Alanya ve Çevresinde Bizans Araştırmaları 2007 Byzantine Remains Research in and around Alanya in 2007

Alanya ve Çevresinde Bizans Araştırmaları 2007 Byzantine Remains Research in and around Alanya in 2007 Sema DOĞAN Antalya İli ve ilçelerinde sürdürdüğümüz Bizans Dönemi araştırmalarının 2007 yılı arazi çalışması, 27 Ağustos 15 Eylül tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. 2004 yılından itibaren Alanya İlçe sınırları içindeki köylerde ve beldelerde odaklanan yüzey araştırmalarımızda bu yıla dek, Bizans Dönemi ne ait 16 yerleşim ve yapı belirlenerek incelenmiştir. Yapılarda total station ile ülke koordinatlarına bağlanarak alınan dijital ölçümlere ilişkin veriler, bilgisayar ortamında AutoCAD programında plan ve kesit çizimlerine dönüştürülmüştür. Çizimler Yüksek Mimar Ö. Sağıroğlu tarafından yapılmıştır. Bu yıl çalışmalarımız, AKMED (Suna - İnan Kıraç, Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü), DÖSİMM (Kültür ve Turizm Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü), DAKTAV (Doğu Akdeniz Kültür ve Tarih Araştırmaları Vakfı), ALTSO (Alanya Ticaret ve Sanayi Odası) tarafından desteklenmiştir. 2007 yılında Alanya nın 16 km. doğusunda, Mahmutlar beldesindeki Naula da çalışılmıştır. Naula da günümüzde var olan yapı kalıntıları, denize yaklaşık 500 m. mesafededir. Kıyıdan içeride Cebel-i Reis Dağı nın yamaçlarındaki antik Laertes kentinin Bizans Dönemi limanı olarak bilinen kent, Naula ve/veya Mylome adlarıyla anılmaktadır. Yerleşimin kaynaklarda farklı adlarla anılması, sorunlarımızdan biridir. Araştırmalarımızın ilerleyen sürecinde elde edilecek yeni bulgularla kentin kimliğinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Yapıların tamamında duvarlar bitki örtüsü ile kaplı olduğundan, planların eksiksiz ve doğru çıkarılabilmesi için, Kültür ve Turizm Bakanlığı nın temizlik izniyle iki işçi eşliğinde bitkiler kesilerek mimari veriler açığa çıkarılmıştır (Res. 1). Aynı zamanda bitki atıklarının alandan atılması Mahmutlar Belediyesi nin yardımları ile gerçekleştirilmiştir. Çalışılamayan bölümlerde de gelecek yıl bitki temizliğinin yapılması gerekli görülmektedir. Kentte yer alan yapıların planları toplam 1600 nokta alınarak The 2007 fieldwork of our surveys in the province and townships of Antalya was conducted from August the 27 th to September the 15 th. Our surveys have concentrated in the villages and districts of Alanya İlçesi beginning in 2004 and we have identified and studied a total of 16 settlements and buildings dating from the Byzantine period. Digital measurements of the coordinates of these finds were recorded using total station and were transferred to computer drawings via AutoCAD. Drawings were made by architect, Ö. Sağıroğlu, MSc. This year s campaign was financed by AKMED (the Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations), DÖSİMM (the Ministry of Culture and Tourism, Directorate of Circulating Capital), DAKTAV (the Eastern Mediterranean Cultural and Historical Research Foundation) and ALTSO (the Alanya Chamber of Commerce and Industry). In 2007 we worked at Naula in the territory of Mahmutlar Beldesi, located 16 km. east of Alanya. The extant ruins Res. 1 Naula da bitki temizliği çalışmaları Fig. 1 Cleaning of vegetation at Naula 90

Plan 1 Naula liman kentinin 2007 yılı planı Plan 1 Plan of the harbour city of Naula in 2007 çıkarılmaya başlanmış, ancak geniş bir alana yayılan pek çok yapıda ölçüm işleri tamamlanamamıştır. Gelecek yıl kentteki çalışmalarımıza devam ederek, ölçüm ve incelemelerimiz sürdürülecektir. Çevredeki birkaç köy evi, muz bahçeleri ve apartmanlar ile sınırlanan kentte, bu yıl planları çıkarılan yapılar arasında iki kilise, hamam, kentin çevre duvarlarının bir bölümü, konutlar ve işlevleri henüz tanımlanamamış bazı yapılar yer almaktadır (Plan 1). 7.60-30.24 m. arasında değişen kotlarda bulunan yapılar, kenti sınırlayan bir çevre duvarı içindedir. Bazı yapılar muz bahçeleri içinde kalmış, çevre duvarının yıkılmış bölümleri, köylülerce aynı taşlar kullanılarak tamamlanmıştır. Kaynaklarda Naula da dokuz kiliseden söz edilmesine karşın, dört kilise günümüze gelmiştir. Ayrıca bir hamam, konutlar, zeytinyağı veya şarap işlikleri kentin sivil işlevli öteki yapıları arasındadır. Kiliselerden en büyük boyutlu olanı (B Kilisesi) bazilika planlı ve doğusu yarım daire apsislidir (Res. 2). 