TEKSTİL İŞKOLUNDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI Mustafa Cüneyt Gezen (MEng, CIH) İSG Avrasya, Tüyap, İstanbul 28-30 Nisan 2016
GENEL BAKIŞ Tekstil tarihi, insanlık tarihiyle birlikte başlar. İnsanların giyinme gereksinimi, yeme ve barınma gereksinimleri kadar önde gelmektedir.
GENEL BAKIŞ Tekstil işkolunda her geçen gün bir takım teknolojik yenilikler ve yöntemler görülmekte, daha yüksek üretim hızı ve kalitesine ulaşılmakta ve dolayısıyla rekabet hızla yayılmaktadır.
GENEL BAKIŞ Tekstil sanayii elyaf sentezi, iplik, dokuma, örme, terbiye ve konfeksiyon gibi çok değişik operasyonları içermektedir. İşte bu yönden tekstille ilgili sayısız iş sağlığı ve güvenliği konuları yer almaktadır.
GENEL BAKIŞ Bunların en önemlileri arasında terbiye işletmelerinde boyarmaddelerden ve kimyasallardan etkilenim ile iplikdokuma-örme işletmelerinde pamuk ve öteki organik tozlardan etkilenim, gürültü, psikolojik etkenler ve kasiskelet hastalık-ları sayılabilir.
GENEL BAKIŞ Elyaf Tekstil üretim zinciri Çırçır Harmanhallaç Dokuma - örme İplik büküm Tarak Terbiye Hazır giyim, konfeksiyon
Terbiye işlemleri (fizikokimyasal süreç): 1- Ön işlemler 2- Boyama ve basma işlemleri 3- Bitim işlemleri
Terbiye işlemleri: 1- Kuru işlemler 2- Yaş işlemler
Kuru işlemler: Ör. yakma-alazlama, şardonlama, fırçalama, makaslama, kurutma, dekatirleme vb
Kuru işlemlerde riskler (elektromekanik): Makine ve iş ekipmanlarından gelen riskler sonucu batma, kesilme, el kol yaralanması, ezilme, parmak ya da diğer uzuv kayıpları, ergonomik rahatsızlıklar,./..
Kuru işlemlerde riskler (elektromekanik): kas-iskelet sistemi bozuklukları, işitme ve solunum sistemleri rahatsızlıkları, dolaşım bozuklukları (bacaklarda varis gibi), psikolojik şiddet, üretim baskısı, yıldırma vb görülür.
Yaş işlemler: Haşıl sökme, ağartma, merserize, optik beyaz-latma, boyama, basma, yıkama, yumuşatma, apreleme, iğneli gergef, sanforlama, bobin aktarma sarma
Yaş işlemlerde riskler (elektromekanik ve kimyasal: Batma, kesilme, el kol yaralanması, ezilme, parmak ya da diğer uzuv kayıpları, ergonomik rahatsızlıklar, kas-iskelet sistemi bozuklukları, işitme ve solunum sistemleri rahatsızlıkları,./..
Yaş işlemlerde riskler (elektromekanik ve kimyasal): dolaşım bozuklukları (bacaklarda varis gibi), psikolojik şiddet, üretim baskısı, yıldırma, kimyasal etkilenme sonucu yaşanılan yanmalar, cilt hastalıkları, kanserler ve mutajen etkiler
Yaş işlemlerde kullanılan kimyasallar: -Pigmentler ve boyarmaddeler -Ana kimyasallar -Tekstil yardımcı maddeleri(auxilliaries)
Boyarmaddeler (kromofor kümelerine göre): - Nitro ve nitrozo bm, - Azo bm, - Triaril metan bm, - Antrakinon bm, - İndigo bm, - Stilben bm
Boyarmaddeler (uygulama alanına göre): - Direk bm, - Vat bm, - Mordan bm, - Azoik bm, - Dispers bm,./..
