REMEE PROJESİ KAPSAMINDA ARŞİV OLUŞTURMA ÇALIŞMALARIM MEHMET BİLDİRİCİ (BU KONUŞMA EŞ ZAMANLI OLARAK FRANSIZCA YA ÇEVRİLMİŞTİR) Bayanlar Baylar, (Ladies and Gentlemens) Öncelikle bana bu konuşmayı yapma fırsatı verdiği için bu toplantıyı organize eden REMEE Proje Müdürü Matthieu Guary ve tüm diğer yetkililere şükranlarımı sunuyorum. Sizlere Fransızca olarak sunum yapmak isterdim. Ancak yaşadığım coğrafya ve yoğun işlerim buna el vermedi. GİRİŞ Biz projenin Türkiye ayağı olarak, Koordinatör Bahar Suseven ile birlikte çok kapsamlı ve kalıcı arşiv oluşturduğumuz düşüncesindeyim. Bunun için Bahar Hanım la iki yılı aşkın yoğun bir çalışma içinde olduk. Bunun gerisinde ben Mehmet Bildirici nin yirmi yıldan bu yana çalışma ve çabaları yer almaktadır. Bunun için önceki çalışmalarımı, fotoğraflı kısa hayat hikâyemi ortaya koyacağım. GENÇLİK ÖĞRENİM HAYATIM 1939 yılında Konya da doğdum. 1957 yılında Konya Lisesi nden, 1962 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) İnşaat Fakültesi nden mezun oldum. İnşaat Yüksek Mühendisi olarak 1965-1995 yıllarında Konya da çalıştım. 1971-1982 yılları arasında Konya Devlet Mühendislik Mimarlık Akademisi nde (Konya Selçuk Üniversitesi Mühendislik Fakültesi) öğretim Görevlisi olarak, Yapı Malzemesi ve Yapı Statiği derslerini yürüttüm. 1982 yılında Selçuk Üniversitesi yayını Yapı Malzemesi Ders Notları isimli bir yayınım bulunmaktadır. 1984-1995 yılları arasında Konya Devlet Su İşleri (DSİ) IV Bölge Müdürlüğü nde çalıştım. Konya İçmesuyu Projesi projesinde kontrolluk görevini yüklendim. 1
Mehmet Bildirici annesi Nesibe nin kucağında (1941) Yanda babası Mustafa Nazım ile birlikte (1944) Konya Lisesi nde öğrenci (1956) Konya da Atatürk Anıtı önünde Yanda İstanbul Teknik Üniversitesi öğrencisi (1960) 2
Düzay Özdemir ile evliliği (Konya 07.10.1963) Konya 3. Hava Üssü nde yedek subaylık dönemi 3
Bildirici ailesi Üstte Sibel & Özlem & Öztuğ (Konya 1982) TARİHİ SU YAPILARI & SU KÜLTÜRÜNE YÖNELMEM (1991) Mühendis olmakla birlikte, çok küçük yaşlardan bu yana tarihi konulara (Savaşlara değil, Su uygarlığı ve bilimler tarihine) çok meraklı idim, devamlı okurdum. Bundan tam 20 yıl önce önüme böyle bir fırsat çıktı. DSİ IV. Bölge Müdürlüğü nce Konya ve yakın çevresindeki tarihi su yapılarının derlenmesi ve değerlendirilmesi görevi verildi. İki yıl içinde hızla DSİ imkân ve araçları ile araştırmalarımı sürdürdüm, bunları yayınlanacak şekle dönüştürdüm. DEVLET SU İŞLERİ (DSİ) GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KİTABIMI YAYINLADI (40.YIL ANISINA) 1994 yılında DSİ nin 40. Kuruluş Törenleri dolayısıyla çalışmalarım Konya Tarihi Su Yapıları olarak 1.000 adet yayınlandı, kitaplık ve üniversitelere dağıtıldı. Kitap Ankara da DSİ Genel Müdürlüğü panosunda bir yıl gösterimde kaldı. 