YAYıNNO : 2007-5. İSTANBUL TICARET ODASı
İSTANBUL TİcARET ODASı... TURKIYE'DE KALIPÇILIK......... SEKTORUNUN BUGUNU VE YARıNı SEMİNER 05.10.2007 YAYıN NO: 2007-5 İstanbul, 2007
Copyright İTO Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarın ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın adı ve İTO belirtilrnek suretiyle kullanılabilir. ISBN 978-9944-60-130-6 İTO ÇAGRI MERKEZİ Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınları için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel: (212) 455 63 29 Faks : (212) 5120641 E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet: www.ito.org.tr Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. Y AYıNA HAZıRLıK, BASKı, CİLT.."...,.. -EUROMAJO """ ENTEGRE MATBAACILIK ANONİM şirketi Sanayi Caddesi No: 17 34510 Çobançeşme-Yenibosna / İSTANBUL Tel: (212) 451 7070 (pbx) Faks: (212) 451 7055 www.euromat.com.tr
i.-.. ONSOZ Başta otomotiv, beyaz eşyra ve elektronik olmak üzere, üretime dönük tüm sektörler için hayati önevı taşıyan "kalıpçılık" sektörü, dünyanın bütün ülkelerinde olduğu gibi Tijrk sanayiinde de ayrıcalıklı konumunu muhafaza etmektedir. İstihdama katkısı ve katma değer yaratılmasındaki etkin rolü bilinen bu sektör, teknolojik gelişmelere de son derece açık olup, sürekli izlenmeye ve uygulama alanındaki yenilikler yönünden güncellenmeye ihtiyaç duymaktadır. Odamız yıllardan beri sektörün bu özelliklerinin bilincinde olmuş ve çeşitli etkinliklerle kalıpçılık konusuna dönük ilgisini canlı tutmuştur. Bu çerçevede, yurtiçinde ve yurtdışında çeşitli araştırmalar, toplantı ve seminerler yapmış ve bu dalda ki öncü çalışmalarıyla üyelerine bilgi akışını sağlamaya gayret etmiştir. Bu çalışmalardan biri de, kamu ve özel sektör temsilcilerinin katılımı ile gerçekleştirilen "Türkiye'de Kalıpçılık Sektörünün Bugünü ve Yarını" semineridir. Seminerimizin gördüğü ilgi ve talep üzerine yapılan konuşmaların yazılı hale getirilmesinin özellikle toplantımıza katılamayan KOBİ'lerimize faydalı olacağı düşünülerek, elinizde bulunan yayınımız hazırlanmıştır. Konunun uzmanlarının verdiği bilgilerin KOBİ'lerimiz ve diğer ilgililerin vizyonunu geliştirmesi dileğiyle, seminer ile ilgili çalışmalara katkıda bulunan tüm konuşmacılara, tüm katılımcılara ve başta Recep Dayıoğlu olmak üzere seminer organizasyonunun gerçekleştirilmesinde görevalan KOBİ Araştırma ve Geliştirme Şubesi çalışanlarına teşekkür ederim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter
içindekiler Açış Konuşması Tahsin Öztiryaki 7 İstanbul Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı i. OTURUM Oturum Başkanı Harun Masatoğlu 10 Uluslararası Kalıp Üreticileri Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Yıldız Teknik Üniversitesi'nde Kalıpçılık Programları Prof.Dr. Mehmet Emin Yurci 15 Yıldız Teknik Üniversitesi Makine Malzemesi İmalat Teknolojisi Ana Bilim Dalı Başkanı Otomobil Endüstrisinin Saç Kalıp İhtiyacına Bir Bakış İsmail Mehmet Yeyinmen 26 FORM 2000 Kalıp Yönetim Kurulu Başkanı Otomotiv Sanayinde Kalıpçılık Mustafa Bintaş 32 Mubitek Genel Müdürü SORU CEVAP 37
I1.0TURUM Oturum Başkanı Harun Masato ğı u 52 Uluslararası Kalıp Üreticileri Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Kalıpçılığın Makine Sektörüne Katkılan Hasan B üyükdede 54 İstanbul Ticaret Odası Meclis Başkan Yardımcısı Gazi Üniversitesi'nde Kalıpçılık Eğitimi Prof.Dr. Ahmet Özdemir 57 Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Kalıpçılık ve İlgili Konularda Dünyadaki Araştırma Kurumlan ve Üniversite Sanayi İşbirliği Örnekleri Doç.Dr. Haydar LivatyalL 70 İstanbul Teknik Üniveristesi Makina Fakültesi Öğretim Üyesi Küreselleşme Sürecinde Türk Otomotiv Sektöründe Kullanılan Plastik Kalıplan Refik Diri 81 Karel Kalıp Genel Müdürü SORU CEV AP.88
Açış KONUşMASı T AHSİN ÖZTİRYAKİ İSTANBUL TİcARET ODASı YÖNETİM KURULU BAŞKAN YARDIMCISI Değerli katılımcılar, değerli hocalarımız, İstanbul Ticaret Odasına geldiğiniz ve toplantımızı onurlandırdığınız için hepinize teşekkür ediyorum. HayatImızda önemli olan, değeri bizler ve sanayiciler tarafından bilinen ama, halkımız tarafından çok da fazla algılanınamış olan kalıpçılık mesleğini, enine boyuna tartışacağımız bir toplantı başlayacak. Kalıp dediğimiz zaman, bugün üzerimize giydiğimiz elbise de kalıpla üretiliyor, ayakkabıda kalıpla üretiliyor, beyaz eşya da kalıpla üretiliyor, otomobil de kalıpla üretiliyor. Dolayısıyla biz farkına varmadan, kalıpla her gün iç içeyiz. sektörü