KONULAR. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 2

KONULAR A. Türkiye nin Genel Enerji Durumu B. Türk sanayisinin yapısı ve enerji tüketimi C. Enerji Yönetimi D.Elektrik sistemleri E. Aydınlatmada enerji tasarrufu F. Ekonomik analiz yöntemleri Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 2

KONULAR G. Alternatif enerji kaynakları H. Ölçü aletleri ve ölçüm teknikleri I. Kazanlarda enerji verimliliğinin arttırılması J. Bileşik ısı-güç üretim sistemleri K. Çevre Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 3

Araştırma Projeleri 1. Çok amaçlı bileşik ısı-güç sistemlerinin analizi kojenerasyon sistemler) 2. Türk sanayisinin enerji tüketimi bakımından incelenmesi 3. Türkiye de rüzgar enerjisi potansiyelinin ve durumunun incelenmesi 4. Türkiye de güneş enerjisi potansiyelinin ve durumunun incelenmesi 5. Rüzgar türbün panellerinin yapısının incelenmesi 6. Güneş pillerinin yapısının incelenmesi Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 5

Araştırma Projeleri 7. Aydınlatmadaki ışık kaynakları ve birbirlerine göre avantaj ve dezavantajları 8. Endüstride aydınlatma teklikleri ve verimli aydınlatma 9. Güç faktörünün düzeltilmesi ve sanayi açısından önemi 10.Elektrik motorlarında enerji tasarrufu yöntemleri 11. Güç kompanzasyonu (statik VAR) temel özellikleri 12.Türkiye de kullanılan yenilenebilir enerji kaynakları ve ve mevcut tüketimdeki yeri Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 6

Araştırma Projeleri 13. Elektrik iletim hatlarında enerji kayıpları 14. Enerji sistemlerinde dinamik kararlılık 15. Enerji sistemlerinde statik kararlılık 16. Enerjinin üretiminde, iletiminde ve tüketimindeki harmonikler ve etkileri 17. Harmoniklerin azaltılmasında kullanılan filtreler ve özellikleri Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 7

A- Türkiye nin Genel Enerji Durumu Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 8

A- Türkiye nin Genel Enerji Durumu Ülkelerin rekabetçi koşulları yakalayabilmeleri ve bunun sonucunda ekonomik gelişmeleri sağlayabilmeleri enerji yoğunluğu tanımı ile doğrudan ilişkilidir. Enerji Yoğunluğu; bir birim elde edilebilmesi için harcanan enerji miktarı, Gayri Safi Yurtiçi Milli Hasıla (GSMH) başına tüketilen enerji (TEP) Enerji Yoğunluğu değerinin düşük olması enerjinin verimli kullanıldığını göstermektedir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 16

Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 18

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları Ülkemizin enerji alanındaki başlıca doğal kaynaklarını Hidrolik ve Linyit oluşturuyor. Bu iki temek doğal enerji kaynağının yanında Ham petrol, Doğalgaz, Taş kömürü, Jeotermal, Güneş, Rüzgar, Biokütle, Toryum, Uranyum ve Bor tuzlan gibi değişik kaynaklardan enerji ihtiyacını karşılamaya çalışmaktadır. Kısa ve genel ifadelerle başlıca enerji kaynaklarına değineceğiz. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 19

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 1- Hidrolik Türkiye mevcut yer üstü su potansiyelinin ancak %30 unu kullanabilmektedir. %70 i ise atıl halde beklemektedir. 2000 yılındaki verilere göre Türkiye de ki çalıştırılması planlanan 485 adet santralın ancak 108 adedi çalıştırılabilmektedir. Türkiye %30 luk su potansiyelinden 2000 yılında %40 lık enerji ihtiyacı karşılanmıştır. Bu rakamlar göz önüne alındığında eğer %100 lük bir çalışma performansı sağlanacak olursa hidrolik enerjisinin genel enerji ihtiyacını karşılayacak miktarda olduğu görülmektedir. 2002 yılı uzun dönem elektrik planlama çalışması sonuçlanana göre 2020 yılında hidrolik enerji potansiyelinin %90 dan fazlasının değerlendirilmesi bekleniyor. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 20

