VİLNİUS KÜTÜPHANELERİNDE BULUNAN LİTVANYA TATARLARINA AİT EL YAZMASI ESERLER

683 VİLNİUS KÜTÜPHANELERİNDE BULUNAN LİTVANYA TATARLARINA AİT EL YAZMASI ESERLER GÜLLÜDAĞ, Nesrin TÜRKİYE/TУРЦИЯ ÖZET 14. yüzyılın sonlarında Litvanya ve Polonya topraklarına yerleştirilen Kırım yarımadasından getirilen Tatar - Türkleri o zamanki Altın Ordu ve daha sonra Kırım Hanlığında konuşulan ve yazılan dillerini de kendileriyle beraber getirmişlerdir. Bu dil, yabancı dillerin, Slav dillerinin arasında asırlar boyunca yaşamış ve kuvvetli Slav tesirine rağmen asıl Türk niteliklerini koruyabilmiştir. Litvanya Tatar Türkleri, 14. yüzyılda Litvanya prensine yardım için gelen Kıpçakların torunlarıdır. Kıpçaklar, kuzeydoğudan gelecek tehlikelere ve istilalara karşı bir set olmak üzere Litvanya nın sınır boylarına yerleştirilmişlerdir. Altın Ordu devletinde zaman zaman ortaya çıkan iç karışıklıklardan zarar gören bazı küçük grupların ve 15. -16. yüzyıllarda Kırım Hanlığı ile Polonya arasında yapılan savaşlarda esir düşenlerin de katılmasıyla Litvanya da yaşayan Tatar Türklerinin sayısı epeyce artmıştır. Bugün Tatar adını taşıyan Türk boylarını 5 grupta toplamak mümkündür. Bu gruplar, İdil-Ural Tatarları, Astrahan Tatarları, Sibirya Tatarları, Kırım Tatarları, Litvanya ve Polonya Tatarlarıdır. Tatar Türklerinin yalnız % 25 i kendi adlarını taşıyan Tataristan Cumhuriyeti'nde yaşamaktadır. Diğerleri, İdil-Ural bölgesinde, Avrupa da, Çin de, Japonya da, Rusya Federasyonu nun değişik bölgelerinde ve BDT de yaşamaktadır. Litvanya Tatarlarına ait yazılı kaynaklar el yazması eserlerdir. Bu el yazması eserlerde Arap harfleri kullanılmıştır. Metinlerin çoğu kitap ile Hamayıl adlarını taşır. Kitap metinleri çeşitli dinî hikâyelerden ibarettir. Hamayıl adını taşıyan yazılı kaynaklarda türlü dua ve yalvarmalardan ibarettir. Dil bakımından, Tatarların yazılı eserlerinde çeşitli duaların çoğu Arap dilinde kimi vakitte Türk dilinde bulunur. 19. yüzyılda Litvanya Tatar el yazmaları hakkında Fleischer 1838, Muchlinski 1858, Antonoviç 1968; Volski 1927, Luckeviç 1920, Jankovski, Laplez 1986; Stankieviç 1933-34 az çok bilgi vermişlerdir. 1960 ta A. K. Antonoviç 17-20. yüzyıllarda Litvanya, Beyaz Rusya, Rusya ve Almanya kütüphanelerinde Arapça tarzında yazılmış 23 el yazması buldu. Biz bu bildirimizde, Vilunus kütüphanelerinde bulunan Litvanya Tatarlarına ait 16-17-18-19. yüzyıllara ait el yazması 59 eserin adı, dili (Arapça, Türkçe),

