ÇOCUKLUK YAŞ GRUBU İDRAR YOLU ENFEKSİYONUNU NE KADAR BİLİYORUZ? Prof. Dr. Sevgi MİR Uzm. Dr. İpek KAPLAN BULUT Bornova - İZMİR
EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK KİTAPLARI SAĞLIK SERİSİ 41 Çocukluk Yaş Grubu İdrar Yolu Enfeksiyonunu Ne Kadar Biliyoruz? Prof. Dr. Sevgi MİR Uzm. Dr. İpek KAPLAN BULUT Şubat 2014, Birinci baskı ISBN: 978-605-338-039-9 Bu kitabın tüm yayın hakları Ege Üniversitesi ne aittir. Kitabın tamamı ya da hiçbir bölümü yazarının önceden yazılı izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da diğer yollarla kaydedilemez, basılamaz, çoğaltılamaz. Ancak kaynak olarak gösterilebilir. Proje Üst Yöneticileri Ege Üniversitesi Rektörü: Prof. Dr. Candeğer Yılmaz EÜ Tıp Fakültesi Dekanı: Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu Yayın Yönetmenleri: Prof. Dr. Ayşenur Oktay, Prof. Dr. Tahir Yağdı Yayın Alt Kurulu Başkanı: Prof. Dr. Ufuk Çağırıcı Sağlık Kitapları Serisi Çalışma Grubu: Prof. Dr. Elvan Erhan, Prof. Dr. Mehtap Çınar, Prof. Dr. Alpaslan Çakan Koordinasyon: EÜ Tıp Fakültesi Yayın Bürosu Kapak İllüstrasyonu: Merve Evren Sayfa Tasarım: Hülya Sezgin Fotoğraf: BİTAM Basım Yeri: Ege Üniversitesi Basımevi Bornova, İZMİR Tel : 0 232 388 10 22 e-posta : bsmmd@mail.ege.edu.tr
Değerli Okuyucumuz; Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi; 2013 yılının sonu itibariyle 500 öğretim üyesi, 600 e yakın araştırma görevlisi, 2000 in üzerinde tıp öğrencisi ile yaklaşık 2000 yataklı hastanede eğitim, öğretim ve araştırma yapmakta ve sağlık hizmeti vermektedir. Bu dönemde yaklaşık 900 bin poliklinik hastasına ve 54 bin yatan hastaya tedavi uygulanmış, 2750 doğum gerçekleştirilmiş, 80 bin acil servis hizmeti verilmiştir. Ülkemizin en büyük sağlık kurumlarından olan fakültemiz hastanesinde 2011 yılında 16 bin olan özellikli ameliyat sayısı 2012 yılında yaklaşık 18 bine çıkmıştır. Verilen sağlık hizmetleri yanında Öğretim Üyelerimizin ulusal ve uluslararası dergilerde 1 yıl içinde yayınlanan bilimsel makale sayısı 800'ün üzerindedir. Bu rakamlar Ege Üniversitesi Tıp Fakültesini ülkemizin en büyük sağlık kurumlarından birisi yapmaktadır. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nin en önemli vizyon ve misyonunu toplumsal sorumluluk bilinci oluşturmaktadır. Bu bilinçle çalışan Ege Tıp topluma nitelikli ve kaliteli sağlık hizmeti vermekte; Toplum Sağlığı Hizmeti ni diğer tüm görevlerinin üzerinde tutmaktadır. Ege Tıp Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı, Türkiye de bir ilk olarak ve 11 yıldır Sağlık Halk Kongresi düzenleyerek toplum sağlığı için hizmet anlayışını gerçek bir bilgilendirme, uygulama ve deneyim paylaşımı şeklinde sürdürmektedir. Bilimsel araştırmalarla elde edilen bilgilerin kalıcılığı ve yaşama geçirilmesi; bunların başvuru kaynağı belgelere dönüştürülmesi ile sağlanır. Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi bu anlayışımızın bir ürünüdür. Bu seride III