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 2- Linyit Türkiye de 8374 milyon ton linyit kömür rezervi bulunmaktadır. Fakat kömür üretimi 74,1 milyon ton civarlarındadır. Mevcut rezervin %68 lik bir kısmı düşük ısıl değerler sahip olduğundan üretilen kömürler genellikle termik santrallerde elektrik üretiminde tüketiliyor. Linyit kömürü zehirli ve kirletici bileşenlerden arıtılmadığı durumlarda çevre kirliliği ve insan sağlığı bakımından büyük problemler beklenebilir. Son dönemlerde yapılan çalışmalarda linyit kömürüyle üretimin insanlığa faydasından çok zararı olduğu fark edilmiştir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 21

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 3- Ham petrol ve Doğal gaz Ham petrol ve doğalgaz Türkiye de kullanılan yenilenmesi ve sürdürülmesi mümkün olmayan başlıca enerji kaynaklarındandır. Ülkemizde ki elektrik üretiminin %10 u fuel oil kullanılmak suretiyle elde edilmektedir. Elektrik üretimi dışında ise ulaşım ve sanayide kullanılmaktadır. Türkiye nin petrol ithalatı 2000 yılındaki verilere göre günde 600 bin varil civarlarındadır. Ülkemizdeki doğal gaz üretimi ise 810 milyon, civarlarındadır. Doğal gaz ithalatı yılda 15 milyar kadardır ve %66 lık büyük bir kısmı Rusya dan gelmektedir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 22

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 3- Ham petrol ve Doğal gaz Doğal gaz üretimi özellikle Kuzey Marmara sahasında 1997 yılında devreye alınmasıyla önemli ölçüde artmıştır. Ancak kullanılabilir rezervinin azalmasıyla 2001 yılında %51 azalmıştır. Halen Haradeniz kıyılarında ve doğu ve güneydoğu anadolu bölgelerinde petrol ve doğal gaz aramaları devam etmektedir. Özellikle petrol aramaları zor coğrafyalarda ve maliyeti yüksek oldukları için ciddi şekilde ihmal edilmiştir. Doğal gaz ile birlikte petrol aramalarına özellikle Türkiye gibi engebeli arazilere sahip ülkelerde çok daha fazla kaynak ayırmak gerekiyor. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 23

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 4- Jeotermal Jeotermal enerji Türkiye de kullanılan belli başlı birkaç sürdürülebilir enerji kaynaklarındandır. Çok amaçlı kullanılabilen (Elektrik, Isıtma) ve meteorolojik değişkenlerden (güneş, yağmur, rüzgar) etkilenmemesi başlıca avantajlarındandır. Türkiye jeotermal ısı ve kaplıca uygulamaları bakımından Çin, Japonya, ABD ve İzlanda nın ardından 5. sırada geliyor. Ülkemizde ve dünyada yer altı sıcak su (jeotermal) enerjisi kullanımı halen, şehir, konut, termal tesis ve sera gibi uygulamalarda ısıtmacılıkta ve elektrik üretiminde kullanılmaktadır. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 24

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 4- Jeotermal Dünyada Jeotermal enerjisinin kullanım alanları (Elektrik hariç) Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 25

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 5- Güneş Türkiye 36-42 kuzey enlemleri arasında yer alan coğrafi konumuyla, güneş kuşağı (±40 ) içerisinde bulunuyor. Yüzeyine yılda düşen güneş enerjisi miktarı 977 x 10 12 KWh kadardır. Güneş enerjisinden toplayıcılar vasıtasıyla ısı üretiminde önde gelen ülkeler arasında. Ancak bu potansiyel, elektrik üretiminde henüz kullanılmıyor. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 26

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 5- Güneş Türliye de ki güneşli gün sayısı birçok ülkede bulunamayacak seviyededir. Dünya ortalaması 2000saat/yıl iken, Türkiye de ortalama 2600 saat/yıl dır. Hesaplar Türkiye de ilk etap da 44 milyar KWh enerji elde edebileceğimizi gösteriyor. Anca bu konuda herhangi bir somut adım atılmış değil. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 27