684 konusu, sayfa sayısı hakkında kısaca bilgi verip, bu el yazması eserler üzerinde çalışmak isteyen bilim adamlarının dikkatine sunacağız. Anahtar Kelimeler: Vilinus, Litvanya Tatarları, Polonya Tatarları, Altın Ordu, Kırım Hanlığı, el yazması. GİRİŞ Bugün Tatar adını taşıyan Türk boylarını beş grupta toplamak mümkündür. Bu gruplar; İdil-Ural Tatarları, Astrahan Tatarları, Sibirya Tatarları, Kırım Tatarları, Litvanya ve Polonya Tatarlarıdır. 1 Litvanya Tatarları altı yüz yıldan beri Litvanya, Polonya, Belarus topraklarında yaşıyan Türk kökenli etnik bir gruptur. Litvanya Tatarları kendi dillerini yaklasık olarak XIV. yüzyılın sonunda kaybetmişlerdir ve günümüzde konuşma dili olarak Leh, Belarus, Rus ve Litvan dillerini kullanmaktadırlar. 2 XIV üncü yüzyılın sonlarında Litvanya ve Polonya topraklarına yerleştirilen Kırım yarımadasından getirilen Tatar-Türkleri o zamanki Altın Ordu ve daha sonra Kırım Hanlığıʼnda konuşulan ve yazılan dillerini de kendileriyle beraber getirmişlerdir. Bu dil, yabancı dillerin, Slav dillerinin arasında asırlar boyunca yaşadı ve kuvvetli Slav tesirine rağmen asıl Türk niteliklerini koruyabilmiştir. Birleşik eski Polonya ve Litvanya devleti hudutlarında yaşayan Tatar toplumu,yeni vatanlarının Osmanlı İmparatorluğu ve Kırım Hanlığı nın tarihsel ilişkilerinde önemli bir rol oynamışlardır. Takdir edileceği gibi, coğrafi ve tarihsel nedenlerle, Tatarların kullandıkları Türkçe, arı Türkçe olmaktan uzaklaşmış, bilakis, türlü unsurlarla karışmıştır. 3 Litvanya Tatarlarına ait yazılı kaynaklar el yazması eserlerdir. Bu el yazması eserlerde Arap harfleri kullanılmıştır. Metinlerin çoğu kitap ile hamayil adlarını taşır. Kitap metinleri çeşitli dinî hikâyelerden ibarettir. Hamayil adını taşıyan yazılı kaynaklar da türlü dua ve yalvarmalardan ibarettir. Dil bakımından, Tatarların yazılı eserlerinde çeşitli duaların çoğu Arap dilinde kimi vakitte Türk dilinde bulunur. Litvanya Tatar Türkleri, 14. yüzyılda Litvanya prensine yardım için gelen Kıpçak Türklerinin torunlarıdır. 4 Kıpçaklar, kuzeydoğudan gelecek tehlikelere ve * Kafkas Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi, e-posta: nesrin_kars@hotmail.com. 1 Doç. Dr. Nevzat Özkan, Türk Dilinin Yurtları, Akçağ Yay., Ankara 2005, s. 209-210. 2 Natela Nasibova Litvanya Tatarlarının Konuşmalarında Kullandıkları Doğu Dilleri Kökenli Kelimeler, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları Volume 2/2 Spring 2007, s. 514, (514-518) 3 Aleksander Dubinski, Polonya-Litvanya Tatarlarının Yazılı Metinlerde Kullandıkları Türkçe, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1988-TDK Yay: 655, Ankara 1996, s. 265-294 4 Murat Yakupoğlu, Polonya (Lehistan) Türkleri, TDA, S.62, Ekim 1989.s. 215-216.

