EKONOMİ BAKANLIĞI EKONOMİK GÖRÜNÜM Aralık 2015 Güncelleme Tarihi: 25/12/2015
A- MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM. 3 B- DIŞ TİCARETİN GÖRÜNÜMÜ. 20 1) MAL TİCARETİ.. 21 2) HİZMETLER TİCARETİ. 33 C- YATIRIM ORTAMI, YABANCI SERMAYE ve TEŞVİK.. 39 D- SERBEST BÖLGELER 48 E- İKİLİ, BÖLGESEL, ÇOKLU ve ÇOK TARAFLI TİCARET... 53 Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 2
A- MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 3
Uluslararası Kuruluşların Büyüme Tahminleri IMF OECD DB Bazı Ülke-Ülke Gruplarına İlişkin Büyüme Tahminleri (%) Dünya Türkiye Avro Bölgesi ABD Brezilya Rusya Hindistan ÇHC 2015 3,1 3,0 1,5 2,6-3,0-3,8 7,3 6,8 2016 3,6 2,9 1,6 2,8-1,0-0,6 7,5 6,3 2015 2,9 3,1 1,5 2,4-3,1-4,0 7,2 6,8 2016 3,3 3,4 1,8 2,5-1,2-0,4 7,3 6,5 2015 2,8 3,2 1,5 2,7-1,3-2,7 7,5 6,9 2016 3,3 3,5 1,8 2,8 1,1 0,7 7,9 6,7 Kaynak: IMF, OECD, Dünya Bankası Türkiye ekonomisi 2014 yılında %2,9 oranında büyümüştür. IMF, Türkiye nin 2015 yılında %3 düzeyinde, 2016 yılında %2,9 oranında büyüyeceğini tahmin etmektedir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 4
Dünya Ticaretine İlişkin Tahminler IMF DTÖ Mal Ticaretine İlişkin Tahminler (%) İhracat İthalat Dünya Ticaret Yıllar Gelişmiş Ekonomiler Yükselen Ekonomiler Gelişmiş Ekonomiler Yükselen Ekonomiler Hacmi 2015 3,1 3,9 4,0 1,3 3,2 2016 3,4 4,8 4,2 4,4 4,1 2015 3,0 2,4 3,1 2,5 2,8 2016 3,9 3,8 3,2 5,2 3,9 Kaynak: IMF ve DTÖ IMF tahminine göre, dünya toplam mal ve hizmet ticareti hacmi 2015 ve 2016 yıllarında sırasıyla %3,2 ve %4,1 oranında artacaktır. DTÖ tahminine göre, dünya toplam mal ve hizmet ticareti hacmi 2015 ve 2016 yıllarında sırasıyla %2,8 ve %3,9 oranında artacaktır. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 5
En Büyük 20 Ekonomi (SGP-Cari) Kaynak: IMF 2014 yılı itibarıyla Türkiye Dünya nın 18., Avrupa nın 7. büyük ekonomisidir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 6
2016-2018 Orta Vadeli Program Hedefleri 2014* 2015 2016 2017 2018 GSYH (Milyar TL, Cari Fiyatlarla) 1.747 1.928 2.141 2.376 2.640 Kişi Başına Milli Gelir (GSYH, $)** 19.054 19.506 20.313 21.377 22.680 GSYH Büyümesi 2,9 3,0 4,0 4,5 5,0 İşsizlik Oranı (%) 9,9 10,5 10,3 10,2 9,9 Seyahat Gelirleri (Milyar $) 30 26,8 28,6 30,6 32,1 Cari İşlemler Dengesi (Milyar $) -46,5-36,7-34,0-34,4-35,2 Cari İşlemler Dengesi / GSYH (%) -5,8-5,2-4,9-4,7-4,4 *Gerçekleşme **Satın Alma Gücü Paritesine göre 2016-2018 Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı 2016-2018 dönemini kapsayan Orta Vadeli Programın temel amacı; makroekonomik istikrarın korunduğu, cari açık ve enflasyonun aşamalı olarak düşürüldüğü bir ortamda yapısal reformlar yoluyla büyümeyi artırmak ve daha kapsayıcı hale getirmektir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 7