bence sanayimizin en ana sektörlerinden bir tanesi. Eğer kalıpçılık sektörü bu işi iyi başaramazsa, sanayimizin gelişmesi tamamen yabancı kaynaklara bağlı olarak gelişeceği muhakkaktır. Kalıpçılık hammadde kadar önemli. Hammaddeyi de bulabiliriz, satın alabiliriz dünyanın her yerinden ama, iyi kalıpçılarımız yoksa, iyi kalıp sanayimiz yoksa, tamamen dışa bağımlı olduğumuzda bu işi çözemeyiz şeklinde düşünüyorum. Evveliyatta ben soğuma kalıbıyla ve kesme kalıbıyla alakalıyım, soğuma kalıbını yapmak için bir sarı malzemeye ihtiyaç vardı. Bugünkü adıyla amko. Münih'in hafifkuzeybatısında, ufak bir kasabada, ufak bir firmada yapılırdi. Ben ayda iki kere filan oraya gidip, amko sipariş verir, onları bekler, çeşitli yollarla ithalatın da zor olduğu günlerde onları getirmeye çalışırdık. Bu söylediğim 80 li, 70 ve 80 li yıllar arasında, yine hepinizin bildiği gibi, 70 li, 80 li yıllarda Türkiye Avrupa'dan getirmiş olduğu ikinci el makinelerle sanayileşti, işçi permileriyle, bütün fabrikaların, eskilerini, hurdalarını toplayarak buraya geldi ve sanayileşti. Ama bugün kalıp sektörüne baktığımızda, Türkiye'nin beyaz eşyadaki gücü, otomotivdeki gücü, bence tamamen kalıpçılık sektörünün Türkiye'de gelişmesine paraleldir. Yani makine kadar önemli olan bir yatırım, kalıp yatırımı, kolay bir yatırım değil. Makineyi alırsınız, herhangi bir kalıpla çalıştırabilirsiniz. Ama kalıbı yapıp, başarılı olamazsanız, o kalıp atılacak bir malzeme olarak gözükür. Dolayısıyla kalıpçılığı doğru yapmak lazım. Türkiye'nin şu anda iddia ettiği, tasarlanınış ürünlerle, marka olmak yolunda çalışması gerektiği inancı hepimizde var herhalde. Eğer biz doğru ürünler yapamazsak, satılabilir doğru ürünler, iyi tasarlanmış ürünler yapamazsak, bunları satamayız ve katma
değeri oluşturamayız. Kalıpçılık sektörü bence iyi tasarlanmış, satılabilir ürünlerin yapılması halinde, Türkiye'ye çok büyük katma değerler katacak diye düşünüyorum. Bu anlamda kalıpçılığın öneminin iyi algılaması lazım Türkiye'nin. Bu konuyla ilgili hocalanm burada, bütün problemleri veya olabilecekleri tartışacaklar, biz de onlara şahit olacağız inşallah. İstanbul Ticaret Odası olarak bu konuda neler yaptığımızı söylemek gerekirse, İstanbul Ticaret Odası olarak bizler sizleri, birtakım yabancı yatırımcılarla, bir borsa çalışmamız var, yan sanayi borsası diye, karşılıklı eşleştirmeye çalışarak sizleri bu konuda en azından satabilir, üretilebilir, yani pazar yaratarak üretmeyi artırarak destek vermeye çalışıyoruz. Çünkü geçmişte sadece atölyelerde yapılan, daha sonra herkesin kendi bünyelerinde yaptığı, kalıpçılık sektörü bugün artık fabrikalaşmış durumdadu. Geçmişte İtalya'da, İspanya'da, Portekiz'de yapılan kalıpçılık sektörü bugün bence Türkiye orijinli olmaya başlamış vaziyette, eskiden plastik kalıpların birçoğu İtalya'da yapıludi. Gerçi şimdi Çin baskısının altındasınız diye düşünüyorum. ÇinIilerde çok ucuz kalıplar yapılıyor. Bunları da aşmanın yolu, bence kalıbı iyi yapıp, iyi tasarlayıp, sanayiye kolay yoldan ulaştrrmaktu. Çin'de kalıp yaptrrmak ucuz olabilir ama, hiç de buraya getirip onları kullanmak kolay değil. Bunu yaşayanlardan birisi olarak söylüyorum. İstanbul Ticaret Odası olarak yakın zamanda yaptığımız borsa çalışmasının dışında, önümüzdeki günlerde bir Fransız heyet gelecek, Fransa' daki kalıp ve model market derneğinin üyeleri. Burada bir toplantı yapacaklar 11 Aralık'ta, karşılıklı bilgi ve fikir alışverişinde bulunabilirsiniz. Bunu size duyurmak istiyorum. Ben daha fazla sözü uzatmak istemiyorum. Kalıpçılığın ne kadar zor, ne kadar meşakkatli, başlarken sadece demir parçası, sonra ortaya çıkacak ürünü hayal ederek, yani sizler birer sanatçısınız aslında, kalıpçının teknolojisi olabilir, tekniği olabilir ama bence kalıpçılığın sadece tekniği ve teknolojisi yok. Kalıbın kendi içerisinde bir ustalık payı da var. Bazı tecrübelere de dayanarak yapılacak bir hadise diye düşünüyorum. Hepinize bugün bu çalışmalarınızda başarılar diliyorum. Tekrar geldiğiniz için teşekkür ediyorum. Sağ olun. AHMET ŞENKAL: Sayın Öztiryaki'ye çok teşekkür ediyoruz. İki otururndan oluşacak seminerimizi başiatıyoruz. Şimdi oturumu idare etmek üzere, hem oturumumuzu idare edecek, hem değerli yorumlarını daha evvelden yapacağını tahmin ettiğimiz Harun beyi oturum başkanlığına davet ediyorum. Kendisi Uluslararası Kalıp Üreticileri Birliği Yönetim Kurulu Başkanı. Harun bey oturumu size emanet ediyorum. Buyurunuz efendim.
