7. INTERNET 7.1. Internet nedir? Internet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Internet, insanların her geçen gün gittikçe artan "üretilen bilgiyi saklama/paylaşma ve ona kolayca ulaşma" istekleri sonrasında ortaya çıkmış bir teknolojidir. Bu teknoloji yardımıyla pek çok alandaki bilgilere insanlar kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde erişebilmektedir. İnternet i bu haliyle bir bilgi denizine, ya da büyükçe bir kütüphaneye benzetebiliriz. Internet e, bakış açımıza bağlı olarak farklı tanımlamalar da getirebiliriz : Internet,1997 sonu itibarıyla 100,000,000 u aşkın insanın kendi arasında etkileştiği, bilgi değiş-tokuşu yapabildiği ve kendi yazısız kuralları olan büyük bir topluluktur. Bu, internetin sosyal yönüdür. Pek çok yararlı bilginin bir tuşa basmak kadar yakın olduğu dev bir kütüphanedir. 1997 sonu itibarıyla, 20,000,000 u aşkın bilgisayarın bağlı olduğu çok büyük bir bilgisayar ve iletişim ağıdır. Kişilerin değişik konularda fikirlerini serbestçe söyleyebilecekleri ortamlar barındıran bir demokrasi platformudur. Evden alış-veriş, bankacılık hizmetleri, radyo-televizyon yayınları, günlük gazete servisleri vb gibi uygulamaları ile aslında internet aynı zamanda bir hayat kolaylaştırıcıdır. Tüm bu tanımların arakesitinde yer alan ise
"Bilgiye Ulaşım ve Onu Paylaşım, sonrasında da elde edilen bilgiyi kullanım" dır. Sonuç olarak, Internet, önümüzdeki yıllarda üretilecek bilgilerin dolaşım sistemidir. Ticari boyutunun da ortaya çıkmasıyla yaşamla daha çok iç içe geçmeye başlamıştır. Internet farklı bir ortam, farklı bir uzay. Kendi, yazılı olmayan, kuralları olan; kendi toplumu olan bambaşka bir uzay. Klasik yaşama biçimlerini, değer yargılarını değiştiren; hayatımıza yeni kavramlar, yeni uğraşlar getiren bir şey. Hayatımızı etkiliyor. Hem de çok fazla bir biçimde. Internet'in etkilerini görmek ve onu hissetmek sanırım çok daha kolay. Hayatımızda normal şartlarda yaptıklarımızı göz önüne getirelim ve Internet'in bunları nasıl değiştirdiğini; bunlara nasıl yeni anlamlar yüklediğini gözlemleyelim. Belki bazılarımız için daha az (ya da hiç), bazılarımız için daha çok (ya da aşırı çok) etkilenmeler olacaktır. Ancak gerçek olan, önümüzdeki yıllarda (2000'e girerken) Internet olgusu her yönüyle bizimle olacak ve hayatımızda onunla ilintili pek çok şey yapıyor olacağız (Ağ üzerinden alışverişler, uçak/tren rezervasyonları, günlük gazetelere erişim, bilimsel dergileri okumak gibi.) 7.2. TCP/IP nedir? "Bilgi Ağı" üzerindeki bilgi iletimi ve paylaşımı bazı kurallar dahilinde yapılmaktadır. Bu kurallara kısaca "internet protokolleri", ya da TCP/IP protokoller ailesi denir. TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol), bilgisayarlar ile veri iletme/alma birimleri arasında organizasyonu sağlayan, böylece bir yerden diğerine veri iletişimini olanaklı kılan pek çok veri iletişim protokolüne verilen genel addır. Bir başka değişle, TCP/IP protokolleri bilgisayarlar arası veri iletişiminin kurallarını koyar. Bu protokollere örnek olarak, dosya alma/gönderme protokolü (FTP, File Transfer Protocol), Elektronik posta iletişim protokolü (SMTP Simple Mail Transfer Protocol), TELNET protokolü (Internet üzerindeki başka bir bilgisayarda etkileşimli çalışma için geliştirilen *login* protokolü) verilebilir. Adını sıkça duyduğumuz WWW ortamında birbirine link objelerin iletilmesini sağlayan protokol ise Hyper Text Transfer Protocol (HTTP) olarak adlandırılmaktadır. TCP/IP protokolü aynı zamanda, diğer iletişim ağlarında da kullanılabilir. Özellikle pek çok farklı tipte bilgisayarı veya iş istasyonlarını birbirine bağlayan yerel ağlarda (LAN) kullanımı yaygındır. 7.3. Internet'e kimler dahildir? Kaç tane bilgisayar Internet'e bağlıdır? Kaç Kişi Internet Kullanıyor? Bütün dünya üzerinde Internet'e; üniversiteler, araştırma enstitüleri, kamu kuruluşları, pek çok ticari kuruluş vb gibi değişik yerler bağlıdır ve İnternet'e bağlı bilgisayar sayısı 25,000,000 civarında tahmin edilmektedir. (1997 sonundaki durum) Bu