yayınlanan kitaplarımızın önemi ve farkındalık yaratacak temel özelliği; ülkemizin önceliğinde olan güncel sağlık konuları yanında; güncelliğini yitirmiş olsalar bile, ciddi bir sağlık sorunu olduğunu düşündüğümüz konuları da ele almış olmalarındadır. Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi yazarlarının tümü Ege Üniversitesi nde görev yapan ve konusunda uzman öğretim üyeleridir. Serideki kitapların konu seçimleri ve içeriklerinin hazırlanmasında birden çok bilim insanının görüşlerinin yansıtılması sağlanmıştır. Seride yayınlanan kitaplardaki grafik ve fotoğraflar çoğunlukla kurumumuzun ürünüdür. Serimizin dil editörü her kitabı sadelik ve anlaşılabilirlik yönünden incelemektedir. Neden böyle bir seriye gereksinim duyulmuştur? Sağlık konularında dolaşımda olan, kolay ulaşılan ve günlük yaşamda kullanılan bilgilerin çoğunun gerçek bilimsel bilgi olup olmadığı kaygısı, bilim insanları olarak bizleri daha da sorumlu davranmaya ve güven sarsılmasına neden olan özensizliklerden uzak durmaya sevk etmektedir. Birçok konuda doğru ve güvenilir bilginin üretimi ve yayılması üniversitelerin öncelikli görevleri arasındadır. Bu nedenle, bu kitap, Daha İyi Bir Dünya İçin Yeni Yollar, Herkes İçin Sağlık sloganlarıyla hareket eden Ege Üniversitesi tarafından İzmir e armağan edilmiştir. Saygılarımızla... Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu Prof. Dr. Candeğer YILMAZ Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Ege Üniversitesi Dekanı Rektörü IV
Prof. Dr. Sevgi MİR 1976 yılında Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları uzmanı olmuştur. 1974-1975 yılları arasında (4 ay süre ile) İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları kliniğinde Diyaliz ve Nefroloji konusunda çalışmıştır. 1978-1979 yılları arasında Helsinki Üniversitesi'nde Nefroloji ve Transplant Diyaliz, Doku Tipi immünolojisi konusunda çalışmış olup, 1981 yılında Doçent ünvanını almıştır. 1972 yılında Çocuk Nefroloji Yandal uzmanı, 1988 yılında da Profesör olmuştur. 1994 yılında (4 ay) Amerika Mineopolis Çocuk Transplant bölümünde çalışmıştır. 1998-2000 yılları arasında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Fakülte Üyeliği yapmıştır. 1984 yılında kurulan Doku Tipleme Laborutuvar Bilimsel Sorumlusu, 2009-2011 yılları arasında Sağlık Bilimleri Enstitü Başkanlığı, 1993-2011 yılları arasında Nefroloji Bilim Dalı Başkanlığı, 2004-2009 yılları arasında Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanlığı yapmıştır. 2011 tarihinde Çocuk Romotoloji Uzmanı olmuştur. Halen İdrar Yolu Enfeksiyonu Derneği başkanlık görevini yürütmektedir. Nefrotik Sendromu (NS) steroid dirençli NS ve genetik etkileri ve tedavisi, çocukluk çağı hipertansiyonları, idrar yolu enfeksiyonları, çocuk böbrek transplantasyonu konusunda pek çok eser ve uluslararası çalışmaya katılmış olup özel ilgi alanlarıdır. V
