askeri itaat altına almıştır. Maliyeyi düzeltmiş, tımarları hak etmeyenlerden alarak layık olanlara vermiştir. İstanbul un güvenliğini sağlamıştır. İsyanlara teşvik edici konuşmaların yapıldığı kahvehaneleri kapattırmış, içki ve tütün içilmesini, gece sokağa çıkılmasını yasaklamıştır. Bununla yangınları önlemeyi, İstanbul da asayişi sağlamayı amaçlamıştır. Celali İsyanları nı kuvvet yoluyla bastırarak Anadolu da düzen ve güvenliği yeniden sağlamıştır Koçi Bey devletin güç kaybının nedenleri ve sorunların çözümü ile ilgili esaslı bir rapor hazırlamıştır. Koçi Bey Risalesi olarak bilinen bu rapor Osmanlı Devleti nin duraklamasının nedenlerini ve yapılması gerekenleri ele alan ilk önemli rapor olması açısından önemlidir. IV. MEHMET Yedi yaşında tahta çıkan IV. Mehmet, devlet yönetimini ele aldıktan sonra ülkedeki kötü gidişe son verebilmek için güvendiği devlet adamlarını iş başına getirmiştir. Bu devlet adamları ülkedeki kötü gidişi önleyebilmek için bir dizi ıslahat hareketlerine girişmişlerdir. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti nin yaşadığı sorunların başında bütçe açığı gelmekteydi. Coğrafi Keşiflerin etkisi,toprak idaresinin bozulması, yöneticilerin yanlış tutumları gibi nedenlerden dolayı gelirler sürekli azalıyordu. Buna karşılık savaş masraflarının, asker maaşlarının ve saray masraflarının artması yüzünden giderler sürekli katlanarak artıyordu. Bu durum devletin en önemli sorunları arasında görüldüğünden iş başına gelen devlet adamları öncelikle maliyeyi düzeltme çabası içinde olmuşlardır. IV. Mehmet Dönemi nin ıslahatçı devlet adamları; Tarhuncu Ahmet Paşa, Köprülü Mehmet Paşa ve Köprülü Fazıl Ahmet Paşa dır. 92
TARHUNCU AHMET PAŞA Has ve zeamet gelirlerinin, doğrudan hazineye girmesini sağladı. Devlet içerisinde, rüşvet alanları engellemeye çalıştı. Bütçe açığının saray masraflarının fazlalığından ve gereksiz yere verilen hediyelerden kaynaklandığını tespit ederek önlemler aldı. İlk Osmanlı bütçesini hazırlayarak devletin! Görevlerini yerine getirmeyen asker ve memurların maaşlarını keserek hazineden gereksiz yere para çıkmasını önledi. Köprülü Mehmet Paşa Osmanlı tarihinde ilk kez çeşitli koşulları ileri sürerek sadrazam olan ilk görevlidir. Şiddet kullanarak düzeni sağlamış ve yönetime canlılık getirmiştir. KÖPRÜLÜ FAZIL AHMET PAŞA Köprülü Mehmet Paşa nın oğludur. Bilgi Köşesi II. MUSTAFA ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) gelir ve giderlerini denkleştirmeye çalışmış, bunun için saray masraflarını kısmıştır. Fakat çıkarları zedelenen çevreler tarafından öldürüldü KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA IV. Mehmet in annesi valide Turhan Sultan tarafından göreve getirildi. Mehmet Paşa sadrazamlığa getirilmeden önce şartlar ileri sürmüş ve şartları kabul edildikten sonra göreve başlamıştır. Bu şartlar; Saray, devlet işlerine karışmayacaktır. Devlet işleriyle ilgili, saraya sunacağı her şey kabul edilecektir. Devlet memurluklarına, istediği kişileri atayacaktır. Hakkında bir şikayet olursa, önce kendisine sorulacak, savunması alındıktan sonra karar verilecektir. Köprülü Mehmet Paşa; Orduyu disiplin altına aldı. Hatalı gördüğü devlet adamlarını hiç düşünmeden görevden alarak cezalandırdı. İstanbul da, ulema arasındaki dini tartışmalara son vererek devlet otoritesini yeniden sağladı. Onun sadrazamlığında; Devlet giderleri kısıtlanarak bütçe açığı giderilmeye çalışıldı. Ordu yeniden düzenlenerek topçu sınıfı güçlendirildi. Avusturya ile yapılan Vasvar Antlaşması ile Lehistan ile yapılan Bucaş Antlaşması bu dönemde yapıldı. Ayrıca Girit Adası fethedildi. Fazıl Ahmet Paşa dan sonra Köprülü Mehmet in damadı olan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa onun ölümü üzerine Köprülü Mehmet in diğer oğlu Köprülü Fazıl Mustafa Paşa ve daha sonrada Köprülü nün kuzeni amcazade Hüseyin Paşa, sadrazam olarak görev yapmıştır. XVII. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri Duraklamaya çözüm getirememiş, askeri nitelikte ıslahatlardır. Şiddet yoluya düzen sağlanmaya çalışılmış, isyanların nedenleri araştırılmamış, yüzeysel önlemler düşünülmüştür. Kişilere bağlı kalmış, devletin resmi politikasına dönüşmemiştir. Eski düzen canlandırılmaya çalışılmış, devleti çağdaşlaştırma batının bilim ve tekniğinden yararlanma amacı güdülmemiştir. Yenilikleri ulema sınıfı, din adamları ve Yeniçeriler tepkiyle karşılamışlardır. Annesi : Emetullah Gülnuş Sultan Babası : IV. Mehmet (Avcı) Yaşam Süresi : 1644 1704 Saltanat Süresi : 1695 1703 22. Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : Çocukluğunu ve gençliğini sarayda geçirdi. Babası döneminde rahat bir yaşam sürdürdüğü gibi amcaları döneminde de baskı altıda tutulmadı. 1695 yılında II. Ahmed in ölümü üzerine 31 yaşında padişah oldu. Sadrazamı na Babam IV. Mehmed ten bu ana kadar padişahların zevk ve sefaya düşkünlüğü ülkeyi bu hale getirdi ben bunları değiştirerek savaşa girmeye niyet ettim demiş. Sakız adasını Venediklilerden geri alma savaşını kazanmış ve ada geri alınmıştır. İlerleyen dönemde bu tutarlılığını gösterememiş Edirne den İstanbul a dönmek istememesi üzerine 1703 te tahttan indirildi ve yerine kardeşi III. Ahmed tahta çıkarıldı. II. Mustafa 1704 de öldü. Mezarı Yenicami de Turhan Sultan Türbesi nde babası IV. Mehmed in mezarının yanındadır. 93
ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) ETKİNLİK - 1 Doğru Yanlış Aşağıdaki cümleleri "Doğru" ya da "Yanlış" olarak işaretleyiniz. 1. Osmanlı Devleti nin, arayış yıllarını incelemek, klasik yapının çözülüş ve çöküş nedenlerini incelemek anlamına gelir. 2. XVII. yüzyılda Avrupa da sürekli ordulara dayanan güçlü merkezi devletler kuruldu. 3. Altın Orda Devleti nin yıkılması ile Rusya ciddi sıkıntılar yaşamaya başlamıştır. 4. Osmanlı Devleti ndeki yoğun enflasyon, bütçenin rahatlamasına neden olmuştur. 5. Coğrafi Keşiflerin Osmanlı ya olumsuz etkisi, duruklamanın dış nedenlerindendir. 6. Padişah ve devlet adamlarının yetersizliği, duraklamanın iç nedenlerindendir. 7. İstanbul (Yeniçeri) isyanları, kişileri değil yönetimi değiştirmeye yöneliktir. 8. Osmanlı Devleti nin arayış yıllarında devlet, ocak içindir. anlayışı yerleşmeye başlamıştır. 9. Tımar sisteminin bozulması, üretimin düşmesine vergilerin artması ise köylülerin ayaklanmasına neden olmuştur. 10. Erdel, Eflak, Boğdan, Kırım gibi beyliklerde çıkan ayaklanmalara Eyalet İsyanları denir. 11. Doğu da en geniş sınırlara Ferhat Paşa, Batı da en geniş sınırlara ise Bucaş Antlaşması ile ulaşılmıştır. 12. Osmanlılar ın, Akdeniz de fethettiği en son ada Girit tir. 13. Genç Osman ın, Yeniçeri Ocağı nı kaldırmaya karar verdiği sefer Haçova Savaşı dır. 14. Zitvatoruk Antlaşması ile Osmanlı Devleti, Avusturya karşısında protokol üstünlüğüne sahip olmuştur. 15. Rusya nın, Azak Kalesi ne sahip olması Karadeniz e çıkma konusunda attığı ilk adımdır. 16. Karlofça Antlaşması, Osmanlı Devleti ile Avusturya Venedik Lehistan arasında imzalanmıştır. 94
