Yayın Yardımcı Uygulamaların Spektrum Kullanımı Hazırlayanlar Yakup Kadri YAZAREL, Bilişim Uzmanı Fazlı KAYBAL, Bilişim Uzmanı Murat ARSLAN, Bilişim Uzman Yrd. Ocak, 2016
Bu çalışmada yer alan görüşler yazarlarına aittir, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu nun görüşlerini yansıtmaz. i
İÇİNDEKİLER 1 ÇALIŞMANIN KONUSU... 1 2 ÇALIŞMANIN AMACI... 2 3 YAYIN YARDIMCI SİSTEMLER... 2 3.1 PMSE... 2 3.2 PMSE Sistem Türleri... 2 3.2.1 Program Yapım Yardımcı Servisler (Services Ancillary to Programme - making, SAP)... 3 3.2.2 Yayın Yardımcı Servisler (Services Ancillary to Broadcasting, SAB)... 3 3.2.2.1 Elektronik Haber Toplama (Electronic News Gathering, ENG)... 4 3.2.2.2 Dış Yayıncılık (Outside Broadcasting, OB)... 4 3.3 SAP/SAB Uygulamalarında Kullanılan Teknolojiler... 5 4 AVRUPA DA KULLANILAN YAYIN YARDIMCI SİSTEMLER... 9 4.1 Yayın Yardımcı Sistemlerin Avrupa Frekans Tahsisleri Tablosundaki Yeri.. 9 4.2 PMSE Uygulamaları İçin CEPT Tarafından Tavsiye Edilen Frekans Bantları... 10 4.3 CEPT Tarafından Belirlenen PMSE Frekans Bandları... 12 4.3.1 PMSE ses uygulamaları (audio applications) için CEPT üye ülkeleri tarafından kullanılan frekans bandları... 12 4.3.2 PMSE kablosuz kameralar ve video linkler için CEPT üye ülkeleri tarafından kullanılan frekans bandları... 13 5. ENG/OB VİDEO LİNKLERİNİN TİPİK TEKNİK ÖZELLİKLERİ:... 15 6. ÜLKEMİZDE YAYIN YARDIMCI UYGULAMALARIN KULLANIMI... 16 6.1 Ülkemizde Yayın Yardımcı Sistemler İçin Tahsisli Frekans Bantları... 18 6.2 Ülkemizde Yayın Yardımcı Sistemler İçin Başvuru ve Değerlendirme Aşaması... 20 SONUÇ... 22 KAYNAKLAR... 23 ii
ŞEKİLLER Şekil- 1 SAB/SAP Sistemleri Uygulamaları ve Kullanım Alanları... 3 Şekil- 2 Tipik ENG/ SNG İşletim Düzeneği... 4 Şekil- 3 Tipik OB Operasyon Düzeneği... 5 Şekil- 4 Kablosuz Mikrofon Sistemi... 5 Şekil- 5 Kulak İçi Monitör Sistemi... 6 Şekil- 6 Taşınabilir Ses Linkleri... 6 Şekil- 7 Mobil Ses Linkleri... 7 Şekil- 8 Kablosuz Kamera Sistemleri... 7 Şekil- 9 Uçak üzeri mobil video linkleri... 8 Şekil- 10 Araç üzeri mobil video linkleri... 8 Şekil- 11 Noktadan noktaya geçici video linkleri... 9 Şekil- 12 Talk-back sistemi... 9 TABLOLAR Tablo 1 SAP/SAB Uygulamalarında Kullanılan Teknolojiler... 5 Tablo 2 ECA da yayın yardımcı sistemlerin bulunduğu katmanlar... 10 Tablo 3 CEPT tarafından PMSE uygulamaları için tavsiye frekans bandları... 10 Tablo 4 CEPT üye ülkeleri tarafından PMSE ses uygulamalarında kullanılan frekans bandları... 12 Tablo 5 CEPT üye ülkeleri tarafından kablosuz kameralar ve video link uygulamalarında kullanılan frekans bandları... 13 Tablo 6 Video linkleri tipik özellikleri... 15 Tablo 7 Türkiye de gerçekleştirilen bazı önemli etkinliklerde kullanılan cihaz ve talep edilen frekans bantları... 17 Tablo 8 Ülkemizde yayın yardımcı sistemler için tahsisli frekans bantları... 19 iii
1 ÇALIŞMANIN KONUSU Kablosuz haberleşme her geçen gün hayatın her alanında kendini daha fazla hissettirmektedir. Bugün, TV ya da benzeri bir platformdan izlediğimiz konser, spor müsabakaları gibi programların izleyicilere aktarılmasında spektrum önemli bir yer teşkil etmektedir. Program yapımı ve özel etkinlikler servisi (Programme Making and Special Events, PMSE) bugün spektrumun önemli bir uygulama alanını oluşturmakta ve kablosuz mikrofon, taşınabilir ses linki, kablosuz kamera, mobil hava video/ses linki gibi uygulamaları kapsamaktadır. Bunun yanında, programların ve özel etkinliklerin başarılı bir şekilde yürütülmesi, spektrumun etkin ve verimli kullanılmasına ve zararlı elektromanyetik girişimden kaçınmaya bağlıdır. PMSE için ayrılacak olan spektrumun kullanılmakta olan kablosuz cihazların ihtiyacının karşılaması adına etkin bir planlama yapılması gerekmekte olup, spektrum planlamasının etkin yapılması özellikle Eurovision, Olimpiyat Oyunları, Dünya ve Avrupa Şampiyonaları gibi büyük organizasyonların sağlıklı yürütülmesi için önemlidir. Kurumumuz 2015 İş Planında bu durum dikkate alınarak, karasal PMSE servisine ilişkin, Ülkemizde kullanılabilecek frekans aralıkları, Hangi frekansların lisanstan muaf olduğu ve bunlara ilişkin teknik detaylar, Lisanslı spektrumun kullanımına ihtiyaç duyulması durumunda nasıl bir başvuru izlenmesi gerektiği ve sonuçları ile Harmonize frekans aralıkları konularında ilgili paydaşlara bilgiler verilerek, PMSE servisini kullananların farkındalığının arttırılması hedeflenmiştir. İşbu rapor, PMSE servisi uygulama alanları ve frekans kullanımına ilişkin farkındalığın arttırılması hakkında değerlendirmeler ve konu ile ilgili öneriler içermektedir. 1