Başlıca Bölgeler ve Ülkeler İtibariyle GSYH Gelişmeleri (2014) Kaynak: TÜİK ve IMF 2013 yılında %4,2 oranında büyüyen Türkiye ekonomisi, 2014 yılında %2,9 büyümüştür. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 8
Dönemler İtibariyle Büyüme Oranları Kaynak: TÜİK 2002-2014 döneminde yıllık ortalama büyüme oranı %4,7 olmuştur. 2014 yılında Türkiye ekonomisi %2,9 oranında büyümüştür. 2015 yılının ilk 3 çeyreğinde Türkiye sırasıyla %2,5, %3,8 ve %4 lük performans sergileyerek beklentilerin üzerinde büyümüştür. 2015 yılı ilk 9 ayı için ise, Türkiye ekonomisi %3,4 büyümüştür. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 9
Kişi Başına Düşen GSYH Kaynak: TÜİK Kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla, 2014 yılında, 2002 yılına göre yaklaşık 3 kat artarak 3.492 dolardan 10.390 dolara yükselmiştir. Satın alma gücü paritesine göre ise kişi başına gayri safi milli gelir, 19 bin doları aşmıştır. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 10
Kapasite Kullanım Oranı (%) Kaynak: TCMB 2015 Kasım ayında kapasite kullanım oranı bir önceki aya göre 0,4 puan, geçen yılın aynı ayına göre ise 1,4 puan artarak %75,9 olmuştur. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 11
Sanayi Üretim Endeksi (2010=100) Kaynak: TÜİK Sanayi üretim endeksi, 2015 Ekim ayında 133,9 (2010=100) olmuş, bir önceki yılın aynı ayına göre %14,7 oranında artış göstermiştir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 12
Satınalma Yöneticileri Endeksi(PMI) Kaynak: Markit Economics PMI değeri, 2015 Kasım ayında 50,9 olarak bir önceki aydaki değerin (49,5) ve sınır değerinin üzerinde gerçekleşmiştir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 13
Enflasyon (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre) Kaynak: TÜİK 2015 Kasım ayında, önceki yılın aynı ayına göre, TÜFE de %8,10 oranında, Yİ-ÜFE de ise %5,25 oranında artış gerçekleşmiştir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 14
İstihdam-İşsizlik Kaynak: TÜİK 2015 Eylül döneminde işsizlik oranı % 10,3, iken; mevsim etkisinden arındırılmış işsizlik oranı ise %10,4 düzeyinde gerçekleşmiştir. 2014 yılındaki işsizlik oranı %9,9 olmuştur. Mevsimsellikten arındırılmış işsizlik oranı, 2015 Ekim ayında Avro Bölgesi nde %10,7 ve AB(28) ülkelerinde %9,3 olarak gerçekleşmiştir. Ülkelerin mevcut en güncel verileri karşılaştırıldığında, Türkiye nin işsizlik oranı 8 AB üyesinden daha düşük seyretmektedir. Türkiye; Rusya, Almanya, İngiltere ve Fransa dan sonra Avrupa daki 5. büyük işgücüne sahip ülkedir. (2014, Economist Intelligence Unit) Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 15
Türkiye-CDS (24.12.15) Kaynak: Bloomberg * CDS primi yükseldikçe, algılanan risk düzeyi artmaktadır. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 16
