EBE~İK VE TARİHİ GELİŞİMİ PROGRESS OF MIDWIFERY Dr. Burhanettin ÜSTÜNEL (*) Dr. Ertuğrul BAVIRLI t*...,) (Geçen sayıdan devam)' -- Çocuğun kundağı bir tarafa hazır edilmiştir bir tarafta da lazım 0lacak sıcak su, leğen, tuz, limon v.s. vardır, -. Doğumu müteakip ebe, baygın olan.çocuğu alarak iki avucu içinde birkaç defa çevirdikten sonra limon ~9klatır,_ yahut yüzüne bir iki tokat vurur. Çocuk gözünü açar, ılık su ile yıkanır, tuzlanır, kundağa sarılır ve annesinin kuca.ğına verilir. Ehe sonra çocuğu babasına, dedesfrıe ve diğer aile efradının kucagına vererek bahşiş alır. Hazırlanan yemekten yenir, ebe karnını doyurur. EI hakkı olarak biraz para alır~ - Yaşamıyan çocuk doğuranlar, yeni doğana, dursun, duran, yaşar gibi isimler verirler. - Çok doğuranlar, yeter, yetişir, yeterullah, kafi.. gibi isimler verirler. -~Gebeyi yalnız bırakmamak için bir irisan bulunmazsa yerine, Kur'anı Kerim değil, ekmek, süpürge, silah konur. - - Çocuk yalnız bırakılırsa şeytanların değiştireceğine inanılır. ~- Lohusa yanında bulunmak pek sevaptır. ~ Bir evde bir doğum olursa, nekadar ev halkı varsa, hepsinin günahları af oltir. C*) Zeynep-Kamil Hastahanesi Başhekimi. (**) Zeynep-Kamil Hastahanesi Doğum ve Kadın Hastalıkları Kliniği Başasistanı. -1- ----' ----- ---~
l \ ZEYNEP KAMiL TIP BÜLTENİ - Doğumun yedinci gunu çocuk ılık sularla yıkanır ve temizlenir, lohusayı yataktan kaldırırlar. Bunu birçok eski geleneklerle usuller takip eder. ~ Lohusa kırk gün evden dışarı çıkmaz. - Al bastı (gebelik humması) dan ölen gene ve güzel lohusalara ınaniler ve şarkılar düzülür. yalnız - Al basmaması için lohusalar bırakılmaz. ~ Yeni doğmuş bir çocuğun üzerine kırkını ikmal etmemiş bir çocuğu havale gelmesin diye getir mezler. DOGACAK ÇOCUK OGLAN MI? KIZ MI? Eskiden beri doğa,cak çocuğun oğlan mı, kıs mı olacağına merak edilir. Oğlu olan kız, kızı olan ise oğlan ister. Bilhassa Anadol.ı'da oğlan çocuğuna itibar fazladır. Babalar, hep kızları olursa, ocağım sönecek diye telaş ederler, isteklerine rağmen oğlan doğmazsa üzülürler. Bu yüzden çocuğun cinsiyetini önceden tahmin etmek için çeşitli yorumlarda bulunurlar. Kadınlar - ister erkek ister kız olsun, allah vergisi, makbulümüz - demelerine rağmen tahminleri adeta kendilerine iş edinirler. Bu hususta dünyada ve memleketimizde zengin bir tıp folkloru vardır. şöylece Bunlardan bazılarını sıralıyabilirtz. - Bunlardan bulduğumuz en eskisi "Berol" ismi verilen isa'dan 1350 sene evvel Mısır Papirusundaki şu bilgidir. "İki saksıya arpa ve buğday tohumları ayrı ayrı dikilir. Saksılar her gün gebe bir kadının idrarı ile sulanır. Eğer yalnız arpa tohumunun bulunduğu saksı filizlenirse, gebe kadının bir kız çocuğu dünyaya getireceği yok yalnız buğday tohumunun bulunduğu saksıda filiz.görülürse gebe kadının bir erkek çocuğu dünyaya getireceği anlaşılır. Şayet saksılardan her ikisi de filiz vermezse kadının gebe olmadığı anlaşılır." Her ikisi de filizlenirse ne olacağına dair bir kayıt yok. Aynen bizim memleketimizde Ama,sya'da yapılır, farkı şudur: buğday filiz vererek yeşerirse kız, arpa filiz vererek yeşerirse oğlan olacağına inanılır. ~~ Erkeğin menisi çok hareketli ise, erkek çocuk doğar. - Soğuk havalarda ve şimal rüzgarı estiği vakit hamile kalınırsa erkek - Genç erkeklerin ilk çocukları ekseriya erkektir. ~.. Erkeğe hamile olan kadının iştahı yerindedir, sağ tarafında ağırlık vardır, sağ m~mesi büyüktür ve meme başı siyahtır. Kıza hamile ise, iki meme başı beyaz ve sütü koyudur, ayni zamanda beyazdır. - Erkek çocuğun oynaması üç aylıkta duyulur. '~ Kız cocuğun oynaması dört sonra duyulur. ~ Gebe kadının avuç içi sarı aylıktan -. 2 -..
