7 nci Hava Kuvvet Komutanlığı Eğitim Dökümanları 3. Hafta Eğitimleri 3.3. MFD Ekranlarının Kullanımı Sayfa 1
MFD ler (Çok Fonksiyonlu Ekranlar), kokpitin ön panelinde iki yanda bulunan ekranlardır. Bu ekranlar; uçak ile ilgili neredeyse tüm ayarlamaları, silah sistemlerinin hedefe yönlendirilmesi ve radar gibi hayati işlevleri yerine getirmemizi sağlar ve çok önemlidir. Şimdi genel olarak bir MFD ekranını tanıyalım: Genel olarak bir MFD ekranı, bir ekran ve çevresindeki 20 adet seçim düğmesinden oluşmaktadır. Her seçim düğmesi, o an karşısında bulunan fonksiyonu yerine getirir / seçer. Düğmelerin numara sırası, resimde görüldüğü gibidir. Genelde, alttaki düğmeler ana modları, üstteki düğmeler alt modları seçer. Seçili olan ana mod, inverse olarak görünecektir. Sağ ve soldaki düğmeler ise genelde ilgili moddaki seçenekleri ayarlamamızı sağlar. Birçok MFD ekran seçenekleri bulunmakla birlikte, uçak belli ana modlarda iken (NAV,A-A vb.), ekranlar o moda uygun şekilde otomatik olarak seçilir. Daha sonra değiştirmek mümkündür. Örneğin A-A modunda sol ekran radarı gösterirken, sağ ekranda varsa füze, yoksa top kontrol sayfası açılır. NAV, yani navigasyon modunda da, sol ekran hava-hava radarını gösterir iken, sağ ekran HSD (yatay durum ekranı) gösterir. Şimdi ekranları tanıyalım: Ana Menü Ekranı MFD nin gösterebileceği ekranları seçmenizi sağlayan ana ekran. İlgili ekran adının yanındaki OSB düğmesine basılarak o ekrana gidilir. Sırasıyla sayfaları tanıyalım: 1. BLANK: Boş bir sayfadır. 2. HUD: O an HUD da ne varsa ekrana yansıtır. 3. RWR: O an RWR de ne varsa ekrana yansıtır. 4. RCCE: Keşif kamerası görüntüsü. 5. RESET MENU: Fonksiyonları sıfırlama ekranı. 6. SMS: Yük kontrol ekranı 7. HSD: Yatay durum ekranı 8. DTE: Veri terminal giriş ekranı 9. TEST: Test ekranı 10. FLCS: Uçuş Bilgisayarı Ayar Sayfası 11. DCLT: Declutter, yani ekrandaki nesneleri azaltma seçeneği. 12. FCR: Radar ekranına hızlı erişim düğmesi 13. HSD: HSD Ekranına hızlı erişim düğmesi 14. TEST: Test ekranına hızlı erişim düğmesi 15. SWAP: Sağ ve sol MFD lerdeki ekranları yer değiştirir. 16. TFR: Yeryüzü izleme radarı ekranı (Alçak uçuş için oto pilot) 17. FLIR: Inrared ekranı. 18. WPN: Silahlar için özel ekran (Özellikle Maverick) 19. TGP: Hedefleme modu ekranı (Lazer güdümlü bombalar için) 20. FCR: Atış Kontrol Radarı ekranı. Şimdi de tek tek bu ekranların ayrıntılarını görelim: 1. BLANK Boş bir ekran gösterir. 2. HUD HUD arızalandığında, HUD daki görüntüyü MFD den almamızı sağlar. Sayfa 2