685 istilalara karşı bir set olmak üzere Litvanya nın sınır boylarına yerleştirilmişlerdir. Altınordu Devleti nde zaman zaman ortaya çıkan iç karışıklıklardan zarar gören bazı küçük grupların ve 15.-16. yüzyıllarda Kırım Hanlığı ile Polonya arasında yapılan savaşlarda esir düşenlerin de katılmasıyla Litvanya da yaşayan Tatar Türklerinin sayısı epeyce artmıştır. Litvanya Prensliği, Tatar Türklerine arazi vererek yerleşmelerini sağlamış ve onlardan askeri hizmetlerde faydalanmıştır. Ancak daha sonra Fazıl Ahmet Paşa nın vezirliği sırasında gerçekleştirilen Lehistan Seferi nde Tatarlar, Osmanlı kuvvetlerine yardımcı olmuşlar ve Kırım Hanlığının Lehistan içindeki her türlü faaliyetine kılavuzluk etmişlerdir. 16. yüzyıldan itibaren Litvanya daki hayatlarına çeşitli kısıtlamalar getirilen Türkler, 17. yüzyılda Osmanlı-Lehistan savaşları da başlayınca bu ülkeyi terk ederek Osmanlı topraklarına yerleşmeye başlamışlardır. 5 Litvanya Tatar Türkleri, Vilna da 1929 yılında Arma Belgesi adıyla bir kitap, 1930 yılında İslam Yorumuˮ adıyla dinî ağırlıklı bir dergi ve 1934 yılında ise Tatar Hayatı adıyla bir kültür dergisi çıkarmışlardır. 6 20. yüzyılda Litvanya Tatar el yazmaları hakkında ilk makaleler Fleischer 1838, Muchlinski 1858 de yazıldı ve ilk sistematik araştırmalar Antonoviç 1968; Volski 1927; Luckeviç, 1920; Jankovski, Lapicz 2000; Lapicz, 1986; Stankieviç, 1933-1934 te gerçekleştirildi. Konunun uzmanları, Litvanya ve Polonya dillerindeki antik yazıtları katalog hâline getirmeye çalıştılar. 7 Rocznik Tatarski nin birinci basımı Vilnius Muftiat taki, (Tuhan-Mirza- Baranowski 1932) bir grup el yazmalarından bahseder. 1961 de Polonyadaki doğu dilleri dairesinden uzmanlar, Polonya sınırları içinde tutulan Litvanya Tatar el yazmalarını katalog hâline getirmeye çalıştılar. 1960 ta A. K. Antonoviç 17.-20. yüzyıllarda Litvanya, Beyaz Rusya, Rusya ve Almanya kütüphanelerinde Arapça tarzında yazılmış 23 el yazması buldu. Yıllarca süren Beyaz Rusya sınırlarındaki el yazmaları araştırmaları ilk olarak 1997 de Litvanya daki Tatar el yazmaları sergisinden sonra tanımlanmaya başlandı. 2000 yılında Polonya da bir katalog yayınlandı. (Drozd- Dziekan-Majda 2000) Birçok el yazmaları ve mühürler, hatta Litvanyada mahzenlerden gelen bazı el yazmaları da kataloglarda yer aldı. 2002 yılında yapılan bir çalışmanın amacı ise, Arapça tarzında yazılan Litvanya Ulusal Müzesinde (LNM), Bilimler Akademisi 5 Doç. Dr. Nevzat Özkan, age, s. 278-279. 6 Mahmut Tahir, Polonyalı Tatarlar, TK, Yıl: XXII, S. 250, Şubat 1984, s. 109-114. Dr. Nevzat Özkan, Türk Dünyası, Nüfus Sosyal Yapı Dil Edebiyat, Geçit Yay., Kayseri 1997, s.160-161. 7 Galina Mişkinene-Sigita Namaviçote-Ekaterina Pokrovskay, Katalog rabskoalfabitnıh Rukopisey Litovskih Tatar, İzdatelstvo Vilnusskogo Universiteta 2005, s. 138.