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 5- Rüzgar Türkiye nin rüzgar enerjisi açısından yaklaşık 400 milyar kwh/yıl brüt ve 120 milyar kwh/yıl teknik potansiyele sahip olduğu tahmin ediliyor. Ancak bu rakamların kesinleşmesi için ayrıntılı rüzgar haritalarının tamamlanması gerekiyor. Halen, başta Çeşme, Çeşme-Alaçatı, Çanakkale-Bozcaada ve Bandırma da olmak üzere kurulu pek çok rüzgar türbini çiftliği bulunuyor. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 28

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 5- Rüzgar Türkiye'deki Rüzgar Santraleri ÜRETİME YERİ ŞİRKET GÜÇ(MW) İMALATÇI TÜRBİN SAYISI GEÇİŞ İzmir - Çeşme Alize A.Ş 1998 1.5 Enercon 3 İzmir - Çeşme Güçbirliği A.Ş. 1998 7.2 Vestas 12 Çanakkale - Bozcaada İstanbul - Hadımköy Balıkesir - Bandırma Bores A.Ş. 2000 10.2 Enercon 17 Sünjüt A.Ş. 2003 1.2 Enercon 2 Bares A.Ş. I/2006 30 GE 20 İstanbul - Silivri Ertürk A.Ş. II/2006 0.85 Vestas 1 izmir - Çeşme Mare A.Ş. I/2007 39.2 Enercon 49 Manisa - Akhisar Deniz A.Ş. I/2007 10.8 Vestas 6 Çanakkale - İntepe Anemon A.Ş. I/2007 30.4 Enercon 38 Çanakkale - Gelibolu Doğal A.Ş. II/2007 14.9 Enercon 18 Hatay - Samandağ Deniz A.Ş. I/2008 30 Vestas 15 Manisa - Sayalar Doğal A.Ş. I/2008 30.6 Enercon 38 İzmir - Aliağa İnnores A.Ş. I/2008 42.5 Nordex 17 Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 29

B- Türkiye nin Enerji Kaynakları 5- Rüzgar Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 30

C- Enerji Yönetimi 1- Enerji Yönetimine Giriş Enerji yönetimi tanımı farklı kişiler için değişik anlamlar ifade etmektedir. Enerji Yönetimi; Minimum maliyet ile maksimum kar elde etmek ve rekabet edebilir pozisyonlar yaratmak için, enerjinin etkin ve akıllıca kullanımı şeklinde tanımlanacaktır. Oldukça geniş kapsamlı olan bu tanım ürün ve tasarım teçhizatından, üretimin taşınmasına kadar bir çok işlemi kapsamına almaktadır. Atıkların en aza indirilmesi ve elden çıkarılması da enerji yönetim olanakları arasında sayılabilir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 31

C- Enerji Yönetimi 1- Enerji Yönetimine Giriş Tüm sistemin enerji yönetimi, bir çok önemli işlemin incelenmesini ve optimizasyonunu gerektirir. Günümüzde, çoğu iş yeri ve endüstri tesisi, işlemlerini iyileştirmek, geliştirmek için Toplam Kalite Yönetimi (Total Quality Management) (TQM) stratejisini benimsemiştir. Herhangi bir Enerji Kalite Yönetimi kavramı mutlaka enerji maliyetlerini azaltmak için enerji yönetim bölümünü de kapsamına almalıdır. Enerji yönetiminin birincil amacı, maksimum kar ya da minimum maliyettir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 32

C- Enerji Yönetimi 1- Enerji Yönetimine Giriş Enerji yönetimi programlarının bazı arzu edilen alt amaçları ise şöyle sıralanabilir: 1. Enerjiyi etkin kullanarak enerji tüketimini azaltmak, dolayısıyla maliyetleri düşürmek, 2. Enerji konuları arasında iyi bir iletişim sağlamak, 3. Enerji kullanım yöntemleri için etkin izleme, raporlama ve yönetim stratejileri geliştirmek ve uygulamak, 4. AR-GE çalışmaları ile enerji yatırımlarından geri dönüşümleri arttırmak için yeni ve daha iyi yollar aramak, Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 33