sayı her gün süratle artmaktadır. Ortalama Internet kullanıcısı sayısının ise, 100,000,000 'un üzerinde olduğu tahmin edilmektedir (1997 sonlarındaki durum). Internet iletişim ağına bağlı bir bilgisayarın bir tek kullanıcısı olabildiği gibi, birden çok (bazen yüzlerce, binlerce) kullanıcısı da olabilir. Kişisel bilgisayarlar ve evden bağlantılar tek kullanıcılı internet bağlantılarına örnek olarak verilebilirler. Öte yandan, aynı anda birden çok kullanıcının erişebildiği ve kullandığı daha çok "unix" işletim sistemi ile çalışan orta ve büyük boy sistemler de çok kullanıcılı internet bağlantı örnekleridir. 7.4. Internet ne sunar? Internet'i bir "iletişim ağı" olarak tanımladıktan ve bu ağ üzerinde bilgi dolaştığını belirttikten sonra, İnternet in bu altyapı üzerinde neler sunduğunu tahmin etmek aslında o kadar da güç değil. Bu "iletişim ağı"nın içinde bulunan her hangi iki bilgisayar arasındaki en temel işlem çift yönlü bilgi aktarımıdır. Burada bilgiden kasıt, bilgisayarlardan birinde bulunan bir dosya, bir bilgisayar programı ya da bir mesaj olabilir. Internet, teknik olarak, TCP/IP protokolü ile desteklenen pek çok servis sunar. Örnek olarak, Internet erişimi olan bir kullanıcı, eğer kendisine yetki verilmişse, Internet e bağlı diğer herhangi bir bilgisayardaki bilgilere erişebilir, onları kendi bilgisayarına alabilir, kendi bilgisayarından da Internet erişimi olan başka bir bilgisayara dosya/bilgi gönderebilir. Bu özellik, dosya transfer protokolü olarak bilinir. Benzer şekilde, internet üzerindeki kullanıcılar birbirlerine elektronik posta gönderebilirler. Bu da, posta iletim protokolü olarak bilinir. Internet, değişik protokoller aracılığı ile, insanlara "bilgiye erişim" olanakları sunar. Yani, internet yardımıyla "her çeşit" bilgiye erişebilirsiniz. İçerik bakımından, Internet in sundukları bazen insan hayal gücünü zorlayacak boyutlara varmaktadır. Vizyondaki filmlerin kısa tanıtımlarını kolayca evimizdeki ekrana taşıyabilir ya da Amerikan Kongre Kütüphanesi nde tarama yapabiliriz. Tübitak arşivine bağlanıp(www.tubitak.gov.tr) Bilim ve Teknik dergilerinin yeni ve eski sayılarını tarayabilir, yazıları okuyabiliriz. Ya da, Hacettepe Üniv.'ne uzanıp o anki Beytepe Kampüsü sıcaklıklarını grafiksel olarak görebiliriz. Başka bir örnek olarak, katılmak istediğimiz bir bilimsel toplantıya bildirimizi Internet üzerinden gönderebiliriz. Örnekleri arttırmak mümkün; Nasa servislerine (www.nasa.gov) bağlanıp, son uydu fotoğraflarını tarayabiliriz; ya da Şiir arşivlerine bağlanıp şiirler okuyabiliriz. Son yıllarda geliştirilen World Wide Web (WWW, Web) temelli internet araçları ile bilgiye ulaşım daha da kolaylaşmış ve ulaşılabilecek bilgiler ve sunulan servisler miktar ve çeşit olarak artmışlardır. İnternet'in sundukları; onu kullananların istekleri, hayal güçleri ve gelişen İnternet teknolojisi ile hep çoğalmaktadır. Internet, bilgiye ulaşmayı kolaylaştırmak için değişik 'bilgi arama/tarama' yöntemleri de sunar. Internet'in sundukları çok geniştir ve bu kadar bilgi arasında, bilinçsiz bir kullanımla, insan yolunu çok kolay kaybedebilir.
Protocol baglantı türünü belirler Server Web sunucusunun alan adı Path dosyaların hangi dizinde kayıtlı olduğunu... Resource kaynak dosyanın tam adıç URL http:// www.yahoo.com/ help/shop/shop-01.html 7.5. Internet adresi nedir? Domain ismi ve IP numarası ne demektir? İnternet'e bağlı her bilgisayarın kendine özgü bir adresi vardır. Domain Name System (DNS) olarak adlandırılan hiyerarşik bir isimlendirme sistemi ile (Internet adresi), internete bağlı bilgisayarlara ve bilgisayar sistemlerine isimler verilir. DNS de, bir TCP/IP servis protokolüdür. DNS, 'host' olarak adlandırılan internete bağlı tüm birimlerin yerel olarak bir ağaç yapısı içinde gruplandırılmasını sağlar. Bu şekilde, bütün adreslerin her yerde tanımlı olmasına gerek kalmaz. Örnek olarak, itu.edu.tr altında, ehb.itu.edu.tr, onun altında da, titan.ehb.itu.edu.tr vb seklinde dallanmış bir çok adres olabilir. Her bir internet adresine 4 haneli bir numara karşılık gelir. a.b.c.d seklindeki bu numaralara IP (Internet Protocol) numaraları denir. burada, a,b,c ve d 0-255 arasında değişen bir tam sayıdır. (32 bit adresleme sistemi). Örnek olarak titan.ehb.itu.edu.tr için bu numara 160.75.27.250 'dir. Her internet adresinin ilk kısmı bulunduğu domain'in network adresini, son kısmı ise makinenin (host) numarasını verecek şekilde ikiye bölünür. Bir bilgisayar ağında bulunan makinelerin miktarına göre makine numarası için ayrılan kısmın daha büyük veya daha küçük olması gerekebilir. Değişik ihtiyaçlara cevap verebilmesi açısından IP adresleri aşağıdaki şekilde gruplaşmıştır. Class A network adresleri 1.0.0.0 adresinden 127.0.0.0 a kadar olan aralığı kaplarlar. Her networkte kabaca 1.6 Milyon makine bulunabilir Class B network adresleri 128.0.0.0 adresinden 191.255.0.0 adresine kadar olan aralıktadır: 16065 network adresi ve her networkte kabaca 65500 makine bulunabilir Class C network adresleri 192.0.0.0 adresinden 223.255.255.0 adresine kadar olan aralıktadır. Her biri 254 makineden oluşan yaklaşık 2 milyon network adresi barındırır.