686 Kütüphanesinde (LAS), Bilimler ve Vilnius Üniversitesi kütüphanesinde (SVUL), A. K. Antonoviç koleksiyonunda saklanan, Litvanya Tatar el yazmalarını bir katalog hâline getirmektir. En büyük miras, 62 el yazması kitap olarak Litvanya Ulusal Müzesinde saklanıyor. Saklandığı yere göre tanımlanan el yazması sayısının dağılımı şöyledir: Lithuanian National Museum (LNM)-46, Library of Academy of Sciences (LAS)-2, Science and Vilnius Universty Library (SVUL)-2 el yazması ve 10 kopya, G. Miskiniene nin özel koleksiyonunda 2 el yazması. Katalog'daki makalelerde el yazmalarının saklandığı yer, kopyasının olup olmadığı, kaç defa katalog haline getirildiği, tarzı, heceleme tekniği, yayılımı, ölçüleri, kağıt karakteristiği, cildi ve mürekkebi, sıralanması, bir sayfadaki satır sayısı, metin noktalamaları ve paragrafları, dil grafik ve ortografik özellikleri, içerdiği konular hakkında bilgi verilmektedir. Her el yazmasının sonunda ek bilgiler (notlar, literatür ve yazarın parafları) verilmiştir. Derleyiciler aynı zamanda el yazmalarının bilinmeyen özelliklerini ortaya çıkarmaya çalışmışlardır. Bu sebeple Arapça tarzındaki metinlerin yorumlanmasında ise A. K. Antonoviç in (1968, 192-194) kurduğu sistemden faydalanılmıştır. Ek olarak araştırmada kullanılan İslamî terimler sözlüğü de isimler indeksi gibi sona eklenmiştir. Litvanya Tatar el yazmaları, değerli eski metinler hakkında çalışmalar yapmayı sağlayarak, devam edebilecek bir araştırmanın ilk basamağını oluşturmaktadır. Aşağıda, Vilinus kütüphanelerinde bulunan Litvanya Tatarlarına ait el yazması 59 eserin adı, dili (Arapça, Türkçe, Belorusça, Polonya Dili (Lehçe), Rusça), sayfa sayısı hakkında kısaca bilgi verilip, bu el yazması eserler üzerinde çalışmak isteyen bilim adamlarının dikkatine sunacağız. Kuran, Tefsir, Tecvid 1. Koran, Yakuba Yozefoviça, Yer: NML, Yıl: 18. yy. Şekil: 10,5x8 cm, Sayfa: V+161, Dil: Arapça. 2. Koran, Bogdona Yakubovskogo, Yer : NML, Yıl: 18.yy. Şekil : 18x14 cm, Sayfa: I+259, Dil: Arapça, Polonya Dili. 3. Tecvid, İli Şegideviça, Yer: BVU, Yıl: 18.yy. Şekil: 17x10,5 cm, Sayfa: 23, Dil: Arapça, Polonya Dili (Lehçe) -Belorusça, Türkçe. 4. Tefsir, Ali Butsutki, Yer: BVU, Yıl: 1788, Şekil: 33x19 cm, Sayfa: 476, Dil: Arapça, Polonya Dili. 5. Koran, Mustaflı Lebedya, Yer: BAN, Yıl: 1791, Şekil: 16,5x10 cm, Sayfa: I+298+II, Dil: Arapça. 6. Koran, Yakuba Yakubovskogo, Yer: NML, Yıl: 18. yy, Şekil: 14,7x10 cm, Sayfa: I+301+I, Dil: Arapça.