3. RWR RWR arızalandığında RWR deki görüntüyü MFD den almamızı sağlar. 4. RCCE Keşif kamerası ile birlikte kullanılır. Seçenekler: OSB2 RDY: Bu seçeneke RDY veya RUN değerini alır. Yerde iken RDY, havada iken RUN değerini alır. Index sayacı saymaya başlar. Space ile HUD dan kayıt yapar. OSB4 INV: Yük sayfasına gider. OSB6 RPOD: Uçakta keşif podunun yüklü olduğunu gösterir. OSB20 IDX#: Kalkıştan itibaren sürekli sayan bir sayaçtır. Bomba bırakma düğmesi (Klavye: Space )ile beraber, HUD daki çemberin içindeki görüntüyü kaydetmeye başlar. 5. RESET Uygulanmamıştır.Genelde gece/gündüz için MFD ayarlarını sıfırlamaya yarar. 6. SMS Yüklerimiz ve ekipmanlar hakkında bilgi veren önemli bir ekrandır. Hangi ana modda olduğunuza göre farklılaşır. NAV modunda iken, yük durumu gösterilecektir. Sol üstte, top için mermi sayısı ve altında topumuzda kullanılan mermi tipi görüntülenir. Alt ortada, uçağın o anki uçuş konfigürasyonu (CAT I CAT III) ve o anda uçağa zarar vermeden çekebileceğiniz max g görüntülenir. Sayfa 3
Örneğin bir pilon için açıklayalım: 1 MAU : Çeşitli silah ünitesi 1 TER : Üçlü pilon 3 MK82: 3 adet MK82 bomba. Yani, bir çeşitli silah ünitesi ne takılı çoklu pilon da 3 adet Mk82 bombası yüklü demektir. Bu ekranda sağ alttaki S-J (Selective Jettison, Seçimli bırakma) ekranı yardımı ile, istenile pilon/pilonlardaki yükler pilonları ile beraber bırakılabilir. Sağ/solundaki OSB düğmelerine tıklanarak bırakılmak istenen pilonlar seçilir. Bomba bırakma düğmesi ile bırakılır (Master ARM açık olmalıdır). Sayfa 4
SMS Silah Modları SMS Ekranının ana modlara göre farklılaştığını söylemiştik. Örneğin hava-yer modunda iseniz ve bomba yüklü ise (bu örnekte BLU-107 pist tahrip bombası yüklüdür), ilgili silah ile ilgili ayarların da yapılabileceği bir SMS ekranı görüntülenir. A-G ana modu gösterir. CCRP, silah atış modunu gösterir. Değiştirmek için bu OSB ye tıklayınız ve seçiniz. INV ile yük durumu ekranına gidilir. CNTL ile atış için detaylı ayarların yapılabileceği alt ekrana erişilir. 1BL107, seçili silahı ve adedini gösterir. Basınca bir sonraki silaha geçer. PROF 1, önceden ayarlanmış atış profilini seçmede kullanılır. 1 SGL, atışın tek tek mi çifter çifter mi yapılacağını seçer. Örneğin 1 PAIR, bir çift bomba bırakılacak demektir. 175 FT, bombalar çoklu atıldığında düşüş aralıklarıdır. Tıklayarak ayarlayabilirsiniz. RP 1, bir tekrar atış yapılacağını gösterir. Tıklayarak ayarlayabilirsiniz. Burayı değiştirdiğinizde, 1 SGL olan değer de değişecektir. Örneğin 3 girerseniz, 3 SGL gösterir. Yani 3 adet tek bomba 175 FT aralıklarla bırakılacak gibi. NSTL, bombanın ateşleme mekanizmasının burundan mı (NOSE), kuyruktan mı (TAIL), yoksa her ikisinden de mi çalışacağını gösterir (NSTL). Kullanılmıyor. Ortadaki değerler, 1.50 sn ateşleme gecikmesi, Dive Toss için 23 derece açı bilgisidir. Farklı silahlarda farklı ayarlar olabilir. Örneğin parça tesirli bombalar için, parçaların saçılacağı yükseklik vb. 175 FT gösteren bomba düşüş aralığını değiştirmek veya bomba bırakma sayısını ayarlamak için, ilgili OSB düğmesine tıklanır. Aşağıdaki gibi bir ekran görüntülenir: İlgili sayıların karşısındaki OPSB düğmelerine bastıkça, ortada sayı değişecektir. İstediğiniz ayara geldiğinde yukarıdaki ENTR OSB düğmesine basın. Ayarınız kaydedilecektir. Bu ayar ana ekranda da değişecektir. Sayfa 5