i. OTURUM
OTURUM BAŞKANı HARUN MASATOGLU ULUSLARARASI KALıP ÜRETİcİLERİ BİRLİGİ YÖNETİM KURULU BAŞKANı Sayın başkan vekilim, İstanbul Ticaret Odası'nın değerli yetkilileri, sevgili davetliler, değerli arkadaşlarım, meslektaşlarım, hepiniz hoş geldiniz. Değerli arkadaşlar, Türkiye'de kalıpçılığın bugünü ve yannı konulu, bu seminer ümit ediyorum ki İstanbul sanayicilerine ve İstanbul kalıpçılarına bir ışık tutacaktır. Özellikle Türkiye'de uluslararası alanda faaliyet gösteren uluslararası kalıp üreticileri birliğine destek verecektir. Bu çalışmalarla ülkemizin kalıpçılık sektörünü birlikte daha yukarıya taşımış olacağız. Değerli arkadaşlar, Uluslararası Kalıp Üreticileri Birliğini tanıtan küçük bir sunum yapacağım ama, Tahsin bey gibi, ben de kendi bilgi birikimimden yararlanarak sizlere Türkiye'de kalıpçılık dün nasıldı, bugün nasıl, yann nasıl olmalıdır? Onu aktarmaya çalışacağım. Değerli arkadaşlar, Türkiye'de biliyorsunuz kalıpçılık sektörü, daha doğrusu kalıp sanayii, çok eski geçmişlere dayanmıyor. Türkiye sanayi devriminde maalesef çok gerilerden geldi. Bütün dünya 1900'lerde sanayi devrimini tamamladığında, Osmanlı savaş yapıyordu. Cumhuriyetimizin kurulmasıyla Atatürk'ümüzün 1933'lerde başlattığı sanayi hamlesi, beraberinde gelen Türkiye'nin özellikle savunma sanayiine yönelik ihtiyacı artmıştır. Makine Kimya bu amaçla kurulmuştur. Makine Kimya mermi, ve silah, yapmaya başlamış bu silahlan ve mermileri de kendi ürettiği kalıplarıyla yapmıştır. Türkiye'de beyaz eşya sektörünün 1963, 64'lerde faaliyete geçmesine kadar kalıpçılık yaklaşık 30 sene kadar duraklama yaşamıştır. Beyaz eşya sektörünün ihtiyacı olan kalıplann yapımına kadar Türkiye'de yaklaşık 30 senelik bir dönem de hiçbir faaliyet yapılamamıştır. Bu aradaki ikinci dünya savaşı, ekonomik problemler vs. nedeniyle böyle dönem tüm dünyanın bir çok sıkıntı yaşandığı bir dönem olmuştur. Diğer arkadaşlarım ve meslektaşlanın gibi ben de 1963 yılında, endüstri meslek lisesini yeni bitirmiş, bu sanayiye adım atmış birisiyim.1963 'te çalışma hayatına başladım. O dönemlerden sonra da kendime bir yol çizmeye başladım. Ne yapayım, diye düşündüm, makine mi, kalıp mı, parça mı? vs. derken, benim de yönüm, makine ve kalıp şeklinde oldu. 1969 yılından itibaren de elektronik sanayiinde kalıp üretmeye başladım. Bu alanda hem mesleki yönden yüksek tahsil yaptım, hem de atölye çalışması yaparak 10
kalıp ürettim. Türkiye'deki kalıp sanayii, 1971 'lerde özellikle iki otomobil fabrikasının Türkiye'de üretime geçmesiyle, büyük yükseliş yaparak, süratle gelişim göstermiştir. Bunu istatistikler gösteriyor. daha sonra 1980'lerde özellikle bilgisayar sistemlerinin devreye girmesiyle, kalıpçılık sektörü süratle gelişmiş, 1990'larda Bilgisayar destekli çizim programları CAD ve Bilgisayar destekli işleme programları CAM ile Bilgisayar destekli CNC tezgahlar ile kalıpçılık gelişerek kalıp işleme yüksek hızlı tezgahlarda yapılmaya başlanmıştır. Bilgisayar teknoloji~inin Türkiye'ye girdiği dönemlerden itibaren kalıpçılık yükseliş trendini hızlandırmış bu oranda da Türkiye bugünlere gelmiştir. Bugün yaklaşık 4-5 metre ebatlı tezgahlarda, özellikle otomotiv sanayinin ihtiyacı olan kalıplar yapılmaktadır. Otomotiv sanayiine yönelik olarak yapılan bu kalıplarda kullanılan bir çok şey yurt dışına bağımlıdır. Ayrıca, kalıp üretiminde kullanılan Makine, Kesici takım, CAD ve CAM programları teknolojik olarak yurt dışına bağımlıdır. Türkiye' de üretilmemektedir. Türkiye' de üretilenler sınırlıdır.makine, kesici takımlar, programlar açısından yurt dışına bağımlı, olan bu sektörün güçlü bir yanı vardır. Yetişmiş işgücü ve insan kaynaklarıdır. İşte bu kaynağı iyi yetiştirmeli ve iyi değerlendirmeliyiz. Değerli arkadaşlar, Türkiye'nin bu potansiyeli diğer her şeyin üstündedir. İnsan her şeyden önce gelmektedir. Kalıp tasarımla başlar. Tasarım yetişmiş elemanla yapılır. Türkiye'nin kalıpçılık alanındaki ekonomik gücü, yetişmiş işgücüyle, tasarım gücüyle, araştırma geliştirme gücüyle, ortaya çıkacaktır. Kalıpçılık