0STÜNEL - BAVIRLI olursa erkek, yeşile n:ıeylederse kız ~ Eıkek evladı olacak kadın, hareket ederken önce sağ ayağını atar. Kalkarken sağ tarafını kullanır, hatta sağ gözünün hareketleri daha süratlidir. ~ Erkek çocukta analar hiç bozulmaz. - Gebenin ağrısı belinden gelirse oğlandır. - Kadın gebe olmasına rağmen birleşmeye meylediyorsa doğacak olan çocuk erkektir. - Karnı öne doğru çıkarsa erkektir..- Hamile kadının kalçaları büyürse, oğlan doğuracak derler. -. Hamile çirkinleşmez de güzelleşirse oğlan - Anne çok tatlı yerse erkek - Amasya'da hamile kadırıın başında bit bulurlar, memeden avu~ cuna süt sıka.rlar, bit süte konur, bit hareket ederse oğlan - İlk çocuğu sağda oynamj sa oğlandır. - Gebeliğin ilk kırk günü için~ de çocuğun erkek olmas.ı isten iy01- sa, ince sigara kağıdına 40 "1'Iuhammed" 41 incisine "Ya Muhanımed" yazılır, "Ya Rabbi, oğlan niyetine,,, denerek yutulur oğlan do ğar.. - Kadın son adetten 20 gfln sonra veya son adetten..bir hafta önce gebe kalırsa erkek - 950 sene önce İbni Sina der ki: münasebetten sonra kadın he.. men sağına dönerse çocuk erke~ - Gebe kadın odaya girmeden önce iki minderden birinin altına makas., birine bıçak korlar. Eğer bı~ çak konan mindere oturursa doğıtcak çocuğun erkek olacağına inanırlar. ~~ Gebe kadının haberi olmadan başına tuz serperler. O esnada elini burnuna götürürse, o,ğlan ~ Bir bardağa su konur, üzerine hamile kadının sütü sağllıı-. Yuvarlak oyarak dibe ine rse oğlan olacağına delalet eder. -- Birkaç tane kız doğuran fakat oğlan istiyen kadın, oğlan doğan başka. bir evden göbek parçası çaldırır, onu bir su bakracına koyar ve suyu ile yıkanır. Bu sayede artık oğlan doğuracağına inanır. --- Karnı çok sivri ve kirpikleri dökülmemiş olan gebeler erkek - Gebe kadının topuklarının rengi beyaz ve yumuşak ise çocuk erkektir. ~ Fındık kadar şap yakılıp galeyandan sonra ortası sivri olursa erkek doğacağı rivayet edilir. - Menisi sıc ak olan kimsenin çocuğu erkek ~~ Bir kadın ay eskisinde do- ğurursa erkek ~ "Gebe kadın erkek ayı ödünü safra ile karıştırıp içerse erkek doğar. Düğünde gelinin kucağına -3-.