1994 yılında yayınlanan kitabım 15 yıl daha üzerinde çalışılmış ve ikinci baskısı 2009 yılında CD olarak yapılmış ve resmi kurumlara dağıtılmıştır. Türkçe olan kitaba ulaşım mümkündür. Bu çalışmalarda ana tasarımımı ELİPS olarak ortaya koydum. Bir odağında antik kentler, bir odağında tarihi su yapıları. Bu ikili hep var. Bazen kent ortada, tarihi su tesisleri bilinmiyor, bazen de tarihi su tesisleri biliniyor, kent kaybolmuş. DSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NCE TÜRKİYE GENEL KOORDİNATÖRÜ OLUŞUM 1993 yılında çalışmalarım dikkat çekmiş ve o zamanki DSİ Genel Müdürü Raif Özenci tarafından tüm Türkiye de tarihi su yapılarının değerlendirilmesi konusunda Genel Koordinatör olarak atanmış bulunuyorum. Bu bağlamda DSİ Genel Müdürlüğü imkânları ve araçları ile Ankara, İstanbul, Çorum, Sinop, Samsun, Ordu, Trabzon, Artvin, Isparta, Burdur, Aydın, Muğla illerini kapsayan gezi ve araştırmalarım devam etmiştir. Ancak Genel Müdür ün görevden ayrılması sonucu diğer illere gezi yapılamamıştır. Bundan sonra kendi imkânlarımla Kütahya, Van, İzmir, Adana, Antakya, Antalya illerinde gezi ve araştırmalarım devam etmiştir. 4
DSİ 50 YIL ANISINA İKİNCİ YAYINIM DSİ de edindiğim bu bilgi birikimimi ile yaptığım çalışmalar, DSİ nin 50. Kuruluş Yılı kuruluşu için Teknik ve Kültürel Değerleri ile Tarihi Sulamalar, Su Depolama ve Taşkın Koruma Tesisleri olarak 2004 yılında yayınlandı. Bu çalışmalarda 5 yıl daha üzerinde çalışarak 2009 yılında CD olarak ikinci defa bastırıldı. Burada benimsediğim prensipte şu oldu. Kültürel değerlerlerle, teknik değerleri bir araya getirdim. Böylece mühendisler dışındaki aydınların önüne teknik değerler (örnek kanalın kesiti, uzunluğu gibi) konacak, teknik adamların önüne de kültürel değerler (yaptıranlar hakkında bilgiler, mitoloji bilgileri, halk inanışları gibi..) 5
EMEKLİ DSİ Lİ OLARAK ETKİNLİKLERE KATILMAM DSİ in çeşitli toplantı ve seminerlerine katıldım. 1993 yılında İstanbul Çamlıca da Konya İçmesuyu Tarihi 1994 yılında DSİ nin 40. Kuruluş yıldönümünde Selçuklu Dönemi Konya Sulaması 1995 yılında İstanbul Çamlıca da Antik Çağda Su İletiminde kullanılan Borular 1996 yılında DSİ Teknik Dergisinde Eski Su Temin Sistemlerine Su Ölçümü 1998 yılında Muğla Fethiye de Tarihi Su Yapılarında Suyun ölçülmesi ve yükseltilmesi 2007 yılında İzmir de Hitit ve Urartu Dönemleri Su Yapıları gibi bildirileri sundum. 2009 yılında İstanbul DSİ Dragos Tesislerinde yapılan IV. Ulusal Hidroloji Konferansında özel konuşmacı olarak davet edildim. Bir saat süre ile Genel Tarihi Su Yapıları konusunda konuşmam sağlanmıştır. İstanbul Su ve Kanalizasyon Genel Müdürü Veysel Eroğlu plaket sunuyor (İstanbul 2000) (Halen T.C Çevre ve Orman Bakanı) 6
DSİ XIV Bölge Müdürü Cüneyt Gerek (Ortada) ile (İstanbul Dragos 2009) 2007 yılında İzmir de DSİ Gümüldür Tesisleri nde yapılan Tarihi Su Yapıları Seminerinde Oturum Başkanı 7
Gerek çalışırken gerekse emekli olduktan sonra DSİ yöneticilerinden çok geniş destek ve yardım görmüş bulunuyorum. Bunların içinde zamanın DSİ IV. Bölge Müdürü Feyyaz Akalın a DSİ IV: Bölge Müdür Yardımcısı Ali Haydar Şahin e DSİ Genel Müdürlüğü Dış İlişkiler Dairesi Başkanı İsmet Bozkurt a ÖZELLİKLE DSİ GENEL MÜDÜRÜ RAİF ÖZENCİ ye DSİ Genel Müdürü Özden Bilen e DSİ Genel Müdür Yardımcısı ve Enerji Bakanlığı Müsteşarı Mehmet İNDAP a DSİ emeklisi olarak pek çok toplantıya katılmamı sağlayan DSİ İSTANBUL XIV. Bölge Müdürü CÜNEYT GEREK e teşekkürü bir borç bilirim. ICID TOPLANTILARI Bu arada Almanya da Prof. Dr. Henning FAHLBUSCH ile tanışmış, çalışmalarımda çok büyük katkıları ve desteği olmuştur. Onun desteği ile CONGRESS of ICID (International Commission on Irrigation and Drainage ) History Semimary toplantılarına katılamamış, ancak Prof. Fahlbusch kanalı ile gönderdiğim bildiriler burada yayınlanmıştır. 