TEMEL MALİ TABLOLAR 1.BİLANÇO Bilanço belli bir tarihte işletmenin varlıklarını ve bu varlıkların finansman kaynaklarını sınıflandırılmış olarak gösteren bir finansal durum tablosudur. Temel muhasebe ya da bilanço eşitliği uyarınca varlıkların parasal değerleri toplamı,bu varlıkların finansmanında kullanılan kaynaklar toplamına eşittir. Varlıklar başlıca iki kaynaktan finanse edilir: öz sermaye ve borçlar. Öz sermaye, varlıklar üzerinde işletme sahiplerinin,borçlar ise, alacaklıların haklarını gösterir. Buna göre bilanço eşitliği şöyle ifade edilir: VARLIKLAR = VARLIKLARIN FİNANSMAN KAYNAKLARI VARLIKLAR = ÖZ SERMAYE + BORÇLAR Bilançoda varlıklar " Aktif ", kaynaklar ise " Pasif " başlıkları altında guruplandırılır. Böylece bilanço eşitliği, AKTİF TOPLAMI = PASİF TOPLAMI şekline dönüşür. BİLANÇO DÜZENLEME EKİLLERİ Bilançolar " Hesap tipi " ve " Rapor tipi" olmak üzere iki şekilde düzenlenir. Hesap tipi bilançolarda hesapların çalışmasına paralel olarak aktif bölümü solda, pasif bölümü sağda yer alır. Varlık hesapları sürekli borç bakiyesi verdikleri için soldaki aktif içinde guruplandırılır. Borç ve sermaye hesapları da sürekli olarak alacak bakiyesi verirler ve sağdaki pasif bölüm çinde toplanırlar. Aşağıda bir hesap tipi bilanço örneği görülmektedir 1
BİLANÇO AKTİF DÖNEN VARLIKLAR Kasa ve bankalar Alacaklar Stoklar DURAN VARLIKLAR Makine ve teçhizat Birikmiş amortismanlar(-) Net makine ve teçhizat AKTİF TOPLAMI PASİF KISA VADELİ BORÇLAR Ticari borçlar Kısa vadeli banka borçları Ödenecek vergiler ÖZ KAYNAKLAR Ödenmiş sermaye Yedek akçeler Dönem Net Karı/Zararı PASİF TOPLAMI Rapor tipi bilançolarda ise,aktif bölümü üstte,pasif bölümü ise altta yer alır. Rapor tipi bilanço birden fazla döneme ait bilançonun bir arada incelenmesine olanak verdiğinden finansal analiz için daha uygundur. BİLANÇO DÜZENLEME ZAMANI VUK. nun 185. maddesi uyarınca işe başlama tarihinde ve bunu izleyen her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanterler ve bilançolar envanter defterine kaydolunur. Bu madde hükmünden anladığımıza göre,işe başlama tarihinde çıkarılan bilançoya ek olarak,yılda en az bir kere bilanço düzenlenir. Bu bilanço her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanter kayıtlarına dayanmak zorundadır. Hesap dönemi sonunda düzenlenen bu bilançoya dönem sonu bilançosu adı verilir. Dönem sonu bilançosu, izleyen dönemin açılış bilançosunu oluşturur. Bunların dışında işletmeler istedikleri zaman ara bilançosu düzenlerler. Ayrıca ihtiyaca göre,şirketin tasfiyesi durumunda,tasfiye bilançosu,başka bir şirketle birleşmesi veya katılması durumunda birleşme ve katılma bilançosu,iflas ve konkordato hallerinde ise,iflas ve konkordato bilançosu çıkarılır. 2
BİLANÇO KALEMLERİ Aktifte varlıklar likidite derecesine göre, genellikle likiditesi en yüksek kalemlerden likiditesi en düşük kaleme doğru sıralanır (1). Pasifte ise kaynaklar aktife paralel olarak, talep edilme önceliklerine, başka deyişle,vadelerine göre sınıflandırılır. AKTİFİN SINIFLANDIRILMASI Aktifte varlıklar iki ana başlık altında guruplandırılır: Dönen Varlıklar ve Duran Varlıklar. DÖNEN VARLIKLAR Dönen varlıklar, kasa ve bankalardaki nakit mevcudu ile başlar ve giderek likiditesi azalan menkul değerler, alacaklar, stoklar ve peşin ödenmiş giderler gibi kalemleri kapsar. Bu varlıkların ortak özelliği, bir hesap dönemi,ya da bir faaliyet dönemi süresi içinde nakde dönüşmeleridir. Menkul değerler ve alacaklar ile üretilen ve satılan malların niteliği ne bağlı olarak stoklar bir hesap dönemi içinde birden fazla kez nakde dönüşürler. Peşin ödenmiş giderler ise, ilgili dönemin geçmesiyle gidere dönüşür. Dönen varlıklar şu kalemlerden oluşur: HAZIR DEĞERLER Hazır değerler, işletmenin kasası ve banka hesaplarındaki istediği anda kullanabileceği nakit mevcudu, yabancı paraları ve alınan çekleri içerir. Maliye Bakanlığınca hazırlanan tekdüzen hesap planında işletme tarafından verilen çekler hazır değerlerden düşülmektedir. Bu gurupta yer alan başlıca hesaplar şunlardır: Kasa Bu hesapta kasadaki yerli ve yabancı paralar,posta pulu,damga pulu, posta havaleleri yer alır. Bir çok işletme çekleri de bu hesaba dahil etmekte ise de, çeklerin ayrı bir başlıkta toplanması gerekir. Bankalar Bu hesapta işletmenin çeşitli bankalardaki ticari ve kısa vadeli döviz mevduatı yer alır. VUK. nun 284. maddesi uyarınca kasada ve bankadaki yerli paralar itibari,yani yazılı değerleriyle, yabancı paralar 3
ise, varsa borsa rayici ile veya bilanço günündeki merkez bankası kuru üzerinden değerlenir. Bu hesapta sadece işletmenin istediği anda kullanabileceği nakit mevcuduna yer verilmeli;belli bir amaca tahsis edilmiş ve/veya bloke edilmiş paralar diğer dönen varlıklar başlığı altında guruplandırılmalıdır. Menkul Kıymetler Bu gurupta bir yıl içinde nakde çevrilecek menkul değerler yer alır. İşletmeler kısa dönemli nakit fazlasını değerlendirmek için menkul değerlere yatırım yaparlar. Menkul değer, Sermaye Piyasası Kanunu'nda, "ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan dönemsel gelir getiren, misli nitelikte kıymetli evrak" olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım kapsamına hisse senetleri ile devlet tahvili, hazine bonosu, gelir ortaklığı senetleri, ipotekli borç senedi, varlığa dayalı menkul kıymet, finansman bonosu ve çeşitli özel sektör tahvilleri gibi kamu ve özel sektör borçlanma araçları girer. İşletmeler menkul değerlere yatırım yaparken, şu hususları göz önünde bulundururlar: a. Menkul kıymetin