C- Enerji Yönetimi 1- Enerji Yönetimine Giriş 5. Tüm kullanıcıların enerji yönetim programı ile ilgilenmelerini ve onun bir parçası olmalarını sağlamak, 6. Enerji teminindeki kısıtlayıcı etkileri veya kesintileri azaltmak. Bu liste ayrıntılı olmamasına rağmen, bu altı madde bizim amaçlarımız için yeterlidir. Diğer yandan, altıncı amaç biraz açıklama gerektirmektedir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 34

C- Enerji Yönetimi 1- Enerji Yönetimine Giriş Değişik hava koşulları ve/veya dağıtım problemleri nedeniyle, bir enerji kaynağının ana besleme ünitesinden iletim ve dağıtımın azaltılması zorunda kalınıldığında enerji kullanımında kısıtlamalar (curtailments) ortaya çıkar. Örneğin, endüstriye nispeten daha ucuza satılan doğal gaz kesilebilir. Kısıtlamalar çok sıklıkla olmamasına rağmen, olduğunda maliyeti çok yüksek olduğu için, bazen de tamamen kesintiler (interruption) söz konusu olabildiğinden, yönetim bunların etkisini minimuma indirebilmek için alternatifler yaratmalıdır. Bunun çok değişik yolları olmasına rağmen, en sık uygulanan yöntem depolama ve yedek yakıtın kullanımıdır. Genelde 2 numara fuel-oil yakıt depolanır ve hem doğal gaz hem de fuel-oil yakabilen kazanlarda kullanılır. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 35

C- Enerji Yönetimi 2- Enerji Yönetimi Gereksinimi Ekonomik; Serbest girişimci, sistem karının gerekliliği veya kar gütmeyen organizasyonlar durumunda da bütçe tahsisi üzerine işler. Böylece, herhangi bir yeni aktivite ancak maliyeti efektif ise uygulanabilir, net sonuç olarak kar miktarı veya maliyet azalmasının aktivitenin maliyetinden büyük olduğugösterilmelidir. Sıkı bir enerji yönetim programı başlatıldığında, genelde hiçbir sermaye yatırımı gerekmeden çabuk bir şekilde %5-15 arasında enerji maliyet tasarrufu elde edilebilir. %30 luk bir tasarruf sıklıkla sağlanırken, %50-60 hatta %70 lere varan tasarruflar bile elde edilebilir. Bu tasarruflar daha önce gerçekleştirilen aktivitelerin tamamının sonucudur. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 36

C- Enerji Yönetimi 2- Enerji Yönetimi Gereksinimi Ulusal çıkarlar; Günümüzde, enerji yönetimi programlarının hayati önemi vardır. Enerji yönetimi en büyük problemlerden bazılarına çözüm olabilmektedir. Küresel ısınma, hava kirliliği v.b. Enerji tüketiminin azaltılması bu problemlerin minimize edilmesine de yardımcı olacaktır. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 37

C- Enerji Yönetimi 2- Enerji Yönetimi Gereksinimi Enerjinin etkin ve verimli kullanımı sonucunda; -asit yağmurları azalır, -global iklim değişikliği sınırlandırılabilir, -ozon delinmesi sınırlandırılabilir, -ulusal güvenlik geliştirilebilir, -ticari rekabet gücü artırılabilir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 38

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Birimleri KWh (kilowat-saat): Bu birim daha çok endüstride kullanılan elektriğin belirlenmesinde kullanılır. 1 saat içerisinde tüketilen enerjinin miktarıdır. 1 kwh = 3.6x10⁶joule British thermal unit (Btu): Bu birim eski imparatorluğa ait bir ısı birimidir. Hala çok sık kullanılmaktadır ve özellikle USA da çok popülerdir. 1Btu=0.1055x10⁴ joule Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 39

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Birimleri Therme: Gaz üretimendüstrisindekullanılan bir birimdir. 1 therme=100.000 Btu 1 therme=1.055x10⁸ joule Varil (Barrel): Petrol endüstrisinde kullanılan bir birimdir. 1 varil=6x10⁹ joule Kalori (caloire): Bu birim özellikle yiyecek (gıda) endüstrisinde kullanılan bir birimdir. Gerçekte 1 gram suyun sıcaklığını 1 C yükseltmek için gerekli ısı enerjisi miktarıdır. 1 kalori=0.42x10 ⁴ joule Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 40

