İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Hedefler 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Sosyal Güvenlik Sistemi hakkında bilgi sahibi olacaksınız.
2 Adapazarı Meslek Yüksekokulu Modülleri İçindekiler 1. SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN AMAÇ VE KAPSAMI 2. SİGORTALI SAYILANLAR 3. SAĞLIK HİZMETLERİ 4. SİGORTALI SAYILMAYANLAR 5. SİGORTALILIK BAŞLANGICI
İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN AMAÇ VE KAPSAMI Ülkemizde günümüze yansıyan Sosyal Güvenlik alanındaki en köklü değişimi 31 Mayıs 2006 da kabul edilen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu başlatmıştır. Çıkarılan yeni kanunlar ile sosyal güvenlikle ilgili yeni düzenlemeler yapılmaktadır. Kanunun Genel Amacı Sosyal sigortalar ile genel sağlık sigortası bakımından kişileri güvence altına almak, bu sigortalardan yararlanacak kişileri ve sağlanacak hakları, bu haklardan yararlanma şartları ile finansman ve karşılanma yöntemlerini belirlemek, sosyal sigortaların ve genel-sağlık sigortasına işleyişi ile ilgili usul ve esasları düzenlemektir. Bu kanun sosyal güvenlik kurumlarını (Emekli Sandığı. Bağ -Kur, SSK) tek çatı altında birleştirmiştir. Bu sayede sosyal güvenliğin dengeli dağılımı, kontrolü sağlanabilecektir. Genel Sağlık Sigortalısı Aşağıda genel sigortalısı sayılanlar belirtilmiştir: a) Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, İşçi sendikalarının yönetim kurullarına seçilenler, Bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan, film tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlardan, düşünürlerden ve yazarlardan hizmet akdi ile çalışanlar, Ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkenin vatandaşı olup, ülkemizde hizmet akdi ile çalışanlar, Çiftçi mallarının korunması için çalıştırılanlar (korucu, bekçi, çoban vb.),
4 Adapazarı Meslek Yüksekokulu Modülleri Umumi Hıfzıssıhha Kanunda belirtilen umumi kadınlar (hayat kadınları), Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslarda usta öğretici olarak çalışanlar ile ders ücreti karşılığında kendisine görev verilenler. Köy ve mahalle muhtarları b) Hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan; Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr sicili ile birlikte kanunla kurulan meslek odalarına usulüne uygun kayıt olanlar, Anonim şirketlerin kurucu ortakları, yönetim kurulu üyesi olan ortaklar, komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket türleri ile donatma iştirakinin tüm ortakları, Tarımsal faaliyette bulunanlar. c) Kamu idarelerinde; Kamu kadro ve pozisyonlarında sürekli olarak çalışanlar, Seçimle veya atama yoluyla kamu idarelerinde görev alanlar, Cumhurbaşkanı, Başbakan, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, belediye başkanları, il daimi komisyonu üyeleri, Kamu sendika veya konfederasyonlarının yönetim kurullarına seçilenler, Harp okulları ile fakülte ve yüksekokullarda, Türk Silahlı Kuvvetleri hesabına okuyan veya üniversite mezunu olup Türk Silahlı Kuvvetlerinin subay ihtiyacını karşılamak üzere seçilen öğrenciler, Polis Akademisi ile fakülte ve yüksekokullarda Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyan veya üniversite mezunu olup Emniyet Genel Müdürlüğünün ihtiyacını karşılamak üzere seçilen öğrenciler, Sözleşmeli olarak çalışanlar (Sözleşmeli memur),
İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU d) Diğer, Vekil olarak açıktan atananlar. İsteğe bağlı sigortalı olan kişiler, Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından Karşılanması Hakkında Kanun kapsamında kendisine yeşil kart verilen kişiler, Vatansızlar ve sığınmacılar, 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükmüne göre 65 yaş aylığı alan kişiler, İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre şeref aylığı alan kişiler, Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler, Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişiler, Hark malullüğü aylığı alanlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamında aylık alanlar, Köy Kanunu gereğince görevlendirilen kişiler, Ülkemizde oturma izni almış, sigortalı olmayan yabancı uyruklu kişiler, İşsizlik Sigortası Kanunu gereğince işsizlik ödeneğinden yararlandırılan kişiler, Bu Kanun uygulanmadan önce kendisine gelir veya aylık bağlanmış olan kişiler, Başka ülkelerin sağlık sigortasından yararlanma hakkı bulunmayan kişiler.