değer kaybına uğramaması; b. İstendiği anda paraya çevrilebilmesi; c. Vergi avantajı Buna göre, fiyat dalgalanmalarına maruz olan ve istendiği anda paraya çevrilmesi her zaman mümkün olamayan hisse senetleri yerine, sabit faizli olmaları ve istendiği anda paraya çevrilebilmeleri ya da para yerine kullanılabilmeleri nedeniyle hazine bonosu ve devlet tahvillerine yatırım yapmak daha akılcı olmaktadır. Hazine bonosu ve devlet tahvilinin vergi avantajı da bulunmaktadır. Holding ve şirket guruplarına mensup firmalar için gurup şirketlerinin ve holding tahvillerini veya finansman bonolarını satın alarak kısa dönemli nakit fazlasını değerlendirmek de cazip bir seçenek olmaktadır. Bu gurup aşağıdaki hesaplardan oluşur: Hisse Senetleri Özel Kesim Tahvil Senet ve Bonoları Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonoları Diğer Menkul Kıymetler Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 4
Bilanço tarihinde menkul kıymetlerin borsa veya pazar değerlerinde sürekli veya önemli ölçüde değer azalışları meydana geldiği takdirde, bu azalış tutarı Karşılık Giderleri Hesabına borç Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabına ise alacaklı olarak kaydedilir. Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı hesabı eksi işaretle menkul kıymetlerin altında yer alır. TİCARİ ALACAKLAR Alacakları işletmenin esas faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmetin satışından doğan ticari alacaklar ve diğer alacaklar olarak sınıflandırabiliriz. Bunlar da kendi aralarında senetli ve senetsiz alacaklar olarak guruplandırılır. İşletmenin alacaklarından söz edildiğinde kastedilen müşterilerinden olan senetli ve senetsiz alacaklarıdır. Senetsiz Ticari Alacaklar - Alıcılar Senetsiz alacaklar cari hesaplarda izlenir. Bunlar birbirine güvenen alıcı ve satıcılar arasında doğan güvencesiz alacaklardır. Senetsiz alacaklar eski hesap planlarında bu hesap, bazen müşteriler, bazen de ticari alacaklar olarak yer alırdı. Maliye bakanlığınca hazırlanan tekdüzen hesap planında senetsiz alacaklar alıcılar hesabında izlenmektedir. Alacak Senetleri Alacak senetleri, belli bir vade sonunda alıcının kesin ödeme taahhüdünü içeren kıymetli evraktır. Gerekli şekil şartlarını taşıyan bir senet alacağın ispatı bakımından büyük kolaylık sağlar. Ayrıca, temerrüt durumunda İcra ve İflas Kanunu kambiyo senetlerinin icra yoluyla tahsilini hızlandıran özel hükümler getirmiştir. Senetli alacağın çok önemli bir diğer avantajı da senedin tedavül etme yeteneğidir. Alacak senetleri ciro edilerek para yerine kullanılır. Tabii bu olgu senedi ciro eden (ciranta) kişinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz; ancak,alacağa likidite kazandırır. Alacak Senetleri Reeskontu (-) Alacak senedinin üzerinde yazılı olan değer vade bitiminde tahsil edilecek tutardır. Bilanço tarihinde alacak senedinin peşin değeri daha düşüktür. Alacak senetlerini bilanço tarihindeki değerine 5
indirgemek için alacak senetleri reeskontu hesabı kullanılır. Alacak senetleri reeskontu geçici bir hesaptır. T.C. Merkez Bankası reeskont faizi üzerinden senedin vadesine kadar geçecek günler için faiz tutarı hesaplanarak bu tutar, Reeskont Faiz Giderleri Hesabı nın borcuna, Alacak Senetleri Reeskontu Hesabının alacağına yazılır. Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı, aktifte alacak senetlerinin altında eksi işaretli olarak yer alır. Böylece alacak senetleri bilançoda peşin değerleriyle yer alır. Reeskont faiz giderleri ise, gelir tablosunda, Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar gurubunda gösterilir. Verilen Depozito ve Teminatlar Ticari alacakların bir bölümü de verilen depozito ve teminatlardan oluşur: Depozitolar, işletme tarafından üçüncü kişilere bir işin yapılması için verilen ve işin yapılması yada sözleşme süresinin sona ermesi durumunda geri alınan tutarlardır. Örneğin, gümrük depozitoları, elektrik depozitoları gibi. Teminatlar ise, bir sözleşme yada diğer işlemlerin gereğinin yapılmasını garanti altına almak amacıyla üçüncü şahıslara verilen ve taahhüdün veya işin yerine getirilmesi durumunda geri alınan tutarlar veya değerlerdir. İhale teminatları, akreditif teminatları gibi... üpheli Ticari Alacaklar Karşılığı (-) Tahsili şüpheli hale gelmiş alacaklar üpheli Ticari Alacaklar Hesabında izlenir. Bunlar, dava veya icra safhasına aktarılmış, senetli ve senetsiz tüm alacaklar ile, vadesi birden fazla uzatılmış, protesto olmuş veya yazı ile birden fazla istenmiş, dava ve icra safhasına değmeyecek kadar küçük alacaklardır. üpheli alacakların tahsil edilemeyecek kısımları için şüpheli ticari alacaklar karşılığı ayrılır. Rehin veya teminata bağlanmamış alacakların tamamı için karşılık ayrılabilir. Ayrılan karşılık tutarı Karşılık Giderleri Hesabının borcuna, üpheli Ticari Alacaklar Hesabının ise alacağına kaydolunur. üpheli Ticari Alacaklar Karşılığı eksi işaretle aktifte Ticari Alacakların altında yer alır. Karşılık Giderleri ise, gelir tablosunda Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar gurubu içinde gösterilir. 6
