BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE GÜVENLİK TEDBİRLERİ Bakım ve onarım hizmetleri; makine,tezgah ve tesislerin daha uzun sürelerle, arızasız ve problemsiz olarak çalışması; beklenmedik arızalar sebebiyle tehlikeli durumların ortaya çıkmaması; istenmeyen olaylara, kazalara, yaralanmalara, malzeme hasarlarına, zaman kaybına, üretim kaybına sebep olmaması için yapılan planlı ve düzenli çalışmalardır. Bakım ve onarım işlerinin yapılmasında umulan faydalar: 1-Sistemin çalıģmasını sağlamak, 2-Tesisin ömrünü uzatmak, 3-Arıza ve kaza olmadan tesbit yapıp tedbir almak, EskimiĢ, yıpranmıģ, ömrü bitmiģ parçaları değiģtirmek. Bakım çeşitleri: 1- Arıza vuku buldukça (problem ortaya çıktıkça) yapılan bakım ve onarım, 2- Problem ortaya çıkmadan yapılan (Programlı) bakım ve onarım, a) Parça değiģikliği yapmadan bakım, b) Ömrü bitmiģ parçalar değiģtirilerek yapılan bakım, Periyodik bakımlar : Makine ve tesislerin ömrünün uzamasına katkıda bulunur. Beklenmedik arızalar sebebiyle kazalara sebebiyet verilmesini önler, can güvenliğini sağlar. Ancak yapılan istatistikler, ve edindiğimiz tecrübeler, tamir, bakım ve onarım çalıģmaları esnasında çok fazla sayıda kazaların meydana geldiğini göstermektedir. Bu kazalar, tamir ve bakım çalıģmalarının yeterli emniyet tedbiri alınmadan yapılmıģ olmasından kaynaklanmaktadır. Bu sebeple, Bakım ve onarım faaliyetlerinin planlı, programlı olarak yapılması gerekmektedir. 1
ĠĢyerlerinde, bakım onarım iģlemleri için bir sistem yerleģtirilmeli, TALİMATLAR ve YÖNERGELER HAZIRLANMALIDIR. Sözlü emirler, yanlıģ duymalara ve yanlıģ anlaģılmalara sebep olabileceğinden dolayı, insan hayatının söz konusu olduğu durumlarda güvenilir değildir. Etkili kontrol, yazılı bir sistemle sağlanmalıdır. Ancak yazılı bir yönergenin tek baģına kazaları önleyemeyeceği hususuna dikkat edilmelidir. Yönergelerin yanında, Eğitim ve denetim hizmetleri asla göz ardı edilmemelidir. Muayene ve bakım programı, makineleri, aletleri ve koruyucuları GÜVENLĠ ÇALIġMA DURUMUNDA TUTACAK Ģekilde yapılmalıdır. Yönergelerde ve talimatlarda, çalıģma izin Ģartları net olarak belirlenmeli, iģi yapanların, bundan sorumlu olanların, böyle izinleri imzalayacak kiģilerin açık ve net bir Ģekilde belirlenmesi, bu kiģilerin de doğru ve etkin karar vermeleri gerekmektedir. Bakım onarım çalışmalarına izin verilmesi hususunda bir sistem kurulmalıdır. Bu sistemde; yöneticilerin, iģçilerin, müteahhitlerin ve diğer Ģahısların uymaları gerekli tedbirler ve Ģartlar açık ve net bir Ģekilde belirlenmelidir. Bu sistemde; Yapılacak iģ, ĠĢi kimin denetleyeceği, Alınacak güvenlik tedbirleri, ĠĢe baģlamadan önce çalıģanlar tarafından alınacak gerekli tedbirler,(örneğin; fiziksel kilitleme aygıtlarının takılması, tehlike uyarı levhalarının asılması gibi) ÇalıĢma alanının güvenli olup olmadığının tespiti ve güvenli hale getirilmesi, ÇalıĢma izninin kaldırılmasından önce yapılması gerekli iģlemlerin belirtilmesi, bu iģlemlerin kimler tarafından yapılacağının açık olarak yazılması, belge sisteminin yerleģtirilmesi, gerekmektedir. Bu Ģekilde uygun bir sistemle, planlı ve programlı yapılan çalıģmalarda: ĠĢ veriminin artması sağlanır; Malzeme kayıpları en aza indirilir, Ġsraf önlenir, Her Ģeyin en iyi Ģekilde ve en verimli Ģekilde kullanılması sağlanır, ÇalıĢanların GÜVENİ kazanılmış olur. Bakım ve onarım iģlerinin yapılması belli bir izin prosedürüne bağlanmalıdır. ÇalıĢmaya izin Ģartlarının tasarımı, belirlenmesi, RĠSKĠN TÜRÜNE VE DERECESĠNE, ĠġĠN KARMAġIKLIĞINA VE ĠLGĠLĠ ENDÜSTRĠ KOLUNA göre yapılmalıdır. Bakım ekibine; 2
Makinelerin korunması ilkeleri, Elektrik ve mekanik güvenlik, Bakım iģlerinde çalıģma izni, hususlarında yeterli eğitim verilmelidir. Eğitimle yetinmemeli, mutlaka etkili bir DENETİM SİSTEMİ kurulmalıdır. Otokontrol mekanizmaları geliģtirilmelidir. Çünkü insanlar sadece bilmedikleri için hata yapmazlar. Daha çok bildikleri konularda, yanlıģ ve hatalı olduklarını bile bile hata yaparlar, yanlıģ yaparlar. Bu tür yanlıģların yapılmaması için de uygun denetim mekanizmalarının geliģtirilmesi, kurulması, çalıģtırılması gereklidir. Bakım ve onarım çalıģmalarında, önceden planlanmamıģ, Beklenmedik bir zamanda meydana gelen bir arızayı giderirken, kaza riski daha fazladır. Çünkü ani durumlarda, gerekli malzemeler temin edilememekte, uygun olmayan malzeme ile çalıģılması, zorunluluğu ortaya çıkabilmekte ve dolaysıyla kazalara zemin