687 7. Koran, Marii Koritskoy, Yer: NML, Yıl: 18.yy, Şekil: 17x10 cm, Sayfa: III+419+III, Dil: Arapça. 8. Koran, Halila Yakubocskogo, Yer: ÇK, Yıl: 1789-1811, Şekil: 16,5x9,5 cm, Sayfa: 704, Dil: Arapça, Polonya Dili, Rusça ve Türkçe. 9. Koran, Milkamanoviça, Yer: NML, Yıl: 18. yy, Şekil: 16x10,5 cm, Sayfa: I+342, Dil: Arapça. 10. Koran, Stefana Xaletskogo, Yer: NML, Yıl: 18.yy, Şekil: 17x9,5 cm, Sayfa 317, Dil: Arapça. 11. Koran, Yer: NML, Yıl: 1792-1793, Şekil: 17,5x11 cm, Sayfa: 266, Dil: Arapça. 12. Koran, Şinkeviça, Yer: NML, Yıl: 18. yy, Şekil: 18,5x11,5 Sayfa: 367, Dil: Arapça. 13. Koran, Elbyaşa Sobolevskogo, Yer: NML, Yıl: 18.yy, Şekil: 12,5x7,5 Sayfa: 331, Dil: Arapça. 14. Koran, Xuseina Muravskogo, Yer: NML, Yıl: 1797, Şekil: 12,3x7 Sayfa: 323, Dil: Arapça. 15. Koran, Amurata İ Marinı Yuzefoviçey, Yer: NML, Yıl: 18-19. yy, Şekil: 11,5 cm, Sayfa: 307, Dil: Arapça. 16. Koran, Xanifı Miskeviça, Yer: NML, Yıl: 1802, Şekil: 17,8x11 cm, Sayfa: 306, Dil: Arapça. 17. Koran, Evı Bayraşevskoy, Yer: NML, Yıl: 1802, Şekil: 22x16 cm, Sayfa: I+268+ I, Dil: Arapça. 18. Koran, Rafaloviça, Yer: NML, Yıl: 19. yy, Şekil: 19x15,5 cm, Sayfa: 190+I, Dil: Arapça. 19. Koran, Yer: NML, Yıl: 1807, Şekil: 18,5x14,5 cm, Sayfa: 225, Dil: Arapça. 20. Koran, Stefana, Yer: NML, Yıl: 19 yy, Şekil: 20,5x12 cm, Sayfa 264, Dil: Arapça 21. Koran, Mihala İ Davida Yakubovskih, Yer: NML, Yıl: 1815, Şekil: 15x10 cm, Sayfa: 506, Dil: Arapça. 22. Koran, Ali Dcanoviça, Yer: NML, Yıl: 19 yy, Şekil: 21,8x17 cm, Sayfa: II+156+I, Dil: Arapça. 23. Koran, Yakuba Dcanoviça, Yer: NML, Yıl: 1835, Şekil: 21x16 cm, Sayfa: 225, Dil: Arapça, Rusça. 24. Slovar-Razgovornik, Yer: NML, Yıl: 1836, Şekil: 17,8x11,5 cm, Sayfa:20+IV, Dil: Belorusça, Rumence, Türkçe.

688 25. Koran, Aleksandra Korişkogo, Yer: NML, Yıl: 19. yy, Şekil: 20x17 cm, Sayfa: II+158+I, Dil: Arapça, Polonya Dili. 26. Koran, Yer: NML, Yıl: 1868, Şekil: 20,5x16,5 cm, Sayfa: 305, Dil: Arapça. 27. Makedonskiy Koran, Yer: NML, Yıl: 19.yy, Şekil: 17x11 cm, Sayfa: 306, Dil: Arapça 28. Koran, Yer: NML, Yıl: 19.yy, Şekil: 16x9 cm, Şekil: 16x9 cm, Sayfa: 247, Dil: Arapça 29. Tefsir,Yozefova, Yer: NML, Yıl: 1890, Şekil: 35,5x22 cm, Sayfa: VII+593+VIII, Dil:Arapça, Polonya Dili. 30. Koran, Yer: NML, Yıl: 1907, Şekil: 24x15,5 cm, Sayfa: 536, Dil: Arapça, Türkçe. Kitap 31. Kazanskiy Kitab, Yer: Biblioteka Kazanskogo Universiteta (Signatura 1446), Yıl: 1645, Şekil: 20x15 cm, Sayfa: 76, Dil: 1-40 sayfa Türkçe, 41-76 Belorusça 32. Polukitab, Yer: Biblioteka S. Peterburskogo Universiteta (Signatura 893), Eroskopiya İ Mikrofilm V Kollektsiy, A. K. Antoviça BVU, Yıl: 17.yy, Şekil: 17,2x14,4 cm, Sayfa: 20, Dil:Arapça, Belorusça, Polonya Dili, Türkçe. 