Merkezi Yönetim Bütçe Açığı / GSYH (%) Kaynak: Eurostat, T.C. Maliye Bakanlığı Türkiye nin merkezi yönetim bütçe açığının GSYH ye oranı 2014 yılında %1,3 olarak 23 AB ülkesinden daha iyi konumda gerçekleşmiş ve %3 olan Maastricht kriterini gerçekleştirmiştir. 2015 yılı Ocak-Kasım döneminde merkezi yönetim bütçe açığı 5,4 milyar TL olmuştur. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 17
AB Tanımlı Kamu Borcu / GSYH (%) Kaynak: Eurostat, T.C. Hazine Müsteşarlığı Türkiye nin AB tanımlı borç oranı, 2014 yılında, Maastricht kriteri olan %60 ın oldukça altında, %33,5 düzeyinde gerçekleşmiştir. Türkiye, 25 AB ülkesinden daha iyi performans göstermiştir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 18
Ödemeler Dengesi Milyon Dolar 2012 2013 2014 2014* 2015* I- CARİ İŞLEMLER HESABI -48.535-64.658-46.523-33.825-25.411 A. DIŞ TİCARET DENGESİ -65.367-79.907-63.584-50.167-39.376 B. HİZMETLER DENGESİ 22.427 22.844 25.164 23.136 22.044 C. BİRİNCİL GELİR DENGESİ -7.163-8.986-9.210-7.706-8.858 D. İKİNCİL GELİR DENGESİ 1.568 1.391 1.107 912 779 II- SERMAYE HESABI -58-96 -70-68 -6 III- FİNANS HESAPLARI -48.247-61.958-43.210-26.259-14.214 Doğrudan Yatırımlar -9.177-8.830-5.702-5.622-9.086 Net Varlık Edinimi 4.105 3.627 7.047 4.718 4.338 Net Yükümlülük Oluşumu 13.282 12.457 12.749 10.340 13.424 Sermaye 10.126 9.298 8.623 6.895 9.304 Yatırım 10.759 9.866 8.884 7.024 9.652 Tasfiye 633 568 261 129 348 Diğer Sermaye (Net) 520 110-195 -170 764 Gayrimenkul (Net) 2.636 3.049 4.321 3.615 3.356 Portföy Yatırımları -41.012-23.986-20.104-15.677 11.550 Diğer Yatırımlar -18.872-39.053-16.936-9.325-11.706 Rezerv Varlıklar 20.814 9.911-468 4.365-4.972 IV- NET HATA NOKSAN 346 2.796 3.383 7.634 11.203 *Ocak-Ekim Kaynak: TCMB Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 19
B- DIŞ TİCARETİN GÖRÜNÜMÜ Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 20
I) MAL TİCARETİ Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 21
Mal Ticareti Hedefleri (Milyar Dolar) 2014 2015* 2016* 2017* 2018* 2023** İhracat 157,6 143,0 150,0 170,0 193,5 500,0 İthalat 242,2 208,4 216,3 239,6 265,6 625,0 D.T. Hacmi 399,8 351,4 366,3 409,6 459,1 1125,0 D.T. Dengesi -84,5-65,4-66,3-69,6-72,1-125,0 İhracat/İthalat (%) 65,1 68,6 69,3 71,0 72,9 80,0 *Beklenti (Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı 2016-2018) **2023 İhracat Stratejisi Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 22
Türkiye'nin Küresel Mal İhracatındaki Payı Türkiye nin dünya mal ihracatındaki payı 2014 yılında %0,83 düzeyindedir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 23
Türkiye'nin Küresel Mal İthalatındaki Payı Türkiye nin dünya mal ithalatındaki payı 2014 yılında %1,27 düzeyindedir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 24