Class D 224 ve 254 arasında kalan adresler herhangi bir newtwork tanımlamazlar, ileri kullanımlar için rezerve edilmişlerdir. Bu domain adreslerinin dağıtımı NIC (Network Information Center) tarafından yapılır, daha sonra her domain sahip olduğu adresi kendi ihtiyaçlarına göre parçalayarak dağıtabilir. (Son zamanlarda,sınırlı sayıdaki internet adres uzayının bitebileceği düşüncesi ile, yeni bir adresleme stratejisine doğru da gidilmektedir. önümüzdeki yıllarda, yeni tip IP adreslerinin (128 bit) ortaya çıkacağını bekleyebiliriz.) Bu IP numaralarına (domain adreslerine) karşılık düşen bir makine ismi de bulunur. Bu sayede makinelerin isimleri daha kolay akılda kalır. Her domain'de o domaine ait IP numaraları ile bu isimler arasında geçişi sağlayan bir servis (Domain Name Service) bulunur. Bu servis aynı zamanda diğer domain'lere ait isimleri ilgili DNS'lere sorarak öğrenir. Örneğimize geri dönecek olursak. Istanbul Teknik Universitesi bir Class B network numarasına sahiptir. (160.75.0.0).itu.edu.tr domaininde bulunan tüm IP numaraları 160.75. ile başlar. Bilgi İşlem Merkezi bu numarayı yerel ağlara dağıtmıştır. Elektronik-Haberleşme Bölümü domain'i ne (160.75.27.0) numarası verilmiştir. burası da ehb.itu.edu.tr olarak tanımlanmıştır. Bu network içerisinde yer alan makinaların hepsi 160.75.27. numarası ile başlar, söz gelimi bu network'de yer alan titan ismi verilen makinenin IP numarası 160.75.27.250 --> titan.ehb.itu.edu.tr şeklindedir. Dikkat edilirse bir host numarası 1 den 254 e kadar 254 farklı değer alabilir. Zira 0 ve 255 bu numaralandırmada özel anlamlar içerirler. 0, network'u tanımlarken 255 de o network'teki tüm hostları tanımlar. 127.0.0.1 adresi ve 127.0.0.0 Network'u test ve geliştirme için kullanılır. 127.0.0.1 adresi her makinanın kendisini tanımlar buraya gönderilen her şey, sanki bir başka network'ten geliyormuş gibi makinanıza geri dönecektir. Bu sayede herhangi bir network bağlantısı olmadan bazı denemeler yapılarak network yazılımları geliştirilebilir. DNS, ayrıca, İnternet adresini nümerik adrese çevirir. Domain'ler hiyerarşik DNS adresleme sistemi içindeki farklı yapıları temsil ederler. Her domain kendi içinde bağımsız bir topluluktur. Doğal olarak, herkes kafasına göre gelişi güzel internet domain ismi ve IP numarası alamaz. Network Information Center (NIC)'e bunun için başvurmak gerekir. Aksi taktirde karmaşayı siz düşünün!!! 7.6. Internet üzerinde istediğimiz bilgiler nasıl yerlerine ulaşıyorlar? Internet'e bağlı her network şu veya bu şekilde kendisine bağlantı sağlayan bir servis sunucusuna veya kuruma bağlıdır. Bu birleşme yerlerinde birden çok bağlantısı bulunan router'lar bulunur. Bu düğüm noktalarında düğümün belirli kollarında hangi networklerin bulunduğuna dair bilgiler (ya routerlar arası haberleşme protokollerinden
ya da sabit tanımlamalardan) yer alır. Bu tanımlara ek olarak bir de default route tanımı bulunur, düğümde tanımlı bulunmayan adresler oraya yönlendirilir. Tüm haberleşme ortalama olarak 100 ila 1000 Byte arasında yer alan bilgi paketleri şeklinde gerçekleşir. Her paketin başında nereden gönderildiği (IP adresi) ve nereye gönderildiği yer alır. Paketin içeriği kullanılan haberleşmeye göre büyük farklılıklar gösterir. Bu sayede, örnek olarak bir mail, üzerinde adres bulunan küçük paketler halinde düğümden düğüme atlayarak geçer. Bu yapı çerçevesinde, "bilgiyi isteyen" (istemci) ve "bilgiyi gönderen" (sunucu) iki ana noktadan bahsedebiliriz. İstemci (bilgiyi isteyen) bilgisayar, bu isteğini protokollerde belirtilen bazı kurallar dahilinde istediği bilginin olduğu bilgisayara (Sunucu) bildirir. Bu iki bilgisayar arasında bilginin geçtiği/yönlendirildiği başka bilgisayarlar da vardır. 7.7. Internet adreslerinde görülen kısaltmalar ne anlama gelir? Internet'e bağlı kuruluşlar değişik gruplara ayrılabilir ve bir kuruluşun domain adresi, o kuruluş hangi gruba dahilse ilgili kısaltmayı bazı istisnalar dışında mutlaka içerir. Ayrıca, ülkelerin 2 harfli tanıtım kodları da (Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada çıkışlı adreslerin çoğu ve geniş bir kitleye servis sunan bazı birimler dışında) adresin sonuna eklenir. Internet adresi, eğer özel amaçlı bir servise (ftp, gopher, www gibi) aitse, genellikle, bu durum, adresin başında kullanılan bir kısaltmayla verilir. aşağıdaki liste, adreslerde kullanılan bazı kısaltmaları ve ne anlama geldiklerini göstermektedir: Gov : Hükümet kuruluşları edu : Eğitim kurumları (üniversiteler gibi) Org : Ticari olmayan, kar amacı gütmeyen kuruluşlar com : Ticari kuruluşlar mil : Askeri kuruluşlar net : Servis Sunucuları (Internet Servis Sağlayıcıları gibi) ac : Akademik kuruluşlar (bazı ülkelerde edu yerine kullanılmaktadır)
int : uluslararası organizasyonlar, kuruluşlar ftp : FTP Arşiv Sitesi (ön ek) www : World Wide Web Sitesi (bazen web de kullanılır) -ön ek- Bazı ülke kısaltmaları : tr:türkiye, jp:japonya, uk:ingiltere, it:italya, ch:isviçre, ca:kanada, ru:rusya, id:endonezya, nl:hollanda, de:almanya, fr:fransa, il:israil, no:norveç, se:isveç, fi:finlandiya, gr:yunanistan, hr:hırvatistan, yu:yeni Yugoslavya, br:brezilya, bg:bulgaristan Örnek domain adresleri : hokudai.ac.jp (jp=japonya), bilkent.edu.tr (tr=turkiye), oak.oakland.edu, servis.net.tr, www.microsoft.com, ftp.netscape.com, tubitak.gov.tr, garbo.uwasa.fi (fi=finlandiya, www.nato.int (Nato). Genel olarak bu sınıflamaya uyulsa da, bazi domain adlarında daha farklı sözcük grupları da olabilir ( rl.ac.uk (uk=ingiltere), www2.itu.edu.tr gibi). Özellikle.com domain-lerindeki sıkışmadan dolayı, yeni global domain adları oluşturma çalışmaları 1997 ortalarında tamamlanmıştır. Yeni kullanıma açılan alan adları şunlardır : arts : Sanat ve kültür ile ilgili siteler firm : Ticari Firmalar info : Bilgi servisi sunan siteler nom : Kişisel domainler için kullanılan adresler rec : Eğlence siteleri stor : Alışveriş merkezleri, ticari ürün satılan yerler web : www ile ilgili servis sunan siteler 7.8. Internet te Bilgiler Hangi Hızlarla İletilir? Band genişliği, bir iletişim ortamının taşıyabileceği bilgi miktarını gösteren bir ölçüdür. Söz gelimi, ses iletimi için band genişliği, iletilebilen en yüksek ve en düşük frekanslar arasındaki farktır (Hertz). Bilgisayarlar arası haberleşme için de benzer şekilde, band genişliği, saniyede iletilen bit sayısı ile verilir. Internet'teki bilgi iletim hızları çeşitlilik gösterir. Bilgisayarları ve değişik ağları birbirine bağlayan hatlar, kablo (çoğunlukla fiber optik), uydu ya da radyo link (yakın birimler için) bağlantılı olabilir. Internet te hat hızı, saniyede iletilen "bit" sayısı ile (bps, bit/san) ölçülür. Söz gelimi, 64 kilobit/saniye hızındaki bir hat saniyede 64kbit=65556 bit iletebilir. Bu da, ideal şartlarda, yaklaşık 8 kilobyte/saniye hızına denk gelmektedir. Söz gelimi, böyle bir hat ile, tam kapasite kullanımında, 1 Megabyte'lık bir dosya yaklaşık 2 dakikada iletilecektir. Bir birimin, bağlantılarında kullanabileceği en fazla hıza "Band Genişliği" denir. 64kbit/saniye bant genişliği olan bir hattı aynı anda 10 birime kullandırırsak, buna göre hızımız, en fazla hızın ortalama %10'una kadar düşer.