hazırlanmıģ olmaktadır. Bir diğer sakınca da, uygun ve yeterli eğitimi olan ekiplerin oluģturulamamasıdır. Uygun ekiplerin oluģturulamaması yine kazalara davetiye çıkarmaktadır. Plansız olarak yapılan bakım ve onarım çalıģmalarının bir diğer mahsuru ise yapılan çalıģmalar esnasında uygun izin prosedürünün uygulanmamıģ, olması, yetkililerin haberdar edilememiģ olması, dolaysıyla yetkili teknik eleman nezaretinin mevcut olmaması ve gerekli emniyet tedbirlerinin kamil manada alınamamıģ olması sebebiyle kazalara sebep olunmasıdır. Bu sebeple bakım ve onarım çalıģmalarının planlı ve programlı olarak yapılmasına gayret gösterilmelidir. Planlı ve programlı bakım ve onarım çalıģmalarının düzgün olarak yapılması durumunda, beklenmedik arızalar en aza indirilmiģ olacaktır. Her Ģeye rağmen ortaya çıkabilecek, arızalar tahmin edilerek, bu durumlarda yapılacak iģlemler önceden planlanmalı, ekstra durumlar karģısında yapılacak iģlemler önceden tasarlanmalı, gerekli malzeme ve personelin nasıl tedarik edileceği planlanmalıdır. Bakım ve onarım işlerindeki kazalar, en çok, İŞE BAŞLAMADAN ÖNCE ve İŞİN BİTİMİNDE meydana gelmektedir. Bu sebeple bakım ve onarım iģlerine baģlamadan önce gerekli tedbirlerin alınması, tehlikelerin gözlenmesi, iģe apar topar giriģilmemesi gerekmektedir. ĠĢin bitiminde ise, yine gerekli kontrollerin yapılması, sökülmüģ veya bozulmuģ koruyucu sistemlerin yerine yerleģtirilmesi, düzeltilmesi, bütün bu tedbirlerde sonra çalıģmaya baģlanılması gereklidir. 3
Kazaların bir kısmı da, bakım ve onarım sonrası, yapılan normal çalıģmalarda meydana gelmektedir. Bakım ve onarım esnasında yapılmış olan değişikliklerden operatörün haberdar edilmemesi bu tür kazalara sebebiyet vermektedir. Bakım ve onarımlarda tespit edilen önemli hususların kayda alınması, daha sonraki kontrollerde bu kayıtlara dikkat edilmesi gereklidir. Makine tezgah ve tesislerde normal çalıģmalar esnasında görülen değiģik durumlar, arızalar, kayda alınmalı, büyük revizyon ve bakım çalıģmaları esnasında bu kayıtlardan istifade edilmelidir. ĠĢyerinde bu tür kayıt sisteminin oluģturulmaması, ĠĢletmeleri ve idarecileri Ģahısların hafızalarına bağımlı kılar. Halbuki ĠĢletmelerin, Ģahıslara ve Ģahısların hafızalarına güvenerek çalıģması doğru değildir. ġahısların hafızaları yanılabilir, Ģahıslar geçici olabilir, her zaman iģyerinde mevcut olmayabilir. Fakat iģyerinin sürekli veya uzun ömürlü olması isteniyorsa KAYIT SİSTEMİ YERLEŞTİRİLMELİDİR. Bu kayıt sistemi yeterli seviyede olmalıdır. Bürokrasiyi çok fazla artırmamalı, buna mukabil bazı bilgilerin unutulup kaybolmasına sebep olmamalıdır. ĠĢyerinde uygun bir kayıt sisteminin, belge sisteminin kurulması, bilgi akıģının güvenli ve sürekli bir Ģekilde sağlanmıģ olması, MÜESSESE OLMANIN ŞARTIDIR. Aksi halde, iģler, el yordamı ile, kiģilerin Ģahsi gayretleri ile, omuz gücü ile yürütülüyor demektir ki, bu yürümenin ve yürütmenin sürekli olması mümkün değildir. Çünkü kiģilere bağımlıdır. KiĢiler ise geçicidir. Bakım ve onarımlar, UZMAN kişiler tarafından yapılmalıdır. Makine bakım ve onarım iģlerinde görevli olan kiģilerin, makine yapımcılarının önerileri hakkında yeterli bilgilerinin bulunması gerekmektedir. Makine yapımcıları tarafından tavsiye edilen yağlama programlarına gösterilmelidir. Kullanılan yağlar, yapımcının tavsiye ettiği nitelikte olmalıdır. özen Muayene veya bakım sırasında, koruyucuların kaldırılması gerektiğinde, güç kesilmeli, Ģalter kilitlenmelidir. Makinelerde herhangi bir bakım ve onarım iģlemi yapıldıktan sonra koruyucu düzenlerin yerlerine düzgün olarak takılmasına dikkat edilmelidir. Bu hususta gerekli kontroller yapılmalıdır. ĠĢyerlerinde, makine tezgah ve tesisler üzerinde yapılan tamir ve bakımlar esnasında çıkarılmıģ olan makine koruyucu sistemlerin yerlerine yerleģtirilmeden, makineyi, tezgahı, tesisi çalıģtırdıkları, koruyucuların kenarda köģede tozlanmaya terkedildikleri çok sık rastlanan hatalı hareketlerdendir. Bu hatalı davranıģlar birçok kazanın sebebini teģkil etmektedir. Önleyici bakım sistemlerinde koruyucuların düzgün denetimlerinin yapılması (GevĢek vidalar, aģınmıģ yataklar, kusurlu kablolar, pimlerin kaybolması ve benzeri durumlarda olduğu gibi) herhangi bir sorun çıkmadan önce, kusurların ve noksanların düzeltilmesini sağlar. Kilitlemeli koruyucular ve makinelerin küçük parçalarında operatörü korumak için bulundurulan güvenlik aygıtları aynı zamanda bakımcıyı da korurlar. Ancak büyük 4