30.81 33.81x18,40 m. boyutlarındaki kilisenin apsis dahil uzunluğu 36,70 m.dir. Üç nefli olduğu düşünülen yapının üst örtüsü günümüze gelememiştir. Yapının zemini toprakla dolu olduğundan nefleri ayıran stylobatın of Naula are about 500 m. from the sea. This city was known as Naula and/or Mylome, the Byzantine port city of ancient Laertes on the slopes of Cebel-i Reis. One of our problems is the fact that the settlement was mentioned under different names in the various sources. Finds made in the future will facilitate the correct identification of this settlement. As all the walls were concealed beneath dense vegetation, permission was issued by the Ministry of Culture and Tourism for the clearing of the vegetation with the help of two workers, in order to be able continue with the work of documentation (Fig. 1). The vegetation that was cleared from the structures on site, were removed through the assistance of the Mahmutlu Municipality although it seems next year plants will have to be removed again from the parts of the site that we were unable to complete work on this year. We measured 1600 points to be able to draw the plans of the buildings, but we could not complete our record of all of the structures, as the buildings of this settlement extend across a wide area. In the 2008 season we will continue our work here. The site is surrounded by several village houses, banana plantation and apartments. Those buildings whose plans 91

Res. 2 B Kilisesi naostan apsise bakış Fig. 2 Church B, looking toward the apse from the nave Res. 3 A Kilisesi apsis duvarının dış görünümü Fig. 3 Church A, the apse wall from the outside görülemeyişine karşın, doğu duvarda yıkılmış duvar izleri bu bölünmeye işaret eder. Apsisin güneyinde, kilisenin doğu duvarında bir niş yer alır. Yapının kuzey ve güney duvarlarında belirleyebildiğimiz dört kapı ile beşer pencere açıklığı, apsiste eksenin iki yanında birer pencere açıklığı vardır. Kilisenin içinde duvar resimlerine ait kalıntılar var olmasına karşın, harap durumdaki resimlerde sahneler seçilememektedir. Apsis içinde figürlere ait izler, kuzey ve güney yan duvarlarda geometrik bezemeler görülür. Daha iyi korunan güneydoğudaki niş içinde taklit mermer boyama ve kanatlı bir figür izlenebilmektedir. Apsisin dışında kuzeydoğu ve güneydoğu yönlerinde duvar izleri köşelerde ek mekanlar olduğunu ortaya koymaktadır. Yapının kuzeyinde kilise ile bağlantılı ek mekanların duvarları kısmen ayaktadır. Bu mekanlardan güneydekinde duvar resimlerine ait kalıntılar ve DYNAMIS adı okunabilen bir yazıt görülmektedir. Bizans resim sanatında kanatlı, kadın imgesi olarak görülen Dynamis, güç ve dayanıklılığın kimliklenmesidir. Yazıtı, kilisenin doğu duvarındaki niş içinde yer alan kanatlı figür ile ilişkilendirmek olasıdır. Diğer kilisenin (A Kilisesi) yalnızca doğu duvarı ayakta kalabilmiştir. Doğusu içte ve dışta yarım daire apsisli kilisenin naos duvarları var olmadığı için kilisenin boyutu belirlenememiştir. Apsisin dışında dairesel bir ek mekanın ayakta kalan bir bölümü, merkezde apsis duvarı ile birleşmektedir (Res. 3). Apsiste ve yan duvarlarda zarar görmüş resim kalıntılarının boya izleri görülebilmektedir. Kentteki önemli yapılar arasında bulunan hamamın bir bölümü günümüze gelebilmiştir. 