Günümüzde bağlantı hızları 9.6kbit/saniyelerden (modem bağlantısı) 100Megabit/saniyelere kadar geniş bir aralıkta değişmektedir. Yurt dışındaki bağlantılarda, tipik hızlar, yaklaşık 5-10 Megabit/saniyeler mertebesinde iken, bu oran ülkemiz için, 64Kbit/san-2Mbit/saniyeler mertebesindedir. Bir hattın bant genişliğinin ne kadarının kullanıldığı, o hattın doluluk oranını verir. Eğer 64kbit/san lik bir hat, 1 saat boyunca, %100 çalışırsa; 3600*64kbit 'lik veri aktarımı yapması gerekir. Gerçekte ne kadar veri aktardığını bulup bu iki sayıyı birbirine oranlarsak, hattın, o saat için doluluk oranını bulmuş oluruz. Bunu 1 ay boyunca yaparsak, hattın 1 ay boyunca ortalama % kaç doluluk oranı ile çalıştığını tespit edebiliriz. Doluluk oranı ne kadar fazlaysa, o hattı kullananların veri aktarımları da o kadar yavaşlar. Aşağıdaki tablo, herhangi bir ağ üzerindeki bilgisayarların ve internet üzerinde bilgisayarlar ve bilgisayar sistemlerininin birbirleriyle haberleşmesinde kullanılan bazı standart bağlantı hızlarını göstermektedir (orijinali : http://www.whatis.com ). Ülkemizdeki (özellikle internet için) bağlantı hızları aşağıdaki tanımlamalardan biraz uzaktır. İletim Teknolojisi Hız İletimin Sağlandığı Fiziksel Ortam Kullanıldığı Yerler Normal Telefon Hattı 14.4-56 Kbps Bakır Tel Evden bağlantılarda ve bazı küçük ölçekli işletmelerde Frame Relay üzerinde 56Kbps 56 Kbps Çeşitli Çeşitli işyerleri ISDN Basic Rate (BRI) : 64-128 Kpbs Primary Rate (PRI) : 23 tane 64-Kbps kanal ve 1 kontrol kanalı üzerinden 1.544Mbps e kadar BRI : Twistedpair PRI : T-1 hattı BRI: Hızlı ev bağlantıları ve küçük ölçekli işyerlerinde PRI: Orta ve büyük ölçekli işyerlerinde/şirketlerde- IDSL 128 Kbps Twisted-pair Hızlı ev bağlantıları ve küçük ölçekli işyerlerinde Dijital Uydu Bağlantısı (DirecPC) 400 Kbps Elektromanyetik dalgalar Hızlı ev bağlantıları ve küçük ölçekli işyerlerinde Frame relay 56 Kbps - 1.544 Mbps Twisted-pair ya da koaksiyel kablo Şirketlerdeki yerel ağlarla Internet Servis Sağlayıcıları arasındaki bağlantılarda T-1 (DS1) 1.544 Mbps Twisted-pair ya da fiber optik kablo Büyük şirketlerin internet servis sağlayıcılarına bağlantılarında
E-1 (DS1) 2.048 Mbps Twisted-pair ya da fiber optik kablo T-1 hatları için Avrupa ülkelerinde kullanılan standart T-1C (DS1C) 3.152 Mbps Tisted-pair ya da iber optik kablo Büyük şirketlerin internet servis sağlayıcılarına bağlantılarında T-2 (DS2) 6.312 Mbps Twisted-pair ya da fiber optik kablo Büyük şirketlerin internet servis sağlayıcılarına bağlantılarında ADSL 1.544-8 Mbps Twisted-pair Mevcut telefon altyapısı üzerinden ev, küçük işyeri ve orta büyüklüklü şirketlerin internet bağlantılarında E-2 8.448 Mbps Twisted-pair ya da fiber optik kablo 4 tane E-1 sinyali taşır Kablo Modem 512 Kbps - 52 Mbps Koaksiyel kablo (genellikle Eternet kullanır); Ev, işyeri ve okulların bağlantılarında Ethernet 10 Mbps 10BASE-T (twisted-pair); 10BASE-2 ya da - 5 (koaksiyel kablo); 10BASE-F (fiber optik) Yerel Ağlarda (LAN) kullanımı çok yaygındır. E-3 34.368 Mbps Twisted-pair ya da Fiber Optik 16 E-l sinyali taşır T-3 (DS3) 45 Mbps Koaksiyel Kablo OC-1 51.84 Mbps Fiber Optik Internet Servis sağlayıcılarının internet omurgasına bağlantılarında Internet Servis sağlayıcılarının internet omurgasına bağlantılarında Fast Ethernet 100 Mbps 100BASE-T4 (twisted pair); 100BASE-TX (koaksiyel kablo); 100BASE-FX (fiber optik) 10 Mbps ethernet kartlarına sahip bilgisayarlar bir Fast Eternet kullanan LAN'a bağlanabilir. FDDI 100 Mbps Fiber Optik Büyük şirketlerdeki ya da servis