DİĞER ALACAKLAR Bu gurupta işletmenin esas faaliyetinden kaynaklanmayan senetli ve senetsiz alacaklar yer alır. Alacak senetleri alacak senetleri reeskontu hesabıyla bilanço günündeki değerlerine indirgenir. Tahsili şüpheli olanlar için ise şüpheli alacaklar karşılığı ayrılır. Diğer alacaklar başlıca şu kalemlerden oluşur: Ortaklardan Alacaklar İştiraklerden Alacaklar Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar Personelden Alacaklar Diğer Çeşitli Alacaklar STOKLAR Stoklar işletmelerin satmak, tüketmek ve üretimde kullanmak amacıyla bulundurdukları varlıklardır. Ticari bir işletmede mal ve malzeme stoklarının yanı sıra, artık ve hurda stokları bulunur. Üretim yapan sınai işletmelerde ise hammadde ve malzeme, yarı mamul, ara mamul ve ticari mal stokları ile üretim artıkları ve hurda stokları vardır. Stoklar bilançoda şöyle sınıflandırılır: Hammadde Ve Malzeme Yarı Mamuller Ara Mamuller Mamuller Ticari Mallar Diğer Stoklar Verilen sipariş avansları bilançoda stokların en son kalemi olarak yer aldığı halde işletmenin mülkiyetinde olan mal yada malzeme stoklarını temsil etmezler. Bu kalem sadece sipariş edilen mallar için yapılmış olan ön ödemeleri gösterir. Yani aslında alacak niteliğindedirler. Bu kalemin stoklar arasında yer almasının nedeni stoklara yapılan toplam yatırımı göstermektir. 7
GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI Bu grup içinde gelecek aylara ait giderler ile gelir tahakkukları yer alır. Gelecek Aylara Ait Giderler, ilgili hesap dönemi içinde gerçekleşmesi beklenen giderler için yapılmış olan peşin ödemelerin izlendiği hesaptır. Gelir Tahakkukları ise, gerçekleşmiş olmakla birlikte kesin borç kaydı hesap döneminden sonra yapılacak gelirlerdir. Örneğin, işletmenin elinde faiz kuponu 31 Mart tan itibaren ödenecek bir tahvil olabilir. Bu durumda 31 Aralık tarihinde 9 aylık faiz geliri tahakkuk etmiştir Ancak tahvilin faizi alacağı gelecek dönemde 31 Mart tarihinde muhasebeleştirilecektir. DİĞER DÖNEN VARLIKLAR Bu gurupta yer alan hesapların başlıcaları şunlardır: İndirilecek KDV, Diğer KDV, Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Personele Verilen İş Avansları Sayım ve Tesellüm Noksanları Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar DURAN VARLIKLAR Duran varlıklar işletmede bir faaliyet döneminden uzun sürede yararlanılan veya kalan varlıklardır. Bu varlıklar şöyle sınıflandırılır: TİCARİ ALACAKLAR Bu gurupta bir yıldan uzun vadeli ticari alacaklar yer alır. Kısa vadeli alacaklarda olduğu gibi, müşterilerden olan senetsiz alacaklar Alıcılar senetli alacaklar ise Alacak Senetleri hesabında izlenir. Alacak senetlerini bilanço tarihindeki peşin değerleriyle göstermek için Alacak Senetleri Reeskontu, tahsili şüpheli hale gelen alacaklar için ise, üpheli Alacaklar Karşılığı hesapları kullanılır. Bir yıldan uzun vadeli depozito ve teminatlar Verilen Depozito ve Teminatlar hesabında izlenir. 8
DİĞER ALACAKLAR Bu kalem, işletmenin ticari işlemlerinden kaynaklanmayan bir yıldan uzun vadeli alacaklarını içerir. Bunlar; Ortaklardan Alacaklar İştiraklerden Alacaklar Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar Personelden Alacaklar Diğer Çeşitli Alacaklar olarak guruplandırılır. MALİ DURAN VARLIKLAR Mali duran varlıklar bir yıldan uzun süreli menkul kıymet yatırımları dır. Bu gurupta şu hesaplar bulunur: Bağlı Menkul Kıymetler: Bu kalem iştirak sayılabilecek çoğunluğa erişmemiş hisse senetleri ile bir yıldan uzun süre elde tutulmak amacıyla veya yasal bir zorunluluk nedeniyle yapılmış olan tahvil ve diğer menkul kıymet yatırımlarını kapsar. Bağlı Menkul Kıymetlerin pazar değerlerinde önemli ölçüde ya da sürekli bir azalma olduğu takdirde bu azalışlar Bağlı Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) Hesabında izlenir. İştirakler İştirakler işletmenin başka bir şirketin yönetiminde söz sahibi olmasını sağlayacak miktardaki hisse senedi yatırımları ile halka açık olmayan şirketlerdeki ortaklık paylarıdır. Tebliğ de bu miktar en az % 10, en fazla % 50 olarak belirlenmiştir. İştiraklere Sermaye Taahhütleri (-) İştirakte bulunulan şirketin ilk kuruluşunda ve daha sonraki sermaye artırımlarında, ortaklık payının tamamı iştirakler hesabında, henüz ödenmemiş kısmı ise, İştiraklere Sermaye Taahhütleri (-) Hesabında izlenir. İştiraklerin pazar değerlerinde önemli ölçüde ya da sürekli bir azalma olduğu takdir de bu azalışlar için İştirakler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) ayrılır. 9
Bağlı Ortaklıklar : Bu hesapta işletmenin sermayesinin %50 ve daha fazlasına sahip olduğu başka deyişle, yönetimini kontrol ettiği şirketlerdeki ortaklık payları yer alır. İştiraklerde olduğu gibi, ortaklık paylarının henüz ödenmemiş kısmı Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri (-) Hesabında izlenir. Bağlı ortaklıkların pazar değerinde meydana gelen önemli ölçüde ya da sürekli azalışlar için de Bağlı Ortaklıklar Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) ayrılır. MADDİ DURAN VARLIKLAR Maddi duran varlıklar işletmenin bir yıldan uzun süre yararlandığı fiziki varlıklarıdır. Bu varlıkların ortak özelliği, satmak amacıyla değil, işletme faaliyetlerinde kullanılmak amacıyla elde edilmeleri ve bu faaliyetler de kullanılmaları nedeniyle aşınma ve yıpranmaya tabi olmalarıdır. Bu gurupta yer alan hesaplar şunlardır: Arazi Ve Arsalar Yeraltı Ve Yerüstü Düzenleri Binalar Tesis Makine Ve Cihazlar Taşıtlar Demirbaşlar Diğer Maddi Duran Varlıklar Birikmiş Amortismanlar(-) Yapılmakta Olan Yatırımlar Verilen Avanslar Arsalar ve tarım arazileri dışındaki araziler amortismana tabi değildir. Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri işletmenin mal ve/veya hizmet üretimini gerçekleştirmesi amacıyla yeraltında ve yerüstünde inşa edilen her türlü yol, köprü, tünel,iskele, istinat ve ihata( destek ve kuşatma) duvarları,sulama sistemi,hava alanı, helikopter pisti ve benzeri yapılardır. Binalar Hesabında işletmenin her türlü binaları ve mütemmim cüzleri (işlevini yerine getirmesi için zorunlu olan tamamlayıcı parçaları) üzerlerinde kuruldukları arsa değeri ile birlikte gösterilir. 10