2 ÇALIŞMANIN AMACI Yayın yardımcı sistemlerinin uygulama alanları ve frekans kullanımına ilişkin farkındalığın arttırılması adına genel tanım ve değerlendirmelerimizin sunulması amacıyla işbu çalışma raporu hazırlanmıştır. Ayrıca, işbu rapor hazırlandıktan sonra konuya ilişkin ilgili paydaşların bilgilendirilmesinin önemli olduğu değerlendirilmektedir. 3 YAYIN YARDIMCI SİSTEMLER 3.1 PMSE Program Yapım ve Özel Etkinlikler (Programme Making 1 and Special Events 2, PMSE) terimi yayıncılık, habercilik, konser, konferans ve fuar gibi kültürel faaliyetler ve özel organizasyonlarda kullanılan tüm kablosuz cihazları tanımlamaktadır. Bu sistemler kablosuz mikrofonlar, kablosuz kameralar, kulak içi monitör, ses ve video linklerini kapsamaktadır. Tiyatro, konser, TV programı yapımı, spor müsabakaları, olimpiyatlar ve kültürel etkinliklerde PMSE cihazları önemli bir yer teşkil etmektedir. PMSE servisi 2010 yılında AB de 63,7 milyar luk bir büyüklüğe ulaşan kültürel ve sanat ekonomisinde önemli bir kaynağı temsil etmektedir. 3 3.2 PMSE Sistem Türleri PMSE sistemleri; Program Yapımı Yardımcı Servisler (Services Ancillary to Programmemaking, SAP), 1 Programme Making (Program Yapım) : Yayın yapımı, sunum, reklam, ses veya görüntü kaydı, sahne, eğlence gösterisi, spor, halk etkinliği, film yapımı gibi uygulamalarda kullanılan telsiz kullanımını kapsamaktadır. 2 Special Events (Özel Etkinlikler): Genelde belirli süreli ve önceden tanımlanmış mekanlarda yapılan etkinliklerde (Kültürel etkinlikler, futbol maçları gibi spor etkinlikleri, festivaller, konferanslar, fuarlar gibi) kullanılan telsiz uygulamalarını kapsamaktadır. 3 KAYBAL Fazlı, 2014, 700 MHz bandı için Türkiye önerileri. 2
Yayın Yardımcı Servisler (Services Ancillary to Programme to Broadcasting, SAB); o Elektronik Haber Toplama (Electronic News Gathering, ENG), o Dış Yayın Hizmetleri (Outside Broadcasting, OB) gibi servislerden oluşmaktadır. 3.2.1 Program Yapım Yardımcı Servisler (Services Ancillary to Programme - making, SAP) Film yapımı, reklam filmleri, kurumsal videolar, konserler, tiyatrolar ve diğer küçük etkinlikler gibi program yapımında kullanılan servisleri kapsamaktadır. 3.2.2 Yayın Yardımcı Servisler (Services Ancillary to Broadcasting, SAB) Yayın yardımcı sistemler; yayıncılık endüstrisinin yayın materyali üretiminde (prodüksiyonunda) kullandığı servisleri içermektedir. SAP ve SAB sistemleri arasında temel farklılık aktarılan video ve sesin içeriğinden (content) kaynaklanmakta olup; her iki servis de ses ve video içeriklerini haberleşme linkleri vasıtasıyla iletmekte ve aynı haberleşme teknolojilerini kullanmaktadırlar(şekil-1). Şekil- 1 SAB/SAP Sistemleri Uygulamaları ve Kullanım Alanları 4 4 ECC-Report 2 SAP/SAB Spectrum Use and Future Requirements, S. 10 3
3.2.2.1 Elektronik Haber Toplama (Electronic News Gathering, ENG) Video ve/veya ses materyallerinin film veya kamera kayıt cihazı kullanılmadan, elektronik kameralar, mikrofonlar ve radyolinkler vasıtasıyla haber odasına ve/veya diğer kayıt cihazlarına iletilmesi anlamına gelmektedir. Şekil-2 de örnek bir ENG düzeneği görülmektedir. Bu tip sistemlerin uydu bileşeni kullanması durumunda, Uydu Haber Toplama (Satellite News Gathering, SNG) olarak adlandırılmaktadır. Şekil- 2 Tipik ENG/ SNG İşletim Düzeneği 5 3.2.2.2 Dış Yayıncılık (Outside Broadcasting, OB) Dış yayıncılık, genellikle birkaç saat ile birkaç hafta arasında değişen bir zaman zarfında devam eden haber, spor veya diğer olayların geçtiği yerde program yapımı amacıyla sistemlerin/cihazların geçici bir süre ile kullanılması anlamına gelmektedir (Şekil-3). Dış yayıncılığın yapılacağı zaman dilimi genellikle önceden belli olup, beklenmedik olaylar ile ilgili kısa süreli duyurular gibi zamanı belli olmayan etkinliklerde de kullanılabilmektedir. Dış yayıncılığın yapıldığı ortamlarda kullanılmak üzere mobil bağlantılar, taşınabilir bağlantılar, kablosuz kameralar, mikrofon görüntü ve/veya ses iletimi amacıyla telsiz bağlantılarına ihtiyaç duyulabilmektedir. 5 ECC-Report 2 SAP/SAB Spectrum Use and Future Requirements, S. 7 4
Şekil- 3 Tipik OB Operasyon Düzeneği 6 3.3 SAP/SAB Uygulamalarında Kullanılan Teknolojiler Yukarıda tanımları yapılan SAP/SAB için kullanılan teknolojiler Tablo-1 de tanımlanmıştır: Teknoloji Kablosuz mikrofonlar Tablo 1 SAP/SAB Uygulamalarında Kullanılan Teknolojiler Açıklama Elle tutulan veya vücuda takılan, bileşik veya ayrı verici-alıcıdan oluşan (mikrofon) telsiz sistemi. Şekil- 4 Kablosuz Mikrofon Sistemi 7 6 ECC-Report 2 SAP/SAB Spectrum Use and Future Requirements, S. 8 7 http://www.hisonic.net/wirelessmicrophones.html, Ekim 2015 5