19.00x10.13 m. boyutlarındaki hamam, birbirine paralel beşik tonozlu mekanlardan oluşan plan tipindedir. Mekanlar arasında geçişler vardır. Bazı bölümlerde Roma ve Bizans dönemi hamam were recorded include two churches, a bathhouse, a part of the encircling walls, houses and some other buildings having an unclear function (Plan 1). The buildings are found at an altitude varying from 7.60 to 30.24 m. within the encircling wall. Some buildings are located within the banana plantations and parts of the encircling wall that had fallen were rebuilt by the villagers using the same stones. Although the sources mention nine churches at Naula, only four have survived. Public and civic buildings include a bathhouse, houses, and olive oil or wine work-areas. The largest of the churches is a basilica (Church B) with a semi-circular apse on the east side (Fig. 2). The building measures 30.81 to 33.81x18.40 m. and including the apse it is 36.70 m. long. Thought to have been a threeaisled basilica, its superstructure has not survived. As the interior is full of rubble and earth, the stylobate separating the nave from the aisles was not visible but the traces of fallen walls on the east wall indicate such a partitioning of the structure. There is a niche on the east wall, to the south of the apse. We identified a total of four doorways and five windows each on the south and north walls and there are two windows on the apse placed symmetrically. Although traces of wall paintings are discernible on the interior we were unable to identify the scenes that are depicted. Figures are discernable on the apse wall and there is geometric decoration on the south and north side walls. The better preserved southeast niche has faux-marble painting and a winged figure. Outside the apse there are traces of walls in the southeast and northeast which indicate the presence of additional rooms here. On the north, the walls of the annexes are still standing to some degree. In the southernmost room there are traces of wall paintings and an inscription 92

including the name DYNAMIS is legible. In Byzantine pictorial iconography Dynamis was represented as a winged female figure, the personification of power and endurance. It is possible to link this inscription with the winged figure in the niche on the east wall of the church. Res. 4 Naula daki konutlardan bir örnek Fig. 4 A house from Naula mimarisi geleneğinde nişler açılmıştır. Alanya daki 2006 yılı araştırmalarımızda bulunan iki hamam ile benzer planlı olan Naula daki hamam, Likya, Pamfilya ve Kilikya daki Erken Bizans Dönemi hamamları ile ortak özellikler sergiler. Duvarların içinde ısıtma sistemine ait tubuli / pişmiş toprak boruların yer aldığı yapıda, zemin toprakla dolu olduğundan hypocaust görülememektedir. Naula da bulunan yapıların büyük bölümü sivil yerleşime ait konutlar, ayrıca zeytinyağı ve şarap işlikleri gibi gündelik yaşamdaki üretim yapılarıdır. Konutlar, bölgedeki araştırmalarımızda saptadığımız plan tipindedir. Birbirine bitişik odaların yer aldığı, iki katlı, iç mekanlarında raf işlevi gören nişlerin bulunduğu basit yapılardır. Duvarlarda ahşap hatıl yuvaları ikinci katı belirlemektedir (Res. 4). Kat ayrımları ahşaptan ve üst kata çıkış ahşap merdivenlerle sağlanmış olmalıdır. Mekanların çoğunda duvarlar sıvalıdır. Üst örtüleri günümüze gelemeyen yapılar, kayrak ve moloz taşların kırık tuğla, seramik ve harç ile birlikte örüldüğü duvar tekniğinde yapılmıştır. Naula daki konutlar Alanya ve çevresinde incelediğimiz çok sayıdaki Bizans Dönemi konutu ile benzer özellikler yansıtır. Zeytinyağı veya şarap üretimini belirleyen pek çok yapı, gerek Naula daki nüfusun yoğunluğunu, gerekse limandan bu malların ihracatının yapıldığını ortaya koymaktadır. Kentin içinde işliklerin varlığını belirleyen 18 baskı kolu yuvası bulunmuştur; çalışmanın ilerleyen aşamalarında bu sayının artması olasıdır. Baskı kolu yuvaları, çoğunlukla mekan içi işliklerinde bir duvarın örgüsü içinde yer alır. Bir bölümü ise mekanlardan bağımsız açık hava işlikleri izlenimi vermektedir. Bulunan işliklerde zeytinyağı veya şarabın üretildiğini belirleyici tekneler ve üretime ait gereçler, toprak altında kalmış olduğundan bu ayrım yapılamamaktadır. The other church (Church A) only has its east wall standing. The apse is semi-circular both on the interior and exterior but as the walls of the naos do not remain, it was impossible to determine the overall size of the building. Outside the apse there is a circular annex partially standing joined to the apse wall (Fig. 3). Traces of wall paintings in a poor condition are discernible on both the apse and the side walls. One of the