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Birimleri Tablo: Enerji birimleri ve yakıtların enerji içeriği Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 41

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Yönetim taahütü: Bir enerji yönetim programının başarılı bir şekilde uygulanması için gerekli en önemli madde en üst yönetim tarafından programa verilen destektir. Bu destek olmaksızın, programın amaçlarına ulaşmada büyük bir olasılıkla başarısız olunacaktır. Yönetimin programa karşı olan desteklerini güvence altına almada en büyük pay enerji yöneticilerine aittir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 42

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Enerji yönetim programı ve tasarımı sırasında muhtemelen eşit olasılıkta iki durum meydana gelecektir. İlkinde, yönetim enerji yönetiminin zorunlu olduğunu ve programın uygulanması gerektiğini belirleyebilir. Bu da enerji yöneticisi olarak sizi cevap verme (response mode) durumunda bırakacaktır. İkincisinde, çalışan olarak siz yönetimi enerji yönetimi gereklidir konusunda ikna etmeye çalışırsınız, yani siz (girişken) atak (aggressive mode) durumda olursunuz. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 43

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Yönetimi ikna etmenin en iyi yolu gerçekler ve istatistiklerdir. Bazı durumlarda en etkin yol gerçekleri sonraki Şekil de olduğu gibi grafikle göstermekle mümkündür. Burada enerji maliyetlerinin azaltılmasının farklı hedefleri gösterilmiştir. Bu grafik bütün enerji kaynakları için kullanılabilir veya her bir kaynak için ayrı grafikler kullanılabilir. Daha sonra, enerji kaynaklarına göre tasarruf hedefleri belirlenmelidir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 44

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 45

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Tablodaki veilerle birlikte zaman ilerledikçe ve teknoloji geliştikçe, bu şekildeki eğilim değişecektir. Örneğin kısa bir süre önce ofislerde enerji tüketiminin %70 li oranlarda azalabileceğine veya üretim yerlerinin daha önce kullanılan enerjinin yarısı ile çalışabileceğine çok az kişi inanmaktaydı. Şu anda her ikiside düzenli bir şekilde yürütülmektedir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 46

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Enerji yönetim koordinatörü / Enerji yöneticisi Enerji yönetimini geliştirmek ve sürdürmek için şirket, program koordinasyonundan sorumlu bir kişi bulundurmak zorundadır. Eğer görevi sadece enerji yönetimi olan bir kişi yoksa, yönetim başka bir işten sorumlu olan ve gücünü enerji yönetimine verebilecek bir kişiyi görevlendirmelidir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 47

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Destekleyici unsurlar Maalesef başarılı bir program için bir kişinin veya bir disiplinin başarılı olması yeterli değildir. Örneğin, buhar üretimi, dağıtımı, kullanımı ve yoğunlaştırma sisteminin bulunduğu bir fabrikanın çalışabilmesi için bir çok mühendislik disiplinine gereksinim vardır. Başarılı bir enerji yönetim programı bir enerji yönetim komitesi ile olur. Genellikle teknik ve yönetim alt komitelerinden oluşan iki alt takım tercih edilir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 49

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Yönetim komitesi üyeleri enerji problemlerini çözmeye istekli ve ilgili kişilerden seçilmedir. Bölüm ve vardiya temsilcileri dönüşümlü olarak seçilmelidir. Böyle bir komite ile fabrikanın genel enerji tüketiminin profili geliştirebilir ve bunun bu şekilde geliştirilmesi, enerji yönetim koordinatörünün yapması gereken faaliyetleri seçmesine ve yürütmesine yardımcıolur. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 50

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Bütçe tahsisi Enerji yöneticilerinin en zor problemlerinden biri kuruluşların genel harcamalarının bir parçası olan enerji maliyetlerini azaltmaktır. Bu durumda, tek tek yöneticiler ve danışmanlar enerji maliyetlerini kontrol altına almayı kendi sorumluluklarında düşünmezler. Genel Komite başkanı (genelde enerji yönetim koordinatörü) harcama içerisinde enerji maliyet azaltmanın direkt faydasını göremezler. Bu durumda en iyi çözüm üst yönetim tarafından firmanın enerji maliyetlerini düşürecek bir maliyet merkezi oluşturmasıdır. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 51