CNTL düğmesi ile gelinen sayfada atış ile ilgili detay ayarlar yapmak mümkündür: CNTL tekrar tıklanarak ana sayfaya dönülür. Sağ alttaki Rel ANG, atış açısı, Dive Toss bombalamalarda atışın yapılacağı açıdır. Basıp ayarlayınız. Soldaki OSB ler ile, sırasıyla çarpma ateşlemeli silahlar için ateşleme gecikmesi, irtifa ateşlemeli silahlar için ateşleme irtifası ayarlanabilir. Diğer ikisi kullanılmamaktadır. Bunun anlamı şudur: Bomba hedefe çarptıktan sonra 1.5 sn bekler ve infilak eder. Bombayı hedef içerisinde patlatarak daha fazla zarar vermek için kullanılır. İrtifa ateşlemelide ise, CBU lar için misket bombaların saçılacağı irtifa girilir. Varsayılan ayarlar normal görevler için uygundur ve genelde değişiklik yapmak gerekmez. DTE Ekranı Normalde veri kartuşuna yüklenen bilgilerin kontrolünü ve geri yüklenmesini sağlar. Load düğmesine basarak, hard diske kaydetrmiş olduğunuz (ALT+C ve sonra S) bilgileri getirebilirsiniz. TEST Ekranı Uçuş boyunca meydana gelen arızaların bir kaydını gösterir. Ayrıca sistemleri arızalara karşı test etmemizi sağlar. Sol üstten BIT1 veya BIT2 sayfasına geçeriz. Her sayfada test edilebilecek sistemlerin adları gelir. İlgili sistemin yanındaki OSB düğmesine basıp bekleyerek sistemi test edebiliriz. Uyarısız sönerse, çalışıyor demektir. TFR Ekranı Yeryüzü izleme radarı ekranı. Alçak irtifalarda yeryüzü şekillerinin radarla izlenerek uçağın yere çarpmadan otomatik uçmasını sağlar. Ayarları şöyledir: OSB2: Sürüş tipi, uçağın ne kadar sert hareketler yapmasına izin vereceğinizi seçiniz. HARD en sert, SOFT yumuşak, SMOOTH en yumuşak. OSB4: NORM ise sistem aktif. STBY beklemede. Bunu açarak oto-pilotu aktif ederiz. OSB6: OSB6-OSB9: Uçuş yüksekliği OSB10: VLC, Çok alçak uçuş. Tehlike: Sadece deniz üzerinde kullanınız. FLIR Ekranı FLIR görüntüsünü ekrana yansıtır. Simülasyonda kullanılmamaktadır. Sayfa 6
WPN Ekranı WPN Ekranı, bir silahın kamerasına bağlı olarak görüntü verir. Örneğin Maverick ten gelen TV görüntüsünü ekrana yansıtır. Maverick seçildiğinde, bu ekranda elektro optik olarak silahın hedefini seçeriz. Bu ekrandaki seçenekler, Maverick eğitiminde detaylı olarak yer alacaktır. TGP Ekranı TGP Ekranı, lazer güdümlü bombaların hedefe yönlendirilmesinde ve lazer nişanlanmasında kullanılır. Lazer güdümlü bomba eğitiminde detaylı olarak yer alacaktır. FCR (Atış Kontrol Radarı) Ekranı Tüm radar işlemlerinin yapıldığı ekrandır. Hava-Hava radar modları F1 tuşu ile, Hava-Yer radar modları F2 tuşu ile değiştirilebilir. Radar eğitiminde bu konular ve radar modları detaylı olarak yer alacaktır. HSD Ekranı Menzil HSD ekranı (Horizontal Situation Display, Yatay Durum Ekranı, o anki durumumuzla ilgili bilgi verir. Çok önemli bir ekrandır. Steerpointlerin yerleri ve rotalar görülebilir. Seçilmiş olan menzile göre, 