Kulak İçi Monitörler Tek veya çift ses kanallarının alınabilmesi için kulak içine takılan küçük alıcılı işitme cihazı. Taşınabilir Ses Linkleri Şekil- 5 Kulak İçi Monitör Sistemi 8 Kablosuz mikrofonlardan daha geniş ve uzun alanlarda çalışma kapasitesine sahip bir veya birden çok mikrofondan oluşan elbise üzerine takılabilen aktarıcı sistemlerdir. Şekil- 6 Taşınabilir Ses Linkleri 9 8 https://www.ccisolutions.com/storefront/product/galaxy-audio-as-1106-l-in-ear-monitor, Ekim 2015 9 http://www.voicelink.com.br/site/servicos/equipamentos-traducao-simultanea/equipamento-portatilde-traducao-simultanea/, Ekim 2015 6
Mobil Ses Linkleri Motosiklet, yarış arabaları, yarış botları veya araçları üzerine yerleştirilmiş ses aktarma sistemleridir. Hareket halindeyken bir veya iki link terminali kullanılabilmektedir. Noktadan noktaya geçici ses linkleri Şekil- 7 Mobil Ses Linkleri 10 Ses sinyallerinin iki nokta arasında taşınması (örneğin; dışarıda gerçekleştirilen yayın ile stüdyo arası link) için kullanılan geçici linklerdir. Link terminalleri genelde tripod (üç ayaklık) üzerine veya özel olarak tasarlanmış araçlar üzerine monte edilebilmektedirler. Linkler tek yönlü olabileceği gibi, çift yönlü linkler de kullanılmaktadır. Kablosuz Kamera Ses ve video sinyallerini birlikte kısa mesafelere taşıyabilen; verici, güç ve anten birimi içerisine gömülü taşınabilir kamera sistemleridir. Taşınabilir video linkleri Uçak üzeri yerleştirilen mobil video linkleri Şekil- 8 Kablosuz Kamera Sistemleri 11 Güç birimi, anteni ve aktarıcısı ile ayrı bir set halindeki kablosuz kamera sistemleridir. Helikopterler veya uçaklar üzerine monte edilmiş şekilde çalışan video aktarım sistemleridir. 10 http://www.trilogycomms.com/broadcast/news/news10_gemini.php, Ekim 2015 11 http://www.gearhousebroadcast.com/blog/2014/12/gearhouse-broadcast-delivers-full-range-ofproduction-facilities-to-2014-asian-games/, Ekim 2015 7
Araç üzeri mobil video linkleri Şekil- 9 Uçak üzeri mobil video linkleri 12 Motosiklet, yarış arabaları, yarış botları veya araçlar üzerine yerleştirilmiş video aktarım sistemleridir. Hareket halindeyken bir veya iki link terminali kullanılabilmektedir. Noktadan noktaya geçici video linkleri Şekil- 10 Araç üzeri mobil video linkleri 13 Yayın video/ ses sinyallerinin iki nokta arasında (Dışarıda gerçekleştirilen yayın ile stüdyo arası link vb.) taşınması için kullanılan geçici linklerdir. Link terminalleri genelde tripod üzerine veya özel olarak tasarlanmış araçlar üzerine monte edilebilmektedirler. Linkler tek yönlü olabileceği gibi, çift yönlü linkler de kullanılmaktadır. 12 ECC Report 204, S. 71 13 ECC Report 204, S. 70 8
Talk-back Şekil- 11 Noktadan noktaya geçici video linkleri 14 Program yapımında yönetmenin, kameramanın, ses operatörü, ışık operatörü gibi çalışanlar ile haberleşmesini sağlayan telsiz sistemleridir. Tek bir frekans kanalı aynı anda farklı işler için de kullanılabilir. Şekil- 12 Talk-back sistemi 15 Uzaktan kumanda/uzaktan kontrol Kamera veya program yapımı için kullanılan diğer teçhizatların uzaktan kontrolü ve sinyal gönderimi için kullanılan telsiz linkleridir. 4 AVRUPA DA KULLANILAN YAYIN YARDIMCI SİSTEMLER 4.1 Yayın Yardımcı Sistemlerin Avrupa Frekans Tahsisleri Tablosundaki Yeri Avrupa Frekans Tahsis Tablosu (European Common Allocation Table, ECA) nda ITU-Telsiz Tüzüğünün (ITU Radio Regulations, ITU-RR) 5 inci maddesi gereğince tanımlı servisler 3 katmana ayrılmaktadır. PMSE servisi, birinci katman için tanımlı yayın (broadcasting) ve mobil (mobile) servislerinin altında ikinci katmanda yer 14 ECC Report 204, S. 72 15 http://www.systech-me.com/?page_id=4, Ekim 2015 9
almakta olup, bu servisin uygulamaları üçüncü katmanda yer almaktadır. (Bkz. Tablo- 2) Tablo 2 ECA da yayın yardımcı sistemlerin bulunduğu katmanlar 1.Katman 2.Katman 3.Katman Kablosuz kamera YAYIN MOBİL PMSE Kulak içi monitör sistemleri Telsiz Mikrofonlar SAP/SAB ve ENG/OB SAP/SAB taşınabilir ses linkleri SAP/SAB taşınabilir video linkleri SAP/SAB uçak üzeri yerleştirilen mobil video linkleri SAP/SAB mühendislik linkleri SAP/SAB noktadan noktaya ses linkleri SAP/SAB noktadan noktaya video linkleri SAP/SAB uzaktan kontrol SAP/SAB tele komut SAP/SAB araç üzeri ses linkleri SAP/SAB araç üzeri video linkleri Talk-back Sistemler 4.2 PMSE Uygulamaları İçin CEPT Tarafından Tavsiye Edilen Frekans Bantları CEPT in yayınladığı ERC/REC 25-10 (Annex-2) (EK-1) raporda SAP/SAB ses ve video linkleri için belirlenen frekans aralıkları Tablo-3 te yer almaktadır; Tablo 3 CEPT tarafından PMSE uygulamaları için tavsiye frekans bandları Tavsiye edilen frekanslar Link Türü Frekans Aralıkları Tercih edilen altbantlar Teknik Parametreler Kablosuz mikrofonlar ve 174-216 MHz 1785-1800 MHz ERC/REC 70-03 kulak içi monitörler 470-790 MHz 1785-1800 MHz (Not-1) 16 Bir önceki geniş aralık içinde tercih edilen dar aralığı belirtmektedir. 10