sağlayıcılarındaki daha geniş ölçekli LAN'larda T-3D (DS3D) 135 Mbps Fiber Optik E4 139.264 Mbps Fiber Optik OC-3/STM-1 155.52 Mbps Fiber Optik E5 565.148 Mbps Fiber Optik ISP to Internet infrastructure Smaller links within Internet infrastructure 4 E3 kanalı taşır Bu hat üzerinde aynı anda 1920 kişi birbirleriyle konuşabilir (ses haberleşmesi) Büyük şirket omurgaları, Internet Omurgası 4 E4 kanalı barındırır. Bu hat üzerinde aynı anda 7680 kişi birbirleriyle konuşabilir (ses haberleşmesi) OC-12/STM-4 622.08 Mbps Fiber Optik Internet Omurgası Gigabit Ethernet 1 Gbps Fiber Optik (ve 25 metreye kadar bakır tel) 10/100 Mbps hızlarıyla birbirine bağlı iş istasyonları ve bilgisayar ağları GigaBit Eternet switchleri yolyla haberleşebilir. OC-24 1.244 Gbps Fiber Optik Internet Omurgası SciNet 2.325 Gbps (15 OC-3 hattı) Fiber Optik Part of the vbns backbone OC-48/STM-16 2.488 Gbps Fiber Optik Internet Omurgası STM-64 10 Gbps Fiber Optik ------ OC-256 13.271 Gbps Fiber Optik ------- 7.9. ISDN Nedir? ISDN (Integrated Services Digital Network), özellikle normal telefon hatları (ve diğer bazı ortamlar) üzerinden daha yüksek hızlı entegre ses (analog) ve veri (dijital) aktarılmasını sağlayan bir dizi iletişim protokolüne verilen addır. ISDN'de, her iki uçta
da, modemin dışında, bazı özel adaptörler kullanmak gerekir. Bu şekilde, 64kbps ve 128 kbps gibi hızlara (normal hatlar üzerinden) çıkmak münkün olmaktadır. ISDN'de iki temel seviye hızı vardır : (1) Basic Rate (2) Primary Rate. Her iki seviyede de, iki farklı tip kanal bulunur : B (bearer) kanalları (sayıları birden çok olabilir) ve D (delta) kanalı (1 tane). B kanalları, her türlü ses, veri vb taşırlar. D kanalı ise iletişimde kullanılacak kontrol ve yönlendirme bilgilerini taşır. "Basic Rate" seviyesi daha çok evden kişisel kullanımlar ve küçük şirketlerin kullanımları için tasarlanmıştır ve iki tane 64Kbps B kanalı ile 1 tane 16Kbps D kanalı içerir. Ulaşılabilecek en yüksek hız 128 Kbps olmaktadır. "Primary Rate" seviyesi ise, daha yoğun kullanımlar için tasarlanmıştır ve 23 tane 64Kbps B kanalı (Avrupa için 30 tane) ve 1 tane 64Kbps D kanalı içerir. Ulaşılabilecek en yüksek hız ise yaklaşık 7 Mbps e kadar çıkar. Yeni geliştirilen BISDN (Broadband ISDN) teknolojisi ise, Frame Relay'a bir alternatif olarak düşünülebilir. ISDN kullanımı (özellikle evden kişisel bağlantılarda) önümüzdeki yıllarda çok daha fazla yaygınlaşacağa benzer. 7.10. Proxy Servisleri Nedir? Proxy servisi, internet üzerindeki yerel bir ağ (ya da internete bağlı bir bilgisayar) ile, dış dünya arasındaki ilişkiyi sağlayan bir yardımcı geçiş (gateway) sistemidir. İki amaç için kullanılabilirler : Bir proxy servisi (sunucusu), sizin adınıza (proxy'nin kelime anlamı VEKİL'dir) sizden aldığı "internet'ten bilgi alma" isteklerini yürütür ve sonucu yine size iletir. Ancak, aynı anda, bu bilgilerin bir kopyası da (cache),bu proxy sunucusu üzerinde tutulur ve bir dahaki erişimde kullanıcının istediği bilgiler doğrudan ilgili siteden değil de, proxy servisinden gelir; dolayısıyla, iletişim daha hızlı olur. Internet'e erişim için mutlaka bir proxy servisine ihtiyaç yoktur, ancak, size en yakın bir servis noktasındaki proxy servisini kullanmanız, internet erişiminizi bir hayli hızlandıracaktır. Özellikle evinizden modemle internete erişiyorsanız, proxy servislerini kullanmanız performansınızı arttırır. Çünkü, istediğiniz bilgileri, dış bağlantı hızı daha fazla olan proxy bilgisayarı sizin adınıza alır, siz de kişisel bağlantınızla bu bilgilere daha hızlı erişmiş olursunuz. Firewall-güvenlik sistemlerinin kullanıldığı yerlerde, kullanıcıları çıkışları tek bir makine üzerinden olabilir. Bu durumda proxy servis makinesi sadece bir aracı olarak çalışır. Proxy servisi kullanmanın avantajı çoktur. Herhangi bir siteden istediğiniz bir bilgi (web sayfası, ftp dökumanı vb) eğer kullandığınız proxy servisinde henüz depolanmamışsa, bu bilginin olduğu siteden alınır ve size iletilir. Ancak, daha sonra başka bir kullanıcı (ya da siz) aynı dökümanı/bilgiyi istediğinizde, ilgili döküman/bilgi proxy servisinde depolandığı (cache) için, doğrudan oradan size iletilir ve erişiminiz de çok daha hızlı olur.