6 Adapazarı Meslek Yüksekokulu Modülleri B a k m a k l a Y ü k ü m l ü O l d u ğ u K i ş i l e r : Sigortalının, sigortalı olmayan veya sigortalı olup gelir ve aylık bağlanmamış eşi. İlköğretim görmesi halinde 18 yaşını, lise ve dengi eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yükseköğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları. Yaşına bakılmaksızın bu Kanuna göre malûl olduğu tespit edilen evli olmayan çocukları, geçiminin sigortalı tarafından sağlandığı tespit edilen ana ve babasından oluşur. S a ğ l ı k H i z m e t i : Genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlıklı kalmalarını; hastalanmaları halinde sağlıklarını kazanmalarını; iş kazası ile meslek hastalığı, hastalık ve analık sonucu tıbben gerekli görülen sağlık hizmetlerinin karşılanmasını, iş göremezlik hallerinin ortadan kaldırılmasını veya azaltılmasını temin etmek amacıyla Kurumca finansmanı sağlanacak tıbbî ürün ve hizmetleri kapsar. Başlıca Sağlık Hizmetleri - Kişinin hastalanmasına bakılmaksızın kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri (aşı). - İnsan sağlığına zararlı madde bağımlılığını önlemeye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri (alışkanlık). - Kişinin hastalanması halinde, muayene, laboratuvar tetkik ve tahlilleri, tanı ve teşhis yöntemleri, tıbbi müdahale ve tedaviler, hasta takibi, rehabilitasyon hizmetleri, organ, doku ve kök hücre nakli, acil sağlık hizmetleri, tıbbi bakım ve tedaviler. - Analık sebebiyle ayakta veya yatarak, muayene, doğum, laboratuvar tetkik ve tahlilleri, diğer tanı yöntemleri, teşhise dayalı yapılan tıbbi müdahale ve tedaviler, hasta takibi, rahim tahliyesi, tıbbi sterilizasyon, acil sağlık hizmetleri, tıbbi bakım ve tedaviler. - Kişilerin hastalanmaları halinde, ağız ve diş muayenesi, teşhis, klinik muayeneler, laboratuvar tetkik ve tahlilleri ile diğer tanı yöntemleri,
İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU teşhise dayalı tıbbi müdahale ve tedaviler, diş çekimi, konservatif diş tedavisi, kanal tedavisi, hasta takibi, travmaya ve onkolojik tedaviye bağlı protez uygulamaları ile 18 yaşını doldurmamış veya 45 yaşından gün almış kişilerin diş protez tutarlarının % 50 si. - Evli olmakla birlikte normal yollardan çocuk sahibi olamayanlar için, 23 yaşından büyük 39 yaşından küçük, son 3 yıldır tedaviden sonuç alınamamış, 5 yıldır sigortalı olup 900 gün prim ödemiş olanların, yardımcı üreme yöntemleriyle çocuk sahibi olabileceği sağlık kurulunca uygun görülmesi halinde, en fazla iki yardımcı üreme yöntemi (tüp bebek) tedavileri. - Teşhis ve tedavi için gerekli kan ve kan ürünleri, kemik iliği, aşı, ilaç, ortez, protez, tıbbi araç ve gereç, kişi kullanımına mahsus tıbbi cihaz, tıbbi sarf, iyileştirici nitelikteki tıbbi sarf malzemelerinin sağlanması, takılması, garanti süresi sonrası bakımı, onarılması ve yenilenmesi hizmetleri. - Hastalıklı iken sigortalılıkları sona erenler, devam etmekte olan tedavi nedeniyle kişi iyileşene kadar finansmanı sağlanır. Sigortalı Sayılmayanlar İşverenin işyerinde ücretsiz çalışan eşi, Aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü derece dahil bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışardan başka kimse katılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar, Ev hizmetlerinde sürekli ve ücretle çalışanlar hariç, Askerlik hizmetlerini er ve erbaş olarak yapmakta olanlar ile yedek subay okulu öğrencileri, Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye'ye bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tâbi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye'de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tâbi olanlar, Resmî meslek ve sanat okulları ile yetkili resmî makamların izniyle kurulan meslek veya sanat okullarında ve yüksekokullarda fiilen
8 Adapazarı Meslek Yüksekokulu Modülleri normal eğitim süreleri içinde yapılan, tatbikî mahiyetteki yapım ve üretim işlerinde çalışan öğrenciler, Sağlık hizmet sunucuları tarafından işe alıştırılmakta olan veya rehabilite edilen, hasta veya malûller, Sigortalı sayılması gerekenlerden 18 yaşını doldurmamış olanlar, Niteliği itibariyle bir kişinin bir gün içinde yapabileceği işlerde, yevmiyeli olarak çalışanlar, Tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar ile tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyette bulunan ve yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler, Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlardan, aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler, Kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen ve temsilciliğin bulunduğu ülkede sürekli ikamet izni veya bu devletin vatandaşlığını da haiz bulunan Türk uyruklu sözleşmeli personelden, bulunduğu ülkenin sosyal güvenlik kurumunda sigortalı olduğunu belgeleyenler ile kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen sözleşmeli personelin bulunulan ülkede sosyal sigorta kapsamında sigortaları yapılanlar. S i g o r t a l ı l ı ğ ı n B a ş l a n g ı c ı : Sigortalı sayılanlar kapsamında olup yukarıda (a) bendinde gösterilen kişiler için sigortalılık, çalışmaya, mesleki eğitime ve zorunlu staja başladıktan tarihten itibaren başlar.
İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU Gelir vergisi mükellefi olanlar ile şahıs şirketlerinden kolektif, adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları ve donatma iştiraki ortaklarının vergi mükellefiyetlerinin başladıkları tarihten itibaren başlar. Sermaye şirketlerinden limited şirket ortakları ile sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortaklarının, şirketin ticaret sicil memurluklarınca tescil edildikleri tarihten itibaren başlar. Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortaklarının yönetim kuruluna seçildikleri tarihten itibaren başlar. Gelir vergisinden muaf olanların ise esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı oldukları tarihten itibaren başlar. Tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar için tarımsal faaliyetlerinin kanunla kurulu ilgili meslek kuruluşlarınca veya kendilerince, bir yıl içinde bildirilmesi halinde kaydedildiği tarihten, bu süre içinde bildirilmemesi halinde ise bildirimin Kuruma yapıldığı tarihten itibaren başlar. muhtarları için seçildikleri tarihten itibaren başlar. Köy ve mahalle Sigortalılar orasında olup yukarıda ( c ) bendinde belirtilen kişiler göreve veya eğitime başladıkları tarihten itibaren sigortalılıkları başlar. Sigortalı Bildirimi ve Tescil İşveren, hizmet sözleşmesiyle çalıştıracağı ve sigortalı sayılması gereken kişileri, işe başlangıç tarihinden önce Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) bildirmelidir. Bu bildirim için işveren SGK'nın hazırladığı İşe Giriş Bildirgesi formunu doldurup elden ve posta yoluyla Kuruma göndermelidir. Sigortalı olup yukarıda ( b ) bendi kapsamında gösterilen. Hizmet sözleşmesine bağlı olmadan kendi hesabına çalışanlar; belirtilen sigortalılık başlangıcından itibaren kendi mevzuatlarına göre kayıt veya tescili yapan ilgili kurum, kuruluş ve birlikler veya vergi daireleri sigortalı işe giriş bildirgesi düzenleyerek, en geç onbeş gün içinde Kuruma vermekle yükümlüdür. Kurum bu bildirimden itibaren bir ay içinde tescili yapılan kişilere, sigortalılık hak ve yükümlülüklerinin başladığını bildirir.
10 Adapazarı Meslek Yüksekokulu Modülleri Kamu kurumlarında çalışan ve yukarıda ( c ) bendinde sigortalı sayılan kişilerin bildirgesi çalıştıkları kurumca hazırlanıp, işe başladıkları tarihten itibaren 15 gün içinde Kuruma bildirilir. İşveren, Kurumca hazırlanan işyeri bildirgesini en geç sigortalı çalıştırmaya başladığı tarihte Kuruma vermekle yükümlüdür. Şirket kuruluşu aşamasında, çalışacak sigortalı sayısı, bunların işe başlama tarihleri, ticaret sicil memurluklarına işveren tarafından bildirilir. Burada işveren SGK ya bildirimde bulunmaz. Ticaret sicil memurlukları yapılan bu bildirimi en geç 15 gün içinde Kuruma bildirmek zorundadır. Sigortalı bildirim sorumluluklarını yerine getirmeyenler için 102. madde hükümlerine göre idari para cezası uygulanır. Sigortalı işe giriş bildirgesinin şekli ve içeriği, bildirgenin verilme yöntemlerine ilişkin diğer usul ve esaslar, Kurum tarafından düzenlenir. çıkarılacak yönetmelikle