alanındaki elemanların yetişmesiyle iş gücümüz süratle artacak bundan sonra da özellikle 2010'lu yıllarda Türkiye kalıpçılık alanında önemli bir konuma gelecektir. Bunun için de bizim bu aşamada yapmamız gereken özellikle endüstri meslek liseleri, meslek yüksek okulları, üniversitelerimiz ile, iyi bir işbirliği yaparak, bugünkü seviyemizi birkaç basamak yükseğe taşımak olacaktır. Geçen hafta Kore' deydim, Kore' de şöyle bir uygulama yapmışlar. Kalıpçılar için kalıp organize sanayi bölgesi kurmuşlar. Bu organize sanayi bölgesinde sadece kalıpçılar ve kalıp yan sanayi firmaları var. Örneğin hazır kalıp seti üreticisi, standart kalıp elemanları üreticisi çelik satıcısı gibi kalıp için gerekli olan hemen hemen her şey bu organize sanayi bölgesi içinden temin edilmektedir. Böylece lojistik masrafları yok denecek kadar azdır. Her şey burada bitiriliyor. Biraz önce meclis başkanımız ve meclis üyelerimiz ile birlikte konuştuk. İstanbul Ticaret Odası'nın hem eğitime ve kalıpçılık organize sanayi bölgesine yönelik bir takım çalışmaları olduğunu duydum, çok sevindim. Kore bunu gerçekleştirmiş. Biz neden gerçekleştirmeyelim? Sadece ka1ıpçıların bulunduğu, 11
organize sanayi bölgeleri oluştuunuşlar ve kalıpçılar, ısıl işlemcisiyle, CNC'ile, CAD/CAM ile tasarımla, kalıp detay parçaları üretenleriyle, böyle bir bölgede muazzam üretimler yapıyorlar ve çok süratli kalıp üretiyorlar. Onun için Türkiye süratle böyle bir bölgenin yapılması lazım.yapılması gerekenleri gerçekleştirmeliyiz, öyle veya böyle bu kabuğu kırmalıyız. Aksi halde az gelişmiş ülkeler sınıfına düşeceğiz. Çünkü Türkiye'de kalıpçılık sektörü, makine sektörü ile paralel çalışan bir sektördür. Malzeme sektörünü destekleyen, ısıl işlem sektörünü destekleyen, bir taraftan bunlarla beraber birlikte çalışan bir sektördür. Kalıpçılık sektörü Diğer taraftan otomotiv, beyaz eşya, elektronik, savunma sanayi, tekstil, ayakkabı gibi sektörleri de destekleyen bir sektördür. Yani bunların hepsinin ortasında olan kalıpçılık sektörüdür. Türkiye'de Kalıpçılık sektörünün Bugüne kadar bu kadar geri planda olmasına, ben inanamıyorum geri kalınışlığı değil. Geri planda olmasını anlayamıyorum. Uluslararası kalıp Üreticileri Birliği, Türkiye'de 2002 yılında kuruldu. Bursa merkez olmak üzere 33 üyesi Bursa'da olan, şu anda 58 üyesi olan bir birliktir. Bakanlar kurulu karanyla kurulmuş, olan ve Türkiye'yi temsil eden en büyük birliktir. Dolayısıyla böyle bir birliğin, bugün kurulmuş olması, bizler için son derece önemlidir. Geçmiş dönem başkanımız Erkalıp, ve Ermetal şirketler grubunun sahibi, sayın Fahrettin Gülener tarafından büyük gayretleri sonucu kurulmuş olan uluslararası kalıp üreticileri birliğinin Yönetim Kurulu başkanlığını 2004 yılından bu yana üstlenmiş bulunuyorum. Birliğin faaliyetlerini uluslararası boyutta yürütmeye çalışıyorum. bundan sonra da yürütmeye devam edeceğim. Öncelikle bu birliğe İstanbu1'daki kalıpçı fırmaların üye olması lazım. Bursa'da şu anda 33 olan üye sayısı, İstanbul'dan 5 üyemiz, İzmir'den 2 üyemiz, Konya'dan 2 üyemiz olmak üzere çeşitli şehirlerden üyelerimiz var. Türkiye'de yaklaşık 7 bin civannda kalıpçı olduğunu tahmin ediyoruz, Çeşitli sanayi odalarından henüz daha bunun envanterini çıkarabilmiş değiliz. 7 bin civarında olduğunu tahmin ettiğimiz bu kalıpçı fırmaların % ı O unun üye olması halinde, yaklaşık 700 civarında üyesinin olması gerekir diye düşünüyorum. Dolayısıyla büyük veya küçük kalıp çı atölyelerine ve firmalanna sahip olan İstanbul 'un özellikle Uluslararası Kalıp Üreticileri Birliğine üye olmak suretiyle, Türkiye'de ve birlik içinde örgütlenmeyi sağlayabileceklerine inanıyorum. Örgütlenme sonucunda Türkiye'de Kalıpçılık birkaç basamak yukarıya taşınmış olacaktır. Bugün İspanya, Portekiz, Kore, gibi kalıp sanayisi Türkiye'ye benzeyen ülkeler, Örgütlenmeyi tamamlamışlardır. İspanya'da Ascarnm adında kalıpçılar birliği var. Daha öncelerde İspanyanın 12