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Raporlama ve izleme Enerji yönetim koordinatörü ve yönetim komitesi fabrikadaki enerji tüketimini izleyen kişilerdir. En iyi kazanım etkin ve verimli bir sistem yaratılması veya enerjinin raporlanmasıdır. Enerji raporlamanın amacı enerji tüketimini ölçmek ve hem şirketin hedefleri ile hem de bazı tüketim standartları ile kıyaslama yapabilmektir. İdeal olarak ölçümler fabrikadaki her bir işlem veya üretim merkezi için yapılmalıdır, fakatçoğu kuruluş gerekli ölçüm aletlerinesahip değildir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 52

C- Enerji Yönetimi 3- Enerji Yönetim Programlarının Tasarlanması Çoğu enerji yönetim koordinatörü gerçekçi bir eğitimin gerekli olduğu konusunda hemfikirdirler. Bu eğitim Şekil deki gibi çeşitli guruplara ayrılabilir. Yeni teknoloji ve üretim metodlarında olduğu gibi yönetim personelinde ve çalışanların bütün kademelerinde değişiklikler meydana gelebilir. Bütün bunlar eğitimin sürekliliğini gerektirir. Enerji yönetim koordinatörü eğitimden sorumlu olan kişidir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 53

D- Elektrik Sistemleri Elektrik enerjisi temizlik kullanım,ölçüm kontrol ve dağıtım kolaylıkları nedeniyle diğer enerji türlerinden daha kullanışlıdır. Elektrik enerjisi fabrikalarda prosese bağlı olarak toplam enerji tüketiminin %10-25 arasında yer tutar. Ancak birim fiyatının yüksekliği nedeniyle toplam %50 ye yakını bazı hallerde çok daha fazlası elektrik enerjisi için ödenir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 55

Satın alınan elektrik; Elektrik enerjisini izleme çalışmalarına başlamak için önce, satın alınan elektrik enerjisinin kullanım miktarı ve maliyetinin bilinmesi gerekir. Çünkü maliyeti etkileyen başka unsurlarda vardır. Bunlar; *Maksimum talep fiyatı *Birim fiyatı *Reaktif enerji birimfiyatı *Maksimum talebi aşma fiyatı. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 56

GÜÇ FAKTÖRÜ Mevcut faydalı gücün maksimum faydalı güce oranına güç faktörü adı verilir. Bu faktör faz açısının kosinüs değerine eşittir. GÜÇ FAKTÖRÜNÜN DÜŞÜK OLMASININ ENERJİ ÜRETEN VE DAGITAN İŞLETMELERDE YARATACAGI ETKİLERİ Donanım bakımından ; *Daha güçlü jeneratör ve transformatörlere *Daha büyük kesitli hat iletkenlerine daha büyük güçlü şalterlere koruma kontrol cihazlarına ihtiyaç olacaktır Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 57

İşletme bakımından ; *Daha düşük üretim ve iletim kapasitesi *Daha düşük verim *Daha zor gerilim ayarı ortaya çıkacak Koruma cihazlarının daha hassas olmaları gerekir GÜÇ FAKTÖRÜNÜN DÜŞÜK OLMASININ ELEKTRİK ENERJİSİ TÜKETİM ABONELERDEN YARATACAĞI ETKİLERİ Donanım bakımından ; *Daha büyük güçte transformatör, sigorta, şar tel vb. cihazlara *Daha büyük kesitli iletkenlere ihtiyaç duyulacaktır İşletme bakımından; *Daha düşük verim *Daha pahalı tarifeler enerji tüketimine *Hat ve transformatörlerden daha az enerji çekimine neden olacaktır Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 58

KOMPANZASYON Tüketicilerin şebekeden çektikleri endüktif gücün, kapasitif güç çekilerek faz kaydırıcıları tarafından dengelenmesine kompanzasyon denir. Kompanzasyonu sağlayacak faz kaydırıcıları ikiye ayrılır. Dinamik faz kaydırıcılar: Şebekeden çektiği az miktarda aktif gücü reaktif güce çevirerek çalışırlar. Statik faz kaydırıcılar: Statik faz kaydırıcılar enerji tüketen birimlere bağlanır. Bu nedenle orta ve alçak gerilim şebekelerine boş yere reaktif güçle yüklemezler Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 59