Taşınabilir ses linkleri, VHF/UHF (Not-2) - ERC Report 42 mobil ses linkleri ve noktadan noktaya geçici ses linkleri Kablosuz kameralar 2025-2110 / 2200-2500 10.3-10.45 GHz ERC Report 38 MHz 10.0-10.60 GHz 21.2-24.5 GHz 47.2-50.2 GHz 21.2-21.4 GHz 22.6-23.0 GHz 24.25-24.5 GHz Taşınabilir video linkleri 2025-2110 / 2200-2500 10.3-10.45 GHz MHz 10.0-10.60 GHz Mobil video linkleri (Uçak-Araç) 2025-2110 / 2200-2500 MHz 3400-3600 MHz (Not-3) Noktadan noktaya geçici video linkleri Sabit servis bantları (Not-4) 10.0-10.68 GHz (Not-5) 21.2-24.5 GHz 10.3-10.45 GHz 21.2-21.4 GHz, 22.6-23.0 GHz 24.25-24.5 GHz Not-1: 863-865 MHz bandı telsiz mikrofonlarda kullanıldığı gibi profesyonel olmayan telsiz uygulamalarında da kullanılmaktadır. (kablosuz ses cihazları gibi.) Not-2: Uygulama alanına, kullandığı kanala ve kullandığı güç miktarına, taşınabilir, mobil veya geçici noktadan noktaya ses linki olmasına bağlı olarak, ya profesyonel telsiz mikrofonları için tanımlanan (düşük güç / geniş bant uygulamaları) 174-216 MHz / 476-862 MHz frekans aralığında ya da PMR bandında (yüksek güç / dar bant uygulamaları) dahil VHF/UHF bandında kullanılabilir. Not-3: Bazı ülkelerde 3400-3600 MHz bandı Sabit Wireless Erişim (Fixed Wireless Access) sistemlerinde kullanılmaktadır. Mobil SAP/SAB video link sistemleri bu band için kısıtlanabilir. Not-4: Noktadan noktaya geçici video linkleri sabit servis bandına uygun olarak yerleştirilmektedir. FS linklerinin sahip olduğu kanal ayarlamaları uygulanmaktadır. Not-5: Sınırlı sayıda noktadan noktaya geçici video linkleri 10.6-10.8 GHz frekans bandında çalışması için izin verilmelidir. Çalışmalar, bu band aralığında çalışan noktadan noktaya geçici video linklerinin, bu bantta çalışan EESS (pasif) sistemlere enterferans oluşturduğunu göstermektedir. Yukarıdaki bantlar dışında CEPT, PMSE ses uygulamaları için 1375-1400 MHz bandının kullanılması yönünde, PMSE video uygulamalarında ise, 2010-2025 MHz bandının kullanımına yönelik çalışmalarına devam etmektedir. Ayrıca, PMSE ses uygulamalarında sayısal teknolojilerin kullanılması, alıcı sistemlerin hassasiyetlerinin arttırılması ve gücün azaltılması gibi teknik yöntemlerle spektrumun daha verimli kullanılabileceği belirtilmiştir. 11
4.3 CEPT Tarafından Belirlenen PMSE Frekans Bandları 4.3.1 PMSE ses uygulamaları (audio applications) için CEPT üye ülkeleri tarafından kullanılan frekans bandları Elektronik Haberleşme Komitesi (Electronic Communication Committee, ECC) nin Şubat 2014 te yayınladığı raporda (ECC/Report 224) CEPT üye ülkelere gönderdiği sualnameye verilen cevaplar çerçevesinde üye ülkelerin PMSE ses uygulamalarında kullandıkları frekans bandları Tablo-4 te özetlenmektedir. Tablo 4 CEPT üye ülkeleri tarafından PMSE ses uygulamalarında kullanılan frekans bandları Frekans Bandı Kullanım Alanları Ülkemiz için Kullanım Durumu 29.7-47.0 MHz Kablosuz mikrofonlar ve düşük güçlü ses uygulamaları için kullanılmaktadır. KET Yönetmeliği nde yer alan teknik kriterlere bağlı kalmak kaydıyla kablosuz mikrofon sistemlerinde 174-216 MHz Çoğunlukla telsiz mikrofonlarda kullanılmaktadır. İşitme cihazlarını da içermektedir. Bu band ERC/REC 70-03 teki teknik sınırlamalara bağlı kalmak kaydıyla kablosuz ses linkleri ve talk-back sistemlerinde de kullanılmaktadır. 470-786 MHz Çoğunlukla ERC/REC 70-03 teki sınırlamalara bağlı kalmak kaydıyla telsiz mikrofonlar ve kulak içi monitörler şeklindedir. 786-789 MHz Ağırlıklı kullanım, ERC/REC 70-03 teki sınırlamalara bağlı kalmak kaydıyla telsiz mikrofonlar ve kulak içi monitörler şeklindedir. 823-826 MHz Ağırlıklı kullanım, ERC/REC 70-03 ve ECC/DEC/(09)03 teki sınırlamalara bağlı kalmak kaydıyla telsiz mikrofonlar ve kulak içi monitörler şeklindedir. kullanılabilmektedir. KET Yönetmeliği nde yer alan teknik kriterlere bağlı kalmak kaydıyla kablosuz mikrofon sistemlerinde kullanılabilmektedir. KET Yönetmeliği nde yer alan teknik kriterlere bağlı kalmak kaydıyla kablosuz mikrofon sistemlerinde kullanılabilmektedir. KET Yönetmeliği nde yer alan teknik kriterlere bağlı kalmak kaydıyla kablosuz mikrofon sistemlerinde kullanılabilmektedir. KET Yönetmeliği ne Göre 1 Ocak 2015 ten itibaren kullanılmayacaktır. 12