important buildings of the city is the bathhouse which has survived only in part. It measures 19.00x10.13 m. in total and its layout comprises parallel rooms roofed by barrel vaulting. The rooms are interconnected. In some sections there are niches as in the Roman and Byzantine bath house tradition. The bathhouse at Naula has a plan similar to the two bathhouses we identified in our 2006 surveys in Alanya fieldwork; furthermore, it displays common characteristics with the Early Byzantine bathhouses in Lycia, Pamphylia and Cilicia. Its walls have terracotta tubuli for heating but the hypocaust could not be seen because of the earth infilling. The majority of the buildings in Naula are houses belonging to the civic settlement and production work-areas such as olive oil and wine presses. The houses follow the plan type we have already identified in this region they are simple two-story buildings with adjoining rooms with niches serving as shelves and cupboards. The beam holes for wooden beams seen in the walls indicate the presence of an upper floor (Fig. 4). The separation between the floor and the stairs leading upstairs should have been timber. Most of the rooms have plastered walls. Their superstructures have not survived and their walls were built from lumps of broken slate or rubble, bound with brick and pottery shards and mortar. The houses at Naula are very similar to the numerous Byzantine houses we have surveyed in and around Alanya. The large number of work-areas for wine and olive oil production, indicate both the large population of Naula and that there were exports of these items from its harbour. In the city, a total of 18 press-arm holes were found indicating work-areas and it seems probable that the total number will increase as the surveys progress. Pressarm holes are usually found in the wall, inside a room, 93

Dairesel biçimli iki büyük kuyu, merdivenlerle inilen birkaç basamaklı üst bölümleri ile birlikte taştan yapılmıştır. Kentin su gereksinimini karşılayan kuyuların tarihlemesini yapmak güçtür. Çevre duvarının içinde yer almaları ve örme taştan yapılmış geniş kuyu ağızları, bu kuyuların öteki yapılar ile aynı döneme ait olduklarını düşündürür. Naula daki yapıların duvarları, moloz ve kayrak taşın tuğla, kiremit ve seramik kapların kırık parçaları ile birlikte harçla örüldüğü duvar tekniğindedir. Erken Bizans Dönemi ne tarihlediğimiz Naula daki yapılar, duvarlarının malzeme ve tekniğine göre aynı döneme ait gibi görünmektedir. Yüzeyden toplanan seramiklerin değerlendirme çalışmalarını Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi nden Doç. Dr. A. Çaylak Türker yürütmektedir. Önümüzdeki yıl toplanmaya devam edilecek seramiklerden elde edilecek sonuçlar, yapıların tarihlendirilmesine destek olacaktır. Gelecek yıl devam edecek araştırmalarımızda Naula daki çalışmalar ayrıntılı olarak sürdürülecektir. although some are independent of a room and seem to be open-air work-areas. Basins and other implements used in production are usually lying under the ground and consequently we were unable to identify which product was produced in any particular work-area. Two large and circular wells were built from stone, together with their stairs on top. It is difficult to date these wells which supplied the city but, as they are located within the encircling wall and their wide mouths are built from masonry, it is probable that they were constructed in the same period. The walls of the buildings at Naula were built from slate and rubble with shards of bricks, roof tiles and pottery bound with mortar. The buildings at Naula, which we have dated to the Early Byzantine period, seem to have all been built in the same period in respect to the construction materials employed and the masonry technique. The potshards collected on the surface are currently being examined by Assoc. Prof. Dr. A. Çaylak Türker of Onsekiz Mart University in Çanakkale. Potshards will continue to be collected next year as well, and their evaluation will help in the dating of these buildings. Detailed work at Naula will continue in 2008. 94