ZEYNEP KAMİL TIP BÜLTENi erkek çocuk oturtulmuş doğar. L ise erkek ~ Hava poyraz ise erkek ~.. Bir kadın kocasını çok severse çocuk erkek - Oğlan doğurmak için etli yemek lazım. - Çok güneş görmemiş, acık havada yaşamış erkeğin çocuğu erkek - Oğlan doğurmak istiyen kadın, evlenmeden bir gece önce yatağına erkek bir bebek yatırmalı imiş. - E,rkek cocuk doğurmayı arzu eden gelin, nikahtan biraz önce birkaç dakika erkeğin elbisesini giymeli imiş. - Oğlan babası olmak istiyen erkek, ayakkabılarını çıkarmaksızın uyumalı imiş. - Erkek kadından yaşlı ise karısı oğlan doğurmağa müsait imiş. - İyi gıda almamış kadınlar oğlan - Yüzü çil basanlar kız - Kız çocuk annesini çirkinleştirir, kız bozar derler. - Hamile çok ekşi yerse kız - Meme ucu siyah olursa kız doğar. - Amasya'da hamile kadının başından bit bulu.rlar, memeden avucuna süt sıkarlar, biti süte korlar, hareket etme zse kız olur derler. -. Amasya'd'a gebe idrarına buğday ekerler, buğday ye-şerirse kız ola.cak. ~ Gebenin ağrısı önden gelir olacağı tahmin edilir. - Çocuk ana karnında solda se kız oyna~sa kızdır. ~ Kız olması istenirse gebeliğin ilk kırk günü içinde ince sigara kağıdına 41 "Fatma" yazılır, "Yarabbi kız niyetine" diye yutulur. - Son adetinden yirmi gün sonra veya son adetinden bir hafta önceki günler haricinde gebe kalanlar kız - İbni Sina 950 sene önce der ki: münasebetten sonra kadın derhal.sol tarafına dönerse kız doğar. ~ Gebe kadın odaya girmeden önce, iki minderden birinin altına makas, birine bıçak korlar, makas konan mindere oturursa kız - Gebe kadının haberi olmadan başına tuz serperler, o esnada eliyle ağzına dokunuyorsa k.ız olacağına inanırlar. ~ Bir bardağa su konur üzerine gebe kadın sütü sağılır, süt suda dağılırsa kız doğar. - Kız olursa kirpikler dökülür. - Gebenin beli enli olursa kızdır. - Gebenin topuklarının rengi yeşile meylediyorsa kız - Gebenin avuç içi yeşile meylederse kız ~ Fındık kadar şap yakılıp galeyandan sonra ortası çukur kalırsa kız doğacağına işarettir. ~4-.
ÜSTÜNEL - BAYIRLI - Menisinin sıcaklığı noksan olanın çocuğu kız ol ur. - Kadın göbeğine narenç suyu sürerse kız - Gebenin sol tarafı ağırsa çocuğu kızdır. -. Gebe kadın dişi ayı ödünü içerse kız - Hamile kadın zayıflarsa kız - Çocuk solda hareket ederse kız - Çocuk dört aylıktan sonra hareket ederse kız doğar. - Gebe kadın elinin parmaklarını kapalı tutarsa kız -... Düğünde gelinin kucağına kız çocuk oturtulmuşsa kız - Kız doğuracak gebenin vücudu şişmanlar, dudakları kalınlaşır. - Hamile kadının kalçaları büyürse kız ol ur. - Erkek menisindeki tasvir kudreti kendi benzerini, kadın menisindeki tasvir kudreti kendi benzerini husule getirir, işte bunlardan hal?-gisi galebe çalarsa, çocuk ona göre erkek ve kız - İbni Sina'ya göre: Kadının menisi sıcak, kuvvetli ve miktarı çok olursa ve birleşte tam uygun za~ manına rastlarsa, sol tarafa akar ve rahimde sol tarafa giderse kız ~~ Sıcak memleketlerde ve ya zın kız ~ Yaşlılık ve ihtiyarlık çağlarında ekseriya çocuk kızdır. ~ İlaç ile gebe kalan kadın kız ~ Ana ve baba soğuk olan şeyleri içn1eğe devam ederlerse kız - Karısını çok seven kocanın kızı ~ Çok şekerli maddeler yenmesi doğacak çocuğun kız olmasını temin eder. -... E.