kalıp yapım kabiliyeti 800 milyon dolarken, şu anda 2 milyar 650 milyon dolar civarında kalıp ihracatı var. Türkiye'nin kalıp ihracatı ne kadar? İçinde bir miktar da otomobil yedek parçası ihracatı olmakla beraber 250 milyon dolar civarında. Uludağ ihracatçılar birliğinden alınan bilgidir. makine kalıp otomobil parçası karışımı olan ve Orta Anadolu İhracatçılar Birliği kanalıyla yapılan ihracat miktarı ile beraber 250-265 milyon dolardır. Makine ihracatı daha fazladır. Miktarını tam olarak bilmiyorum. Makine daha fazla, kalıp kısmı daha az. Dolayısıyla Türkiye'nin artık kalıp ihracatında da önemli bir söz sahibi olması gerekiyor. Biz diyoruz ki, Uluslararası Kalıp Üreticileri Birliği, Türkiye'nin dünyaya açılan penceresidir. Bizim vizyonumuz budur. Bundan sonra Türkiye'nin kalıp yapım gücünü, bütün dünyaya açacağız. Bizim kendi aramızda rekabet etmek değil, uluslararası alanda, uluslararası arenalarda rekabet etme gibi bir vizyonumuz ve görevimiz var. Dolayısıyla Uluslararası Kalıp Üreticileri Birliği, bundan sonra Türkiye'deki kalıpçıları bir çatı altında toplayarak, Türkiye'nin kalıp yapım gücünü bütün dünyaya açacaktır. O yüzden bütün arkadaşlarımızı, uluslararası kalıp üreticileri birliği içinde görmek istiyoruz. İspanya kalıp üreticileri birliği ascarnrn 1934 yılında kurulmuş, Portekiz 1964, kore 2000 de kurulmuş, Kore bizden iki sene önce kurulmuş, biz 2002 de kurulabilmişiz. Halbuki Türkiye'de kalıpçılık 1933 den bu yana var. Dolayısıyla Türkiye'nin de bu tür birliği, bu tür bir demek yada sivil toplum kuruluşunu, en azından 1960'lı, 70'li yıllarda hayata geçirmesi ve güçlenmesi gerekirdi. Tamam, o gün geç kalmışız, ama bundan sonra önümüzde çok daha güçlü bir vizyon var. O vizyon bizim yetişmiş işgücümüz, üniversitelerimiz, bilgi gücümüz ve çeşitli kurumlarımız. Dolayısıyla biz de inanıyoruz ki, yetişen gençliğimiz, bilgili, dinamik, inançlı, her şeyiyle beraber ülkesi için çalışacak yardım edecek, hizmet edecektir. Gençlerimiz yetişmiş teknolojilerini birkaç basamak yukarıya taşıyacaktır. işgücü ile kalıpçılık Değerli arkadaşlar, bizim üyelerimiz arasında Yıldız Teknik Üniversitesi Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Uludağ Üniversitesi gibi üniversitelerimiz var. Bu üniversiteler bizim onur üyelerimizdir. Bu üniversitelerin değerli hocalarından, Prof. Dr. Mehmet Emin Yurci hocam konuşmacı olarak bizimle birlikte bilgilerini bizlerle paylaşacak. Sayın hocamı kürsüye davet ediyorum. Hocam buyurun. Form 2000 firmasının temsilcisi İsmail Mehmet Yeyinmen arkadaşımız, 13
Buyurun Mehmet bey, 2 sene önce Mehmet Yeyinmen beyle Bursa'da da birlikteydik. MUBİTEK fınnasından konuşmacımız makine yüksek mühendisi Mustafa Bintaş, bilgilerini bizimle paylaşacak, buyurun Mustafa bey. Ben Uluslararası Kalıp Üreticileri Birliği hakkında kısa bir konuşmadan sonra mikrofonu diğer konuşmacı1ara bırakacağım ve oturum sırasında bilgilerimizi yine ara konuşmalarla aktarmış olacağım. Beni dinlediğiniz için öncelikle teşekkür ediyor ve konuşmasını yapmak üzere, Mehmet Emin hocama söz veriyorum. Buyurun hocam. 14
YILDIZ TEKNİK ÜNİvERSİTESİ'NDE KALIPÇILIK PROGRAMLARI MEHMET EMİN YURCİ YILDIZ TEKNİK ÜNİvERSİTESİ MAKİNE MALZEMESİ VE İMALAT TEKNOLOJİSİ ANABİLİM DALı BAŞKANı istanbul Ticaret Odası'nın Sayın Başkan Vekilleri, Sayın Yöneticileri, Değerli Üyeler ve Değerli Konuklar, Konuşmama başlamadan önce sizleri saygıyla selamlıyorum. 5-6 yıl kadar önce, yine bu salonda geniş katılımlı bir panel vesilesiyle toplanmıştık. Kalıp imalat Sanayimiz bünyesinde yapmış olduğumuz uzunca süren anket çalışmalarının ardından, arkadaşım Dr. Muzaffer Tamer ile birlikte hazırladığımız "Kalıp imalat Sanayimizin Teknik Sorunları ve Çözüm Önerileri" isimli bir rapor söz konusu panelde tartışmaya açılmıştı. O panelin ardından da, dönemin Bursa Milletvekili Sayın Fahrettin OÜLENER'in öncülüğünde, Uluslararası Kalıp Üreticileri Birliği (UKUB) doğdu. Şimdi o günlerin heyecanını tekrar yaşattıkları için, Sayın Yöneticilerimize ve bu çalışmanın başlatılmasında öncü olup teşvik eden o zamanki Meslek Komitesi Başkanı Sayın Hasan Büyükdede'ye şükran