TEHLİKELİ MADDELER VE SEMBOLLERİ Ömer KAYAPINAR A Sınıfı İş Güvenlik Uzmanı
TEHLİKELİ MADDELER Patlayıcı, oksitleyici, alevlenir, kolay alevlenir, çok kolay alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip; mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş; kimyasal, fiziko kimyasal veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya işyerinde bulundurulma şekli nedeni ile işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddelerdir.
E: Patlayıcı Madde Atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelâtinimsi haldeki maddelerdir. Etileter,Asetaldehit Alınacak Önlemler Madde çarpma, vurma, sürtünme, kıvılcım, ateş ve ısı gibi etkilere maruz bırakılmamalıdır.
O: Oksitleyici Madde Özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile de temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden olan maddelerdir. Potasyum permaganat vb Alınacak Önlemler Oksitleyici sembolüne sahip maddeler yanabilir maddeler ile temas ettirildiklerinde, yangın tehlikesini dikkate değer bir şekilde artırırlar ve eğer yangın mevcut ise yoğunluğunu artırırlar. Maddenin yanıcı maddeler ile hiçbir şekilde temas etmemesi sağlanmalıdır.
Alevlenir madde (F) Parlama noktası 21 C - 55 C arasında olan sıvı haldeki maddelerdir. Formaldehit F: Kolay Alevlenir Madde a) Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen maddelere, b) Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki maddelere, c) Parlama noktası 21 C 'nin altında olan sıvı haldeki maddelere, d) Su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddelere kolay alevlenir madddeler. Metanol, Metil İsobutil Keton, Etil Asetat, İsopropil Alkol, Aseton
F+: Çok Kolay Alevlenir Madde 0 C den düşük parlama noktası ve 35 C den düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen, gaz haldeki maddelerdir. bütan,asetilen.
Alınacak Önlemler Bu sembole sahip maddeler hafif bir ısınma ve aleve maruz kalma durumunda hemen yanmaya başlar. Ateşleyici kaynaktan ayrıldıkları durumda dahi yanmaya devam ederler. Kolay alevlenen maddeler, açık alev, kıvılcım ve ısı kaynaklarından uzak tutulmalıdır.
T: Zehirli (Toxic) Madde Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Metanol,etanol vb T+: Çok Zehirli Madde Çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Aseton,dietil eter,etil alkol v.b.
Alınacak Önlemler Bu sembole sahip maddelerin insan vücudu ile hiçbir şekilde temas etmemeleri sağlanmalıdır. Eğer bu tür bir madde ile temas edilmiş ise hemen bir sağlık kuruluşuna başvurulması gerekir. Zehirli maddelerin taşınması için bu konuda hazırlanmış özel talimatlar uyunuz.
Xn: Zararlı Madde Zararlı maddeler, zehirli maddelere göre daha az zarar verirler. Bu tür maddelerin solunması, yutulması ve cilt yoluyla absorbsiyonu sonucunda akut veya kronik rahatsızlıkların ortaya çıkmasına neden olur. Sodyum Hidroksit, Metil İsobutil Keton, Diklormetan Alınacak Önlemler Zararlı maddelerin insan vücudu ile teması önlenmelidir.
Xi: Tahriş Edici Madde Tahriş edici maddeler, anlık, uzun süreli ve tekrar eden temaslarda ciltte ve mukoz dokuda iltihap ve tahriş oluşmasına neden olurlar. Cilt ile temas etmeleri durumunda hassasiyet oluştururlar. NaOH,KOH,HCl,HNO3,H2SO4,HF,Asetik Anhidrit, Etil Asetat, Aseton, İsopropil Alkol vb. Alınacak Önlemler Tahriş edici maddelerin göz ve cilt ile temas etmemeleri sağlanmalı ve buharları solunmamalıdır.
C: Aşındırıcı madde Canlı dokuya temas halinde kimyasal olarak geri dönüşlü ya da geri dönüşsüz ciddi zarar verebilen, su veya hava ile temasında korozif duman yayan, sızıntı halinde diğer mallara ya da ulaştırma araçlarına zarar verebilen hatta tümü ile tahrip edebilen veya başka türden tehlikeler yaratabilen maddelerdir. Bazlar göz ve cildi Asitlerden daha fazla tahriş ederler. Asit ve Bazlar nötralize edilmeden giderlere verilmemelidir. Sodyum Sülfat, Sodyum Hidroksit vb.