33. Tecvid i Kitab, Yer: NML, Yıl: 18.yy, Şekil: 16,1 x 10,5 cm, Sayfa: I+107+I, Dil: Arapça, Polsko-Belorusça, Türkçe. 34. Kitab İvana Lutskeviça, Yer: BAN, Yıl: 18.yy, Şekil: 29,5x 21cm, Sayfa: 280, Dil: Arapça, Belorusça, 35. Kitab Yana Levedi, Yer: NML, Yıl: 1771-1775, Şekil: 15,7 x 10 cm, Sayfa: II+115+IV, Dil: Arapça, Belorusça, Türkçe. 36. Kitab Mustafı Şagideviça, Yer: NML, Yıl: 1789-1790, 18.yy, Şekil: 32x19 cm, Sayfa: 137, Dil: Belorusça, Türkçe. 37. Kitab Mustafı Oleykeviça, Yer: NML, Yıl: 18. yy, Şekil: 18,3x 11,5 cm, Sayfa: I+208+II, Dil: Türkçe. 38. Kitab Ayşi Smolskoy, Yer: NML, Yıl: 1814, Şekil: 21,5x16,8 cm, Sayfa: 592+XIV, Dil: Arapça, Belorusça, Polonya Dili, Türkçe. 39. Kitab Yakuba Bogdanoviça, Yer NML, Yıl: 1817 ve 1836, Şekil: 20,2x16 cm, Sayfa: 480+X, Dil: Arapça, Belorusça, Polonya Dili, Türkçe. 40. Polukitab Poltocitskogo, Yer: Xalila Yakubovskogo, G. Şvençeneliya, Litva.Yıl: 1829-1830, Şekil: 16x10 cm, Sayfa: 312, Dil: Belorusça, Arapça, Rusça, Türkçe, Kullanılan alfabeler: Arap, Latin, Kril.

689 41. Kitab Şagideviça, Yer: NML, Yıl: 1837, Şekil: 20,5x16,5 cm, Sayfa: II+256+II, Dil: Arapça, Belorusça, Polonya Dili, Rusça. 42. Kitab İvn Abragama Karitskogo, Yer: BVU, Yıl: 19 yy, Şekil: 35x22 cm, Sayfa: I+180+I, Dil: Belorusça, Polonya Dili, Arapça, Türkçe. 43. Kitab, Yer: NML, Yıl: 1854-1856, Şekil: 20x12,5 cm, Sayfa: 68, Dil: Arapça. 44. Kitab Aleksandra Xaseneviça, Yer: NML, Yıl: 1868, Şekil: 22,8x16,3 cm, Sayfa: II+112+II, Dil: Arapça, Belorusça, Polonya Dili. 45. Kitab Aleksandra Aleksandroviça, Yer: NML, Yıl: 1881-1886, Şekil: 20,5x16,7 cm, Sayfa: I+936+I, Dil: Polonya Dili Xamail 46. Xamail, Yer: Biblioteka Leyptsigskogo Universiteta, Yıl: 17. yy, Şekil: 10x8,5 cm, Sayfa: 148, Dil: Arapça, Belorusça, Polonya Dili, Türkçe. 47. Xamail, Yana Ezufoviça, Yer: NML, Yıl: 1765, Şekil: 16,2x10,5 cm, Sayfa: 303, Dil: Arapça, Belorusça, Polonya Dili, Türkçe. 48. Xamail, İbragima Smolskogo, Yer: Biblioteka Kazanskogo Universiteta (Signatura No: 3180), Yıl: 1775, Şekil: 21x13 cm, Sayfa: 59, Dil: Arapça, Belorusça, Polonya Dili, Türkçe. 49. İlmihal, Yer: NML, Yıl: 1783-1784, Şekil: 22x15 cm, Sayfa : 51+I, Dil: Arapça, Türkçe. 50. Xamail, Yer: NML, Yıl: 18. yy, Şekil: 14,5x9, Sayfa: 344, Dil: Arapça, Belorusça, Türkçe. 