OSMAN YELTEKİN Kars Eski Milletvekili Iğdır Sevdası Kars ta oluşan siyaset rüzgarları her zaman Ankara da yankı bulmuştur. Böylece siyasette Kars ekolü doğmuş; bölgenin özellikleri temelinde ortaya çıkan yetenekli siyaset adamları devletin önemli mevkilerinde görev yapmış, Kars ın sesi olmuşlardı. Osman Yeltekin de çekişmeli ve iddialı geçen siyaset arenasında yerini almış, Milletvekili olarak Kars a hizmet vermişti. Osman Yeltekin Hayatım 1921 yılında Kars merkeze 20 km mesafedeki Başkaya köyünde dünyaya gelmişim. Eski adı Karahaç olan bu köyde 1918 li yıllara kadar Rumlar ikamet edermiş. Ancak savaş nedeniyle Rum nüfus köyü tamamen terk edip bölgeden uzaklaşmıştı. Babam aslen Susuz ilçesi sınırları içindeki Aygır gölü kıyısındaki Gölbaşı köyündendir. Milli Mücadele yıllarının en çetin zamanında güvenlik nedeniyle dedem, yanında iki Müslüman aile -Halis Yokuş un babası- olmak üzere Göle ilçesine sığınmışlar. Kışı orada bir samanlıkta geçirdikten sonra ilkbahar mevsiminde Kars a gidip metruk durumdaki Başkaya köyüne yerleşmişler, kendilerine sonradan katılan 17 aileyle birlikte yeni bir yaşam başlatmışlar. Köyün hane sayısı bugün 70-80 civarındadır. Kürt kökenliyim. Baba tarafından, Kars merkezdeki Kürt nüfusunun yarısından fazlasını temsil eden Gaskan aşiretindenim. (Aynı şekilde Kars Milletvekillerinden İsmail Alaca da bu aşirete mensup idi) Bu türden ak- 621
Osman Yeltekin rabalık ve dostluk ilişkileri göz önüne alındığında bazen ilginç durumlarla karşılaşıyordum. Mesela Ağrı Dağı İsyanı liderlerinden ve bilahare DP Ağrı Milletvekili Halis Öztürk ün annesi de Gölbaşı köyünden olduğu için Halis Bey le uzaktan bir akrabalık ilişkim vardı. Öğrenim Hayatım Aile içindeki anlatımlar esas alınırsa gerçekte 1922 doğumluyum; ilkokula zamanında başlayabilmem için nüfus kütüğümde yaş tahsisi yapılarak doğum tarihim 1921 olarak yeniden düzenlenmişti. Böylece Kars İsmet Paşa İlkokuluna kaydımı yaptırarak okul hayatım başlamış oldu. Ortaokul ikinci sınıfta öğrenciyken, aslen Kiğılı fakat göç nedeniyle Horasan üzerinden Göle ye gelip yerleşen Sırrı Atalay ve Digor ilçesinden Turgut Artaç henüz açılmış Kars Lisesi (1936) ikinci sınıfta beraberdiler. Liseyi Kars ta bitirdikten sonra üniversite öğrenimim için İstanbul a gittim. Gönlümde mühendislik eğitimi yatıyordu ancak yabancı lisan yetersizliği nedeniyle giriş sınavını kaybettim. Bu kez Tıp Fakültesine kaydımı yaptırmak için heveslendim. Fakat Gureba Hastanesinde görev yapan bir hemşehrimin, Benim gibi doktor olup onun bunun derdiyle uğraşacağına kendine avukatlık gibi deli dolu bir meslek seç! şeklindeki nasihatına uyup İstanbul Hukuk Fakültesine kaydımı yaptırdım. Sırrı Atalay ve Turgut Artaç Ankara Hukuk Fakültesine kayıtlarını yaptırmış, üç yıllık rejimden yararlanarak erken mezun olmuşlardı. Meslek Hayatım Fakülteden mezun olduktan sonra Kars ta hakimlik stajlığına başladım. Tayinim hakim olarak Oltu ya çıktı. 