Proxy servisleri, uluslararası internet bağlantılarındaki yoğunluğu azaltmak, erişimleri hızlandırmak ve ağı daha etkin kullanmak için çok yararlı araçlardır. Türkiye'deki bazı Proxy servisleri ve (Temmuz 1997 itibarıyla) ilgili port numaraları şunlardır : Turnet Ankara : http://proxy1.turnet.net.tr:8080 Turnet İstanbul : http://proxy2.turnet.net.tr:8080 Turnet İzmir : http://proxy3.turnet.net.tr:8080 ODTÜ : http://www-proxy-for-tr.metu.edu.tr:5580 Ege Üniv. : http://proxy.ege.edu.tr:8080 İTÜ : http://proxy.itu.edu.tr:8080 EMU : http://proxy.emu.edu.tr:8080 Istanbul'daki Turnet'e bağlı servis sağlayıcılarından hizmet alanların Turnet Istanbul, Ankara Turnet üzerinden çıkan Internet Servis sağlayıcılarından hizmet alanların Turnet Ankara; İzmir' bölgesindeki Turnet'e bağlı İnternet Servis Sağlayıcılarından hizmet alanların Turnet İzmir Proxy servislerini kullanmaları en iyi performansı verecektir. Ulusal Akademik Ağ kullanıcıları ise, kendi durumlarına göre, ODTÜ ve Ege servislerini kullanmalıdırlar. Yukarıdakilerin dışında, birçok kuruluşun kendi özel proxy servisleri vardır. Size en yakın proxy servisini kullanmanız çoğunlukla en iyi sonucu verir. Bu yüzden, intrenet servisini aldığınız yerin proxy servisini öğrenin ve kullanmaya çalışın. Önemli proxy servislerin bir zincir oluşturarak ortak kullanımına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. 7.11. Internet Society (Internet Grubu) Nedir? Internet Society (IS), 1992'de kurulan ve amacı internet ile ilgili gelişimler, yeni çalışmalar için bir nevi yol göstericilik olan, kar amacı gütmeyen (non-profit) bir kuruluştur. IS, Internet ile ilgili teknik çalışmaları yönlendiren ve denetleyen Internet Architecture Board (IAB)'un çalışmalarını destekler. IAB'nin aktivitelerinden bir diğeri de, TCP/IP konusunda çalışmalar yapan Internet Engineering Task Force (IETF) tır. IAB'nin diğer aktiviteleri arasında, Ağ Teknolojileri ile ilgili çalışmalar yapan Internet Research Task Force; IP adreslerinin verilmesi ile ilgili çalışmalar yapan Internet Assigned Numbers Authority; ve DNS ile ilgili konularda çalışan Internet Registary grubu gösterilebilir. Internet Society web adresi : http://www.isoc.org. Buradan ilgili bütün linklere ulaşılabilir.
7.12. Internet Kullanım Etiği Ağ üzerindeki her kullanıcının, servisleri, sistemleri kullanmaları konusundaki sorumluluklarını fark etmeleri önemlidir. Kullanıcı, ağdaki her servise ulaştığında yaptığı hareketlerden sorumlu olmak zorundadır. "Internet" ya da kısaca "Net", tek bir ağ değildir, hatta bir birinde ayrı protokollere, yapılara sahip binlerce irili ufaklı ağların toplamıdır. Internet'teki bilgi akışı, bir çok değişik ağ'dan gelip geçmekte, ulaşacağı yere öylece varmaktadır. Bu yüzden, her kullanıcının, kendi bölgesindeki ağ yükünü dengede tutması gerekmektedir. Bir ağ kullanıcısı olarak, başka bilgisayar ağlarına ulaşmanıza izin verilmiş olabilir. Her ağın kendine ait sorumlulukları, kuralları ve yasakları vardır, Ağ üzerindeki izin verilmiş işlemler, bu ağdaki sorumlular tarafindan her zaman izlenebilecek şekilde tasarlanmıştır. Fakat, bir yerde izin verilen bir hareket, başka bir ağda yasaklanmış olabilir. Bu kuralları bilmek ve bunlara uymak, kullanıcının sorumluluğundadır. Sunu unutmayın ki, izin verilen hareketleri kötü yönde de "YAPABİLİRSİNİZ", ama yapmanız gerekmez. Ağ'ın, özellikle Internet'in kullanımı, bir ayrıcalıktır, bir "hak" değildir. Bu ayrıcalık, istenildiği zaman, kötüye kullanım ya da başka sebeplerle, elinizden alınabilir. Bu kötüye kullanım, bir sistemdeki gizli bilgileri hileli yollarla almak, kötü, anlaşılmaz mesajlarla diğerlerini rahatsız etmek, sistemin kaynaklarını kullanıp sistemi yavaşlatmak, ardarda mesajlar postalayarak başkalarının e-posta kutularını doldurmak, ağ üzerinde yasalarla belirlenmiş kuralların dışına çıkmak vs vs olarak sayılabilir. Bulunduğunuz ağ'ın durumuna göre, disiplin cezasından işten çıkarılmaya; hesabınızın silinmesinden hapse kadar cezalara carptırılabilirsiniz. Bilgisayar Ahlakı Üzerine 10 Altın Kural Kesinlikle, bilgisayarı, başkalarına zarar vermekte kullanmayın. Kesinlikle, bilgisayarla, başkalarının işine mani olmayın. Kesinlikle, başkalarının dosyalarını karıştırmanın yollarını aramayın. Kesinlikle, bilgisayarı hırsızlık yapmakta kullanmayın. Kesinlikle, bilgisayarı yalancı şahitlikte, sahte delil hazırlamada kullanmayın. Kesinlikle, sahibinden izinsiz başkalarının bilgisayar kaynaklarını kullanmayın. Kesinlikle, başkalarının fikirlerini bilgisayarla çalıp kendinize mal etmeyin. Kesinlikle, sosyal içeriğini düşünmeden bir program yazmayın. Kesinlikle, bilgisayarı, saygı ve ilgi göstermeksizin kullanmayın. Bu kuralların orijinalinin bulunduğu yer : ftp://ftp.unm.edu/ethics/netiquette