Tesis Makine ve Cihazlar Bu kalemde işletmenin üretim bölümlerinde kullanılan her türlü tesis, makine ve cihazlar ile bunların eklentileri yer alır. Taşıtlar, işletmenin sahip olduğu her türlü taşıt aracının izlendiği hesaptır. Demirbaşlar: Bu kalem üretim bölümleri dışında kullanılan her türlü makine ve cihazlar ile döşeme masa koltuk vb. gibi eşya ve mefruşatı içerir. Birikmiş Amortismanlar (-) Birikmiş amortismanlar, işletme faaliyetlerinde kullanılmaları sonucunda maddi duran varlıkların değerlerinde meydana geldiği varsayılan azalışlar toplamının izlendiği hesaptır. Maddi duran varlıkların değerinde meydana gelen gerçek azalışın saptanmasının güç ve çoğu zaman imkansız olması nedeniyle iktisap tarihinden itibaren geçen yıllar dikkate alınarak hesaplanan yıllık amortisman giderlerinin toplamı bu hesapta yer alır. Yapılmakta Olan Yatırımlar Yapımı henüz tamamlanmamış ve/veya tamamlandığı halde henüz kullanılabilir durumda olmayan her türlü maddi duran varlıkla ilgili malzeme,işçilik ve genel üretim giderleri bu hesapta izlenir. Varlık kullanılabilir duruma geldiğinde ilgili hesaba devredilir. Yapılmakta olan yatırımlar üzerinden amortisman ayrılmaz. Verilen Avanslar Maddi duran varlıkların satın alınması amacıyla yurt içi ve yurt dışı firmalara verilen sipariş avansları bu hesapta izlenir. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR Bu gurupta işletmenin üretim gücünün bir parçasını oluşturan haklar ile şerefiye ve birden fazla dönemle ilgili olmaları nedeniyle aktifleştirilmiş olan giderler yer alır. Bu hesaplar şunlardır: 11
Haklar erefiye Kuruluş Ve Örgütlenme Giderleri Araştırma Ve Geliştirme Giderleri Özel Maliyetler Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar Birikmiş Amortismanlar (-) Verilen Avanslar Haklar Haklar, patent, lisans, imtiyaz, marka, ticaret unvanı, franchise, telif ve benzeri hakların kaydedildikleri hesaptır. Bu hakların maliyet bedelleri kullanım süreleri belli ise bu süre içinde, belli olmadığı takdirde 5 yıl içinde eşit taksitlerle itfa edilir. erefiye erefiye, işletmenin başka bir işletmeyi tüm varlıkları ve borçları ile birlikte devralması durumunda söz konusu olur. Satın alma bedeli işletmenin işleyen teşebbüs değeridir. Bu değer işletmenin varlıklarının rayiç bedelinden yüksek olduğu zaman, aradaki fark şerefiye olarak muhasebeleştirilir. Rayiç bedelinin tespitinde satış sözleşmesinde varlıklar için biçilmiş değerler esas alınabilir. Rayiç bedel tespit edilemediği takdirde net defter değeri kullanılır. erefiye 5 yıl içinde eşit taksitlerle itfa edilir. Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri İşletmenin kurulması,genişletilmesi,yeni bir şube açılması için yapılan her türlü yasal harçlar ve diğer giderler bu hesapta izlenir. Bu harcamalar işletmenin ekonomik ömrü boyunca gelir sağlaması amacıyla yapıldığından, gerçekleştikleri dönemde gider olarak kaydedilmeyip aktifleştirilirler. İşletmenin ekonomik ömrü ise çoğu zaman belirsizdir ve sınır sız olduğu varsayılır. Bu nedenle kuruluş ve örgütlenme giderleri 5 yıl içinde eşit taksitlerle itfa edilirler. 12
Araştırma ve Geliştirme Giderleri Araştırma ve geliştirme giderleri de işletmeye uzun dönemde stratejik bir üstünlük sağlamak amacıyla yapılan, bu nedenle sadece yapıldıkları dönemin gelirinin yaratılması ile ilgili olmayan giderlerdir. Aktifleştirilen bu giderler, 5 yıl içinde eşit taksitlerle itfa edilirler. Özel Maliyetler Bu hesapta kiralanan taşınmazların işletmenin faaliyetini mümkün kılacak hale sokulması ve normal bakım ve onarım dışın da ekonomik değerlerinin arttırılması için yapılan giderler ile elde varlıkların bedeli yer alır. Bu varlıkların büyük bir bölümü kira süresinin sonunda taşınmazdan sökülüp kullanılabilecek durumda değildir. Bu nedenle fiziki varlıklar olmalarına karşın maddi olmayan duran varlıklar içinde gösterilirler. Özel maliyetler kira süresi belli ise bu süre içinde, belli olmadığı takdirde 5 yıl içinde eşit taksitlerle itfa edilirler. Verilen Avanslar, maddi olmayan duran varlıklar için verilmiş olan yurt içi ve yurt dışı avansları kapsar. ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR Maden ocakları ve doğal kaynaklar gibi tükenmeye tabi varlıkların çıkarılması, üretilmesi ve işletilmesi ile ilgili giderler bu hesapta izlenir. Bu gurupta başlıca şu hesaplar yer alır: Arama Giderleri Maden cevherlerinin ve petrol yataklarının yerlerinin tespiti ve rezerv miktarının belirlenmesi amacı ile yapılan harcamalardır. Hazırlık ve Geliştirme Giderleri Maden cevherine ve doğal kaynağa ulaşılması ve üretim yapılmasını mümkün kılmak için yapılan harcamalar bu hesapta izlenir. Diğer Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar Yukarıdaki iki guruba girmeyen özel tükenmeye tabi varlıklar la ilgili diğer harcamalar bu kalemde gösterilir. Birikmiş Tükenme Payları (-) Özel tükenmeye tabi varlıklar, işletme imtiyazı süresi veya rezervin tahmini ekonomik ömrü boyunca yıllık tükenme payı ayrılarak itfa 13