Uzm. Dr. İpek KAPLAN BULUT 1998 yılında Tıp Fakültesinden mezun olmuştur. 2004 yılında Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları uzmanı olmuştur. 2006-2010 tarihleri arasında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Çocuk Nefroloji bölümünde yan dal uzmanlık eğitimi almıştır. 2010 yılında Çocuk Nefroloji uzmanı olmuş, 2010 yılında İstanbul Zeynep Kamil Kadın ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesinde mecburi hizmetini tamamlamıştır. 2013 yılından itibaren Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Nefroloji bölümünde uzman doktor olarak çalışmaktadır. VI
Giriş İÇİNDEKİLER Çocukluk Yaş Grubu İdrar Yolu Enfeksiyonunu Ne Kadar Biliyoruz?... 3 Böbreklerimiz... 3 Böbreklerimiz Nasıl Çalışır?... 4 Böbrek Çalışmasının Değerlendirilmesi... 4 * Tanısal Testler... 4 İdrar Yolu Enfeksiyonları (İye)... 6 İdrar Yolu Enfeksiyonunun Belirtileri Nelerdir?... 9 İdrar Yolu Enfeksiyonu Belirtileri... 9 * Yenidoğan Dönemi (0-4 Haftalık Bebeklik) İdrar Yolu Enfeksiyonu Belirtileri...10 * Süt Çocukluğu Dönemi (1 Ay 3 Yaş) İdrar Yolu Enfeksiyonu Belirtileri...10 * Oyun Çocukluğu Dönemi (1 Ay 3 Yaş) İdrar Yolu Enfeksiyonu Belirtileri...10 * Okul Çağı (6-12 Yaş) İdrar Yolu Enfeksiyonu Belirtileri...11 * Adelösan Dönemi (12-18 Yaş) İdrar Yolu Enfeksiyonu Belirtileri...11 Risk Faktörleri Ve Yatkınlıklar...11 İdrar Yolu Enfeksiyonu Nedenleri Nedir?...12 Klinik Değerlendirme...13 Hastanın Hikayesinde Ne Gibi Belirtilere Rastlanır?...13 İdrar Yolu Enfeksiyon Tanısı Nasıl Konur?...15 VII
İdrar Örneği Nasıl Alınır?...16 * Torba Bağlama...16 * Sonda Yöntemi...17 * Suprapubik Aspirasyon Yöntemi...18 * Orta Akım Yöntemi...18 İdrar İncelemesi...19 * Alınan İdrar Örneği...19 İdrar Yolu Enfeksiyonu Tedavi...21 Tedaviye Yanıt...22 Ne Zaman Doktor Veya Hemşire Aramalısınız?...22 İdrar Yolu Enfeksiyonunu Önleme...23 * Enfeksiyondan Korunmak İçin Nelere Dikkat Edilmelidir?...23 İdrar Yollarını Radyolojik Değerlendirme Gerekli midir?...31 Ultrasonografi...31 Dmsa...32 Msug...32 İye Böbrekte Hasar Yapar Mı?...32 İye nunun Seyri Gidişi Nasıl Olur?...33 Kaynaklar...36 VIII
Giriş Çocukluk Yaş Grubu İdrar Yolu Enfeksiyonunu Ne Kadar Biliyoruz? Sayın Okuyucu; İdrar yolu enfeksiyonları; Türkiye de çocukluk yaş grubunda hastaneye başvuran ve bakteri kökenli enfeksiyon tablosunda düşünülecek ilk hastalıktır. Bu hastalık çocuk yaşlarında genellikle idrar yolarına ait belirti vermez. Yaşa ve cinse göre farklı belirtiler ile ortaya çıkar. Örneğin küçük yaş gruplarında; yenidoğan (0-4 hafta), süt çocuğu (1ay-2 yaş) döneminde hastalar uzamış sarılık, ateş, kusma, kilo alamama gibi özgün olmayan yakınmalar ile doktora başvururlar. Bir kısmı ise hiç belirti vermeden seyreder. İşte bu belirti vermeden seyreden İYE, sıklıkla okul çağı çocuklarında görülür. Düzenli doktor kontrolünde olmayan veya doktora gidip de iyi sorgulanmayan bu çocuklarda