1996 yılında Cairo da yapılan toplantıda Historical Irrigation in the Plane of Eregli of Konya Irrigation Historique dans la Plane D Eregli au Konya 1999 yılında Granada (İspanya) de yapılan toplantıda Historical Irrigation in the Plain of Bayburt Irrigation Historique dans la Plaine de Bayburt Gene 1999 yılında aynı yerde yapılan toplantıda Historical Irrigation Systems in the Region of Konya through Ages Le Systeme de Irrigation Historique depuis le Debut dans la Region de Konya 2002 yılında Montreal (Canada) yapılan toplantıda The Water Supply System of Ancient Galata in İstanbul Sisteme de Reseau dans L Ancien Galata de İstanbul CURA AQUARUM TOPLANTILARI Bu arada gene Prof Fahlbusch un desteği ile CURA AQUARUM toplantılarına katılmış bulunuyorum. 2001 yılında İsrail de Historical Dams of Anatolia 2004 yılında Efes (Ephesos) Türkiye de The Cistern and Aqueduct of Ceramos in Ancient Karia 2007 yılında Ürdün Petra da Kilyos Water Supply System with Suterazis Bunlardan İsrail ve Ürdün de yapılan toplantılara Türkiye den katılan tek kişi benim. Burada Su Kültürü ve Tarihi ne sevdalı pek çok akademisyen ve araştırmacı ile tanışmış ve onlardan bilgi alıverişinde bulundum. 8
Prof Dr. Henning Fahlbusch ile birlikte (İstanbul Nisan 2010) Fahlbusch & Bildirici aileleri (İstanbul Nisan 2010) 9
Martin Schwarz & Mehmet Bildirici & Henning Fahlbusch (Freiburg Almanya 2006) Fransız Su Kültürü Araştırmacısı Jean Burdy (Mehmet Bildirici & Paulette Burdy & Jean Burdy İsrail 2001) 10
Dennis Murphy (USA) & Mehmet Bildirici & Paul Kessener (Holland) Efes 2004 Yanda Roman Malinovsky (İsveç) ile İsrail 2001 Prof Dr. Ünal Öziş & Prof Dr Orhan Baykan & Mehmet Bildirici (Efes 2004) Ünal Öziş Tarihi Su Yolları konusunu, Prof Dr Kazım Çeçen ile birlikte başlatan sevdiren kişidir. Her konuda kendisinin bilgi ve görüşüne müracaat etmişimdir. 11
Eddie Owens (England) & Mehmet Bildirici & Linda Owens Petra, Ürdün, 2007 Fransız Prof Dr. Jean Louis Violet ile birlikte, Petra, Ürdün 2007 (Bu konuda çok çeşitli yayınları vardır. 12
Mehmet Bildirici & Sagalassos ta kazı yapan Femke Martens & Inge Uytterhoeven (Belçika Leueven Üniversitesi, Petra 2007) Ürdün Hükümeti nin özel davetinde Mehmet Bildirici ve Maria & Martin Schwarz (Amman 2007) 13
Yehuda Peleg (İsrail) ile birlikte Petra Ürdün 2007 Yehuda Peleg, Tsuk ile birlikte Cura Aquarum toplantısını düzenlemişti. Tsvika Tsug (İsrail) ile birlikte Tsuk 2001 yılındaki Cura Aquarum toplantısını düzenlemişti. 14
Gilbert Wiplinger (Avusturya) ile birlikte 2004 yılında Efes (Türkiye) Cura Aquarum toplantısını düzenlemişti. Prof Dr Uwe Dreves ile birlikte (Petra Ürdün 2007) 15
Prof Dr Joachim Lenz & Mehmet Bildirici & Maria Lenz (Petra Ürdün 2007) Uluslar arası II İstanbul Su Forumu nda Gafor Tolmbok (Çin) & Orhan Baykan & Mehmet Bildirici 16