Alınacak önlemler Korozif maddelerle çalışırken gözleri, cildi ve elbiseleri korumak için özel önlemler alınmalıdır. Buharları solunmamalıdır. Herhangi bir kaza durumunda veya kendinizi iyi hissetmediğiniz durumlarda hemen bir sağlık kuruluşuna başvurulması gerekir.
Kanserojen Madde Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olan veya kanser oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarları. Benzen, kloroform, hegzan v.b.
Mutajen Madde Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilecek veya bu etkinin oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarları. UV, X ve gama ışınları, v.b.
Üreme İçin Toksik Madde Solunduğunda,ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddelerdir. Kurşun, cıva, glikol eterler v.b.
N: Çevre İçin Tehlikeli Madde Çevre için tehlikeli maddeler suya veya toprağa karıştığında hemen veya daha sonra doğada zarar oluştururlar. Sodyum sülfat. Bu tür maddelerin kanalizasyona, su kaynaklarına ve toprağa karışmaları engellenmeli ve atıkların yok edilmeleri konusunda özel düzenlemelere uyulmalıdır. Radyoaktif Madde Bir cismin içinden geçerken doğrudan doğruya veya dolaylı olarak iyonlaştırıcı etkisi olan ışın yayan maddelerdir. X ve gama ışınları v.b.
Biyolojik Tehlike Bu sembol tehlikeli bakteri, virüs, doku kültürü, hayvan ve insan kanı, hayvan ve insan vücut sıvıları için kullanılmaktadır.
TEHLİKELİ MADDE DEPOLAMA MATRİSİ (+ ) Bir arada depolanabilir. ( - ) Bir arada depolanamaz. (O ) Güvenlik Önlemi alınmak kaydıyla bir arada depolanabilir.
MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMU Tehlikeli bir malzemenin içerdiği potansiyel tehlikeleri (sağlık, yangın, reaktivite ve çevresel) belirten ve bu tehlikeli ürünle güvenli bir şekilde nasıl çalışılacağını gösteren bir belgedir. Aynı zamanda maddelerin tehlikeleri, kullanım, depolama, taşıma ve acil durum prosedürleri hakkında bilgiler içerir. MSDS ler malzeme hakkında malzemenin etiketinden daha çok bilgi vermektedir. MSDS ler tedarikçi veya üretici firma tarafından hazırlanır.
MSDS föyünde bulunan bilgiler Madde/karışımın adı ve içeriği Üretici firma bilgileri Zararlı madde içerikleri Maddenin fiziksel ve kimyasal özellikleri Yangın ve patlama bilgileri Sağlığa zararlılık bilgileri İlkyardım bilgileri Depolama bilgileri Reaktivite ve stabilite bilgileri Dökülme veya sızma olması ile ilgili bilgileri Ekolojik ve toksikolojik özellikleri Özel tedbirleri Özel korunma bilgilerini Taşıma bilgileri Uzaklaştırma bilgileri Yönetmelikler ile ilgili bilgiler Diğer bilgiler
TEHLİKELİ MADDE ETİKETLERİ Tehlikeli madde kapları ve bidonlarının üzerindeki etiketler önemli bir bilgi kaynağıdır. Etiketler her zaman kapların üzerinde bulunmalı ve etiketle belirtilen madde ile kabın içindeki maddeler aynı olmalıdır.
TEHLİKELİ MADDE ETİKETLERİ Bir etiketin üzerinde: Madde veya ürünün ticari ismi Madde/ürünün içindeki maddelerin isimleri Üretici/İthalatçı/ Ara işletmecinin isim, adres, tel. Tehlike sembolü ve işareti İlgili risk durumları (R) İlgili güvenlik tavsiyeleri (S) Özel şartlar gerektiren ürünler için bilgiler olmalıdır.