çaptaki makinelerde ve tesislerde, tehlikeli alana giren ve tesisat çalıģtırıldığında gözden uzak olduğu için görülemeyen bakımcıların korunması için özel tedbirler alınmalıdır. Her makine ve tesis için bakım, onarım ve kontrol talimatları hazırlanmalıdır. Bu talimatlarda hangi periyotlarda hangi tür bakımların yapılacağı belirtilmeli, değiştirilmesi gerekli parçalar tesbit edilmeli, bu parçaların hangi sürelerde veya hangi seviyedeki aģınmalarda veya hangi durumlarda değiģtirileceğinin açık olarak belirlenmesi gerekmektedir. Bakım ve onarım işlerinde iyi malzemenin kullanılması gereklidir. Malzemenin kötü olması bakımı kötü hale getirir, kötü bakım arızalara ve kazalara davetiye çıkarır. ĠĢyerinde çalıģanların; binalarda, inģaatta, makinede, tesisatta göreceği noksan veya tehlikeli durumları, amirine veya bakım ve onarım iģlerinde görevli olanlara hemen bildirmesi, ĠĢverenin de bu arızaları en kısa zamanda, en uygun Ģekilde gidermesi gereklidir. Bakım ve onarım işlerinde uygun ve yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. Rutubetli ve iletken ortamlarda düģük gerilimli (24 volt )aydınlatma cihazları kullanılmalıdır. Bakım ve onarım iģlerinde görevlendirilecek iģçilerin bütün malzemelerini koyabileceği ve kolaylıkla taģıyabileceği takım çantaları veya kutuları verilmeli, bu iģlerde kullanılan büyük aletlerin taģınması için el arabaları bulundurulmalıdır. Bina ve tesisatta yapılacak bakım ve onarın işlerinde, geçici olarak uygun ve güvenli sabit merdivenlerle platformlar, geçit ve iskeleler yapılmalıdır. Bakım ve onarım iģleri çalıģmalar durdurulmadan yapıldığı durumlarda, gerekli güvenlik tedbirleri alınmalıdır. Zararlı, zehirli gazların bulunduğu, havalandırmanın yeterli olmadığı yerlerde (Tehlikeli gaz, buhar veya sislerin meydana gelebileceği tank veya depolarda) yapılan çalıģmalarda, gerekli kiģisel koruyucu malzemeler verilmelidir. Bu gibi yerlerde tecrübeli ve usta iģçiler çalıģtırılmalı, kiģisel koruyucuları kullanmaları temin edilmeli, bir veya birkaç kiģi gözlemci olarak görevlendirilmelidir. Muhtemel bir zehirlenme durumunda ilk yardım yapacak malzeme ve kiģiler hazır bulundurulmalıdır. Hendek, çukur ve diğer kazı iģlerinin yapıldığı durumlarda, uygun Ģekilde payandalar ve korkuluklar yapılmalı ve buralar geceleri ıģıklandırılmalıdır. 5
Basınçlı kazanlar ve kaplar basınç altında iken onarılmamalıdır. Onarılacak tank veya depoların diğer tank veya depolarla olan bağlantıları kesilmelidir. Onarılan tank veya depoların içinde mekanik karıģtırma tertibatı bulunduğu durumlarda, onarıma baģlanmadan önce karıģtırma tertibatının güç kaynağı ile irtibatı kesilmeli ve karıģtırıcı uygun Ģekilde takozlanmalı, desteklenecek veya bağlanmalıdır. Ġçinde parlayıcı, patlayıcı maddelerin bulunduğu kapların kaynakla tamir bakımının yapıldığı durumlarda, bu depolar tamamen temizlenmeli, buharla temizlenmeli, daha sonra içine su doldurulduktan (Azot veya karbondioksit gibi asal gazlar ile veya benzeri ile doldurulacak) sonra, yetkili teknik elemanların nezaretinde en usta kiģilere bu kaynak iģleri yaptırılmalıdır. Bu depolar, buharla yıkanabilecek ve içine su doldurulabilecek durumda değilse, çok özel olarak temizlenmeli, raspalanmalı, 24 saat su verilmek suretiyle karıģtırılmalı, en az iki saat havalandırılmalı, ilgililerce kontrol edilmeli, deponun uygun Ģekilde temizlenmediği kanaatine varılırsa, su veya buharla temizlemeye ve havalandırma iģlemine devam edilmelidir. Yaşanmış kaza örneği: İşyeri sahibinin, bir müşterinin getirdiği saç varili, hayvan su kabı olarak kullanılmak üzere kaynakla ortasından keserek ikiye bölme işlemine başladığı anda, meydana gelen şiddetli bir patlama sonucunda fırlayan varil kapağı, ileride durmakta olan bir kişiye çarparak yaralanmasına sebep olmuştur. Olayın, kaynak işlemi ile kesilmek istenen saç varilin içinde bulunan parlayıcı özellikteki sıvı maddenin, kaynak ısısından etkilenerek buharlaşması ve tutuşup patlaması sonucu meydana geldiği anlaşılmıştır. İşyeri sahibinin, varili kontrol etmeden ve bu maddeyi temizlemeden kesme işlemine geçmek suretiyle, tamamen tedbirsiz ve hatalı hareket ettiği anlaşılmıştır. Yüksek yerlerde yapılan çalıģmalarda, emniyet kemeri, baret, bağlama ipleri gibi kiģisel korunma araçları verilmeli ve bunların kullanılması sağlanmalıdır. BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ÇOK RASTLANAN KAZA TÜRLERİ: 1- Elektriğe çarpılma: a) Sistemin enerjisinin kesilmemiģ olmasından, b) Ortamın çok iletken bir ortam olmasından, c) Kullanılan seyyar elektrikli cihazların izolasyonunun uygun olmamasından, 6