3 adet iç içe geçmiş çember, menzil bilgisi sağlar. Örnekte 15 mil seçili. Dolayısı ile her çember 5 millik bir daire kesiti oluşturuyor. Veya en uzaktaki çember üzerindeki bir hedef 15 milde iken, orta çizgide 10 mildedir. En yakın çizgideki ok (resimde işaretli), kuzey yönünü (0 baş) gösterir. Diğer kısa çizgiler de diğer ana yönleri gösterirler. Sol alttaki W şekli ve çizgi, gerçek rotanızdan ne yönde ve ne kadar saptığınızı gösterir. Eğer BULLSEYE açık ise (ICP/DED de anlatıldı), burada BULLSEYE bilgimiz çıkar. Hemen üstte ise kursorun bulsseye bilgisi vardır. Kursor Bullseye Rota Kuzey Sayfa 7
HSD üzerinde hareket eden kursor, aslında radar kursorunuzun bir resmidir. Ayrıca HSD de bazen harf/rakamlar ve çevrelerinde çemberler görürüz. Bu çemberler, ilgili SEAD tehdidinin silah/füze menzilini gösterir. Bu menzil içerisine girdiğimizde çember kırmızıya döner. Ayrıca, datalinkler sayesinde kol uçucularınızın pozisyonlarını, yüksekliklerini ve kilitlendikleri hedefleri görebilirsiniz. Şimdi HSD ile ilgili seçenekleri tanıyalım. Uçağı ortaya alır. Bu modda (CEN) uçak ekranın ortasındadır. Ama menzil 10 mile kadar düşebilir. Daha detaylı görüş alınır. DCPL radar bağımsız menzil ayarıdır. CPL de HSD ekran menzili, radar menzili ile birlikte değişir. Ekran Menzili Tıklayınca ekrana zoom yapar. EXP1 ve EXP2 zoom modlarıdır. Kol uçuşlarında işe yarar. Detaylı Ayarlar. Aşağıda. Ekranı dondurur. Uçaklar hareket eder! Radar boresight çizgileri Tehditler Kursor Bullseye Bilgisi Uçağınız Declutter. Ekrandaki karmaşayı azaltır. Rota sapma göstergesi. Örnekte epeyce sağdayız. Sayfa 8
HSD CNTL Ekranı HSD ekranındaki verilerin isteğimize göre ayarlanmasını sağlayan seçenekleri barındıran sayfadır. FCR: Radar kursoru ve radar tarama alanı çizgileri. PRE: Önceden planlanmış hedefler. Tehditler ve menzil çizgileri dahil. AIFF: IFF bilgileri. Çalışmıyor. CNTL: Ana HSD Ekranına dönüş. Sağ Kısım: LINE1-4: Çizgilerin ekranda yer alıp almaması. RINGS: Menzil çemberleri. Örnekte kapalı durumda. ADLNK: Data link i açar. Kol uçaklarının yeri ve hedefleri. GDLINK: Yer data link verileri. Yer hedefleri ve tehditler. NAV1 NAV3: İlgili navigasyon verileri. Simülasyonda sadece NAV1 de bilgi vardır. HSD Kursoru ile yapılabilecekler: 1. Herhangi bir steerpoint üzerine götürülüp designate edilirse ( Numerik Klave 0 ) o steerpoint seçili steerpoint olur. 2. Bir tehdit üzerine götürülüp designate edilirse o tehdidin menzil çemberi bilgisini gösterir (zaten gösterilmiyor ise) 3. Yine bir tehdide götürülüp un-designate yapılırsa ( Nümerik Klavye Del ), tehdit menzil çemberini kaldırır. Kursorumuzu ekranın en üstüne götürürsek ve ileri itersek, HSD ekranının menzili artacaktır. HARM Kontrol Ekranı (HTS) HTS (Harm Targeting System) seçildiğinde, ekranda tehditler gösterilir ve sistem özel bir modda çalışır. HARM eğitiminde detaylı anlatılacaktır. Sayfa 9