826-832 MHz Ağırlıklı kullanım, ERC/REC 70-03 ve ECC/DEC/(09)03 teki sınırlamalara bağlı kalmak kaydıyla telsiz mikrofonlar ve kulak içi monitörler şeklindedir. 863-865 MHz Ağırlıklı kullanım, ERC/REC 70-03 teki sınırlamalara bağlı kalmak kaydıyla telsiz mikrofonlar ve kulak içi monitörler şeklindedir. 1785-1800 MHz Ağırlıklı kullanım, ERC/REC 70-03 teki sınırlamalara bağlı kalmak kaydıyla telsiz mikrofonlar, kulak içi monitörler ve kablosuz ses sistemleri şeklindedir. KET Yönetmeliği ne Göre 1 Ocak 2015 ten itibaren kullanılmayacaktır. KET Yönetmeliği nde yer alan teknik kriterlere bağlı kalmak kaydıyla kablosuz mikrofon sistemlerinde kullanılabilmektedir. Radyo/TV işletmecileri için tek yönlü link olarak tahsis edilmektedir. 4.3.2 PMSE kablosuz kameralar ve video linkler için CEPT üye ülkeleri tarafından kullanılan frekans bandları ECC in Şubat 2014 te yayınladığı raporda (ECC/Report 224) CEPT üye ülkelere gönderdiği sualnameye verilen cevaplar çerçevesinde üye ülkelerin PMSE video uygulamalarında kullandıkları frekans aralıkları Tablo-5 te yer almaktadır. Ülkelerin kablosuz kameralar ve video linkler için çoğunlukla kullanımına izin verdikleri frekans bandları 2025-2110 MHz, 2200-2500 MHz, 10-10.68 GHz, 21.10-24.50 GHz ve 47.20-50.20 GHz iken, az sayıda ülkede 2500-2690 MHz, 3400-3600 MHz ve 4400-4500 MHz frekans bandlarında bu kullanımlara tahsisler yapılmaktadır. Tablo 5 CEPT üye ülkeleri tarafından kablosuz kameralar ve video link uygulamalarında kullanılan frekans bandları Frekans Bandı 2025-2110 MHz bandı (ERC/REC 25-10) Kullanım Alanları ERC/REC 25-10 ta belirtildiği gibi geçici video linkleri (taşınabilir, mobil video linkleri) ve kablosuz kameralarda kullanılmaktadır. Bu kullanım frekans tahsisi yöntemi ile gerçekleştirilmektedir. Ülkemiz için Kullanım Durumu Geçici sabit link servisleri için kullanılabilmektedir. 2200-2500 MHz bandı (ERC/REC 25-10): Geçici video linkleri (taşınabilir, mobil) ve kablosuz kameralarda kullanılmaktadır. Kullanımlar çoğunlukla frekans tahsisi ile Geçici sabit link servisleri için kullanılabilmektedir. 13
2500-2690 MHz bandı (ERC/REC 25-10): 3400-3600 MHz bandı (ERC/REC 25-10): 4400-4500 MHz bandı: 10.0-10.68 GHz bandı (ERC/REC 25-10): gerçekleştirilmektedir fakat düşük güçlü kablosuz kameralar birkaç ülkede lisanstan muaf şekilde kullanılmaktadır. SAB/SAP ve video linkleri gibi PMSE uygulamaları için kullanan ülkeler mevcuttur. Ancak bandın mobil geniş band hizmetlere tahsisiyle birlikte bu bandın PMSE için kullanımının sona ermesi beklenmektedir. PMSE uygulamaları için kullanılabilir olduğunu belirten ülkeler mevcuttur, fakat bu bandda PMSE kullanımında azalma eğiliminde olduğu belirtilmiştir. PMSE uygulamaları ERC/REC 25-10 da belirtildiği gibi geçici video linklerini (taşınabilir ve mobil) ve kablosuz kameraları kapsamaktadır. IMT servisinin gelişmesi bu bandın PMSE servisi için kullanılabilirliğini etkilemesi beklenmektedir. Az sayıda ülke bu bandın PMSE uygulamaları için kullanılabilir olduğunu belirtmiştir. PMSE uygulamaları, SAB/SAP linklerinin geçici bir şekilde ve diğer kullanımlarla koordine edilerek (örneğin; askeri kullanımlar) kullanımını kapsamaktadır. Bu PMSE kullanımları frekans tahsisi ile gerçekleşmektedir. PMSE uygulamaları, ERC/REC 25-10 da belirtildiği gibi kablosuz kameraları, taşınabilir video linklerini ve geçici kullanımlar için noktadan noktaya video linklerini kapsamaktadır. Bu kullanımlar frekans tahsisi ile gerçekleşmektedir. PMSE ile ilgili bu bantta büyük bir değişiklik beklenmemektedir. IMT hizmetleri için kullanılacaktır. Noktadan çok noktaya linkler için kullanılmaktadır. Ayrıca mobil, mobil-uydu, sabit, sabit-uydu ve ENG/OB dahil SAP/SAB sistemlerinde kullanılabilmektedir. Henüz PMSE uygulamaları için bu frekans bandında talep mevcut değildir. Henüz PMSE uygulamaları için bu frekans bandında talep mevcut değildir. 14