d) Seyyar aydınlatma lambalarının düģük gerilimli(24 Volt) olmamasından, Yaşanmış kaza örneği: ( b,c ve d şıklarına uygun bir olay) Olay kalorifer kazanının içinde bakım, onarım işi yaparken meydana gelmiştir. İşçi, yanına aldığı seyyar lambanın izolasyonundaki kaçak nedeniyle, içinde bulunduğu metal aksam üzerinden, elektrik enerjisine maruz kalarak yaralanmıştır. Seyyar lambanın 220 volt ile kullanıldığı, izolasyonunun hasarlı olduğu, çalışma esnasında, lambanın hasarlı izolasyon bölümü ile temas eden kazan ın metal aksamının elektriği ileterek işçinin elektrik çarpmasına maruz kalmasına yol açtığı belirlenmiştir. 2- Hareketli kısımlarda yaralanma (KayıĢ-kasnak sistemleri, diģli, kaplin, operasyon noktalarında yaralanma Ģeklinde). Bu tür kazalar makine veya tezgah durdurulmadan tamir bakım yapılıyor olmasından dolayı meydana gelmektedir. Yaşanmış kaza örnekleri: 1- Olay,diş açma tezgahında olmuştur. İşçi, tezgahın bakım ve ayarlama işini yaparken, tahrik dişlileri sıkışınca, makinayı stop ettirmeden dişli bölümünün kapağını açıp eliyle dişlileri kontrol etmek istemiş, bu esnada dönmeye başlayan dişlilerin arasına sıkışan sağ elinin işaret ve orta parmakları dibe yakın bölümden kopmuştur. 2- Olay, bant dilme makinasında olmuştur. İşçi, kompesör hortumu ile basınçlı hava basarak silindirik blok çiftinin üzerindeki tufallerin temizlenmesi işlemini yaparken, önce hortumu, akabinde sol elini bant dilme blok arasına sıkıştırarak iş kazasına maruz kalmıştır. Olayda, işçinin sol elinin işaret parmağı dibinden, baş parmağı ise birinci boğumdan kesilmiştir. Olay öncesinde ve olay anında, bant dilme makinasının bloklarının üzerindeki tufallerin temizlenmesi işinin, silindirik bloklar dönmekte iken yapılmakta olduğu, bu olaydan sonra, benzer kazaların tekrarlanmaması için, blokların durdurulması veya blokların dönme yönünün ters tarafına geçerek üfleme yapılması uygulamasının başlatıldığı anlaşılmıştır. 3- Zararlı zehirli gaz, toz ve sisler dolayısıyla zehirlenme ve boğulmaların meydana gelmesi; Bu tür kazaların meydana gelmemesi için öncelikle uygun havalandırma yapılmalı, yeterli olmaz ise uygun koruyucu maskeler kullanılmalıdır. 4- Parlama, patlama, yanma şeklinde meydana gelen kazalar Parlama patlama yanma ihtimali bulunan iģyerlerinde çalıģmaya baģlamadan önce, parlama ve patlamaya karģı tedbir alınması önemlidir. 5- Düşme şeklindeki kazalar DüĢme Ģeklindeki kazalar, yüksekte çalıģmalarda uygun iskele ve platformların olmamasından, korkuluk olmamasından ve emniyet kemeri kullanılmamıģ olmasından kaynaklanmaktadır. 7
6- Kişisel koruyucu malzemelerin (Baret, eldiven, emniyet ayakkabısı gibi) kullanılmamasından meydana gelen kazalar. Tamir bakım iģlerinin yapıldığı yerler, çoğu zaman çalıģanların çok aģına olmadıkları, Ģartları çok iyi bilmedikleri veya ortam Ģartlarını bilseler dahi bir an önce iģi yapma gayreti içinde ortam Ģartlarına fazla dikkat etmemeleri sebebiyle, kafalarını bir yerlere çarpmaları, ayaklarına malzeme düģürmeleri, tuttukları malzemelerden ellerinin kesilmesi Ģeklinde kazalar meydana gelmektedir. Yaşanmış kaza örneği: a- Olay, işyerinin tarak bölümünde, tarak makinası ile bağlantılı olarak çalışan iğneleme makinasının kırık iğnelerinin çıkarılıp yerine yenilerinin takılması esnasında olmuştur. İşçi elindeki çekiç benzeri aletle iğneye vurunca iğnekırılmış ve kırık parça fırlayarak işçinin gözüne saplanmıştır. b- İşlem esnasında koruyucu gözlük kullanılmadığı, işyerinde gözlük bulunmadığı belirlenmiştir. c- İşlem esnasında, kazalının, iki adet büyük boy cıvatanın kaynakla birleştirilmesi suretiyle işyerinde yapılmış olan ve çekiç vazifesi gören bir aleti kullandığı, iğneleri bu aletle çakmakta olduğu anlaşılmıştır. Standartlara ve yapılan işe uygun olmayan bu aletle yapılan hatalı bir vuruşun iğnenin kırılmasına yol açması muhtemeldir. d- İşverene, kişisel koruyucu donanım ( gözlük ) kullandırılması, kullanılan el aletlerinin ve ekipmanların standartlara uygun olması gerektiği bildirilmiştir. BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER: ( ÖZET ) 1. Tamir bakım iģinin planlı yapılması, Beklenmedik arızalar için de plan yapılması, bu iģlerin aceleyle, apar topar yapılmaması, 2. Gerekli yerlerden izin alınması (Ġzinlerin yazılı belgeye dayandırılması) 3. Ġzin veren makamların gerekli tedbirleri alıp izin vermesi 4. Bakım onarım ekibinin iģe baģlamadan önce gerekli tedbirleri alması, 5. ÇalıĢma ortamının uygun Ģekilde aydınlatılması, 6. Onarım süresince tedbirli çalıģması, 7. ĠĢin sonunda gerekli tedbirleri alması, çıkarılan koruyucuların yerlerine takılması, makinayı kullanacak olan operatöre bilgi verilmesi, 8. Yapılan bakım ve onarımın, görülen arızaların kayda alınması, bilgi akıģının muntazaman sağlanması, 9. Uzman kiģilerin çalıģtırılması, 10.Makine yapımcılarının tavsiyelerine dikkat edilmesi, 8