ETKİNLİK - 2 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri tamamlayınız. BOŞLUK DOLDURMA 1. Osmanlı Devleti, arayış yıllarında da sürdümüştür. 2. Merkezi otoritenin bozulması sonucu İstanbul da Anadolu da ayaklanmaları çıkmıştır. 3. I. Ahmet tarafından Osmanlı veraset yasası kesinleştirilerek üyenin tahta çıkması ilkesi benimsenmiştir. ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) 4. I. Ahmet döneminde şehzadelerin geleneğinden vazgeçilmiştir. 5. Bozulan devlet otoritesini yeniden sağlamak için yöneticiler yöntemini kullanmışlardır. 6. uygulaması başlatılmış, bu da Osmanlı eğitim sisteminin bozulmasına neden olmuştur. 7. İran la 1590 yılında imzalanan en geniş sınırlara ulaşılmıştır. 8. İran la 1639 yılında imzalanan ile bugünküne yakın sınırlara ulaşılmıştır. 9. Lehistan la 1672 yılında imzalanan ile batıda en geniş sınırlara ulaşılmıştır. 10. Avusturya ile imzalanan sonucunda Osmanlı nın Avusturya karşısında üstünlüğü sona ermiştir. 11. ndan sonra Osmanlı Devleti, Avrupa karşısında savunmaya çekilmiştir. 12. ile Osmanlı Devleti ilk kez büyük çapta toprak kaybetmiş ve ne girmiştir. 13. Onyedinci yüzyıl ıslahatlarında örnek alınmıştır. 14. 1700 İstanbul Antlaşması ile Rusya ya bırakılmıştır. 15. 1606 Zitvatoruk Antlaşması ile kaleleri Osmanlı Devleti ne bırakılmıştır. 95
ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) ETKİNLİK - 3 KLASİK SORULAR 1. Osmanlı Devleti nin Duraklama Dönemi ne girişindeki dış nedenler nelerdir, sıralayınız. 2. Osmanlı Devleti nin, Duraklama Dönemi ne girişindeki iç nedenler nelerdir, sıralayınız. 3. İstanbul İsyanları (Yeniçeri İsyanları)nın nedenleri nelerdir? 4. Anadolu İsyanları (Celali İsyanları)nın nedenleri nelerdir? 5. XVII. yüzyıl, Osmanlı ıslahatçıları kimlerdir, yazınız. 6. XVII. yüzyılın, Osmanlı açısından genel özellikleri nelerdir, yazınız. 7. XVII. yüzyılda Osmanlı İran savaşları sonucu imzalanan antlaşmalar nelerdir? 96
8. XVII. yüzyılda Osmanlı Lehistan ilişkileri ve yapılan antlaşmalar nelerdir? 9. Osmanlı Devleti nin, Avusturya yı Haçova Meydan Savaşı nda yenmesine karşılık acele bir şekilde Avusturya ile neden antlaşma yapmıştır? 10. II. Viyana Kuşatması nda Osmanlı Devleti nin başarısız olma nedenleri nelerdir? ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) 11. Kutsal İttifak a katılan devletler hangileridir? 12. Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti hangi devletlere nereleri vermiştir? 13. 1699 Karlofça Antlaşması nın, Osmanlı Devleti için önemini maddeler halinde yazınız. 14. Osmanlı Devleti Rusya ile İstanbul Antlaşması nı neden 1699 yılı yerine 1700 yılında imzalamıştır? 15. Osmanlı Devleti 17. yüzyılda hangi devletlerle mücadele halinde olmuştur, sıralayınız. 97
ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) ETKİNLİK - 4 1. Merkantalizm 2. Ekber ve Erşed sistemi 3. Kutsal ittifak 4. Ferhat Paşa Antlaşması 5. Mekkari KAVRAM AÇIKLAMA EŞLEŞTİRME A. Akdeniz de alınan son ada olan Girit in Osmanlılara bağlanması B. Osmanlıları Avrupa dan atmak amacıyla Papa nın çağrısı ile kurulan birlik C. Osmanlı İran arasında 1590 da yapılan Osmanlı yı Doğu da en geniş sınırlara ulaştıran Antlaşma D. Günümüz Türkiye İran sınırını çizen antlaşma E. Ticarete dayalı ekonomik yapının oluşması F. Osmanlı sülalesinden en yaşlı ve en akıllısının başa geçmesi prensibi 6. Serdar ı Ekrem 7. Koçibey Risalesi 8. Bucaş Antlaşması 9. Tarhuncu Ahmet Paşa 10. Kafes Yöntemi 11. Celali İsyanları 12. Köprülü Mehmet Paşa 13. Evliya Çelebi 14. Naima 15. Tac Mahal 16. Kuyucu Murat Paşa 17. Batıda ticari devrim 18. Vakayi Vakvakiye 19. Kasr ı Şirin Antlaşması 20. Kandiye Antlaşması G. Halk ayaklanması (Anadolu Ayaklanması) H. Çınar Olayı (Meyvesi insan olan ağaç) devlet bürokratlarının Çınar ağacına asılması I. I. Ahmet Dönemi nde sadrazamlık yaptı. Celalileri öldürülüp kuyulara atarak