borcumu ifade etmek istiyorum. Efendim, şimdi de bu toplantı vesilesiyle, bizden "Bu konu ile ilgili olarak üniversitelerinizde neler yapıyorsunuz; kalıpçılıkla ilgili olarak neler yapıyorsunuz?" diye sorulmaktadır. Bu bakımdan, kısıtlı zaman içinde bunun üzerinde durmağa çalışacağım. Tabii ki, sanayimizle alakalı olarak söylemek istediklerimiz de vardı. Ama bunları bir başka toplantıya ertelemeyi düşünüyorum veya sorular kapsamında eğer zaman bulursam bu konuda da kısaca görüşlerimi belirtmek isterim. Şimdi efendim, Yıldız Teknik Üniversitesi'ndeki kalıpçılık eğitimi ve etkinliklerine ilaveten, buradaki konuşmada üzerinde durmağa çalışacağım konular, ilgili disiplinler ve dersler olacaktır. Proje ve bitirme tezleri ile sanayi işbirliği kapsamında ne gibi etkinlikler var? Bunların üzerinde durmağa çalışacağım. Herşeyden önce, kalıp dediğimiz takım seri imalatta çok önemli bir araç; kalıpçılık ayni zamanda makine imalat sanayinin temeli ve okulunu oluşturuyor. Daha sonra, oradan yetişen elemanlar makine imalatçısı oluyor. Halen, gelişmiş pres imalatçılarımızın zamanında kalıpçı olduklarını hatırlayacak olursak, 15
bunun ne kadar önemli olduğunu görürüz. Tüm sektörlere hizmet veren, teknik eleman yetiştiren bir kurumdur kalıpçılık. Bunun için üzerinde durulması gerekiyor. Bugün, özellikle talaşsız imalat makineleri alanında, bir dünya gücü olan ve üstün rekabet gücü olan kuruluşlarımız var; iftihar ettiğimiz. Gönül ister ki, onlardan daha erken başlamış olan talaşlı imalat tezgahları imalatımız da bu aşamaya; hak ettiği yere tekrar gelsin. İşte bu kuruluşların temeli, panelin konusu olan kalıpçılık çalışmalarına dayanıyor. Talaşsız imalat tezgahları yapan kuruluşlarımız, bugün için sanayimizin en büyük sorunu olan katma değer yaratma konusunda büyük katkılar sağlıyor. büyük problem de, aslında yine bu katma değer sorunu ile yakından ilgili görünüyor. Hepimiz yakından biliyoruz; evvelce imal edilemeyen Şimdi, kalıpçılıktaki en karmaşıklıktaki ve büyüklükteki parçalar artık imal edilebiliyor. Zamanında hiç söz konusu olmayan yeni malzemeler var. Bunlar kritik malzemeler; daha sert saclar, daha akıcı plastik malzemeler vb. Boyut ve biçimde ortaya çıkan ve aşılması gereken teknolojik zorluklara şekillendirme zorluklarını da katmamız gerekiyor. Ayrıca, gün geçtikçe yeni yöntemler uygulamaya konuyor. Örneğin, sinterleme yönteminde, daha gelişmiş bir teknik olan Powder Injection Molding (PIM) yöntemi ortaya çıktı. Diğer kalıplı imalat alanlarında da pek çok gelişme kaydedildi. Sayabileceğimiz daha pek çok husus var. Bütün bu konuları takip edebilmemiz ve teknolojiyi yakalamamız gerekiyor ve katma değeri yaratabilmek için biz üniversitelere düşen görev, bu teknolojik atılımlarda sanayicimize yardımcı olmak; kendisinin ayıramadığı zamanı ve işgücünü vererek Ar-Ge 'ye destek olmaktır. Bu arada, buna paralelolarak kendimizi de geliştirmektir. Yıldız Teknik Üniversitesi'ndeki Makine Mühendisliği Bölümü bünyesinde dal eğitim programları bulunmaktadır. Söz konusu dalların arasındaki "İmalat Teknolojisi Dalı" bizim kalıpçılıkla ilgili olan programımızdır. Burada, söz konusu bilgileri verirken, zaman zaman da yeri geldikçe, görüşlerimi kısaca ifade edeceğim. Burada, sıkça rastladığımız bir davranış şekli var: Bazen, israrla adında "kalıp" sözcüğü geçen programlar aranıyor. Yapılan konuşmalarda, bu konu sanki ülkemizin büyük bir eksikliğiymiş gibi gösteriliyor. Esasen bu söylem tarzı, kapsam daraltma anlamına geliyor ve kanımca bizi yanlışlara götürebiliyor. Teknolojiyi uygularken, kalıbın dışındaki makine, proses ve malzeme konularını da gözardı etmememiz gerekiyor. Her şeyden önce, bu yanlışa düşmemek lazım. Aslında üst başlığın, kalıp yerine, biçimlendirme teknolojisi olması gerekmektedir. Bu üst başlık, kalıp ile birlikte, yukarıda belirtilen diğer üç önemli imalat öğesini de kapsamaktadır. çünkü bunlar dışlandığı takdirde, kalıp, anlamsız içi boş bir bloktan ibaret kalır! Buradaki 16