11.Denetim hizmetinin aksatılmaması, 12.Uygun takım çantaları verilmesi, 13.Zararlı, zehirli, parlayıcı, patlayıcı gazlara karģı tedbir alınması(havalandırma sağlanması, maske kullandırılması, yangına karģı tedbir alınması) 14.Tank ve depo içinde mekanik karıģtırıcılar varsa bunların durdurulup takozlanması, 15.Parlayıcı, patlayıcı maddeler bulunan tankların veya bu maddelerle kirlenmiģ tankların, varillerin, kaynakla tamiri yapılmadan önce gerekli Ģekilde temizlenmesi, içine su veya asal gaz doldurulması, 15. Yüksekte yapılan çalıģmalarda, korkuluklu platform, iskele vb.kullanılması, emniyet kemeri vb. kiģisel koruyucu donanımın kullanılması. İlgili Mevzuat Hükümleri : İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nde : Madde 143 - Transmisyon tertibatı ile tezgah ve makinalara ait koruyucuların, emniyet teçhizat ve tertibatının çıkarılması veya iģe yaramaz hale getirilmesi yasaktır. Bu koruyucular, ancak kontrol, ayar, bakım ve onarım sırasında kaldırılacak ve iģin bitiminde derhal yerine takılacaktır. Madde 144 - Bir tezgah veya makinada, arıza veya bunların koruyucusunda bir kusur ve yetersizlik görüldüğü hallerde, makina ve tezgah derhal durdurulacak ve ilgililere haber verilecek ve arızası olduğu veya kusurlu koruyucusu bulunduğu tespit edilen tezgah veya makinada, herhangi bir kimsenin çalıģmasını önleyecek tedbirler alınacak ve durum, bunların üzerine bir levha asılarak belirtilecektir. Madde 221 - Kazanların bakım ve onarımıyle ilgili çalıģmalardan aģağıdaki tedbirler alınacaktır : 1) Buhar basıncı altında bulunan kazanların basınçla ilgili kısımlarında onarım yapılmayacaktır. 2) Söndürülen bir kazanın içine basınç ve ısı normale dönmedikçe bakım ve onarım için kimse sokulmayacaktır. 3) Paralel çalıģan kazanların birbirleri ile olan bağlantıları kesildikten sonra, kör tapa ile kapatılacak ve vanaların üzerine uyarma levhaları konacaktır. 4) Kazanın içinde yapılacak temizlik, bakım ve onarım için, iģçinin kazan içine girmesinden önce blöf, besleme suyu, buhar ve sıcak su çıkıģ stop valfları ile diğer bütün vanalar kapatılacak ve üzerlerine uyarma levhaları konacaktır. 5) Bakım ve onarım için kazana girmiģ olan bir iģçiyi gözetleyecek ve gerektiğinde ona yardım edecek diğer bir iģçi kazan kapakları baģında bekletilecektir. 6) Ocak, içerisine iģçi girmeden önce, tehlikeli gazlara karģı havalandırılmıģ olacak ve onarım sırasında ve özellikle rutubetli günlerde, vantilatör ve aspiratör çalıģtırılarak baca gazlarının ve dumanı kazana dolması önlenecektir. 7) Kazan içerisinde gerekli tedbirler alınmadıkça, oksi - asetilen kaynağı yapılmayacaktır. 8) Kazanın temizliğinde ve onarımında, mekanik aletlerle çalıģılması gerektiği hallerde, bu aletleri çalıģtıran basınçlı hava komprosörleri veya diğer tahrik makinaları, kazanın dıģında bulunacak, bunların kazan içindeki cihazlarla bağlantıları sağlam olacak ve elektrik kabloları, çalıģmaya baģlamadan önce kontrol edilecektir. 9
Madde 294 - Yeraltı kablolarında yapılacak bir iģlemde, ceryan kesilmesinden hemen sonra kapasitif boģalmayı temin için, üzerinde çalıģılması gereken kabloların bütün iletkenleri kısa devre edilecek ve topraklanacaktır. Kısa devre ve topraklama iģlemi, çalıģma yerinin en yakın kısımları üzerinde ve bu yerin her iki ucunda yapılacaktır. Yeniden gerilim altına girme tehlikesini önlemek için, gerilim vermeye elveriģli bulunan bütün ayırıcılar açık durumda kilitlenmiģ olacaktır. Madde 298 - Elektrik tesisatı veya teçhizatının bakım ve onarımında, bunları, devreden çıkaracak bir devre kesme tertibatı bulunacak, devreden çıkarıldıktan sonra bunların, topraklı olması hali devam edecektir. Madde 302 - Kontrol, bakım ve onarımı yapılacak makina ve elektrik devrelerinin akımı kesilecek ve akımı kesen Ģalter veya anahtarlarda kilitleme tertibatı