ayaklanmaları önledi. K. Babürlüler tarafından yapılan anıt mezar. L. XVII. yüzyılda yaşamış en ünlü Türk gezgindir. En önemli eseri Seyahatname dir. M. Osmanlı tarihinde, resmi olarak ilk vakanüvis olan kişidir. En önemli eseri Naima Tarihi dir. N. Osmanlı tarihinde, koşullar öne sürerek sadrazamlığı kabul eden kişi. O. Şehzadelerin sancağı çıkma uygulamasına son verilerek sarayda kafes denilen odada tutulması. P. Maliye yi düzenlemeye çalıştı. İlk denk bütçeyi hazırladı. Bütçe açığını kapatmak için saray masraflarını kıstı çıkarı bozulanlarca öldürüldü. R. 1672 76 yıllarında Lehistan ile yapılan antlaşma bu antlaşma ile Osmanlı batıda en geniş sınıra ulaştı. S. IV. Murat Dönemi bürokratlarından olan Koçi Bey in ülke sorunları ve çözüm yollarını gösteren rapor. T. Korumacı ekonomidir. Değerli metallerin ve hammaddenin ulusal ekonomi dışına çıkmasını engellemeyi amaçlar. U. Osmanlı da yolcu ve mal taşıma işlerini meslek edinen esnafa verilen ad V. Osmanlı Devleti nde padişahın vekili olarak savaşı yöneten kişi Sokollu (II. Selim ve III. Murat) Dönemleri nde bu ünvanı kullanmıştır. 98
ETKİNLİK - 5 ETKİNLİK - 2 YAZILI SORULARI... 1. Osmanlı Devleti nin 17. yüzyılda merkezi otoritenin bozulmasına koşut olarak çıkan ayaklanmalar hangileridir? 2. Aşağıda verilen bilgilerin doğru olanlarının başına (D) yanlış olanların başına (Y) harfi koyunuz. Newton : Yerçekimi Yasası nı bulmuştur. ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) İtri : Arap bestecidir, Tutimucizeiguyam adlı yapıtın güftesini yazmıştır. Galileo : İki kainat sistemi üzerine konuşmalar adlı yapıtı yazmıştır. Karacaoğlan : Aşk, özlem, sıla üzerine şiirler yazmıştır. Nabi : Divan, Hayrabad, Surname en önemli eserleridir. 3. II. Selim ve III. Murat ın ordunun başında sefere çıkmaması ve bütün sorumluluğun sadrazam Sokollu Mehmet Paşa ya bırakılması bir bütün olarak nasıl yorumlanmalıdır, yazınız. 4. Ocak, Devlet İçindir. anlayışı yerine Devlet, Ocak İçindir. anlayışını benimseyen yeniçeriler bu isyanları aşağıdaki Osmanlı Padişahları ndan hangisi döneminde yapmamıştır? A) II. Murat B) II. Osman C) III. Murat D) IV. Mehmet E) IV. Murat 5. On yedinci Yüzyıl da yaşamış Katip Çelebi nin en önemli yapıtları nelerdir, sıralayınız. 99
ÜNİTE 3 ARAYIŞ YILLARI (1600 1700) 6. Osmanlı ETKİNLİK ile Kutsal - 2 İttifak Devletleri arasında yapılan savaşların sonuçları hakkında bilgi veriniz. 7. Aşağıdaki sözcük yada kavramların karşısına açıklamasını yapınız. a) Ekber ve Erşad Sistemi : b) Eğri, Kanije ve Estergon : c) Nasuh Paşa Antlaşması : d) Serav Antlaşması : e) Kırpık Akçe : 8. Aşağıdakilerden hangisi, XVII. yüzyıl Osmanlı sanatında hiciv şairi olarak tanınan Nefi nin yapıtlarından biri değildir? A) Türkçe Divan B) Tuhfetül Uşşak C) Farsça Divan D) Hayriye E) Sihamıkazâ 9. I. Bugünkü Füzeciliğin babasıdır. II. 64 kg barut dolu, 7 fişekli roketle Sarayburnu açıklarından havalanmış roket barutlarının yanarak bitmesi sonucunda ilkel paraşütü ile Sinan Paşa Köşkü yakınlarında denize inmeyi başarmıştır. III. Çalışmaları IV. Murat tarafından önce ödüllendirildiyse de sonra Kırım a gönderildi. Kırım Hanı için savaşırken yaşamını yitirmiştir. Yukarıda açılım özellikleri verilen XVII. yüzyıl Osmanlı bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Langari Hasan Çelebi B) Mustafa Naimi Efendi C) Evliya Çelebi D) Itri E) Katip Çelebi 10. Aşağıdakilerden hangisi XVI. ve XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti nde Tasavvuf Edebiyatı nın öncüleri içinde sayılamaz? A) Pir Sultan Abdal B) Akşemsettin C) Hacı Bayram Veli D) Fuzuli E) Eflak Dede 100