idrar yolu enfeksiyonu gözden kaçabilir ve böbrekte zararlanmaya ve böbrek hastalığına neden olup böbrek yetmezliği ile sonuçlanabilir. Ergen dediğimiz 13-18 yaş grubunda ise çoğu kız çocuklarda tamamen gizli seyreden İYE tanınamaz ise geciken tedavi nedeni ile gebelikte eklampsi gelişimine ve prematüre bebek doğumuna yol açmaktadır. Ülkemizde kronik böbrek yetmezliği ile tedavi gören hastarın önemli bir bölümünde idrar yolarına ait enfeksiyonun rol oynadığı bilinmektedir. Tüm bu bilgiler ışığında idrar yolları enfeksiyonlarını tanımak ve erken tanı için toplumun dikkatini çekmek ve doğru bilgi vermek gerektiğine inanıyoruz. Bu kitap ile amacımız idrar yolu enfeksiyonları konusunda toplum bireylerini bilgili, hastalıktan kuşku duyan, doğru tanı için hangi koşullar gerektiğini bilen; tedavi ve izleminin 1
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 41 önemini kavramış hale getirmek istiyoruz. Anne-baba, çocuk hemşire, doktor işbirliği ile ülkemizde idrar yolu enfeksiyon sıklığını azaltmayı umut ediyoruz. Prof. Dr. Sevgi MİR
Çocukluk Yaş Grubu İdrar Yolu Enfeksiyonunu Ne Kadar Biliyoruz? ÇOCUKLUK YAŞ GRUBU İDRAR YOLU ENFEKSİYONUNU NE KADAR BİLİYORUZ? Böbreklerimiz Böbrekler, karın boşluğunun arka tarafında, zincir kemiklerinin her iki yanında yarısı sırt kaburgalarının altında yarısı da boşlukta bulunur. İnsan vücudunda iki tane böbrek vardır. Ancak, sağlıklı durumdaki bir böbrek bile normal yaşam için yeterlidir. Her bir böbrek 150-200 gr. ağırlığındadır. Böbrekler sağlığın sürdürülmesi ve vücudun iç dengesinin sağlanması için gerekli organlardır. 3
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 41 Böbreklerimiz nasıl çalışır? Kalbin her atımında pompalanan vücudumuzda dolaşan kanın yaklaşık dörtte biri böbreklere ulaşır. Kanımızın içindeki atık ve zararlı maddelerin atılması ile idrar oluşur. İdrar, böbreklerde oluşarak bir boruyu andıran idrar yolu ile idrar torbasına atılan biyolojik sıvıdır. Böbrekler hem zararlı maddeleri atan, hem de yararlı bazı maddeleri geri alan bir organdır. Böbreklerimiz aynı zamanda hormon üreten bir organdır. İki çeşit hormon üretilmektedir. 1. Eritropoetin; kemik iliğinde kan yapılmasını uyaran hormondur. 2. Renin; kan basıncını düzenleyen hormondur. Böbrek çalışmasının değerlendirilmesi Tanısal Testler Böbrek işlevleri; 1- Kan basıncı ölçümü 2- İdrardaki protein miktarı 3- Serum kreatinin düzeyini ölçen testler yapılarak değerlendirilir. GFR böbrek fonksiyonlarının en iyi göstergesidir. GFR bir dakikada böbrekten atılabilen zararlı ürünlerini gösterir. GFR=boy x k/kreatinin formülü kullanılarak hesaplanır. Buradaki k sayısı yaşlara göre değişir (Tablo-1). 4