bulunacak veya bunların açık oldukları, uygun Ģekilde belirtilecektir. Madde 303 - Elektrik tesisatının, cihazlarının veya çıplak iletkenlerin, daima gerilim altında bulunduğu kabul edilecek ve teknik bir zorunluluk bulunmadıkça gerilim altında elektrik onarımı yapılmayacaktır. Toprakla potansiyel farkı 250 volt ve daha yukarı olan alternatif veya doğru akımlı tesisatta, gerilim kaldırılmadan akım kesilmeden hiç bir çalıģma yapılmayacaktır. Toprakla potansiyel farkı 250 volttan aģağı alternatif veya doğru akımlı tesisatta yapılacak iģlere giriģilmeden yine gerilim kesilecek, ancak, zorunluluk halinde gerekli tedbirler alınacak ve akım geçirmeyen aletler, uygun iģ elbisesi ve eldiven gibi kiģisel koruyucular, kauçuk paspaslar ile akım geçirmeyen paravanalar, tabureler ve platformlar gibi araçlar kullanılacak ve iģçiler yetkili bir elemanın gözetiminde çalıģtırılacaklardır. Üzerinde çalıģılan gerilim altındaki çıplak iletkenler, uygun kafes, paravana veya yalıtkan mahfazalarla korunacaktır. Madde 328 - Elektrik kaynak makinalarının temizlenmesi tamir ve bakımı veya çalıģma yerinin değiģtirilmesi sırasında,makinalar Ģebekeden ayrılıp elektriği kesilecektir. Madde 329 - Kazanlar gibi dar ve kapalı hacimlerle aynı zamanda nemli yerlerdeki kaynak çalıģmalarında, yalnız doğru akım kullanılacaktır. Madde 345 - Gerilim altındaki elektrik devrelerinin,elektrik makinalarının veya cihazlarının onarımına giriģilmeden önce,onarımı yaptırmakla görevlendirilenler tarafından ve bunların sorumluluğu altında onarılacak;devrenin,tesisat, motor veya techizatın her türlü enerji kaynağı ile bağlantıları kesilecek, onarılacak devreyi besleyen Ģalter veya devre kesicilerinin açık durumda olmaları ve bu Ģekilde kalmaları sağlanacak ve onarım bitirilmeden devreye akım verilmeyecektir.akım onarımın bitiminde,sorumlu görevlinin izniyle verilecektir. Madde 346 - Birden fazla kaynaktan beslenen elektrik tesisatında,kablo veya hava hatları üzerinde onarıma giriģilmeden önce,akım her yönden kesilecektir. Madde 347 - Onarılacak hava hatlarının her iki tarafı devreden çıkarıldıktan sonra,ayrıca topraklanacak ve onarım iģçilerine emniyet kemerleri gibi uygun kiģisel korunma araçları verilecektir. Madde 348 - Binalarda yapılacak ek inģaat,onarım veya boya iģleri ile benzeri çalıģmalara baģlamadan önce,gerilim altındaki iletkenlere yaklaģması gereken kimselerin korunması sağlanacaktır. Madde 353 - Elektrik tesisatı,cins ve hacmine göre ehliyetli elektrikçiler tarafından yapılacak,bakım ve iģletmesi sağlanacaktır. 10
Madde 409 - Raylı vinçlerin onarımında,bu vinçlerin altına döģemeli bir iskele kurulacak veya bir ağ çekilecek ve tekerlekleri içten ve dıģtan uygun Ģekilde takozlanacaktır. Madde 411 - Raylı vinçler üzerinde herhangi bir onarıma baģlamadan önce, bütün kumanda tertibatı,stop durumuna getirilecek,iki ana Ģalter açılacak ve bunlardan biri,sıkıca bağlanacaktır. Vinç üzerine ve uygun yerlere,onarım yapıldığına dair uyarma levhaları konulacaktır. Aynı ray Ģebekesi üzerinde baģka vinçler çalıģtığında,bunları uygun uzaklıkta durduracak takozlar konulacak veya aynı iģi görecek baģka tedbirler alınacaktır. Madde 413 - Raylı vinçlerde yapılan onarımın bitiminde,bütün koruyucuları yerlerine takılacak ve vinç harekete geçirilmeden önce,onarımda kullanılan bütün araç,gereç ve malzeme kaldırılmıģ olacaktır. Madde 499 - ĠĢyerinde çalıģanlar; bina veya bina kısmında,inģaatta,makinada,tesisatta,alette ve edevatta göreceği noksan veya tehlikeli durumu,amirine veya bakım ve onarım iģleriyle görevli olanlara hemen bildirecek ve iģveren de bu kusurları en kısa zamanda ve uygun Ģekilde giderecektir. Madde 500 - Bakım ve onarım iģlerinin yapılabilmesi için,koruyucu tertibatınkaldırılması gerektiği hallerde,bunlar makina durdurulduktan ve onarım iģlerinden sorumlu olanlardan izin alındıktan sonra kaldırılacak ve onarım iģlerinden sorumlu kiģi,onarılan makina,cihaz veya tesisatın çalıģmasına izin vermeden önce,koruyucu tertibatın uygun Ģekilde tekrar yerlerine konulup konulmadığını kontrol edecektir. Madde 501 - Bakım ve onarım iģlerinde,uygun ve yeterli bir aydınlatma sağlanacak ve gerektiğinde özel aydınlatma yapılacak,bakım ve onarım iģleriyle görevli iģçilere,alev geçirmez el lambaları verilecektir. Madde 502 - Bakım ve onarım iģleri ile görevlendirilenlere,yapılacak iģlerin gerektiği bütün aletleri alabilecek büyüklükte ve iģyerindeki platform veya diğer