TALEP VE TÜKETİM YÖNETİMİ TALEP YÖNETİMİ Yük(talep)faktörü işletmenin pik talepte ne kadar azalma yapabileceğini belirten göstergedir. Elektrik enerjisi üreticisi,çift terimli tarifeden enerji tüketim anlaşması yaptığı tüketiciye maksimum talep durumuna göre enerji satılmaktadır. Her KW başına ek bir ücret alınmaktadır. Bu da tesise bağladığı demandmetre yardımıyla sağlanmaktadır Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 60

ELEKTRİK MOTORLARINDA ENERJİ TASARRUFU GENEL BİLGİLER Elektrik motorları,elektriksel gücün mekanik güce çevrilmesi amacıyla enyaygın olarak kullanılan makinelerdir. ELEKTRİK MOTORLARININ ÇALIŞMASI Motorların yeterli performansı, motorlar üzerindeki etiket geriliminin %10 u ve frekansın %5 i içinde çalıştırılmalıdır. *Motorların etiketteki gerilimin %10 undan daha farklı bir gerilimde çalıştırılmamalıdır. *Motorlar etiketinde belirtilenden başka nominal frekanslarda çalıştırılmamalıdır. *Motorlar etikette yazılı olan değerlerde daha fazla olarak yüklenmemelidir. *Sıcaklık artışı etikette belirlenen değeri aşmamalıdır. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 61

ELEKTRİK MOTORLARININ BAKIMI Yatakların (rulmanların) yağlanması: Yağlanma sırasında gereken dikkat gösterilmelidir.motorlar imalatçının tavsiyelerine göre yağlanmalıdır.motor yataklarından sızan fazlalık yağ veya gres motora girebilir ve motor yalıtımını doygun hale getirir. Motor kontrolü: Motorun aşırı yüklü veya düşük yüklü olmamasını sağlamak içinyük durumu kontrol edilmelidir. Motorun genel temizliği: Yataklardaki aşınmayı ve motor vantilatörlerindeki kir ve tozu belirlemek için motorların düzenli olarak bakım yapılmalıdır. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 62

Mekanik düzgünlük: Eksen kaçaklığı olup olmadığı periyodikolarak kontrol edilmeli. Yalıtkanlığın elektriksel olarak sağlanmalıdır: Elektrik besleme hattı kabloların uygun biçimde boyutlandırılmış ve tesis edilmiş olduğundan emin olunmalıdır. Komütatör,bileziklerin ve fırçaların durumu: Komütatörler temiz tutulmalı.kirli komütatörler motor verimini çok etkiler.aşınmış fırçalar artan elektrik direncini nedeniyle motorun çalışma verimini düşürür ve dönen bölümlere hasar verir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 63

ELEKTRİK MOTORLARINDA KAYIPLAR MOTOR BOŞTA ÇALIŞIRKEN OLUŞAN KAYIPLAR *Demir kayıplar,bunlar gerilime bağlı olduğu için yükten bağımsız olarak sabittir. *Sürtünme kayıpları,yükten bağımsız olarak verilen hızda sabittir. ELEKTRİK MOTORLARININ YÜKTE ÇALIŞMASI SONUCU OLUŞAN KAYIPLAR *Stator bakır kayıplar *Rotor bakır kayıplar *Yükün dalgalanmasıyla oluşan kayıplar Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 64

PRİMER KAYIPLAR Primer I²R kaybı,akımın stator sargısından geçmesi ile oluşan bir direnç kaybıdır.bu kayıp statordan geçen akımın ve stator sargısının direncine bağlıdır. SEKONDER KAYIPLARI Rotor iletkenindeki direnç kayıplarıdır.rotordaki güç kaybı genellikle kayma kaybı olarak ifadeeder. DEMİR VEYA MEKANİK GÖBEK KAYIPLARI, Demir kayıpları motorların manyetik devresinin enerjilenmesiyle ortaya çıkan anafor akımlarıyla histerisiz kayıplarının toplanmasıyla oluşur.bu kayıplar motorun manyetik devresine enerji verilmesine sonucu oluşur. SÜRTÜNME VE HAVA SÜRTÜNMESİ Bu tür kayıplar rotor karşısında hava sürtünmesi ve yataklarındaki sürtünmeden oluşurlar. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 65