edilir. Yıllık tükenme payları birikimli olarak Birikmiş Tükenme Payları Hesabında izlenir. Bu hesap birikmiş amortismanlarda olduğu gibi aktifte eksi işaretle yer alır. Verilen Avanslar Özel tükenmeye tabi varlıklar için yapılan ön ödemeler bu hesapta izlenir. GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI Bu gurupta iki tür hesap yer alır: Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları Gelecek Yıllara Ait Giderler,ilgili hesap döneminde ödenmiş olmakla birlikte gelecek yıllarda tahakkuk edecek giderlerin izlendiği hesaptır. Gelir Tahakkukları ise fiilen gerçekleşmiş olmakla birlikte üçüncü kişiler adına borç kaydı daha sonraki yıllarda yapılacak olan gelirlerdir. DİĞER DURAN VARLIKLAR Bu gurup içinde şu hesaplar yer alır: Gelecek Yıllarda İndirilecek KDV Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar Elden Çıkarılacak Stoklar ve Diğer Duran Varlıklar Diğer Çeşitli Duran Varlıklar Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) Birikmiş Amortismanlar (-) PASİFİN SINIFLANDIRILMASI Pasifte kaynaklar vadelerine göre Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar, Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar ve Öz Sermaye olarak sınıflandırılır. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR Kısa vadeli yabancı kaynaklar, işletmenin vadeleri bir yıla kadar olan borçlarıdır. Bu borçlar şu şekilde sınıflandırılır: 14
Mali Borçlar Ticari Borçlar Diğer Borçlar Alınan Avanslar Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler Borç ve Gider Karşılıkları Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar MALİ BORÇLAR Mali borçlar işletmenin nakit olarak sağladığı borçlardır. Bu gurupta, bankalar ve diğer kredi kurumlarından sağlanan kısa vadeli krediler ile menkul kıymet ihraçları yoluyla para piyasasından sağlanan kaynaklar ve uzun vadeli mali borçların anapara taksit ve faizleri yer alır. Banka Kredileri Bu hesapta bankalar ve diğer kredi kurumlarından sağlanan bir yıla kadar vadeli krediler izlenir. Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri Uzun vadeli kredilerin cari dönemde ödenmesi gereken anapara taksitleri ve faizleri kısa vadeli borç olarak kabul edilir. Çıkarılmış Bonolar ve Senetler Bu hesapta finansman bonoları,banka bonoları ve benzeri menkul kıymetlerin ihracı yoluyla sağlanan kaynaklar yer alır. Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler Çıkarılmış bono ve senetler kapsamına girmeyen diğer menkul kıymet ihraçları bu hesapta izlenir. Menkul Kıymet İhraç Farkları (-) İskontolu olarak satılan menkul kıymetlerin nominal değerleri ile satış değerleri arasındaki olumsuz fark bu hesapta yer alır. Finansman gideri olarak kabul edilen bu iskonto tutarları Finansman Giderleri Hesabının borcuna, Menkul Kıymet İhraç Farkları Hesabının alacağına yazılır. Uzun vadeli menkul kıymet ihraçlarına ilişkin iskonto tutarlarının cari döneme isabet eden kısmı da yine bu hesapta izlenir. 15
Diğer Mali Borçlar Yukarıda belirtilenlerin dışında kalan diğer mali borçlar bu hesapta izlenir. TİCARİ BORÇLAR Ticari borçlar,işletmenin ana faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmetlerin üretilmesi için gerekli olan hammadde, malzeme ticari mal ve hizmetlerin vadeli alımları nedeniyle satıcılara olan senetli ve senetsiz borçlarıdır. Bu gurupta yer alan hesaplar şunlardır: Satıcılar Borç Senetleri Borç Senetleri Reeskontu (-) Alınan Depozito ve Teminatlar Diğer Ticari Borçlar Satıcılar Hesabında satıcılara olan senetsiz borçlar izlenir. Borç Senetleri Senetle güvence altına alınmış ticari borçlar bu hesapta yer alır. Borç Senetleri Reeskontu (-) Borç senetlerinin üzerinde yazılı olan tutar vade bitimindeki değerlerini gösterir. Bu senetleri bilançonun düzenlendiği tarihteki değerleri ile göstermek için Borç Senetleri Reeskontu Hesabı kullanılır. Senedin nominal değeri ile bilanço tarihindeki peşin değeri arasındaki fark, Borç Senetleri Reeskontu Hesabının borcuna, Reeskont Faiz Gelirleri Hesabının alacağına yazılır. İzleyen hesap döneminin başında reeskont tutarı Reeskont Faiz Giderleri Hesabının borcuna, Borç Senetleri Reeskontu Hesabının alacağına yazılarak hesap kapatılır. Alınan Depozito ve Teminatlar Ana faaliyet konusu ile ilgili olarak alınan depozito ve teminatlar bu hesapta izlenir. Diğer Ticari Borçlar Yukarıda sözü edilenlerin dışında kalan ticari borçlar bu hesapta yer alır. 16
DİĞER BORÇLAR İşletmenin esas faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmetlerin üretilmesi ile ilgili olmayan faaliyetlerinden doğan kısa vadeli borçları bu hesap gurubunda izlenir. Bu hesaplar şöyle sınıflandırılmıştır: Ortaklara Borçlar İşletmenin esas faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmetlerin alımı dışındaki nedenlerden ortaklarına olan borçları, örneğin kar payı borçları bu hesapta izlenir. İştiraklere Borçlar İştiraklere olan ticari işlemlerden ve sermaye taahhütlerinden kaynaklanmayan borçlar bu hesapta yer alır. Bağlı Ortaklıklara Borçlar Bağlı Ortaklıklara olan ticari işlemlerden ve sermaye taahhütlerinden kaynaklanmayan borçlar bu hesapta izlenir. Personele Borçlar Personele olan çeşitli borçlar bu hesapta izlenir. Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-) Bu hesap, diğer borçlar içinde senetli olanları bilanço tarihindeki değerleri ile göstermek amacıyla kullanılır. Diğer Çeşitli Borçlar Yukarıda sayılan hesaplar kapsamına girmeyen ticari olmayan borçlar bu hesapta izlenir. ALINAN AVANSLAR Satış sözleşmeleri ve başka nedenlerle alınan avanslar bu hesapta izlenir. Bu gurupta yer alan alt hesaplar şunlardır: Alınan Sipariş Avansları Alınan Diğer Avanslar ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER Tahakkuk etmiş fakat ödenmemiş olan her türlü vergi, resim, harç borçları ile sigorta primi, sendika aidatı, icra taksiti ve benzeri 17