51. Xamail Amurata Sovolevskogo, Yer: NML, Yıl: 19. yy, Şekil: 15,7x10,2 Sayfa: VIII+177, Dil: Arapça, Belorusça, Türkçe. 52. Xamail, Yer: Biblioteka S. Peterburskogo Universiteta (Signature No. 869), Yıl: 19. yy, Şekil: 22x18 cm, Sayfa: 99+1, Dil:Arapça, Belorusça, Polonya Dili, Türkçe. 53. Xamail, Adama Yakubovskogo, Yer: NML, Yıl: 19.yy, Şekil: 15,6x9,8 cm, Sayfa: 147, Dil: Arapça, Belorusça, Polonya Dili, Türkçe. 54. Xamail, Asanoviça, Yer:Molodeçno (Belarus), Yıl: 19.yy, Sayfa: 72, Dil: Arapça, Belorusça, Türkçe. 55. Xamail, Semena Talkovskogo, Yer: NML, Yıl: 1858, Şekil: 15,5x10 cm, Sayfa: 296, Dil: Arapça, Polonya Dili. 56. Xamail, İli Şagideviça, Yer: NML, Yıl: 19. yy, Şekil: 16x10,5 cm, Sayfa: 353, Dil: Arapça, Belorusça, Polonya Dili, Türkçe. 57. Xamail, Zofiy Podkeviç, Yer: Melagenay, İgnalinskiy p-h, Litva, Yıl: 19-20. yy, Sayfa: 134, Dil: Arapça, Polonya Dili -Belorusça, Türkçe.

690 58. Xamail, İmana Şegideviça, Yer: NML, Yıl: 1907, Şekil: 17,8x11,1 cm, Sayfa: 288+II, Dil: Arapça, Rusça. 59. Xamail, Yakubovskogo, Yer: Milkunay Şvençenskogo r-na, Litva, Yıl: 20.yy, Sayfa: 209, Dil: Arapça, Polonya Dili, Türkçe. KISALTMALAR BAN : Biblioteka Akademiy Nauk Litvı BVU : Biblioteka Vilniuskogo Universiteta MRP : Muftiat Reçi Pospolitoy NML : Natsionalnıy Muzey Litvı ÇK : Çastnay Kollektsiya G.M. : Galina Mişkinene E.P. : Ekaterina Pokrovskaya S.N. : Sigita Namaviçyute AM : Ateizmo Muziejus (Muzey Ateizma) KM : Karaimu Muziejus (Karaimskiy Muzey) MRP : Muftiat Rzecsy Pospolitey (Muftiat Reçi Pospolitoy) KAYNAKÇA Dubinski, Aleksander: Polonya-Litvanya Tatarlarının Yazılı Metinlerde Kullandıkları Türkçe, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1988, TDK Yay: 655, Ankara 1996, s. 265-294. Mişkinene, Galina: Namaviçote Sigita-Pokrovskay Ekaterina, Katalog Arabsko-alfabitnıh Rukopisey Litovskih Tatar, İzdatelstvo Vilnusskogo Universiteta, 2005. Nasibova, Natela: Litvanya Tatarlarının Konuşmalarında Kullandıkları Doğu Dilleri Kökenli Kelimeler, Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/2 Spring 2007, s. 514-518. Özkan, Doç. Dr. Nevzat: Türk Dilinin Yurtları, Akçağ Yayınları, Ankara 2005, s. 209-210. -----,: Türk Dünyası, Nüfus Sosyal Yapı, Dil-Edebiyat, Geçit Yay., Kayseri 1997, ss. 160-161. Tahir, Mahmut: Polonyalı Tatarlar, TK, yıl: XXII, S. 250, Şubat 1984,.s. 109-114. Yakupoğlu, Murat, Polonya (Lehistan) Türkleri, TDA, S. 62, Ekim 1989. ss. 215-216.