sorun, terminolojik olmaktan ziyade, başlığın a1tının doldurulması ile ilgili vurgunun öneminin büyük olmasındandır. Nitekim, yukanda adı geçen imalat Teknolojisi Dalımız, istanbul Teknik Üniversitesi'nde ve dünyanın birçok üniversitesinde "imalat Mühendisliği Bölümü" olarak yer almaktadır. Günümüzde, kalıbın veya yine bir kalıp türü olan fikstürün girmediği herhangi bir imalat yöntemi düşünebilir misiniz? Esasen kalıp, çok eski bir tanımlama; yani insanlık metali tanımaya başladığından itibaren kalıbı tanımış. Taştan oyma kalıplar, daha soma killi topraktan kalıplar; hep o çağlardan itibaren seri imalatta kullanıla gelmiş. Kalıpçıya, Makine Mühendisliğinin tüm ana bilim dallarıyla ilgili temel formasyonların kazandırılması gerekiyor. Bu anabilim dallanınıza baktığımızda, konunun, başta mensubu olduğum Makine Malzemesi ve imalat Teknolojisi Anabilim Dalı olmak üzere; Konstrüksiyon, Mekanik, Makine Teorisi ve Dinamiği, Termodinamik vb. tüm disiplinler ile ilişkili olduğunu görüyoruz. Şimdi burada şunu söyleyebiliriz: Önceki yıllarda hakim olan ve söz konusu disiplinleri "Ka1ıpçılık" adı altında toplama şeklindeki bir yaklaşım tarzının, günümüzün gerçekleri karşısında yetersiz kaldığı görüşündeyiz. Etkin gelişmelerin, ancak uzmanlaşma ve disiplinler arası ekip çalışması ile sağlanabileceğini öngörüyoruz. çünkü, kalıplı imalatta ön plana çıkan ve çözümlenmesi gereken birçok fiziksel problem var. Bunlar, birbirlerinden çok ayrı uzmanlık alanlarını işaret ediyor. Bu yansıda, plastik enjeksiyon kalıbı, dövme kalıbı, sac şekillendirme, ve sinterleme kalıbı ele alınarak, başarılı bir imalat için hakimiyet sağlanması gereken fizikselolaylar sıralanmaktadır. Mesela, bir örnek olmak üzere ilkini ele alacak olursak, plastik enjeksiyon kalıbında, sıvı plastiğin akışı, reoloji, ısı transferi; ayın anda ısıtma ve soğutmanın birlikte yapılması, kendini çekme, kalıptaki dinamik ve korozif zorlanmalar, kalıbın muhtelif elemanları için belirlenen hareketleri sağlayabilecek çeşitli hareket mekanizmaları ve senkronizasyonu, otomasyon, çevrim kontrolü vb. pek çok önemli konu var. Keza, diğerlerinde de benzeri şeyleri söyleyebiliriz. Tüm kalıplar için söyleyebileceğimiz ortak bir özellik var: Yüksek performans; yani basma adedi. Bir başka ifade ile, bu ayni zamanda, kalıp için "öngörülen performans" demektir. Her zaman için bunun fazla olması da istenmeyebilir. Kalıbın yeterli oranda ve istenilen adedi basması; maliyetin buna göre ayarlanması sanayicimizin başlıca sorunu olmaktadır. Parçadaki ölçü ve biçim tamlığı; yani kalite ile birlikte, maliyet ekonomisinin de sağlanması gerekmektedir. Bir kalıbın üzerinde, mekanik, hidrolik, pnömatik ve elektronik her türden kontrol yer alabilmetedir. Ayrıca, yerine göre, bir kalıp bağlandığı makineden bile pahalı l7
olabilmektedir. Şimdi tekrar yansılara dönecek olursak, burada imalat Teknolojisi Dahmızın Öğretim Planında yer alan lisans dersleri ile bunların içerikleri var. Zamanımız olmadığı için bunları geçiyorum. Burada, kahpçıhkla ilgili olan ders isimleri ile içeriklerini kırmızı renkle işaretledim. Kırmızı renk ile işaretlediklerim doğrudan ilgili olanlar. Fakat, aslında diğer dersler de bunlarla ilgilidir. Burada, çok tabii olarak "değiştirilebilir (interchangeable)" imalat fikrinin; yani seri imalatın söz konusu olduğu her alanda kahba ihtiyaç duyulduğunu görüyoruz. Hatta daha da ileri giderek, kalıp başlığının altına haddelerne işleminde kullanılan haddeleri; ki bunlar da birer açık kalıptır, ekstrüzyon ve çekme matrislerini de dahil edebiliriz. Bütün bu takımlara, kum, seramik ve kokil kalıplar ile; imalatında hemen her malzemenin kullanıldığı prototip kalıplan da dahil edilirse, konunun ne kadar geniş kapsamlı olduğu görülür. "Üniversitelerimizde kalıpçılığa önem verilmiyor; kalıpçılık bölümleri açılmıyor." şeklindeki kaygılara mahal olmadığını düşünüyorum. Birçok seçkin üniversitemizde, bu konuya imalat alanı içerisinde fazlasıyla önem verildiğini görüyor ve buna inaruyorum. Bizim Makine Mühendisliği Bölümü bünyesindeki imalat Teknolojisi isimli