yükümlülükler bu hesap gurubunda yer alır. Bu gurupta şu alt hesaplar bulunur: Ödenecek Vergi ve Fonlar Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Vadesi Geçmiş Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler Ödenecek Diğer Yükümlülükler BORÇ VE GİDER KAR ILIKLARI Bu hesap gurubunda,bilanço tarihinde gerçekleştiği halde kesin tutarı bilinmeyen, kesin tutarı belli olduğu halde henüz gerçekleşmemiş olan,veya ne zaman gerçekleşeceği ve kesin tutarları belli olmayan kısa vadeli borçlar ve/veya giderler için ayrılan karşılıklar yer alır. Bu gurupta bulunan alt hesaplar şunlardır: Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal yükümlülük Karşılıkları Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükleri (-) Kıdem Tazminatı Karşılığı Maliyet Giderleri Karşılığı Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal yükümlülük Karşılıkları Bilanço tarihinde dönem karı kesin olarak belirlenmekle birlikte vergi borcu henüz tahakkuk etmemiştir. Dönem karı esas alınarak belirlenen kurumlar vergisi ve kurum gelir vergisi matrahları üzerinden hesaplanan kurumlar vergisi ve kurum gelir vergisi ile bu vergiler üzerinden ayrılan kurumlar vergisi fonu ve kurum gelir vergisi fonları için ayrılan karşılıklar bu hesapta izlenir. Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükleri (-) Vergi yasaları gereğince peşin ödenen kurumlar ve gelir vergileri ile bunlara bağlı diğer yükümlülükler bu hesapta izlenir. Dönem içinde vergi ve fonların peşin ödenen tutarları Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar Hesabının borcuna kaydolunur. Dönem sonunda bu hesabın bakiyesi Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükleri bilanço hesabına aktarılır. Bu hesabın bakiyesi ise pasifte eksi işaretle Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Karşılığı Hesabının altında yer alır. 18
Kıdem Tazminatı Karşılığı Cari dönemde gerçekleşeceği tahmin edilen kıdem tazminatı ödemeleri için ayrılan karşılık tutarı bu hesapta izlenir. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Kısa vadeli diğer borç ve gider karşılıkları bu hesapta izlenir. GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI Bu başlık altında iki tür hesap gurubu yer alır. Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları Gelecek Aylara Ait Gelirler Cari dönemde tahsil edildiği halde gelecek dönemde tahakkuk edecek gelirler bu hesapta izlenir. Gider Tahakkukları Bu hesapta ise cari dönemde gerçekleştiği halde ödenmesi gelecek aylarda yapılacak olan giderler yer alır. DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR Bu gurupta yer alan başlıca hesaplar şunlardır: Hesaplanan KDV Diğer KDV Sayım ve Tesellüm Fazlaları Diğer Çeşitli Yabancı Kaynaklar Hesaplanan KDV Bu hesapta satılan mal ve hizmet bedelleri üzerinden hesaplanan KDV tutarı yer alır. Bu hesabın bakiyesi İndirilecek KDV Hesabının bakiyesi ile karşılaştırılarak indirilecek KDV yi aşan kısım Ödenecek KDV Hesabına devredilerek ödenir. Diğer KDV Bu hesapta teşvikli yatırım mallarının ithalinden doğan ve ertelenen katma değer vergisi ile ihraç kaydıyla satış nedeniyle ertelenen ve terkin edilecek KDV yer alır. 19
Sayım ve Tesellüm Fazlaları Sayım ve tesellüm fazlaları sebepleri bulununcaya kadar bu hesapta izlenir. Diğer Çeşitli Yabancı Kaynaklar Yukarıdakiler dışında kalan diğer kısa vadeli yabancı kaynaklar bu hesapta yer alır. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR Bir yıldan uzun vadeli borçlar uzun vadeli yabancı kaynaklar başlığı altında toplanır. Uzun vadeli yabancı kaynaklar kendi aralarında şu şekilde guruplandırılır: Mali Borçlar Ticari Borçlar Diğer Borçlar Alınan Avanslar Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler Borç ve Gider Karşılıkları Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Mali Borçlar Mali borçlar, bilanço tarihinde vadesine bir yıldan uzun zaman kalan nakden alınmış olan borçlardır. Bu gurup içinde bulunan hesaplar şunlardır: Banka Kredileri Çıkarılmış Tahviller Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler Menkul Kıymetler İhraç Farkı (-) Diğer Mali Borçlar Banka Kredileri Banka kredileri,banka ve diğer finansal kuruluşlardan alınan bir yıldan uzun vadeli kredilerdir. Bu kredilerin bir yıl içinde ödenmesi gereken faizleri ve anapara taksitleri, kısa vadeli mali borçlar arasında gösterilir. Çıkarılmış Tahviller İşletme tarafından ihraç edilen vadesi bir yılı aşan tahviller bu hesapta izlenir. 20
Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler Bu hesapta işletme tarafından ihraç edilen vadesi bir yılı aşan borçlanma araçları yer alır. Menkul Kıymetler İhraç Farkı (-) Nominal değerin altında satılan tahvil ve diğer borçlanma araçlarının,nominal değerleri ile satış fiyatı arasındaki farkın gelecek yıllara ait kısmı bu hesapta yer alır. Satış tarihinde nominal değer ile satış değeri arasındaki olumsuz fark bu hesabın borcuna kaydedilir. Bu farkların cari döneme isabet eden bölümü bilanço tarihinde 308 numaralı Menkul Kıymetler İhraç Farkı Hesabının alacağına aktarılır.308 numaralı Menkul Kıymetler İhraç Farkı Hesabı ise Finansman Giderleri Hesabı ile karşılıklı çalıştırılarak yok edilir. Diğer Mali Borçlar Yukarıdaki hesapların kapsamına girmeyen mali borçlar bu hesapta izlenir. Ticari Borçlar Bu gurupta, bilanço tarihinde vadelerine bir yıldan fazla süre bulunan ticari borçlar yer alır. Uzun vadeli ticari borçlar kısa vadeli ticari borçlara paralel olarak aşağıdaki hesaplarda izlenir: Satıcılar Borç Senetleri Borç Senetleri Reeskontu (-) Alınan Depozito ve Teminatlar Diğer Ticari Borçlar Satıcılar Bu hesapta işletmenini esas faaliyet konusu mal ve hizmeti üretmesi için alım yaptığı satıcılara olan bir yıldan uzun vadeli senetsiz borçları yer alır. Borç Senetleri Esas faaliyet konusundan kaynaklanan bir yıldan uzun vadeli borç senetleri bu hesapta izlenir. Borç Senetleri Reeskontu (-) Bu hesap bir yıldan uzun vadeli borç senetlerini bilanço tarihindeki peşin değerleri ile göstermek amacıyla kullanılır. 21