7 ay Oltu da, bir ay Iğdır da kısa görev üstlenip, Kars a döndüm. Yıl 1948 olmalıydı. Bir gün Cihangir Turan ın babası İsa Turan mahkemede sanık olarak karşıma çıkmıştı. Köy yerinde çıkan kavga yüzünden Ağrı Ceza mahkemesinde hakkında dava açılmış, Iğdır da Ağır Ceza olmadığından dosya Kars a sevk edilmişti. Bu durum benim için oldukça üzüntü vericiydi. Çok sevdiğim dostlarım Mecit Hun, Aziz Güney ve Cihangir Turan yanıma gelip yardımımı istediler ama vicdanen kanunları uygulamakla yükümlüydüm. İsa Turan 18 ay ceza almıştı. Buna benzer bir durumda 1955-56 yıllarında Mecit Hun un dayısı Hacı İsa Yiğit in başına gelmişti. Köy yerinde çıkan kavga yüzünden mahkemelik olmuştu. Avukat olarak davayı üstlenmiş ve hepsini beraat ettirmiştim. (Hacı İsa nın kebap ziyafetlerini ve sofrasının zenginliğini yıllar sonra bile iyi bir anı olarak hep hatırlıyorum) 622
Iğdır Sevdası Ve 1950 Seçimleri Kars seçimleri her zaman zümre temeline dayanmıştır. Genel olarak yerli ve aşiret bir yanda, Azeri, Türkmen ve kısmen de Terekeme diğer yanda birbirlerine karşı yelpazede siyaset yapmışlardır. 1950 seçimlerinden birkaç yıl sonrasına kadar Azeri kökenli Milletvekilleri Abbas Çetin ve Latif Aküzüm CHP bünyesinde yer almaktaydılar. Bunun en önemli nedeni, Samet Ağaoğlu ve ablası Tezer Taşkıran ın Kars milletvekili olarak Azeri kesim içindeki ağırlıklarıydı. O yıllar İsmail Alaca gibi Kürt kökenli siyasetçilerin ilgi duyduğu parti daha çok DP idi. Hatta bu nedenle onlara Komünistlik suçlaması yapılır, bakanlığa ihbar telgrafları bile gönderilirdi. Bu durum ta ki bir gün Samet Ağaoğlu İsmet Paşa yı karşısına alıp ona, Tüfeğinin namlusu artık bozulmuş ve pas tutmuş ifadesini yakıştırmasına kadar devam etti. Bu tarihten sonra Azeri kökenli siyasetçiler CHP ni terk edip DP ne doğru yöneldiler. Kürt kökenli siyasetçilerde haliyle DP ni terk edip CHP ye kaydılar. Birkaç yıl sonra 1950 seçimleri geride kalınca ve DP tek başına iktidarı yakalayınca, bu kez komünistlik suçlaması CHP içinde yer alan Kürt kökenli siyasetçiler hakkında yapılmaya başlandı. Sırrı Atalay ın Çıkışı 1950 seçimleri arifesinde CHP nin ileri gelenleri Kars ta toplanıp milletvekilliği için liste oluşturduklarında Kürt kökenli aday bulmakta zorlanmışlar. Şemistan Koçulu babama gelip, Abbas ın oğlu Sırrı nerededir? diye sormuş. Sırrı Bey, o zamanlar Bingöl ün Kiğı ilçesinde hakim olarak görev yapıyordu. Kendisine telgraf çekip görüşü alınmış. Kabul edince de listeye koymuşlardı. Çoğunluk sistemine göre yapılan seçimlerde CHP Kars ı tam liste kazanınca Sırrı Bey Milletvekili oldu. 1953 yılı sonlarına doğru Kars merkezde hakim olarak görev yapıyordum. Aynı zamanda merkez seçim kurulu başkanıydım. 1954 genel seçimlerine hazırlık olsun diye, hakkımda Osman Yeltekin bu görevde kaldığı sürece DP nin Kars ta seçimi kazanma şansı yoktur şeklinde ihbarda bulunulmuştu. Tayinim Bingöl ün Kiğı ilçesine verildi. Halbuki bu tayin sağlık durumumla ilgili verilmiş doktor raporuna aykırı bir durum arz ediyordu. Safra kesesi ameliyatı olduğumdan, ani bir müdahaleyi imkan kılacak ve uzman doktoru olan bir yerde görev yapmamı şart koşmuşlardı. Kiğı ilçesinde değil hastane 623 Bahri Yeltekin