21.10-24.50 GHz bandı (ERC/REC 25-10): 47.20-50.20 GHz bandı (ERC/REC 25-10): PMSE uygulamaları, ERC/REC 25-10 da belirtildiği gibi kablosuz kameraları, taşınabilir video linklerini ve geçici kullanımlar için noktadan noktaya video linklerini kapsamaktadır. Bu kullanımlar frekans tahsisi ile gerçekleşmektedir. Bu bandda PMSE kullanımını arttırabilecek birkaç değişiklik beklenmektedir. Genel olarak; PMSE kullanımı kablosuz kameraları ve taşınabilir video linkleri kapsamaktadır. Bu kullanımlar frekans tahsisi ile gerçekleşmektedir. PMSE ile ilgili bu bandda büyük bir değişiklik beklenmemektedir. Henüz PMSE uygulamaları için bu frekans bandında talep mevcut değildir. Henüz PMSE uygulamaları için bu frekans bandında talep mevcut değildir. 5. ENG/OB VİDEO LİNKLERİNİN TİPİK TEKNİK ÖZELLİKLERİ Elektronik haber toplama sistemleri ve dış yayıncılık sistemlerinde kullanılan video linklerinin teknik özellikleri Tablo-6 da detaylı bir şekilde yer almaktadır. SNG sistemleri uydu frekanslarını kullanmakta olup, ilgili frekanslar işbu Rapor kapsamında ele alınmamaktadır. Link Tipi Kablosuz Kamera Taşınabilir Link Menzil Tablo 6 Video linkleri tipik özellikleri Max. e.i.r.p. (dbw) Min. Tx anten kazancı (dbi) Min. Rx anten kazancı (dbi) Radyolink yolu <500 m 0 0 6 Genellikle açık görüş hattı fakat sık sık tıkanıklık yaşanmakt adır. <2 km 16 6 17 Her zaman açık görüş olmamakta dır. Uygun Frekans Menzili <5 GHz, tıkanık yollarda uygun olmasına rağmen genelde 8 GHz altı Açıklama Güç kaynağı, verici ve antenin birlikte bulunduğu el kameraları <5 GHz Verici, anten ve güç kaynağı ayrı giyinebilir, el kamerası 15
Mobil Link Geçici noktadan noktaya link <10 km 26 16-26 13 Sık sık tıkalı ve çok yollu bozulmalar a duyarlı GHz frekans ının altında her atlama linki için 80 km den az 40 20-30 17 Genelde açık görüş alanında fakat ENG kullanımın da görüş alanı genelde kısıtlı olmaktadır <5 GHz Yarış arabalarına, motosikletlere, helikopterlere ve botlara monte edilir. Hareket halinde iken bir veya iki link terminali kullanılabilmektedir Uzun sıçrama mesafeler inde 10 GHz altı; yağışlı alanlarda 10 GHz üstü Link terminalleri tripodlar, geçici platformlar ve araçlar üzerine yerleştirilir. İki yollu linklerin kullanılması tercih edilir 6. ÜLKEMİZDE YAYIN YARDIMCI UYGULAMALARIN KULLANIMI Ülkemizde yayın yardımcı sistem uygulamaları oldukça geniş kullanım alanına sahiptir. Ülkemizde hizmet veren yayın şirketlerinin bu sistemleri kullanmasının yanı sıra önemli uluslararası etkinlik, organizasyon ve spor etkinliklerinin ülkemizde yapılmasından dolayı, faaliyet esnasında uluslararası yayın/ organizasyon şirketleri tarafından da bu sistemler ülkemiz sınırları içerisinde kullanılmaktadır. Ülkemizdeki yayın yardımcı sistemlerin kullanım amaçları arasında 17 ; Spor aktiviteleri, Kültür turizmi kapsamında kullanımlar, Uluslararası fuar, sergi, konser, toplantı, kongre, sempozyum, devlet ve hükümet başkanları zirvesi gibi etkinlikler, Canlı yayın veya dış alan röportajı için haber programlarında uydu üzerinden yapılan yayınları desteklemek, Radyo stüdyoları arasındaki kullanım, yer almaktadır. 17 ATEŞ Osman, Yayın Hizmetlerinde Kullanılan Yardımcı Sistemlere Yönelik Düzenlemeler ve Çözüm Önerileri İle Teknik ve Ekonomik Yansımaları, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Uzmanlık Tezi, Ekim 2003. 16
Ülkemizde yayın yardımcı sistemleri yoğun olarak kullanılmaktadır. Özellikle büyük organizasyonlarda aynı anda birçok farklı türden PMSE cihaz/ sistem kullanımı gerçekleşmektedir. Tablo-7 de daha önce Ülkemizde yapılan bazı önemli organizasyonlarda kullanılan cihazlar için talep edilen frekans bantları örnek olarak yer almaktadır. Tablo 7: Türkiye de gerçekleştirilen bazı önemli etkinliklerde kullanılan cihaz ve talep edilen frekans bantları Etkinlik Talep edilen frekanslar (MHz)-Cihazlar Faaliyet-1 Role Kanalları : 1. Role Tx : 154.8750 Role Rx : 169.4750 2. Role Tx : 419.5500 Role Rx : 429.5500 3. Role Tx : 419.9000 Role Rx : 429.9000 4. Role Tx : 419.8375 Role Rx : 429.8375 5. Role Tx : 419.8625 Role Rx : 429.8625 6. Role Tx : 454.6750 Role Rx : 462.1125 7. Role Tx : 452.6125 Video Link: 1. 2504 2. 2519 3. 2543 4. 2591 5. 2615 6. 2380 7. 2067 8. 2280 Araç ve el telsizi Simpleks Kanallar: 1. 169.4750 2. 454.6750 3. 440.2625 4. 445.6125 5. 443.7750 6. 440.4500 7. 420.0250 8. 438.1125 9. 431.8000 10.459.4875 Kanal Aralığı E.r.p. 25 khz, 20 khz ve 12.5 khz 8 MHz, 27 khz 25 khz, 20 khz ve 12.5 khz Çıkış Gücü (mw) 5000 5000 5000 17