* Enerji, 27. fasıla karşılık gelmektedir. Dış Ticaretin Gelişimi Yıllık (Milyar $) Dönemsel (Milyar $) Değişim (%) 2013 2014 2014 / (OCAK - EKİM) 2015 / (OCAK - EKİM) 2014/2015 İhracat 151,8 157,6 131,3 120,5-8,2 Enerji İhracatı* 6,7 6,1 5,1 3,8-26,5 Altın İhracatı 3,3 3,2 3,1 7,3 131,1 İthalat 251,7 242,2 199,0 173,2-13,0 Enerji İthalatı* 55,9 54,9 46,1 32,2-30,1 Altın İthalatı 15,1 7,1 4,5 2,9-36,1 Dış Ticaret Hacmi 403,5 399,8 330,3 293,7-11,1 Dış Ticaret Dengesi -99,9-84,6-67,7-52,7-22,2 Enerji Dışı Denge -50,7-35,8-26,8-24,3-9,4 İhracat / İthalat (%) 60,3 65,1 66,0 69,6 5,5 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2015 yılının Ocak-Ekim döneminde, 2014 yılının aynı dönemine kıyasla; İhracat %8,2 oranında, ithalat ise %13 oranında azalış kaydetmiştir. Dış ticaret açığı %22,2 lik azalışla 52,7 milyar dolara gerilemiştir Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 25
İhracatın Aylık Gelişimi Aylara Göre İhracat ve İthalat, Milyar Dolar 2015 yılının Ekim ayında, 2014 yılının aynı ayına göre, ihracat %3,1 artarak 13,3 milyar dolar, ithalat ise %11,9 azalarak 16,9 milyar dolar olmuştur. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 26
Geniş Ekonomik Grupların Sınıflaması (BEC) İHRACAT Ekim Ocak-Ekim İHRACAT (Milyon $) 2014 2015 Değ. (%) 2014 2015 Değ. (%) Yatırım malları 1.349 1.444 7,0 13.356 12.565-5,9 10,4 Ara mallar 5.837 6.092 4,4 63.659 58.601-7,9 48,6 Tüketim malları 5.616 5.685 1,2 53.332 48.705-8,7 40,4 Diğerleri 90 69-23,2 926 634-31,6 0,5 TOPLAM 12.892 13.290 3,1 131.274 120.505-8,2 100 Pay % İTHALAT Ekim Ocak-Ekim Değ. (%) İTHALAT (Milyon $) 2014 2015 2014 2015 Değ. (%) Yatırım malları 2.814 2.932 4,2 29.153 28.934-0,8 16,7 Ara mallar 14.014 11.492-18,0 145.746 120.169-17,5 69,4 Tüketim malları 2.324 2.457 5,7 23.724 23.765 0,2 13,7 Diğerleri 33 30-9,1 382 363-5,0 0,2 TOPLAM 19.185 16.911-11,85 199.005 173.231-13,0 100 Kaynak: TÜİK Pay % Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 27
Başlıca İhraç Ürünleri (Ocak-Ekim) Milyon Dolar İHRACAT İTHALAT DENGE DEĞ. % Sıra Fasıl Dönemsel (Ocak-Ekim) 2014 2015 2014 2015 2014 2015 2014/2015 1 87 MOTORLU KARA TAŞITLARI 15.049 14.242 12.343 14.441 2.706-199 -5,4 2 71 İNCİLER,KIYMETLİ TAŞ VE METAL MAMULLERİ 6.602 10.553 5.341 3.530 1.261 7.023 59,8 3 84 KAZANLAR, MAKİNALAR, MEKANİK CİHAZLAR VE ALETLER 11.364 10.220 22.792 21.025-11.429-10.805-10,1 4 61 ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 8.475 7.441 849 738 7.625 6.704-12,2 5 85 ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR 7.954 6.810 14.691 14.493-6.737-7.682-14,4 6 72 DEMİR VE ÇELİK 7.839 5.654 14.720 12.559-6.881-6.905-27,9 7 62 ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 5.290 4.986 1.632 1.546 3.658 3.440-5,7 8 73 DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA 5.256 4.591 2.169 2.239 3.086 2.352-12,6 9 39 PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA 5.128 4.498 11.960 10.246-6.832-5.748-12,3 10 27 MİNERAL YAKITLAR VE MİNERAL YAĞLAR 5.143 3.783 46.062 32.204-40.919-28.421-26,5 Liste Toplamı 78.101 72.778 132.560 113.021-54.460-40.243-6,8 Toplam 131.274 120.505 199.004 173.231-67.731-52.726-8,2 * Değişim 2015 ihracata göredir. Kaynak: TÜİK Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 28