DÜNYA SU FORUMU Tüm bu çalışmalar beni 2009 Mart ayında gerçekleşen ve yaklaşık 35.000 kişinin katıldığı, 5.nci Uluslar arası Su Formuna (WWF5) World Water Forum 5 taşımış burada sadece Anadolu ya özel Hitit ve Urartular dönemi su yapıları konularını sunmamı sağlamıştır. Çok geniş şekilde kutlanan 5. Dünya Su Forumu dolayısıyla A Tale of Water isimli İngilizce çok önemli bir kitap yayınlanmış, dönem dönem su yapıları için Türkiye nin en önde gelen uzmanları ile röportaj yapılmıştır. Burada Anadolu da Helenizm Dönemi Su K ültürü ve Su Yapıları konusunda benim görüşlerim alınmıştır. 5. Dünya Su Forumu Toplantısında konuşma yaparken 17
5. Dünya Su Forumu toplantısına katılan panelistlerle Soldan: Prof. Dr. Necati Ağıralioğlu, Prof Dr. İbrahim Gürer, Prof Dr. Ünal Öziş, Prof Dr. Doğan Altınbilek, MEHMET BİLDİRİCİ, Prof Dr. Orhan Baykan AFYON II. ULUSAL TAŞKIN KORUMA TOPLANTISI Bu bağlamda katıldığım çok önemli bir toplantıda T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nın düzenlediği ve davetli olarak katıldığım II. Taşkın Koruma Konferansı dır. Afyon da yapılan ve 4 gün süren toplantıda Tarihi Taşkın Koruma Tesisleri isimli bildiri sundum. Bakanlık mensupları, DSİ personeli, çeşitli partilere mensup Belediye Başkanlarının katıldığı görkemli bir toplantıydı. TARİHİ SU AĞIRLIKLI BAŞKA TOPLANTILAR Bu arada daha pek çok su tarihi ile ilgili toplantılara katılmış ve yazılmış makaleleri vardır. 1997 yılında İzmir İnşaat Mühendisleri Odası Teknik Kongresi nde Konya ve Çevresinde Çağlar Boyu Tarihi Su Yapıları 2000 yılında İSKİ Genel Müdürlüğü nün düzenlediği Osmanlı Su Medeniyeti S Sempozyumu nda İstanbul Beyoğlu Yakası Çeşme ve Su Kaynakları 2000 yılında yapılan Galata Şenlikleri kapsamında İstanbul Galata da Eski Su Yolları 2002 yılında İstanbul İnşaat Mühendisleri Bülteni nde İstanbul Galata da Eski Suyolları 2009 yılında Konya da Su Medeniyeti Sempozyumu nda Meram Sulaması 18
REMEE PROJESİ ÖNCESİ Muğla Gökova Akyaka da 1985 yılından itibaren yazlık evim bulunmaktadır. 1994 yılından beri Gökova Akyaka yı Sevenler Derneği üyesiyim. Dernek Başkanı Heike Thol Schmitz (Bahar Suseven) ile yakın kültürel ilişkiler içinde oldum. Akyaka nın tarihi ve doğal güzelliklerini sergiledim. 2004 yılında İdima dan Gökova Akyaka ya 2006 yılında gene İdima dan Gökova Akyaka ya 2008 yılında Iconium dan (Konya) bugüne gelenler 2010 yılında REMEE Çocuklara yönelik sergi (Burada Bahar Suveren e destek verdim) 2011 yılında REMEE projesi kapsamında 8000 yıldan bu yana Türkiye de Su Uygarlığı (Mehmet Bildirici & Bahar Suseven & Thomas Schmitz birlikte) Eski İçişleri Bakanı, Vali, Teoman Ünüsan & Akyaka da bir efsane adam, Şair, yazar Mimar Nail Çakırhan (2004 yılı İdima dan Akyaka ya sergisinde) REMEE PROJESİ ARŞİV ÇALIŞMASI 2008 yılında Proje Koordinatörü Bahar Suseven ile bir danışmanlık anlaşması yaptık. Bana düşen görev proje için bir arşiv oluşturmaktı. Hızla birlikte çalışmaya koyulduk. Yukarıda açıkladığım etkinlikler ve araştırmalar ile elimde 20 yıllık (1991 den beri) bir bilgi birikimi vardı. İdealim bunları okunur ve yararlanır hale getirmekti. Bu bağlamda Proje görevlisi ve bilgisayar sihirbazı THOMAS SCHMITZ bana aşağıdaki Web sitesini kurdu. www.mehmetbildirici.com Bir kısmı benim başka konularda çalışmaları kapsayan site bu yıl itibariyle 9.000 s ayfaya yaklaşmıştır. Daha çoğaltma ve zenginleştirme çabalarım devam etmektedir. Web sitem çok dillidir. Kısa açıklamalarım şöyledir. 19