Çocukluk Yaş Grubu İdrar Yolu Enfeksiyonunu Ne Kadar Biliyoruz? Tablo-1. Yaşa göre kullanılan k değeri. k Prematüre 0.33 Yenidoğan 0.45 Çocuk 0.55 Kadın 0.55 Erkek 0.70 Hastanın yaşı, boyu ve kan kreatinin değeri yanısıra k değeri kullanılarak GFR hesaplanır. Hesaplanan GFR kişinin böbrek fonksiyonları hakkında bilgi verir. Tablo- 2 de GFR değerine göre böbrek fonksiyon tanımları verilmektedir. Örneğin; bir yaşında, 100 cm boyunda ve kan kreatinini 0.5 olan bir çocuğun GFR değeri 100x0.55/0.5=110 dur. Yaşına göre normal olarak kabul edilir. Tablo-2. GFR değerine göre böbrek fonksiyon tanımları. GFR Yorum >90 Normal böbrek fonksiyonlarını gösterir 60-90 Böbrek fonksiyonları hafif azalmış olarak değerlendirilir 30-60 Böbrek fonksiyonları orta azalmıştır 15-30 Böbrek fonksiyonları ciddi olarak azalmıştır <15 Hasta böbrek yetmezliği olarak tanımlanır 5
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 41 Böbreklerimiz aldığımız her türlü sıvıyı, tuzu ve vücutta oluşan zararlı maddeleri, kanı süzüp idrar oluşturarak vücuttan atarlar. Böbreklere kan, karın içindeki büyük bir damardan (renal arter) gelir. Böbreklerde süzme işlemi yapan küçük nefron adı verilen odacıklar vardır. Böb rekte süzülen kan temizlenerek vücudumuza geri döner. Böbreklerimiz; kan basıncının düzenlenmesini kontrol eder. Sodyum, potasyum gibi maddelerin denge içinde olmasını sağlar. Kemik ve kaslarımızın güçlü olmasını sağlar. Kan yapımında yardımcı olur. Üre, kreatinin gibi zararlı maddelerin vücuttan atılmasını sağlar. İdrar yolu enfeksiyonları (İYE) Normalde idrar sterildir, yani mikrop içermez. İdrar yolu enfeksiyonu idrar yollarına mikropların bulaşması ile ortaya çıkar. Çoğunlukla barsakta yaşayan bakteriler hastalığa neden olur. İYE nin yaklaşık %80-90 ından E.coli adlı bakteri sorumludur. Bu bakteri normalde o kişinin barsaklarında bulunur. Barsakta bulunan bakterilerin üriner sistem içerisine girmesi İYE ye yol açar. 6
Çocukluk Yaş Grubu İdrar Yolu Enfeksiyonunu Ne Kadar Biliyoruz? İdrar yolları mesane, üretra, iki üreter ve böbreklerden oluşan bir sistemdir (Şekil-1). Şekil-1. Mesane, üretra, iki üreter ve böbreklerden oluşan idrar yolları. Böbrekler: İdrar yapar, Üreterler: Böbreklerden mesane içerisine idrarı taşıyan borucuklardır. Mesane: İdrar depolar, bilinen adı sidik torbasıdır. Üretra: Üretra vücuttan dışarı idrarı taşıyan idrar yoludur. (sidik torbasını boşaltan yol) İYE görülme sıklığı yüksektir. İYE; her yıl milyonlarca kişiyi etkileyen önemli bir sağlık sorunudur, hayatı boyunca en az beş kadından biri bir defa İYE geçirmiştir. 7
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 41 Bu hastaların %80 inde İYE tekrarlar. Ateş ile başvuran süt çocuklarının %5 inde, ateşli büyük çocukların ise %12 sinde ateş nedeni olarak İYE saptanmaktadır. İdrar yolu enfeksiyonları erken dönemde (6 ay-1 yıl içinde) böbrekte hasar, geç dönemde (5 yıl içinde) ise kan basıncı yüksekliği, son dönem böbrek yetmezliği ve gebelikte sorunlara (eklampsi, prematüre doğum) neden olur. Bu nedenle İYE önemli bir sağlık sorunudur. Bakteri genellikle idrar yolundan girer. Üretra idrarın sidik torbasından atılmasını sağlayan tüptür. Bakteri bu yolla mesaneye ulaşır (Aşağıdan yukarı doğru bulaşma). Yeni doğan bebeklerde ve küçük çocuklarda ise kan yolu ile mikroplar doğrudan böbreğe ulaşabilir. Bulaşan mikrop idrar yollarında kızarıklık, şişlik ve ağrı gibi yangısal reaksiyonlara (iltihaba) yol açar (Şekil-2). Şekil-2. Bulaşan mikrobun idrar yollarında yaptığı yangısal reaksiyon. 8