Risk Durumları
ibare Güvenlik Tavsiyeleri Güvenlik ibaresinin açık ifadesi S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 Kilit altında muhafaza edin Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun Serin yerde muhafaza edin Yerleşim alanlarından uzak tutun... içinde muhafaza edin (Uygun sıvı üretici tarafından belirlenir)... içinde muhafaza edin (Uygun inert gaz üretici tarafından belirlenir) Sıkı kapatılmış kapta muhafaza edin Kabı kuru halde muhafaza edin
A: Ürün adı ve açıklaması H: Lot numarası B: Ürün numarası (katalog no) I: Tehlike işaretleri C: Diğer açıklayıcı bilgiler J: İlave tehlike ve güvenlik bilgileri D: Öneriler ve saklama koşulları K: CAS kayıt numarası E: Tehlike durumu L: Kimyasal formül ve molekül ağırlığı
ETİKET BOYUTU
NFPA (National Fire Protection Association) Amerikan Ulusal Yangından Korunma Birliği NFPA 704 işaretleme sistemi tehlikeli maddeleri aşağıda belirtilen sınıflarda incelemektedir: 1. Sağlık 2. Yanıcılık 3. Reaktiflik Sistem maddelerin tehlikelerini, en yükseği dört olmak üzere 4 ile 0 arasında değişen sayısal değerlerle göstermektedir.
Kullanılan Kapların Etiketleme Tablosu
BM ce hazırlanan tavsiye kararı (UNRTDG) na göre, taşımacılık konusunda tehlikeli mad. 9 sınıfa ayırmaktadır. 1) Patlayıcılar 2) Sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış basınç altında yoğunlaştırılmış yanıcı, yanıcı olmayan ve zehirli gazlar 3) Alevlenir sıvılar 4) Alevlenir katılar, kendiliğinden yanmaya yatkın maddeler, suyla temasında yanıcı gaz yayan maddeler 5) Oksitleyici maddeler ve organik peroksitler 6) Toksik maddeler ve enfeksiyöz maddeler 7) Radyoaktif maddeler ve nesneler 8) Aşındırıcı maddeler 9) Çevre için zararlı ve diğer maddeler
SINIF 1 - PATLAYICILAR BÖLÜM 1.1 Kütle halinde patlama özelliğine sahiptirler. Örnek: TNT, dinamit BÖLÜM 1.2 Parça tesirli patlayıcılar. Örnek: El bombası BÖLÜM 1.3 Yangın çıkarma riskine sahip patlayıcılar. Örnek: Havai Fişek
BÖLÜM 1.4 Önemli bir etki arz etmeyen patlayıcılar. Örnek: Fünye Maytap BÖLÜM 1.5 Şiddetli patlayıcı olup kitle halinde patlayabilenler. Örnek: Amonyum Nitrat-Fuel Oil Karışımı BÖLÜM 1.6 Çok şiddetli patlayıcı olup kitle halinde patlamayanlar * Patlayıcıların işaretleri aynı olup, ortadaki umaralar ilgili altsınıfı belirtir
SINIF 2 - GAZLAR BÖLÜM 2.1 Yanıcı gazlar Örnek: LPG, Hidrojen, Asetilen BÖLÜM 2.2 Yanıcı olmayan, zehirli olmayan gazlar Örnek: Azot, Oksijen (yakıcı) BÖLÜM 2.3 Zehirli gazlar. Boğucu gazlar. Tahriş edici gazlar Örnek: Karbon dioksit, klor, toksik gazlar
SINIF 3 YANICI SIVILAR BÖLÜM 3.1 Tutuşma noktası 60,5 c den aşağı olan maddeler. Örnek: benzin, benzol, toluen BÖLÜM 3.2 Tutuşma noktası 60,5 93 c arasında olan maddeler. Örnek: katran, fuel oil, motor yağları
SINIF 4 YANICI KATILAR BÖLÜM 4.1 Alev alabilen ve kolay tutuşan katı maddeler. Örnek: Kırmızı fosfor, mağnezyum, naftalin, kükürt BÖLÜM 4.2 Kendi kendine tutuşabilen maddeler. Örnek: Beyaz fosfor, sodyum-potasyum ve kalsiyumun fosfor bileşikleri BÖLÜM 4.3 Su ile reaksiyona girerek yanıcı gaz çıkartan maddeler. Örnek: Sodyum potasyum, kalsiyum metalleri, kalsiyum karbür
SINIF 5 OKSİDANLAR BÖLÜM 5.1 Oksitleyici (yakıcı) maddeler. Bünyelerinde bulundurdukları oksijen nedeni ile yakıcı etki gösterirler. Örnek: Amonyum nitrat, kalsiyum klorat BÖLÜM 5.2 Organik peroksitler. Oksijen taşıyıcı olmalarından dolayı çok kolay ve hızlı bir şekilde yanarlar. Sürtünmeye çok hassas. Yanmaları göze zararlıdır. Örnek: Tert butil hidroperoksit
SINIF 6 ZEHİRLİ MADDELER BÖLÜM 6.1 Zehirleyici sıvı ve katı maddeler Örnek: Arsenik, siyanür BÖLÜM 6.2 Mikrop bulaştırıcı maddeler Örnek: Antraks, tıbbi atıklar
SINIF 7 RADYOAKTİF MADDELER İyonize ışınlar yayarak atom ve moleküllerdeki elektronları yerinden koparmak suretiyle ışın hastalıkları oluştururlar. Örnek: Radyo terapi işleminde kullanılan aktif gama kaynakları, Nükleer tıp laboratuvarlarında ki kaynaklar vb.