7.13. Internet'in Sosyal Boyutu Yaygın bir görüşe göre internet, kişilerin sosyal yaşamlarında olumsuz etkilere sahiptir. Gerçek dünyadan farklı bir ortamda, "sanal dünyada, insanlar arası ilişkiler değişmektedir. Bu bir bakıma doğru. Çoğu durumda birbirleri ile etkileşen insanlar bir internet adresi, bir e-mail adresi vb gibi. Öte yandan internet, kişiler arasındaki mesafe, yaş, cinsiyet, ırk, kültür vb gibi gerçek dünyada önemli olabilecek pek çok özelliği de ortadan kaldırmaktadır. Yerinden alışveriş, yerinden bankacılık, hatta işe gitmeden evden çalışma vb gibi kullanımlar insanın sosyal yaşamını etkileyebilecek unsurlardır. 7.14. Internet'in Ticari Boyutu Internet'in 1990'ların başlarından itibaren bu kadar yaygınlaşmasının en temel nedenlerinden birisi ve belki de en önemlisi "para kazandırabilecek potansiyele sahip" bir imkan olmasıdır. Bu iletişim ağına bağlı bilgisayarlar yolu ile alışverişler yapılabilmekte, borsa/bankacılık işlemleri yerine getirilebilmektedir. Bu haliyle internet'in "ağ teknolojisi" kimliğinin yanında bir de "medya" özelliğinden söz edebiliriz. Internet artık ciddi reklam paralarının dönmeye başladığı ve şirketlerin ürünlerini pazarladığı bir ortam haline gelmeye başlamıştır. 7.15. INTERNET İN KISA TARİHİ Tanımını yaptık, artık Internet in doğuşuna bir göz atabiliriz. Yukarıda bahsettiğimiz ağların birleşmesinin dışında Internet in doğuş hikayesinin başka yönleri de var. Internet, soğuk savaş yıllarının getirdiği endişe ile temelleri atılmış bir ağ. İlk olarak ortaya çıkış yeri Amerika. Internet in tarihini kronolojik sıraya göre bir açalım. 1969 da ilk kez Amerika da İleri Düzey Savunma Araştırma Projeleri Kurumu (DARPA- Defence Advanced Research Project Agency) çeşitli askeri araştırmaları desteklemek amacı ile uzaktaki bilgisayarlarını birbirine b ağlamayı düşünmüş. Bu bilgisayar ağının olası bir savaş ya da karışıklığa karşı tek bir merkezden yönetilmeyen yani çok önemli bir ana bilgisayar merkezine sahip olmadan, birbirinden bağımsız çalışabilen bilgisayarların ağı olması istenmiş. Böylece stratejik önemi olan bir bilgisayar olmadığından, bilgisayarlardan biri devre dışı kaldığında, diğerleri etkilenmeden çalışmalı ve veri alışverişinin devamlılığı sağlanmalıydı.
Projenin ilk ayağı California daki üç ayrı bilgisayarla, Utah daki bir bilgisayarın bağlanmasıyla sonuçlandı. Sonraları bu ağa askeri amaçlı olmayan üniversiteler ve eğitim kurumları katıldı. 1973 yılında ağın ismindeki D, yani Savunma ismi kaldırılıp, bu ağa ARPANET denmeye başlandı. ARPANET e Amerika nın her yerinden bağlantılarla hızlı bir gelişme gözlendi. Sonraları Amerikan ordusu sivil bir kimliğe bürünerek bu ağdan çıkıp Mit-net adıyla yeni bir ağ kurdu. ARPANET e bağlı bilgisayarlar aynı tip ve özellikte makineler değillerdi. Kendi aralarında TCP/IP adı verilen bir protokole uygun olarak konuşmaya başladılar. Sık olarak duyacağınız bu protokolün açılımı ise, Transfer Kontrol Protokolü ve Internet Protokolüdür. Aynı protokolü kullanarak, farklı sistemler birbirleriyle anlaşabilir ve veri alış verişinde bulunabilirler. ARPANET in hızla büyümesiyle beraber sorunsuz çalışma oranı düştü. Bunun üzerine NSF (National Science Foundation) kamu yararına çalışması için 5 adet süper bilgisayarı ARPANET e ulaşılacak bir biçimde devreye soktu. Ancak bu bilgisayarlar verimli kullanılamadı. NFS bu işe yeniden el attı ve daha kuvvetli bir yapılandırma ile NFSNET i devreye soktu. 1990 yılında ise ARPANET bütünüyle kaldırıldı. Amerika da kurulan özel ağlar ve ağ iskelet yapıları, yavaş NFSNET teki yükü üzerlerine almaya başladılar. Sonunda Internet özel ağların da katılmasıyla doğmuş oldu ve hızla büyüyerek bugünkü durumuna ulaştı. Şimdi ise Internet, milyonlarca kullanıcısı olan en büyük bilgisayar ağı. Çünkü binlerce ağ ona bağlı. Üstelik Internet e bağlanmak isteyenlerin ardı arkası kesilmiyor.
8. Elektronik Posta 8.1. e-mail (e-posta) nedir? Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden diğerine (hızlı ve güvenli bir şekilde) elektronik ortamda mektup gönderme ve haberleşme isteğidir. e-posta (electronic mail, e- posta), bu amaçla kullanılan servislere verilen genel addır. Internet ve diğer ağlar üzerinde kullanılan pek çok e-posta sistemleri vardır. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol, TCP/IP protokolu), IBM PROFS (Professional Office System), SNADS (SNA Distributed Systems), VaxMail bunlardan bazılarıdır. Son zamanlarda, farklı sistemler arasında e-posta gönderilmesini sağlamak için X.400 isminde bir mesajlaşma protokolü de bazı merkezlerde (özellikle Avrupa ve Kanada) kullanılmaktadır. e-posta, başlangıçta sadece düz yazı mesajlar göndermek amacıyla geliştirilmişken, 1995'li yıllardan sonra geliştirilen tekniklerle, e-posta içinde kompozit yapıların (resim, ses, video, html dokümanları, çalışabilir program vb) kullanımı mümkün hale gelmiştir. Ancak, henüz tüm e-posta programları bu tip formatları desteklememektedir. e-posta'nın kullanım yerlerinden biri de, "e-posta tabanlı bilgi alma" servisleridir. "on-line" tarama yapmak yerine, bir e-posta mesajı içinde gerekli komutları vererek tarama yapmak ve sonuçları yine e-posta ile istemek bazı durumlarda çok kullanışlıdır. e-posta, üyelik tabanlı bilgi servislerinde de yaygın olarak kullanılan bir servistir.