ğer koca uzun müddet güneş altında ve açık havalarda. yanmış ise, karısının muhakkak kız doğuracağı çocuk ~. Derisi güneşte yanmış babaların çocukları ekseriya kız Böylece dünyada ve ülkemizde büyük ve geniş kaynakları bulunmamakla beraber ebelik tarihini panoramik bir şekilde gözden geçirmiş bulunuyoruz. Bu konuda daha geniş ve aydınlatıcı çalışn1aların yapılması ve gerek eski Türk Medeniyetlerinin gerekse İslam-Türk Devlet ve Medeniyetlerinin bu mesleğe ne gibi katkılar yaptıklarını ve ebelik mesleğinin hekimlik mesleğine paralel olarak bugünkü düzlemine ne şekilde ulaştığı meydana çıkmış olacaktır. Ebelik insanlık tarihi kadar eskidir. Tarihten önceki devirlerde insanların tabii şartlara uygun olarak yaşayışlarından ötürü, doğum koşullarında büyük bir... -. 5 ÖZET müşkülatın tesbit edilemediği görülmektedir. Bu sebeple gebelerin doğum yardımına ihtiyaç duymadıkları bugünkü ayni iptidai şartlarda yaşıyan kabileler-
ZEYNEP KAMİL TIP BÜLTENİ de doğum proçesi tetkik edildiği zaman açık olarak meydana çıkmaktadır. Bu gibi iptidai cemiyetlerde doğumun hazan tamamen yalnız bizzat hasta tara- fından yapıldığı bazı ahvalde de bir yardımcıya ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. Böylece yardım vasfı olan bir kadın ebenin ilk prototipi olmaktadır. Medeniyetin ilerlediği Roma, Yunan, Mısır, gibi memleketlerde kadına ve dolayısiyle gebeliğe verilen öneminde o nisbette arttığı görülmektedir. Hırist1yanlığın yayılmasından ve Avrupa'da cemiyetleri koyu bir taassup içine almasından sonra, bütün sahalarda olduğu gibi doğum ve gebelik konusunda da akla ve hayale gelmez ve tehlikeli bir takım mistik man1f estasyonların yer aldığı görülmektedir. Rönesans ile beraber Avrupa'da Tıp ilminin ilerlemesine paralel olarak ebelikte bir gelişme göstermiş ve böylece doğum yardımında ebelerin rolü daha belli sınırlar içinde ortaya konmuştur. İslamiyetin kabul edildiği memleketlerde ise ayni taassup Avrupa'daki gelişimine paralel olarak bir takım inanışlara yer vermiş ve bu mistik inanışlar bugüne kadar intikal etmiştir. Osmanlı Devleti'nin son zamanlarında Avrupa'da vuku bulan yenilikler müslüman Türk'leri de etkisi altında bulundurmuş ve böylece İstanbul'da ebelik bir takım kanun ve nizamlara tabi tutularak ebelerin yetişmesi için okullar açılmıştır. Bugün Türkiye'de geniş bir hemşire ebe yetiştirme planı içersinde görgülü bilgili ve vazifeleri bir takım kanunlarla tayin edilmiş ebeler memleket sathında bu fonksiyonu yapmaktadır. LİTERATUR 1 - Haggard, H. W.: Devils, Drı:ı.gs and Doctors, Pocket Books Inc., Rockef eller Center, New York 1946. 2 - Ünver, S.: Tarihte Ebeler ve Do- ğum Tarihimiz. Yenilik Basımevi, İstanbul 1967. 3 - Ünver, S.: Doğacak Kız mı? Erkek mi? Sermet Matbaası İstanbul 1967. 1 1-6