SINIF 8 AŞINDIRICI SIVILAR Deri veya metallere temas ettiklerinde hasar ve aşınmaya neden olurlar. Örnek: Sülfirik asit, hidroklorik asit, civa, nitrik asit SINIF 9 DİĞER TEH. MADDELER Diğer 8 sınıfta yer almayıp, yapıları itibarı ile tehlike taşıyan maddelerdir. Örnek: Asbest, pestisid, amyant
TEHLİKELİ MADDE KABULÜ VE TAŞINMASI Tehlikeli maddeler teslim alınırken, muayene komisyonları ve depo sorumlusu tarafından ambalajların yırtık, delik olup olmadıkları, herhangi bir sızıntının olup olmadığı, miadının geçip geçmediği kontrol edilerek teslim alınmalıdır. Tehlikeli maddelerin taşınmaları diğer malzemelerden ayrı yapılmalı. Poşet, torba, çanta gibi taşınma araçları ile taşındığında kırılma, dökülme, yırtılma riski olan malzemeler kutularla yada tekerlekli arabalarla taşınmalıdır. Tehlikeli madde taşıyacak personel taşıma limitini aşmamalı, eğer malzeme elle taşınacaksa, her bir el için max. 5 kg madde taşınmalıdır.
TEHLİKELİ MADDE DEPOLAMA 1. Depolar, taban, tavan ve duvarları yangına dayanıklı malzemeden yapılmalıdır. 2. Yangın savunma sistemleri depolanan maddenin özelliğine uygun olmalıdır. 3. Birbirinden ayrılmış bölümler arasındaki duvarlar yangına dayanıklı malzemeden olmalıdır. 4. Depolarda sızmalara karşı uygun drenaj sistemi ve depo dışında bir toplama havuzu bulunmalıdır. 5. Tehlikeli maddeler özelliğine göre ayrı bölümlerde depolanmalıdır. 6. Cebri çekişli havalandırma sistemlerinde elektrik motorları exponansial proof (EX) özellikte olmalıdır. 7. Kimyasal madde depoları içinde tercihen elektrik tesisatı bulunmamalı,aydınlatma ışık dışarıdan yansıtılarak yapılmalıdır.
8. Tehlikeli maddelerin konulacağı raflar duvara sıkıca tutturulmalı, ön kısımları koruma seti ile çevrelenmelidir. 9. Raf yüksekliği 2m geçmemeli, ulaşılamayacak kadar yükseklikte olmamalıdır. 10. Tehlikeli maddeler, sınıf koduna göre etiketlenmeli ve birbiri ile temas etmemesi gerekenler dikkate alınarak yerleştirilmeli. 11. Depoda bulunan tüm tehlikeli maddelerin kayıtlı envanter sistemi oluşturulmalı ve izlenmelidir. 12. İçeride elektrik tesisatı bulunması zorunlu ise tamamen exproof ve kapalı sistem olmalıdır. 13. Tehlikeli madde depolarının havalandırmaları hem alttan hem üstten karşılıklı olmalıdır. 14. Depo dışında ve uygun bir mesafede, depo içinde nelerin bulunduğu, herhangi bir yangın halinde hangi malzeme ve yöntemlerle, ne şekilde müdahale edileceği bilgilerini ihtiva eden bir uyarı levhası konulmalıdır.
Doğru depolama Yanlış depolama