Faaliyet-2 Role: 1. 159.4250-163.9250 2. 159.4125-163.9375 3. 159.8250-164.4250 12.5 khz 1000-5000 Taşınabilir El Cihazları: 164.0625 12.5 khz 1000-5000 Kablosuz Kamera (RF): 1. 2040 2. 2070 3. 2240 4. 2270 Kablosuz Kamera Data (RF) 452.3 20 MHz 2000 12.5 khz 5000 Yüksek Güçlü Kablosuz Mikrofonlar 1. 782.4000 2. 782.9250 3. 783.6750 200 khz 1000 Faaliyet-3 Faaliyet-4 Taşınabilir Telsiz 1. 466.4700 2. 466.3900 12.5 khz 2500 Kulak İçi Mikrofonlar 626-698 200 khz 50 El Telsizi 153.5000 12.5 khz 2000 El Telsizi 1. 452.6000 2. 159.3500 3. 163.6875 12.5 khz 5000 Kablosuz Link 1. 2395 2. 3525 10 khz 400 MHz 4 dbw 250 6.1 Ülkemizde Yayın Yardımcı Sistemler İçin Tahsisli Frekans Bantları Ülkemizde PMSE sistemlerinde kullanılan kablosuz mikrofonlarının teknik özellikleri 11.09.2012 tarihli 28408 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Kısa Mesafe Erişimli Telsiz (KET) Cihazları Hakkında Yönetmelik te ayrıntılı bir şekilde yer almaktadır. Söz konusu yönetmelikte yer alan teknik kriterlere uymak kaydıyla, Tablo 8 de yer alan frekans bantlarının herhangi bir telsiz kurma ve kullanma iznine ve telsiz 18
ruhsatnamesine ihtiyaç göstermeksizin kablosuz mikrofon sistemleri tarafından kullanılmasına izin verilmiştir. Tablo 8 Ülkemizde yayın yardımcı sistemler için tahsisli frekans bantları Sistem Frekans Bandı Maksimum Çıkış Gücü Kanal Aralığı Referans Standart Açıklamalar 29.7 47.0 MHZ 10 mw e.r.p 50 khz TS EN 300422 Ayarlanabilir aralık temellidir. 30.3-30.5 MHz, 32.15-32.45 MHz ve 41.015-47.00 MHz Bandları harmonize askeri bandlardır. Kablosuz Mikrofon 863-865 MHz 10 mw e.r.p TS EN 300422 TS EN 301357 174-216 MHz 2 mw e.r.p. 470-786 MHz 50 mw e.r.p. 786-789 MHz 12 mw e.r.p. 1785-1795 MHz 20 mw e.i.r.p veya 50 mw e.i.r.p 1795-1800 MHz 20 mwe.i.r.p veya 50 mwe.i.r.p TS EN 300422 İşitmeye yardımcı cihazlarda da kullanılmaktır. Ayarlanabilir aralık temellidir. İşitmeye yardımcı cihazlarda da kullanılmaktadır. Vücuda takılı ve elde kullanılan kablosuz mikrofonların çıkış gücü maksimum 50 mw olmalıdır. Vücuda takılı ve elde kullanılan kablosuz mikrofonların çıkış gücü maksimum 50 mw olmalıdır. Vücuda takılı ve elde kullanılan kablosuz mikrofonların çıkış gücü maksimum 50 mw olmalıdır. Vücuda takılı ve elde kullanılan kablosuz mikrofonların 19
169.400-174.0 MHz 10 mwe.r.p En fazla 50 khz çıkış gücü maksimum 50 mw olmalıdır. Ayarlanabilir aralık temellidir. Bu banddaki diğer kullanımlardan meydana gelecek enterferansa dikkat edilmelidir. Ülkemizde PMSE video uygulamaları için; talep edilen cihaz sayısına bağlı olarak 3.4-3.6 GHz bandı ile 2-2.4 GHz bandının uygun aralıklarından geçici süreli telsiz cihaz ve sistem kurma ve kullanma izni verilmektedir. Tablo 8 de belirtilen frekansların ve teknik özelliklerin dışında PMSE sistemleri için frekans tahsisleri Kurumumuzun iznine bağlı olarak yapılmaktadır. Telsiz ruhsatname ve kullanma iznine tabi olan cihazlara ait sinyallere rastlanılması, belirlenmesi durumunda söz konusu cihazları kullananlar hakkında 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu nun Cezai Hükümler başlıklı 63 üncü maddesinin dördüncü fıkrasında belirtilen Kurma ve kullanma izni ile ruhsatname alınması gereken telsiz cihazı veya sistemlerini bu Kanunun 37 nci maddesine aykırı olarak, Kurumdan izin almaksızın satan, kuran, işleten ve kullananlar hakkında iki bin güne kadar adlî para cezası uygulanır. Bu cihazları, gerekli izinler alınmış olsa bile millî güvenliği ihlal amacıyla kullananlar eylemleri daha ağır cezayı gerektiren bir suç oluşturmadığı takdirde altı aydan bir yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılırlar. hükmü kapsamında işlem yapılması için gerekli müracaatlar Kurumumuz tarafından yapılmaktadır. 6.2 Ülkemizde Yayın Yardımcı Sistemler İçin Başvuru ve Değerlendirme Aşaması Yayın yardımcı sistemlerini ülkemiz içerisinde yayın yapan TV kuruluşlarının yanı sıra yurt dışından gelip ülkemizde yayın yapmak isteyen yayın şirketleri de kullanmaktadır. Geçici olarak düzenlenen fuar, sergi, konferans, konser, spor, araştırma, geliştirme, test ve benzeri faaliyetlerde kullanılacak telsiz cihaz ve sistem izinleri için faaliyet öncesinde yayın şirketlerinin Kısa Mesafe Erişimli Telsiz (KET) 20
Cihazları Hakkında Yönetmelik kapsamı dışında yer alan frekansların kullanımı için Kurumdan izin almaları gerekmektedir. Talep sahibi kuruluşun, geçici süreli telsiz cihaz ve sistemi kurma ve kullanma talebini belirten dilekçe ile birlikte sistemde kullanılacak telsiz cihaz ve sistemlerine ait BTK- 5 18 Geçici Süreli Telsiz Sistemi Başvuru Formu nu doldurarak Kuruma başvurması gerekmektedir 19. Başvuru; kullanım yeri, amaç, frekans, teknik özellikler ve kullanılacak cihazlar dikkate alınarak değerlendirilmektedir. Başvurunun uygun görülmesi durumunda faaliyet süresince frekans tahsisi yapılarak, en fazla altı ay süre ile geçici telsiz cihaz ve sistemi kurma ve kullanma izni verilmektedir. Kullanıma başlanılmadan önce söz konusu kullanıma ilişkin telsiz ücretlerinin 20 kullanıcı tarafından izin öncesi ödenmesi gerekmektedir. Gerekli görülmesi halinde telsiz cihazlarının türü ve kullanım yeri gibi teknik hususlara Kurum tarafından sınırlama getirilebilmektedir. 18 BTK-5 Geçici süreli telsiz sistemi başvuru formuna http://www.btk.gov.tr/tr-tr/sayfalar/telsizle- Ilgili-Basvuru-Formlari- web adresinden ulaşılabilmektedir. 19 Telsiz İşlemlerine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Madde 11. 20 Telsiz Ücret Tarifesi için bknz. http://www.btk.gov.tr/tr-tr/sayfalar/telsiz-ucret-tarifesi 21