Çocukluk Yaş Grubu İdrar Yolu Enfeksiyonunu Ne Kadar Biliyoruz? İYE çoğunlukla mesanede kalır. Mesane (idrar torbası) kese şeklinde olup idrarı vücut dışına çıkmadan önce idrarın biriktiği yerdir. Eğer İYE acilen ve uygun tedavi edilmezse bakteri buradan böbreklere çıkabilir ve daha ciddi bir hastalanmaya neden olabilir. Bakterinin yukarıya böbreklere doğru çıkıp neden olduğu bu ciddi enfeksiyona piyelonefrit denilir. Piyelonefrit (böbrek iltihabı) idrarın üretildiği yer olan böbreğin gerçek enfeksiyonudur. Böbrek iltihabı sırasında hastada yüksek ateş ve yan ağrısı (böğür ağrısı) görülebilir. İdrar yolu enfeksiyonunun belirtileri nelerdir? Yaş gurubuna göre belirtiler değişkendir. Bu belirtiler genellikle yanıltıcı olmaktadır ve çocuklarda idrar yollarına özgün olmayan belirtiler (spesifik olmayan) şeklindedir. Bazı kişilerde İYE'nin hiç belirti göstermeden gizli (semptomsuz) seyir gösterdiği bilinir. Bu nedenle hastalık erken tanınmaz ve gecikerek doktora başvurur. İdrar yolu enfeksiyonu belirtileri Çocukların yaşlarına göre değişir. Ufak yaşlarda idrar yolu enfeksiyonunu düşündüren belirtiler görülmeyebilir. Çocuk yaş gruplarına göre belirtiler şu şekilde sıralanabilir.
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 41 Yenidoğan dönemi (0-4 haftalık bebeklik) idrar yolu enfeksiyonu belirtileri: Yeni doğan döneminde idrar yolu enfeksiyonu gizli seyreder, idrar yollarına özgün belirtiler görülmeyebilir. İYE olan yenidoğan dönemindeki çocuklar; kilo alamama, sarılık, ateş, büyüme geriliği, kusma, gelişim bozukluğu ve kesik kesik idrar yapma yakınmaları ile başvurabilirler. Yenidoğanlar ve prematüre erkek bebeklerde kızlara oranla idrar yolu enfeksiyonu daha sık görülür. Sünnetsiz olma tüm yaş grubu çocuklarda idrar yolu enfeksiyonu riskini arttırır. Süt çocukluğu dönemi (1 ay 3 yaş) idrar yolu enfeksiyonu belirtileri: Bu dönemde İYE olan çocuklarda; yüksek ateş, gelişme geriliği, karın ağrısı, beslenme bozukluğu, bulanık veya kanlı idrar yapma, sık ve ağrılı idrar yapma, düşük vücut ısısı ve huzursuzluk yakınmaları olabilir. Kuru kalmaya alışmış bir çocuğun tekrar gece veya gündüz idrar kaçırmaya başlaması İYE bulgusu olabilir. Oyun çocukluğu dönemi (1 ay 3 yaş) (Okul öncesi dönem) idrar yolu enfeksiyonu belirtileri: Sık ve ağrılı idrar yapma, bulanık veya kanlı idrar yapma, kuru kalmaya alışmış hastanın gece veya gündüz idrar kaçırmaya başlaması ve yüksek ateş okul öncesi dönemdeki bir çocukta İYE belirtisi olabilir. 10