yüksek yerlere tehlikesizce çekebilecek takım çantaları veya kutuları verilecek,bakım ve onarım iģlerinde kullanılan büyük aletlerin taģınması için,özel el arabaları bulundurulacaktır. Madde 503 - Bina ve tesisatta yapılacak bakım ve onarım iģlerinde,geçici olarak uygun ve güvenli sabit merdivenle platformlar,geçit veya iskeleler yapılacaktır. Madde 504 - ĠĢyerlerinde bakım ve onarım iģleri,bu yerlerdeki çalıģmalar durdurulmadan yapıldığı hallerde,gerekli güvenlik tedbirleri alınacaktır. Madde 505 - Kuyu veya diğer yeraltı tesislerinde yapılacak bakım ve onarım iģlerinde;zararlı,zehirleyici,boğucu veya parlayıcı gaz veya sıvıların tehlikeli bir Ģekilde toplanacakları gözönünde bulundurularak gerekli ve yeterli güvenlik tedbirleri alınacaktır. Bu gibi yerlerde,tecrübeli ve usta iģçiler çalıģtırılacak,bunlara uygun kiģisel koruma teçhizatı verilecek ve tecrübeli bir veya birden fazla gözlemci görevlendirilecektir. Madde 506 - Hendek,çukur ve diğer kazı iģlerinin yapıldığı yerlere,uygun Ģekilde payandalar ve korkuluklar yapılacak ve buralara,geceleri ıģıklı uyarma levhaları konulacaktır. Madde 507 - Sürekli olarak transmisyonla çalıģılan iģyerlerinde,bakım ve onarım sırasında boģa alınan kayıģlar,sabit kancalara veya uygun diğer tertibata takılacaktır. Madde 508 - Basınçlı kazanlar ve kaplar,basınç altında iken onarılmayacaktır. Madde 509 - Betondan yapılmıģ depolar içinde bakım ve onarım için çalıģılması ve özellikle betonun kırılması gereken hallerde,beton tarafından emilmiģ bulunan 11
maddelerin meydana getirebilecekleri tehlikelere karģı,gerekli özel koruma tedbirleri alınacaktır. Madde 510 - Tehlikeli gaz,buhar veya sislerin meydana gelebileceği tank veya depolar içinde yapılacak bakım ve onarım iģlerinde;iģçilere maskeler,solunum cihazları ile emniyet kemerleri gibi uygun kiģisel korunma araçları verilecek ve iģ süresince tank veya depo ağızlarında bir gözlemci bulundurulacaktır. Madde 511 - Onarılacak depo veya tanklar,baģka depo veya tanklarla bağlantılı bulunduklarında,bağlantı borularının vanaları,güvenli bir Ģekilde kapatılacak veya bu borular sökülerek bağlantı ağızları,kör tapa veya kapaklarla kapanacaktır. Madde 512 - Onarılacak tank veya depoların içinde mekanik karıģtırma tertibatı bulunduğu hallerde,bakım ve onarıma baģlanmadan önce,karıģtırıcı tertibatın güç kaynağı ile bağlantısı kesilecek ve karıģtırıcılar,uygun Ģekilde takozlanacak,desteklenecek veya bağlanacaktır. Madde 513 - Tehlikeli sıvıların bulunduğu tank ve depolar,en geç yılda bir defa kontrol edilecek ve onarımda bunlar tamamen boģaltılacak,bağlantı boruları sökülecek veya uygun kör tapalarla tıkanacak veya vanaları kapatılacaktır. Birikinti ve çamurlar,depo dıģında duracak iģçiler tarafından gelberi veya diğer uygun aletlerle dıģarı çıkarılacak ve depo ağzından içeri uzatılacak spralli borular veya hortumlarla ve basınçlı su ile yıkanacak ve gerektiğinde uzun saplı araçlarla kazınarak raspalanacak ve kıvılcım ve darbe etkisiyle patlama veya parlama tehlikelerine karģı,özel koruma tedbirleri alınacaktır. DıĢarıdan temizlenemeyen büyük depolara iģçilerin girmesi gerektiği hallerde,bu iģçilere;çizme,eldiven,gözlük,elbise veya temiz hava maskesi gibi uygun kiģisel korunma araçları verilecek ve depo ağzında,iģin süresince bir gözlemci bulundurulacaktır. ĠĢyerinde buhar bulunduğu ve temizleme iģlerinde kullanıldığı hallerde,deponun hava ağzı ile buhar verilen ağızdan baģkaları kapatılacak ve depo içine, basınçlı buhar verilecek ve depodaki sıvının özelliğine göre,buhar verme süresinin bitiminden önce,deponun diğer ağızları açılacaktır. ĠĢyerinde buhar bulunmadığı hallerde depo,su ile tamamen doldurulacak ve en az 24 saat kadar su verilmek suretiyle sürekli olarak karıģtırılacaktır. Buhar veya akarsu verildikten sonra,dipte toplanabilecek birikintiler,uygun Ģekilde temizlenecek ve depo,en az 2 saat hava basma veya emme suretiyle havalandırılacaktır. Havalandırmanın bitiminde deponun içi,ilgililerce kontrol edilecek,yapılan kontrol ve analizler sonucu,deponun uygun Ģekilde temizlenmediği anlaģılırsa,su veya buharla temizleme ve havalandırma tekrarlanacaktır. Madde 514 - Ġçinde iģçilerin çalıģmakta olduğu küçük depo veya kapalı yerlere,gerektiğinde sürekli olarak ve uygun Ģekilde temiz hava verilecektir. Madde 515 - Korozif,parlayıcı,patlayıcı veya zehirli maddelerin taģındığı boru veya kanalların onarım iģlerine baģlanmadan önce,vanalar iyice kapatılıp kilitlenecek veya uygun sürgü tertibatı ile bağlanacak,boru ve kanallar tamamen boģaltılacak ve bu arada çıkacak gaz veya buhar,dağılıp kayboluncuya kadar beklenecektir. Oksijenle kaynak veya kesme iģleri yapıldığı hallerde,borular yıkanacak ve gerektiğinde kaynar su veya buhar geçirilecektir. Madde 516 - Tehlikeli maddelerin taģındığı boruların manģon ve flanģlarının sökülmesi gerektiğinde,manģon ve flanģların etrafı kurģun bir levha ile korunacak ve önce flanģların alt kısımlarındaki somunlar,sızıntı baģlayıncaya kadar gevģetilecek,sızıntı kesildikten sonra flanģlar tamamen açılacaktır. 12