dal eğitimimiz 30 yılı aşkın bir süredir devam etmektedir. Bu bölüm veya dalın adını kalıpçılık olarak koymuş olsak bile, sırf konstrüksiyon bilgisiyle yetinmek mümkün olamayacak ve yine işin özüne; yani imalat teknolojisine zorunlu bir dönüş yapılacaktı. Ayru şekilde, yüksek lisans programımızda da kalıpçılıkla ilgili dersler vardır. Bu arada, sahip olduğumuz potansiyeli ifade etmek bakımından işte burada muhtelif laboratuarlarımızın olanaklarını görmekteyiz. Vakit olmadığı için bunları hızla geçiyorum. Bu yansılarda, bilgisayar laboratuarlarırnız ile yazılım imkanlarırnız gösterilmektedir. Bunlara ilave edilecek bir bilgisayar laboratuarının hazırlığı sürmektedir. Tezgah kapasitemiz olarak şimdiye kadar alışılmış tezgahlanınız vardı. Eksik olmasınlar, Takım Tezgahları iş Adamları Dayanışma Derneği (TiAD)'ın hibe desteğiyle sağlamış olduğumuz CNC tezgahlanmız bunlara ilave oldu. Ayrıca, CAM eğitimi setimiz de bulunmaktadu. Şimdi, biraz da projelere değinmek istiyorum. Yapmış olduğumuz çalışmaların bu sanayi kolu için önemli olduğunu düşünüyorum ve bunların bazılarını sizlerle paylaşarak tartışmak istiyorum. Görüşlerinizi almak istiyorum. Yaptınlan çeşitli projeler ile öğrenciler için önemli eğitim kazanımlarının gerçekleştiğine 18
inanmaktayız. Konuya, ilgili yayın taramaları ve araştırmalar ile başlıyoruz. Önce, gerekli olabilecek tüm bilgileri derliyorlar. Çeşitli derslerden edindikleri bilgileri ayıklayıp, bunları kullanabilme pratiğini ediniyorlar. Çünkü kalıpçılık tekniğinde, örneğin malzeme, makine elemanları, mukavemet bilgisi vb. birçok bilginin bir araya getirilmesi ve kullanılması gerekiyor. Burada hedeflenen hususları, bağımsız çalışma alışkanlığını kazanma, hesaplama tecrübelerini kazanma, çizim tecrübelerini kazanma ve varılan sonuçları değerlendirebilme şeklinde açıklayabiliriz. Bu çalışmalar nelerden oluşuyor? Şimdi, Makine Tasarımı 1, 2, 3 projeleri ile Bitirme Tezi olmak üzere, dört ayrı çalışma yapıyor öğrenci. Biz, bu çalışmaları çok önemsiyoruz. Bunların kendisine önemli kazanımlar sağladığını düşünüyoruz. Burada, ayni zamanda bilgiyi kullanma ve bağımsız proje yapma konusunda; kendine güven duygusu ve tecrübe kazanma konusunda eğitilmiş oluyor. Kalıplı imalat konusu ile ilgili olarak verilen projelerde; buradaki hedef çok tabii olarak en doğruyu bulma iddiasını taşımıyor. Yani, en mükemmel kalıbı yapamayacaktır öğrenci. Bunu takdir edersiniz. Ancak, kalıp projelendirme çalışmalarında herhangi bir yanlışlığın yapılmamasını istiyoruz. Herhangi bir hata olmaması; kalıbın çalışabilir olması gerektiğini söylüyoruz. Evet, bu yansıda da, tamamlanan veya yürütülmekte olan muhtelif tezler, proje ve çalışma konuları var. Burada, kalıpçılığın hemen her alanında yapılmış olan; kalıp işlenmesi konusunda, kalıp tasarımları veya çeşitli teknolojik konularda yapılmış olan birçok çalışma yer alıyor. Bunların içinde, çeşitli platformlarda sunulanlar var; bildiri şeklinde sunulanlar var. Proje olanlar var. Örneğin, "bunlardan birisi, tüp biçimli parçaları verilen tolerans değerleri dahilinde biçimlendirilebilecek kalıpların, otomatik tasarımını yapacak yazılımı geliştirme" çalışmasıdır. Bu çalışma, Viyana'daki IMEKO 2000 Kongresinde, başarılı bildiriler arasında ödüllendirilmiştir. Şimdi, burada zaman çerçevesinde, bunların birkaç tanesine daha göz atalım: Yüksek Lisans ve Doktora çalışmalarımızdan bazıları; belki salonda bulunan değerli katılımcıları ilgilendirmeyebilir. Çünkü, bunlar çok geniş bir alana yayılmış olan konulardır. Ancak, zaman zaman hakim görüş olarak ortaya çıkan bir haksız tespiti müsaadenizle burada ifade etmek istiyorum. Hep söylenegeldiği gibi, üniversitelerin kabuğunda olmadığını; tüm olanaksızlıklara rağmen, uygulamalardan ve dış dünyadan uzak kalmadıklarının artık kabul edilmesini rica ediyoruz. Şimdi, bizlerin, sanayi ile yoğun bir şekilde işbirliği kurma çabaları içinde olduğumuza; örneğin, şu yansılarda, yük ve külfet getirecek yeni proje önerileri ile değil; sanayinin değerlendirmelerine açık 19