TÜRKÇE BÖLÜMÜ 1.1. Konya Tarihi su yapıları, DSİ yayını 510 sayfa (yazarı Mehmet Bildirici) 1.2. Teknik ve Kültürel Değerleri ile tarihi Sulamalar, Su Depolama ve Taşkın Koruma Tesisleri, 188 sayfa (yazarı Mehmet Bildirici) 1.3. Mehmet Bildirici tarihi su yapıları ile ilgili bildirileri (Türkçe & İngilizce), 410 sayfa 1.4. Mehmet Bildirici tarihi su yapıları ile ilgili bildirileri (Türkçe & İngilizce), 112 sayfa Arada Mehmet Bildirici nin Gökova-Akyaka, Konya Lisesi, İTÜ Anıları, Soyağacı çalışmaları yer almaktadır. 20. Bölümde ise Mehmet Bildirici tarafından derlenmiş su kültür mirası dosyaları yanında; Nezihi Fırat ın Ankara nın İlk Çağda Su Tesisatı, Eski Adalet Bakanı Sedat Çumralı nın Su Hakları eserleri çok ilgi çekicidir. İNGİLİZCE BÖLÜMÜ A Tale of Water isimli kitap içindeki Mehmet Bildirici ile yapılmış Anadolu Helenizm Dönemi Su Kültür Mirası ve Yapıları ile ilgili söyleşi bulunmaktadır. Bu bölümde konunun en önde gelen uzmanlarından Almanya da Gunter Garbrecht in, Henning Fahlbusch ın yazıları yanında Stenton & Coulton un Oionanda Aqueduct (20.2.107) Paul Kessener in The Aqueduct at Aspendos çok öne gelen değerli yazılardır. ALMANCA 20.Bölümde geçen yüzyıl Anadolu kentleri su yapılarını inceleyen G. Weber in İstanbul daki Su sarnıçlarını inceleyen Phlipp Forcheimer in Gunter Garbrecht in Henning Fahlbusch un Patara Basınçlı Su sisteminde Bulunan yazıtın incelendiği Sencer Şahin in yazıları bunlardan bazılarıdır. FRANSIZCA Bu bölümde ise çok kısa ama çok çok önemli metinler yer almaktadır. Yirminci Yüzyıl başlarında gerçekleştirilmiş olan KONYA OVASI SULAMASI Projesi dönemin çok önemli projelerinden biridir. Etüdü, projesi ve yapımı 1903-1913 yılları arasında gerçekleşmiştir. Proje konusunda Konya Tarihi Su Yapıları isimli eserimde geniş açıklamalar bulunmaktadır. Yapımı Uluslar arası bir Alman şirketince gerçekleştirilen projenin dili Fransızca, ödeme birimi Fransız Frangı dır. TÜRKİYEDE 8000 YILDAN BU YANA SU UYGARLIĞI SERGİSİ Sergi 20 Mayıs günü 2011 Cuma günü açıldı. Konu oldukça akademik ve ağır olmasına karşı umulanın üstünde kişi tarafından izlendi. İlk gün ziyaret eden yaklaşık 90 kişiden 60 ı orada evi olan İngiliz ve Alman asıllı kişilerdi Bura da Anadolu nun 8000 yıllık su geçmişi gözler önüne serildi. Sergi Mehmet Bildirici, Bahar Suseven ve Thomas Schmitz tarafından gerçekleştirilmiştir. 20
Sergi nin açılışı Sergi açılışına katılanlar 21
Sergi panolarından görüntüler Sergi panolarından görünüşler 22
Beni sabırla dinlediğiniz için teşekkürler. MERSİ 23
16 17 HAZİRAN 2011 GÜNÜ MARSİLYA DA GERÇEKLEŞEN TOPLANTIDAN GÖRÜNTÜLER Mehmet Bildirici kürsüde Koordinatör Bahar Suseven kürsüde 24
REMEE Proje Müdürü Matthieu Guary Tarihi Marsiya Limanı, tepede Meryem Ana Kilisesi 25
Akyaka Heyeti yemekte Sol önden arkaya: Mehmet Datça, Bahar Suseven Sağ önden arkaya : Mehmet Bildirici, Naci Kaya, Ahmet Çalca (Belediye Başkanı) Mehmet Bildirici Güney Amerikalı müzikçilerle 26