Boyarmaddeler (uygulama alanına göre): - Katiyonik bm, - Bazik bm, - Reaktif bm, - Kükürt bm, - Asit bm, - Metal kompleks bm, - Optik floresans bm,
Ana kimyasallar: -İnorganik ve organik asitler -Alkaliler -Hidrojen peroksit -Tuzlar -Sodyum hipoklorit -Sodyum metabisülfüt -Hidros (sodyum ditiyonit ya da hidrosülfit) -Sodyum sülfhidrat -Metal kompleks tuzları
Tekstil yardımcı maddeleri (auxilliaries): -Islatıcılar -İyon bağlayıcılar -Dispergir ve egalizörler -Köpük kesiciler -Keriyerler -Yıkama maddeleri -Yumuşatıcılar -Apre (bitim) maddeleri -Dolgu maddeleri
Tekstil yardımcı maddeleri (auxilliaries): -Formaldehit -Metiletil keton (MEK) -Metilen klorit -Organohalojenürler -Biyosidler -Potasyum permanganat -Nanomaddeler (TiO₂, Ag vb)
Yaş terbiye işlemlerinde kullanılan pigment ve boyarmaddelerden soluma ve ciltten emilim yoluyla etkilenim sonucunda dermatolojik rahatsızlıklar (alerjik tepkiler, kaşıntı, kontakt dermatit), solunum sistemi hastalıkları ve
bu tehlikeler arasında en önemlilerinden olan azo boyarmaddelerden uzun süreli ve yinelenen etkilenimler sonucunda genç yaşlarda görülen mesane tümörleri yer almaktadır.
Bu sırada çalışanların sigara kullanmaları da, bu tümörler üzerinde sinerjistik etki göstererek, erken yaşta görülme, büyüme ve yayılma hızının artması sonuçlarını doğurur.
Ksenobiyotikler insan vücuduna üç yoldan gir-mektedir: soluma, yutma, ciltten ve gözden emilim yolu ile. Gazlar, buharlar, dumanlar ve tozlar genelde solumayla; sıvılar ve katılar ise genelde yutma yoluyla vücuda girer (Mannan, 2005).
TERBİYEDE İŞ KAZALARI İnsanı ve çevreyi etkileyen büyük kazalar düşünüldüğünde, bunların gazları, buharları, dumanları ve tozlarının toksisite etkisinden kaynaklandığı görülür. Toksik bir sızıntının insanı etkilemesi, toksik sıvının boşalması ve buharlaşarak ortama yayılması sonucunda oluşur.
TERBİYEDE İŞ KAZALARI Tekstil sanayiinde iş kazalarının ana nedenleri üzerindeki istatistik şöyle özetlenebilir (M.Steiner, 2010): Güvensiz ve hatalı davranışlar Teknik nedenler Belirsiz nedenler
TERBİYEDE OLASI RİSKLER Yanıcı sıvılar! Havuz yangını, ani parlama sonucunda yangın Yanıcı gazlar, basınç! BLEVE yangınları, alev altında sıvılaştırılmış topu, jet yangını, buhar bulutu patlaması (UVCE), parlama, havuz yangını Yanıcı gazlar, basınç! Alev topu, parlama, jet altında olan yangını./..
TERBİYEDE OLASI RİSKLER Toksik sıvılar,! Toksik gaz bulutu soğutularak sıvılaştırılmışlar dahil Toksik gazlar,! Toksik gaz bulutu basınç altında sıvılaştırılmış./..
RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ 1- Tehlikelerin ve bunlara ilişkin risklerin belirlenmesi, 2- Risklerin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi, 3- Önleyici faaliyetlerin kararlaştırılması, 4- Uygulama, 5- İzleme ve gözden geçirme.
ÖNERİLEN ÖNLEMLER 1- Bu tür kimyasallardan kaynaklanan risklerden kaçınılması 2- Kaçınılamayan risklerin değerlendirilmesi 3- Risklerin kaynağında yok edilmesi 4- Tehlikeli maddenin yerine daha az tehlikeli madde ile çalışılması (ikâme) 5- Çalışma alanının ve çalışanların sayısının sınırlandırılması./..
ÖNERİLEN ÖNLEMLER 6- Mühendislik önlemlerinin ve teknik gelişmelerin uygulanması 7- Toplu koruma önlemlerinin geliştirilmesi 8- Bireysel koruyucu önlemlerin yerine toplu koruma önlemlerinin seçilmesi ve 9- KKD kullanılması ve işçilerin bu konuda eğitilmesi
mustafacuneyt.gezen@uskudar.edu.tr