Birbirine yapıģmıģ veya kaynamıģ olduğu görülen flanģlar,uygun bir kalem veya baģka uygun bir aletle açılacaktır. Madde 517 - Tehlikeli maddelerin taģındığı boru ve kanalların onarım iģleriyle görevlendirilen iģçilere,taģınan maddelerin özelliklerine uygun kiģisel korunma araçları verilecek ve iģçiler bunları çalıģırken kullanacaklardır. Madde 518 - Kaynak iģleri yapılan iģyerlerindeki gaz tüpleri,borular, elektrik kabloları ve benzeri malzeme;ezilmeyecek,devrilmeyecek veya düģmeleri veya çarpmaları önlenecek Ģekilde yerleģtirilmiģ olacak ve elektrik kaynağı yapılan yerlerde,uygun paravana veya bölmeler bulundurulacaktır. Madde 519 - Parlayıcı veya patlayıcı maddeler taģınmıģ olan kaplara,üzerinde kaynak veya oksijenle kesme iģi yapılmadan önce,bunlar buharla veya diğer bir usul ile temizlenecek,zararlı veya tehlikeli gazların,kap içinde kalıp kalmadığı kontrol edilecek ve kaplar,karbondioksit veya azot veya asal gazlar veya benzerleri ile doldurulacak,oksijenle kesme iģleri yapıldığı sürece bu gazlardan biri,yavaģ yavaģ verilecektir. Madde 520 - Gömlekli veya çift cidarlı veya kapalı kaplarda ısı veya kaynak iģleri yapılmadan önce,bunlar iyice havalandırılacak ve kaynak iģlerinin yapıldığı sürece hiç bir Ģekilde oksijen verilmeyecektir. Madde 521 - Korkuluklu platformlarla çalıģılması imkanı sağlanamayan ve 4 metreden fazla yüksekliği bulunan binaların dıģ kısımlarında,çatılarında ve benzeri yüksek yerlerde,bakım veya onarım iģleriyle her türlü bina sökme ve yıkma iģlerinde gerekli güvenlik tedbirleri alınacak ve çalıģan iģçilere,uygun baret, emniyet kemerleri ve bağlama ipleri gibi kiģisel korunma araçları verilecek ve iģçiler bunları kullanacaklardır. Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük te: Madde 14 - Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerin üretildiği, iģlendiği veya depolandığı binalarda inģaat, bakım ve onarım iģlerine baģlanmadan önce aģağıdaki tedbirler alınacaktır. a) ĠĢ kısmen veya tamamen durdurulacaktır. b) O mahalde bulunan bütün parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerle, bunların bileģimlerine giren diğer maddeler tehlikeli bölgenin dıģına çıkarılacaktır. c) Onarılacak kısım bütün parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerin artıklarından ve bulaģıklardan usulüne uygun olarak tamamiyle temizlenecektir. d) ĠnĢaat, bakım ve onarım; teknik, yetkili ve sorumlu bir elemanın devamlı nezareti ile sağlanacaktır. İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği nde: Madde 8 ĠĢçilerin sağlık ve güvenliği yönünden, özel risk taģıyan iģ ekipmanlarının kullanılmasında aģağıdaki önlemler alınacaktır. a) ĠĢ ekipmanı, sadece o ekipmanı kullanmak üzere görevlendirilen ehil kiģilerce kullanılacaktır. 13
b) ĠĢ ekipmanlarının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı, bu iģleri yapmakla görevlendirilen uzman kiģilerce yapılacaktır. Ek:1 Madde: 2.13 ĠĢ ekipmanının bakım iģleri, ancak ekipman kapalı iken yapılabilecektir. Bunun mümkün olmadığı hallerde, bakım iģleri yürütülürken gerekli önlemler alınacak veya bu iģlerin tehlike bölgesi dıģında yapılması sağlanacaktır. Bakım defteri bulunan makinalarda bakımla ilgili iģlemler günü gününe bu deftere iģlenecektir. 2.14 ĠĢ ekipmanlarının enerji kaynaklarını kesecek araç ve gereçler kolayca görülebilir ve tanınabilir olacaktır. Ekipmanın enerji kaynaklarına yeniden bağlanması iģçiler için tehlike yaratmayacaktır. 2.15 ĠĢ ekipmanlarında, iģçilerin güvenliğinin sağlanmasında esas olan ikaz ve iģaretler bulunacaktır. 2.16 ĠĢçilerin üretim, bakım ve ayar iģlemleri yapacakları yerlere güvenli bir Ģekilde ulaģabilmeleri ve orada güvenli bir Ģekilde çalıģabilmeleri için uygun Ģartlar sağlanacaktır. KAYNAKÇA 4857 sayılı ĠĢ Kanunu ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Tüzüğü 14