Alınan Depozito ve Teminatlar Vadeleri bir yıldan uzun depozito ve teminatlar bu hesapta izlenir. Diğer Ticari Borçlar Yukarıda açıklananlar dışındaki ticari borçlar bu hesapta yer alır. DİĞER BORÇLAR İşletmenin esas faaliyeti ile ilgili olmayan konulardan kaynaklanan bir yıldan uzun vadeli borçları bu gurupta yer alır. Bunlar borcun kaynağına göre şöyle sınıflandırılmışlardır: Ortaklara Borçlar İştiraklere Borçlar Bağlı Ortaklıklara Borçlar Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-) Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Borçlar Diğer Çeşitli Borçlar Ortaklara Borçlar, İştiraklere Borçlar ve Bağlı Ortaklıklara Borçlar: İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri nedeniyle ortaklarına, iştiraklerine ve bağlı ortaklıklarına borçlu olduğu bir yıldan uzun vadeli tutarlardır. Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-) Bu hesap, diğer borçlardan senede bağlı olanları bilanço tarihindeki peşin değerleri ile göstermek amacıyla kullanılır. Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Borçlar İşletmenin kamuya olan ertelenmiş veya takside bağlanmış vergi ve benzeri borçları bu hesapta izlenir. Diğer Çeşitli Borçlar Diğer Çeşitli Borçlar,yukarıda belirtilen diğer borçların kapsamına girmeyen bir yıldan uzun vadeli borçların yer aldığı hesaptır. ALINAN AVANSLAR Satış avansları ve diğer işlemlerle ilgili olarak alınan avanslar bu gurupta yer alır. Bunlardan satış avansları alınan sipariş avansları diğerleri ise alınan diğer avanslar hesaplarında izlenir. 22
BORÇ VE GİDER KAR ILIKLARI Bu gurupta, uzun vadeli borçlar ile bir yıldan daha geç bir zamanda gerçekleşmesi beklenen giderler için ayrılan karşılıklar yer alır. Bunlar şöyle sınıflandırılmıştır: Kıdem Tazminatı Karşılığı Diğer Borç ve Gider Karşılıkları GELECEK YILLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI Bu başlık altında iki tür hesap gurubu yer alır. Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları Gelecek Yıllara Ait Gelirler Cari dönemde tahsil edildiği halde bir yıldan uzun bir gelecekte tahakkuk edecek gelirler bu hesapta izlenir. Gider Tahakkukları Bu hesapta ise cari dönemde gerçekleştiği halde ödenmesi gelecek yıllarda yapılacak olan giderler yer alır. DİĞER UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR Mali, ticari ve diğer borçlar gurupları kapsamına girmeyen uzun vadeli yabancı kaynaklar bu gurupta izlenir. ÖZ KAYNAKLAR Öz kaynaklar işletmenin varlıkları üzerinde işletme sahiplerinin haklarını temsil eder ve şu kalemlerden oluşur: Ödenmiş Sermaye Sermaye Yedekleri Kar Yedekleri Özel Fonlar Geçmiş Yıllar Zararları Geçmiş Yıllar Karları( Kalan Kısım) Dönem Net Karı Veya Dönem Zararı (-) Bu hesap guruplarını sırasıyla ele alalım: 23
ÖDENMİ SERMAYE Ödenmiş sermaye, sermaye hesabından ödenmemiş sermaye düşülerek bulunmaktadır. Sermaye İşletmenin ana sözleşmesinde belirtilen ve ticaret siciline tescil edilen veya işletmeye tahsis edilen sermaye tutarıdır. Kayıtlı sermaye sistemine tabi şirketlerde bilançoda çıkarılmış sermaye yer alır; kayıtlı sermaye ise dipnotlarda gösteri lir. Sermaye hesabı, ihraç edilen hisse sayısı ile nominal değerin çarpımını gösterir. Ödenmemiş Sermaye Sermayenin ortaklar tarafından taahhüt edilen fakat henüz ödenmemiş olan kısmıdır. SERMAYE YEDEKLERİ Bu gurupta hisse senedi ihraç primleri, hisse senedi iptal karları maddi duran varlıklarda ve iştiraklerde yeniden değerleme değer artışları ile diğer sermaye yedekleri yer alır. Hisse Senedi İhraç Primleri Yeni ihraç edilen hisse senetlerinin pazar değerleri ile nominal değerleri arasındaki farkın kaydedildiği hesaptır. Sermaye artırımlarında mevcut hisselerin sahiplerine rüçhan hakları genellikle nominal değer üzerinden kullandırılmakta, rüçhan hakkını kullanmayan ortakların payına düşen hisse senetleri ise piyasa değeri üzerinden halka arzedilmektedir. Hisse senedi ihraç primleri, piyasa değeri ile nominal değer arasındaki fark ile bu şekilde halka arzedilen hisselerin sayısının çarpımına eşittir. Hisse Senedi İptal Karları İptal edilen hisse senetlerinin bedellerine mahsuben yapılan ödemelerin, bunların yerine çıkarılan hisse senetlerinden elde edilen hasılat noksanı kapatıldıktan sonra artan kısmın bu hesapta izlenir. Maddi Duran Varlık Yeniden Değerleme Artışları Yeniden değerleme sonucunda maddi duran varlıkların değerinde oluşan net artışlar bu hesaba kaydedilir. Bunu bir örnekle açıklayalım: 24
Dönem Başı Değerleme Dönem Sonu Değer Katsayısı Değer MDV 1 000 1.90 1900 Birikmiş Amortismanlar (500) 1.90 (950) --------- ---------- Net MDV 500 950 Yeniden Değerleme Değer Artışı : 950-500 = 450 İştirakler Yeniden Değerleme Artışları İşletmenin bağlı menkul kıymetleri arasında gösterilen hisse senetlerini ihraç eden firmalar ile iştirakleri ve bağlı ortaklıkları yeniden değerleme değer artışlarını sermaye eklediklerinde işletmeye bedelsiz olarak verilen hisse senetlerinin bedeli bu hesapta izlenir. Diğer Sermaye Yedekleri Yukarıdaki başlıklar altına girmeyen sermaye yedekleri bu hesapta yer alır. KAR YEDEKLERİ Kar yedekleri, net kardan yasa, ana sözleşme hükümleri uyarınca ve/veya genel kurul kararı ile ayrılan tutarlardır. Bu gurup içinde aşağıdaki hesaplar yer alır: Yasal Yedekler Statü Yedekleri Olağanüstü Yedekler Diğer Kar Yedekleri Özel Fonlar Yasal Yedekler Yasal yedekler TTK nun 466. maddesinin birinci bendi uyarınca ayrılan yedek akçelerden oluşur. TTK 466/1 e göre her yıl net karın 1/5 i ödenmiş sermayenin 1/5 ine ulaşıncaya kadar yasal yedek akçe (umumi yedek akçe) olarak ayrılmak zorundadır. Net kardan Birinci yedek akçeye ek olarak hisse sahiplerine % 5 oranında kar payı 25