Osman Yeltekin hükümet tabibi bile yoktu. Beni bir idam mahkumu gibi cezalandırmaya çalışan anlayışa karşı sessiz kalmam mümkün değildi. 1954 genel seçimlerine yakın bir zaman, avukatlık hakkıma 3-4 aylık bir süre kala, hakimlikten istifa eden dilekçemi bakanlığa sundum. Milletvekili Yıllarım 1954 seçimlerinde ismim CHP aday adayları arasında olunca merkez ilçe seçim kurulu başkanlığından istifa etmek zorunda kaldım. Nihayet 1954 Eylül ayında istifam kabul edilince avukatlık görevime başladım. Seçimlerden sonra toplanan CHP il kurultayında en çok oyu alarak idare heyetine girdim. Parti içindeki popülaritem ve çalışmalarım sayesinde 1957 seçimlerinde milletvekilliğine aday oldum. 12 kişilik liste için 14 aday yarışıyordu. Ön seçimlerde Turgut Göle den sonra en çok oyu alarak liste ikincisi oldum. 1957 seçimlerinde Kars genelinde CHP 70 000 DP de 20 000 oy aldı. Böylece çoğunluk sistemi uyarınca milletvekilliklerinin tamamını tekrar CHP kazanmış oldu. Nispi temsile göre yapılan 1961 seçimlerinde Sırrı Atalay ın bana karşı açık muhalefeti nedeniyle listede istediğim yere giremedim. 1965 ve 1969 seçimlerinde CHP listesinden tekrar milletvekili seçilip meclise girdim. (Oy tabanımın daha çok Kars merkez ilçe, Digor, Susuz ve Sarıkamış a dayanıyordu.) Kars İli Etnik Yapısı Kağızman nüfus dairesi müdürü Medet Akçora isteğim üzerine 1956 yılında Kars il bazı temelinde etnik yapı üzerinde bir çalışma yaptı. Buna göre nüfusun % 40 ı Yerli, % 37 si Kürt, % 10 nu Azeri, % 7 isi Türkmen ve geriye kalan % 6 sı da Terekeme kökenliydi. Aşiret oylarının % 60 ı bizim, % 40 ı da DP üyesi İsmail Alaca nın kontrolündeydi. İsmet İnönü Kim bu yetkiyi verdi? İsmet Paşa, CHP Genel Başkanlığından istifa ettikten sonra (Mayıs 1972) Tabi Senatör olarak meclisteki görevine devam etti. Yaşlılık nedeniyle gözleri iyi seçmiyor, kulakları zor işitiyordu. Bu haliyle bile meclis oturumlarını kaçırmak istemez, koltuğuna oturup konuşmaları ilgiyle izlerdi. Böyle günlerde Paşa nın yaşlılık handikabını hafifletmek için CGP, bir milletvekili veya senatörü nöbetleşe onun yanında görevlendirirdi. Bir gün de görev sırası bana gelmişti. Paşayla yan yana oturmuş meclis oturumunu izliyorduk. O sırada Eski Hatay Cumhurbaşkanı Tayfur Sök- 624
Iğdır Sevdası men kürsüde hararetli bir konuşma yapıyordu. Paşa ne söylenenleri anlıyor ne de konuşmacının kim olduğunu çıkartabiliyordu. Bana doğru eğilerek, Kim konuşuyor? diye sordu. Önümdeki bloknottan sayfa kopartıp büyük harflerle, Tayfur Sökmen diye yazdım. Paşa tekrar eğildi: Yine benim aleyhimde mi konuşuyor? diye sordu. Bloknottan bir temiz sayfa daha koparıp üzerine büyük harflerle bir şeyler yazdım. Paşa eline kağıdı aldığında yazımı okumadan, Devletin malını bu şekilde israf etmek yetkisini siz kimden aldınız? diye çıkıştı. Şaşkınlığımdan ne yapacağımı bilemedim. Siz hazineyi soymak için mi particilik yapıyorsunuz? Yıl 1964-65 olmalıydı. İller Bankasında Hukuk Müşaviri olarak görev yapıyordum. Bir gün CHP nin Kars il başkanı Saffet Tiryaki yanıma geldi. Kağızman ilçesinin içme suyu ihalesini üzerine almak istiyordu. Hem Artvinli müteahhitleri devre dışı bırakmamı istiyor, hem de ihalenin kendisinde kalması durumunda 100 bin liralık teminat mektubu konusunda yardımcı olmamı istiyordu. İki müteahhit aradan çekilince ihale Saffet Tiryaki ye kaldı. Şimdi sıra teminat mektubunu bulmaya gelmişti. O yıllar Ferit Melen Maliye Bakanı olarak görev yapıyordu. İsteseydi her hangi bir