SONUÇ Yayıncılık sektörü her geçen gün yeni teknolojiler ile birlikte daha da gelişmekte ve hazırlanan program ve yayınlar geniş kitlelere ulaştırılmak istenmektedir. Hazırlanan bu program ve yayınların geniş kitlelere ulaştırılması için spektrum büyük bir önem taşımaktadır. Kıt ve değerli bir kaynak olan spektrumun etkin ve verimli bir şekilde kullanılması adına söz konusu sistemler için tahsis edilecek olan frekansların dünya uygulamaları ve ülke mevzuatına uyumlu bir şekilde tahsis edilmiş olması ve kullanılması büyük önem arz etmektedir. Gelişen dünyada PMSE sistemlerinin kullanımı artmakta ve ihtiyaç duyulan spektrum miktarı da üssel (exponentially) bir şekilde artmaktadır. Özellikle olimpiyatlar, dünya futbol şampiyonaları, uluslararası yarışmalar PMSE uygulamalarının yoğunlukla kullanıldığı etkinlikler olup, ülkeler yüksek yoğunluktaki kullanımlar için etkinliğin büyüklüğüne göre birkaç yıl öncesine kadar planlamalarına başlamakta, web sayfalarında özel başvuru bölümleri oluşturmakta ve dış kuruluşlardan destek almaktadırlar. Söz konusu sistemlerde kullanılacak cihaz sayısının artması, kullanılacak spektrumun da artması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla CEPT ve diğer kuruluşlar PMSE uygulamaları için kullanılabilir spektrum bandları konusunda çalışmalarına devam etmektedir. Anılan çalışmaların Kurumumuzca takip edilmesi söz konusu sistemlerin kullanımında yaşanabilecek problemlerin önüne geçilmesi açısından faydalı olacağı değerlendirilmektedir. Avrupa Parlamentosu nun 243/2012/EU kararının 8(5) nci maddesinde; üye devletlerin iş birliği içerisinde PMSE uygulamaları için frekans bandları bulunmasının gerekliliği belirtilmiş, madde 6(6) da ise üye devletlerin 800 MHz (790-862 MHz) bandının mobile tahsis edilmesiyle birlikte PMSE kullanıcılarının etkilenmemesi yönünde teknik ve düzenleyici ölçüm ve yöntemlerin sınırlarının net bir şekilde belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Yine Avrupa Parlamentosu nun 2014/6011 sayılı kararında PMSE kablosuz ses uygulamaları için UHF bandında 96 MHz lik bir ihtiyacın olduğu belirtilmiştir. Bunun yanında, 700 MHz (694-790 MHz) bandının WRC-15 ten sonra mobil hizmetlere de tahsis edildiği ve ülkemizde bu bandın ileride 22
mobil sistemler için planlandığı göz önünde bulundurulduğunda, PMSE kullanıcılarının yakın gelecekte bu bandı kullanamayacağı değerlendirilmektedir. Her geçen yıl ülkemiz çeşitli uluslararası organizasyonlara artan bir hızla ev sahipliği yapmaya devam etmektedir. Söz konusu organizasyonlarda PMSE servislerinin zararlı elektromanyetik girişime maruz kalmadan çalışması için PMSE kullanıcılarının bu servislerin ülkemizdeki kullanımına ilişkin bilgi sahibi olması büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda söz konusu sistemlerin zararlı elektromanyetik girişime maruz kalmadan çalışabilmesi ve bu servislerden sağlanacak telsiz ruhsatname ve kullanım ücretlerinden mahrum kalmaması için kamuoyunu bilgilendirmenin önemli olduğu değerlendirilmektedir. 23
KAYNAKLAR ECC, 2014, ECC Report 204 - Spectrum use and requirements for PMSE, Şubat 2014 ECC, 2014, ECC Report 219 Characteristics of PMSE digital video links to be used in compatibility and sharing studies, Ekim 2014 OFCOM, 2006, UK Interface Requirement 2038, Programme making and special events (PMSE), Şubat 2006 ECC, 2003, ERC/REC 25-10, Frequency ranges for the use of temporary terrestrial audio and video SAP/SAB links (Incl. ENG/OB), Şubat 2003 ECC, 2012, ECC Report 172, Broadband wireless systems usage in 2300-2400 MHz, Mart 2012 ECC, 2012, ECC Decision (01)03, ECO Frequency information system (EFIS), Mayıs 2012 ATEŞ Osman, Yayın Hizmetlerinde Kullanılan Yardımcı Sistemlere Yönelik Düzenlemeler ve Çözüm Önerileri İle Teknik ve Ekonomik Yansımaları, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Uzmanlık Tezi, Ekim 2003 KAYBAL Fazlı, 700 MHz bandı için Türkiye önerileri, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Uzmanlık Tezi, 2014 24