Çocukluk Yaş Grubu İdrar Yolu Enfeksiyonunu Ne Kadar Biliyoruz? Okul çağı (6-12 yaş) idrar yolu enfeksiyonu belirtileri: Okul çağı çocuklarında; sıkışma, idrar kaçırma (kuru kalmaya alışmış hastanın gece veya gündüz idrar yapmaya başlaması), sık ve ağrılı idrar yapma, kusma, yan ağrısı İYE belirtileri olabilir. Eğer enfeksiyon böbreğe yayılmış ise çocukta yüksek ateş, yan ağrısı ve kusma belirgin olarak ön plana çıkar. Adölesan dönemi (12-18 yaş) idrar yolu enfeksiyonu belirtileri: Bu dönmede İYE kız çocuklarda daha sıktır. Genelde hiçbir belirti görülmez. Asemptomatik İYE veya asemptomatik bakteriüri (asemptomatik bakteriüri: klinik bulgular olmaksızın, idrarda önemli sayıda mikrop) görülür. Sık ve ağrılı idrar yapma, akıntı, bulanık ve kanlı idrar yapma, sıkışma ve idrar kaçırma görülebilir. Risk faktörleri ve yatkınlıklar Çocuklarda idrar yolu enfeksiyonu daha sık görülür. Kız çocukları İYE geçirmeye (özellikle 4-8 yaş arasında olanlar) daha yatkındır. İdrar yollarında doğumsal anormallikleri olanlar (tıkanıklıklar gibi), bağışıklık sistemi yetmezliği olanlar, şeker hastaları, kadınlar idrar yolu enfeksiyonuna daha yatkındır. 11
Not: Çocukluk Yaş Grubu İdrar Yolu Enfeksiyonunu Ne Kadar Biliyoruz? 41
Yayımlanmış Kitaplarımız Hipertansiyon Osteoporoz (Kemik Erimesi) Düşmeler ve Önlenmesi Obezite Meme Kanseri Cerrahisine Bağlı Lenfödem
Yayımlanmış Kitaplarımız Kan Yağları ve Kalbimiz Her Yaş İçin Spor ve Sağlık Diyabetik Ayak Sağlıklı Beslenme Varis
Yayımlanmış Kitaplarımız Göğüs Ağrısı, Kalp Krizi, Aspirin Kullanımı Herediter Anjioödem Kanın Pıhtılaşmasını Önleyen İlaçlar ve Kalbiniz, Atriyal Fibrilasyonlu Yaşam Kalp Yetersizliği ile Yaşamak, Kalp Pili İle Yaşamak, Kalp İlaçlarını Nasıl Kullanalım Kalp Hastalığında Cinsel Yaşam/Şeker Hastalığı/ İnme Teşhis ve Ameliyatsız Tedavi
Yayımlanmış Kitaplarımız Mitral Kapak Sarkması Nedir? Koroner Arter Baypas Ameliyatınız, Kalp Kapağı Ameliyatınız Damar Sertliği ve Risk Faktörleri Guatr ve Tiroid Hastalıkları Diyabetim ve Ben Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
Yayımlanmış Kitaplarımız Sünnet Çocuklarda Fıtık ve İnmemiş Testis Sağlığımız ve Genetik Uyku Bozuklukları ve Tedavi Yaklaşımları Şaşılık ve Tedavisi
Yayımlanmış Kitaplarımız Kadınlarda İdrar Kaçırma Şikayeti ve Tedavi Yöntemleri Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar Sağlıklı Beslenme ve Zeytinyağı Sjögren Sendromu Nedir? (Kuru Göz-Kuru Ağız) İşitme Kayıpları
Yayımlanmış Kitaplarımız Sağlık İçin Vazgeçilmez Kaynak: SU Sağlık İçin Süt İçin İnsanoğlunun Evrimsel Sağlık Sorunu Çölyak Hastalığı Ses Kısıklığı ve Nedenleri Vertigo (Baş Dönmesi)
Yayımlanmış Kitaplarımız Çocukluk Çağında Epilepsi Kefir Sağlığıma Kefil Akciğer Kanseri Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı Çocukluk Yaş Grubu İdrar Yolu Enfeksiyonunu Ne Kadar Biliyoruz?
Yayıma Hazırlanan Kitaplarımız Glutensiz Yaşam Biçimi İlkyardım