bankaya telefon açarak bu mektubun alınmasını sağlayabilirdi. Yardımcı olamayacağını söyleyince 12 kişilik Kars CHP heyeti olarak İsmet Paşa nın huzuruna çıktık. Durumu anlattığımızda Paşa yarı şaşkın bir ifadeyle, Beyler, siz hazineyi soymak için mi particilik yapıyorsunuz? diye sordu. Paşam, ben bu gece kocamı yatağa sokmadım 1957-60 yılları arasında DP iktidarı İsmet Paşa ya karşı ülke çapında bir blokaj ve geziden men etme kampanyası başlatmıştı. İktidar kendisine bağlı mülki ve idari amirleri devreye sokarak Paşa yı her yerde taciz ettirip siyasi propaganda yapmasına engel oluyordu. Bu gezilerin bir çoğunda Paşa- yla yan yana bu saldırıları göğüsledim. Paşa nın konvoyunun İncesu ilçesinden geçerek Ankara ya dönmesine izin verilmediği bu yüzden Kayseri il merkezinde mahsur kaldığını haber aldık. Bir grup partili milletvekili Kayseri ye doğru çıkıp Paşa nın yardımına koştuk. Ancak bizi bekleyen tablo pek de iç açıcı değildi. Belediye başkanı, vali ve jandarma alay komutanı el ele vererek Paşa ya ve bizlere karşı hakaret derecesinde saygısızlık ediyor, otel ve lokantaları bizi kabul etmemeleri yönünde tehdit ediyorlardı. Nihayet Paşa, il başkanının evine yerleşti. Bizler de 625
Osman Yeltekin evin etrafında nöbet tutarak güvenlik sağlamaya çalıştık. Sabah olunca il ve ilçelerden gelen partili arkadaşlar Paşa nın ve oradaki 40 mebusun onuruna kahvaltı verdi. Biz zevkle kahvaltımızı atıştırırken içeriye il başkanı girdi. Yanında bir bayan ve bir kız çocuğu vardı. İl başkanı, Paşam dün önünüzü kesen jandarma alay komutanını hanımı ve kızı elinizi öpmeye gelmişler dedi. Bayan saygıyla Paşa ya yaklaşıp elini öptü. Paşam, emin olun, kocamın size karşı davranışından çok üzgünüm. Dün gece onu yatağa sokmadım dedi. Paşa gülümseyerek kadına baktı ve onu teselli eder gibi şöyle dedi: Kocan bir emir kuludur. Kendisine verilen emri yerine getirdi. Şimdi senden isteğim, evine git ve kocandan özür dile Aç tavuklar Belediye binasında İçişleri bakanı Namık Gedik le telefon konuşması yapıldı. Bakan, Bu durum artık beni aştı. Başbakan ve Cumhurbaşkanını ilgilendiren bir konu diyerek aradan çekildi. O arada toplantı yerine, Paşa ya karşı bu iğrenç komplonun planlayıcısı Vali Ahmet Kınık geldi. Arkadaşlarımızdan Kamil Sürenköy dayanamayıp ileri atıldı: Ey Vali! 1949 yılında Malatya da Paşa nın heykelini diktirdin. Şimdi de onun önünü kesmiş yolculuk yapmasına engel oluyorsun. Doğrusu sizin yerinizde olsam böylesi bir görevi üstleneceğime karımı genelevine kor, kendim de önünde oturup bilet keserdim. Bu daha şerefli bir iş olurdu Bu konuşma yüzünden ortalıkta gergin hava dolaştı. Parti konvoyumuz gece 9 a kadar il merkezinde bekletildikten sonra Ürgüp e doğru yola çıktık. Ancak Paşa rahatsızlandığı için kendisini alıp hükümet tabibine götürdük. Doktor, Paşam durumunuz iyi değil. Bu gece misafirimsiniz diyince mecburen geceyi orada geçirdik Ne oteller ne de ev sahipleri bizi kabul etmek istediler. Aç susuz ertesi gün Ankara ya doğru yola çıktık. Konvoyumuz Gölbaşı na yaklaştığında Mevhibe Hanım ın bizim için gönderdiği içi tıka basa ekmek ve peynir dolu kamyonet önümüze çıktı. Aç tavuklar gibi yiyeceklere saldırıp karnımızı doyurduk. 626