MOTOR VERİMİNİN HESAPLANMASI Bir elektrik motorunun verimi, motorun verdiği mekanik gücün motora verilen elektriksel güce oranı olarak ifade edilir. MOTOR VERİMİNİN SAPTANMASI Elektrik motor veriminin saptanması oldukça zor bir konudur.dünya da farklı motor üreticileri birbirinden farklı yöntemler kullandığı halde bu yöntemleri başlıca iki ana grupta ayrılabilir. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 66

DİREKT ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ Direkt ölçüm yöntemleri,motor gerçek veriminin saptanmasında en belirgin yollar kullanılır. Üç tür direkt ölçüm yöntemi vardır. *Fren testi *Dinamometre testi *Kopya makinesi testi İNDİREKT ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ Çeşitli nedenlerle yük testlerinin kullanılmadığı durumlarda eşdeğer devre hesaplama kullanılır. *Eşdeğer devre hesabı yöntemi *Giriş ölçümü ve kayıpların ayrılması yöntemi Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 67

E- Aydınlatmada Enerji Tasarrufu (Bölüm 5.) Evlerde aylık elektrik faturalarının yaklaşık %10-20'si aydınlatma amaçlı kullanıma aittir. Aydınlatma dizaynı yapılırken; mekanın hangi bölgesine, ne düzeyde ve nasıl bir aydınlatma gerektiği, nerede ne gibi işlevlerin yapılacağı bilinerek yapılmalıdır. Hem görsel konfor hem de enerjide tasarruf birlikte yapılmalıdır. Aydınlatmada enerji tasarrufunun basit tedbirlerle sağlanması bizim için önemli bir avantajdır. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 68

Ülkemizde yaygın olarak kullanılan belli başlı lamba tipleri aşağıda yer almaktadır; Akkor Lambalar Işık elde etme biçimi ısıl ışıma olan akkor lambada, tungsten telden geçen elektrik akımı teli ısıtarak akkor duruma getirir ve telin ısınmaya başlamasıyla elektrik enerjisi ışınım enerjisine dönüşür. Bu lambaların yayımladıkları ışınımların çok büyük bir bölümü ısı, küçük bir bölümü görünür ışınımlardır. Bu nedenle, verimleri çok düşüktür. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 69

Akkor Halojen Lambalar Akkor halojen lamba, akkor lambanın atmosferindeki gaz karışımının değiştirilmesi (halojen eklenmesi) ile oluşturulmuş bir ısıl ışır kaynaktır. Bu tür lambaların atmosferinde kullanılan halojen moleküllerinin tungsten teli yenilemeleri nedeniyle, tel sıcaklığı artabilmektedir. Bunun sonucunda da, aynı güçteki akkor lambaya göre, hem ışık verimi hem de renk sıcaklığı biraz yükseltilebilmektedir Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 70

Fluoresan Lambalar Işınım elde etme biçimi ısıl ışıma olan fluoresan lambalarda, ışık üretimi, alçak basınçlı civa buharı ortamında lambanın iç yüzeyine fluoresan madde sürülerek elektrik akımı geçirilmesi ile gerçekleştirilen 'elektrik deşarj' olayı ile ışınım oluşturulmasıdır. Başka bir söyleyişle; Floresan lambalarda, elektrik düğmesine basıldığında, trans-formerden geçen elektrik, tüpün bir ucundaki elektrottan diğerine bir ark oluşturur. Bu arkın enerjisi tüpün içindeki cıvayı bu-harlaştırır. Bu buhar elektrik yüklenerek gözle görülmeyen ültraviyole ışınları saçmaya başlar. Bu ışınlar da tüpün iç yüzeyine kaplanmış olan fosfor tozlarına çarparak görülen parlak ışığı oluşturur. Enerji Yönetimi - Çankırı Karatekin Üniversitesi - Göksu GÖREL 71