ayrıldıktan sonra, dağıtılması kararlaştı rılan kısmın % 10 u da yasal yedek akçe olarak ayrılır. Statü Yedekleri Anasözleşme hükümleri uyarınca ayrılan yedek akçelerdir. TTK 467. de İhtiyari Yedek Akçe adı altında düzenlenmiştir. Olağanüstü Yedekler Ortaklar genel kurulu kararı sonucunda ayrılmasına karar verilen yedek akçelerdir. Diğer Kar Yedekleri Yukarıdaki sınıflamalara girmeyen kar yedekleri bu hesapta izlenir. Özel Fonlar Bu hesapta işletmede bırakılması ve tasarrufu zorunlu yasal fonlar ve başka amaçlarla ayrılan fonlar ( örneğin, yenileme fonu) yer alır. GEÇMİ YIL KARLARI Bu hesabın adını geçmiş yıl karlarından kalan olarak düzeltmek daha doğru olacaktır. Geçmiş yıl karlarından ortaklara dağıtılacak tutarlar dağıtılıp, yasal,statü ve olağanüstü yedekler ve özel fonlar ayrıldıktan sonra kalan olursa bu hesapta izlenir. GEÇMİ YIL ZARARLARI (-) Geçmiş yıllarda ortaya çıkan dönem zararları izleyen dönem lerdeki karlarla kapatılıncaya kadar bakiye olarak bu hesapta gösterilir. Beşinci yıl sonunda kapatılamayan zararlar izleyen dönemin karından düşülemez ve bilançoda yeralmaz. DÖNEM NET KARI / (ZARARI) Bilanço dönemine ait net kar, Dönem Net Karı Hesabında gösterilir. 26
Dönem Net Zararı (-) Hesap dönemi zararla sonuçlandığı takdirde bu tutar eksi işaretle özkaynaklar gurubu içinde gösterilir. BİLANÇO DİPNOTLARI Bilançoda ek bilgi olarak aşağıdaki dipnotlar yer alır: 1. Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş ortaklıklarda kayıtlı sermaye tavanı. 2. Yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile genel müdür, genel koordinatör, genel müdür yardımcıları ve genel sekreter gibi üst yöneticilere: a. Cari dönemde verilen her çeşit avans ve borcun toplam tutarı; b. Cari dönem sonundaki avans ve borcun bakiyesi. 3. Aktif değerlerin toplam sigorta tutarı. 4. Alacaklar için alınmış ipotek ve teminatların toplam tutarı. 5. Yabancı kaynaklar için verilmiş ipotek ve teminatların toplam tutarı. 6. Pasifte yeralmayan taahhütlerin toplam tutarı. 7. Kasa ve bankalardaki döviz mevcutları. 8. Yurt dışından alacaklar( avanslar dahil). 9. Yurt dışına borçlar( avanslar dahil). 10.Tedavüldeki tahvil ve finansman bonolarından banka garantili olanların tutarı. 11. Cari ve gelecek dönemde yararlanılacak yatırım indiriminin toplam tutarı. 12. Tedavüldeki tahvillerden hisse senedine dönüştürülebilir niteliktekilerin tutarı. 27
13. Sermayeyi temsil hisse senetlerinin dökümü. 14. Cari dönemde ihraç edilmiş hisse senedi tutarı. 15. İşletme sahibinin veya sermayesinin % 10 ve daha fazlasına sahip ortaklarının adları, pay oranları ve sahip oldukları pay tutarları. 16. Sermayesinin % 10 ve daha fazlasına sahip olunan iştirakler ile müessese ve bağlı ortaklıklarının adları, pay oranları, toplam sermayeleri ve son dönem karları. 17. Stok değerleme yöntemi. a. Cari dönemde uygulanan yöntem. b. Önceki dönemde uygulanan yöntem. c. Varsa, cari dönemdeki yöntem değişikliğinin stoklarda meydana getirdiği artış veya azalış tutarı. 18. Cari dönemdeki maddi duran varlık hareketleri: a. Satın alınan, imal veya inşa edilen maddi duran varlıkların maliyeti; b. Elden çıkarılan veya hurdaya ayrılan maddi duran varlıkların maliyeti; c. Cari dönemde ortaya çıkan yeniden değerleme artışları tutarı: i. Varlık maliyetlerinde, ii. Birikmiş amortismanlarda. 19. Ana kuruluş, bağlı ortaklık ve iştiraklerin ticari alacak ve ticari borçlar içindeki payı. 20. Cari dönemdeki ortalama toplam personel sayısı. 21. Bilanço tarihinden sonra ortaya çıkan ve açıklamayı gerektiren hususlara ilişkin bilgi. 22. Belli bir öneme sahip olan,ancak tutarları tahmin edilemeyen şarta bağlı zararlar ile her türlü şarta bağlı kazançlara ilişkin bilgi.( İşletmeyi borç altına sokacak ve dönem sonucunu etkileyebilecek hukuki ihtilafların mahiyeti bu bölümde açıklanır.) 28
23. İşletmenin gayrı safi kar oranları üzerinde önemli ölçüde etkide bulunan muhasebe tahminlerinde değişiklikler ilişkin bilgi ve bunların parasal etkileri. 24. Bankalardaki mevduatın bloke olanlarına ilişkin tutarlar. 25. Menkul kıymetler ve bağlı menkul kıymetler içinde yeralıp, işletmenin ortakları, iştirakleri ve bağlı ortaklıkları tarafından çıkarılmış bulunan menkul kıymet tutarı ve bunları çıkaran ortaklıklar. 26. İştirakleri ve bağlı ortaklıklarda içsel kaynaklardan yapılan sermaye arttırımı nedeniyle elde edilen bedelsiz hisse tutarı. 27. Kısa ve uzun vadeli kredilerle ilgili olarak alınan kredilerin ve çıkarılmış menkul kıymetlerin ( katılma intifa senedi dahil) kredi ve menkul kıymet türleri itibariyle tahakkuk etmemiş gelecek döneme ilişkin faiz borçları tutarları. 28. Ortaklar,iştirakler ve bağlı ortaklıklar lehine verilen garanti, taahhüt, kefalet aval, ciro gibi yükümlülüklerin tutarı. 29. Mali tabloları önemli ölçüde etkileyen ya da mali tabloların açık ve anlaşılabilir olması açısından açıklanması gerekli diğer hususlar. 30. Bilançonun onaylanarak kesinleştiği tarih. 29
30