8.2. e-posta adresi nedir? Birisine bir mektup gönderdiğinize göre bu mektubun gideceği bir geçerli adres olmalı. Elektronik ortamda bu adres, "e-mail (e-posta) adresi" olarak adlandırılır. Bir elektronik posta adresi iki kısımdan oluşur. Örnek olarak aşağıdaki adresi alalım: kamil@as.mozart.emu.edu.tr @ işaretinin sol tarafında bulunan kamil, kullanıcı adıdır. Sağ taraftaki kısım ise, o kullanıcının hangi servis sağlayıcıda kayıtlı olduğunu gösterir. Dolayısıyla siz bu adrese bir elektronik posta gönderdiğinizde, önce o servis sağlayıcıya ulaşır ve orada göndermiş olduğunuz posta, kamil isimli kullanıcının posta kutusuna bırakılır. Şimdi bu adres çözümlemesinin nasıl yapıldığına bir göz atalım. Adresin sağından başlarsak, beş kısma ayrıldığını görürüz: as, mozart, emu, edu, ve tr, En sondaki tr kısaltması, bu alanın Türkiye de kayıtlı bir kuruluş tarafından kaydettirildiğini gösterir. edu ise bu kuruluşun eğitimsel olduğuna işaret eder. Adresin bu kadarının çözümlenmesi şu şekilde gelişir: Internet üzerinde bütün bu kayıtların takip edildiği ve sürekli üzerindeki bilgilerin tazelendiği çeşitli sunucular mevcuttur. Bunlar, bir adresin temelini oluşturan alan uzantılarının (edu gibi) ve ülke uzantılarının (tr gibi) kayıtlarını tutarlar. Bütün bu sunucular birbirleriyle ve servis sağlayıcılar da bunlarla temas halinde çalışırlar. Dolayısıyla bir e-posta gönderilirken, verilen adres servis sağlayıcının sunucusunda kayıtlı bilgilerden itibaren araştırılmaya başlanır. Tüm uzantıları teker teker çözümlenip son nokta olan ana adrese gelindiğinde, kullanıcı adı aranıp bulunup posta bırakılır ve işlem tamamlanmış olur. Ülke uzantıları, genelde o alanın hangi ülkede olduğuna işaret eder. Fakat, bu, Türkiye yi ele alacak olursak, Türkiye deki her alanın sonunda illa ki tr uzantısı olacağı anlamına gelmez. 8.3. 3. Adresini bildiğim birisine nasıl e-posta gönderirim? Bunun için öncelikle bir mail gönderme programına ihtiyacınız var. Sözgelimi, e- posta adresi falan@filan1.filan2.edu olan bir kişiye e-posta göndermek istiyorsunuz.
Kullandığınız işletim sistemine bağlı olarak aşağıdakine benzer komutlar vererek mail ortamına geçebilirsiniz : mail falan@filan1.filan2.edu Bundan sonra, geriye sadece mailinizi göndermek kalıyor. Bu da kullandığınız mail programına göre değişiklik gösteren bir işlem. Günümüzde kullanılan e-posta programları, genellikle can sıkıcı yazı diyalogları yerine, hoş görünümlü grafik arabirimlerle e-posta kullanımını/gönderilmesini oldukça kolaylaştırmışlardır. Aşağıda, Windows 95 altında kullanılan EUDORA (sürüm 2.54, freeware) isimli e-posta programında, yeni bir mail göndermek istediğinizde karşınıza gelen ekran görüntüsü var: Burada görüldüğü gibi, iş sadece gerekli yerleri doldurmak ve boş sayfaya e-posta mesajını yazarak göndermekten ibaret!!!
Günümüzde kullanılan çoğu e-posta programları (unix için pine, elm; pc için Eudora, Pegasus Mail, E-Mail Connect, Windows Messaging; Netscape Mail gibi) benzer kullanıcı arabirimleri ve kullanım kolaylıkları sunarlar. 8.4. e-posta programlarında görülen kısaltmalar Bütün bu ibareler, e-postanın baş kısmıda (header) yer alır ve gönderilen e-posta ile ilgili bir takım "gönderme bilgileri"ni içerir. From: alanında, e-posta'yı gönderen kişinin e-posta adresi (ve gerekli olmasa bile, Adı, Soyadı) yer alır. To: alanında, e-posta'yı göndereceğimiz kişilerin e-posta adresleri yer alır. Gönderilecek kişi sayısı 1'den fazlaysa adresler aralara virgül konarak (bazı sistemlerde bir boşluk bırakılarak) yazılır. Subject: alanına, e-posta içeriğine uygun çok kısa bir tanım yazılır. (Acil, toplantı duyurusu, Çok hastayım, Beni hemen ara vb gibi) Cc: alanına, e-postanın kopyasını başka bir kişiye ya da kişilere (genellikle, e-posta içeriği ile 2. dereceden ilgili kişiler olabilir) göndereceksek, onların adresleri yazılır. (Cc : Carbon Copy) Bcc: Cc ile aynı. Yalnız, maili alan kişiler To: ve Cc: alanlarındaki bilgileri görebilmelerine karşın, Bcc: alanındaki bilgileri göremezler (Bcc: Blind Carbon Copy). Bazen, size gelen bir iletiyi bir başkasına aynen iletmeniz gerekebilir. Bunu sağlayan mekanizma, mailin baş kısmında "Forward:" şeklinde görülür. Kullandığınız e-posta programları, standart olarak, bir maili başkasına "aynen gönderme" seçeneklerini size sunarlar. Elektronik postaların baş kısmında daha değişik alanlar da vardır.
Gönderilen her e-posta için, orijinal bir bir mesaj numarası üretilir. Her e-posta'nın mesaj numarası (Message ID) diğerinden kesinlikle farklıdır. Message ID'ler, özellikle, news feed'lerinin iletimlerinde önemlidir. Aşağıda, Eudora ile e-posta yazarken karşımıza gelen örnek bir mesaj alanı ve ilgili tanımlamalar görülmektedir. Diğer e- posta programları da benzer kullanıcı ara yüzleri sunmaktadırlar. 8.5. Nickname nedir? Nickname (alias, Takma Ad), uzun ve karmaşık e-posta adresleri yerine sizin belirlediğiniz akılda kalan bir takım takma adlar tanımlamanıza verilen genel addır. Örnek olarak, kamil.kutoglu@emu.edu.tr adresine karşılık olarak kamil diye bir nickname tanımlarsanız bundan böyle kullanıcı ismi yerine sadece kamil yazabilirsiniz. Nickname tanımlama prosedürü kullanılan mail programının bir parçasıdır ve sistemden sisteme ufak değişiklikler gösterebilir. Ayrıca mail programına göre de değişir.