Başlıca İthal Ürünleri (Ocak-Ekim) Milyon Dolar İTHALAT İHRACAT DENGE DEĞ. % Sıra Fasıl Dönemsel (Ocak-Ekim) 2014 2015 2014 2015 2014 2015 2014/2015 1 27 Mineral yakıtlar, mineral yağlar 46.062 32.204 5.143 3.783-40.919-28.421-30,1 2 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar 22.792 21.025 11.364 10.220-11.429-10.805-7,8 3 85 Elektrikli makina ve cihazlar, 14.691 14.493 7.954 6.810-6.737-7.682-1,4 4 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, 12.343 14.441 15.049 14.242 2.706-199 17,0 5 72 Demir ve çelik 14.720 12.559 7.839 5.654-6.881-6.905-14,7 6 39 Plastikler ve mamulleri 11.960 10.246 5.128 4.498-6.832-5.748-14,3 7 29 Organik kimyasal ürünler 4.926 3.989 463 389-4.463-3.600-19,0 8 90 Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar, tıbbi alet. 3.925 3.788 565 584-3.360-3.204-3,5 9 71 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller 5.341 3.530 6.602 10.553 1.261 7.023-33,9 10 30 Eczacılık ürünleri 3.588 3.494 653 699-2.935-2.794-2,6 Liste Toplamı 140.348 119.769 60.761 57.432-79.587-62.337-14,7 Toplam 199.004 173.231 131.274 120.505-67.731-52.726-13,0 * Değişim 2015 ithalata göredir. Kaynak: TÜİK Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 29
İhracat ve İthalatta İlk Beş Ülke (Ocak-Ekim 2015) İhracatımızda İlk 5 Ülke (% Pay) Kaynak: TÜİK İthalatımızda İlk 5 Ülke (% Pay) Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 30
İhracatın Bölgesel Dağılımı Kaynak: TÜİK (Milyon Dolar) Ocak-Ekim 2014 Pay (%) 2015 Pay (%) Değişim (%) A- AB (28) 57,5 43,8 53,0 44,0-7,7 B- SERBEST BÖLGELER 1,9 1,4 1,6 1,3-15,9 C- DİĞER ÜLKELER 71,9 54,8 65,9 54,7-8,4 1- DİĞER AVRUPA 13,1 10,0 12,6 10,4-3,9 2- AFRİKA 11,5 8,7 10,2 8,5-10,8 Kuzey Afrika 8,1 6,2 7,0 5,8-13,9 Diğer Afrika 3,3 2,5 3,2 2,7-3,3 3- AMERİKA 8,2 6,3 7,7 6,4-6,9 Kuzey Amerika 5,8 4,5 5,9 4,9 0,4 Orta Amerika ve Karayip 0,8 0,6 0,7 0,6-14,3 Güney Amerika 1,6 1,2 1,1 0,9-29,8 4- ASYA 38,4 29,3 34,8 28,9-9,4 Yakın ve Ortadoğu 28,8 21,9 26,2 21,7-9,1 Diğer Asya 9,6 7,3 8,6 7,2-10,4 5- AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA 0,5 0,4 0,5 0,4 4,1 6- DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER 0,2 0,2 0,1 0,1-56,9 TOPLAM 131,3 100,0 120,5 100,0-8,2 Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 31
İthalatın Bölgesel Dağılımı (Milyon Dolar) Ocak-Ekim 2014 Pay (%) 2015 Pay (%) Değişim (%) A- AB (28) 73,22 36,79 65,19 37,63-10,96 B- SERBEST BÖLGELER 1,07 0,54 1,03 0,60-3,09 C- DİĞER ÜLKELER 124,72 62,67 107,00 61,77-14,20 1- DİĞER AVRUPA 29,61 14,88 23,86 13,77-19,42 2- AFRİKA 4,71 2,36 4,27 2,47-9,17 Kuzey Afrika 2,86 1,43 2,52 1,46-11,57 Diğer Afrika 1,85 0,93 1,75 1,01-5,46 3- AMERİKA 15,52 7,80 14,09 8,14-9,20 Kuzey Amerika 11,43 5,74 10,18 5,87-10,94 Orta Amerika ve Karayip 0,92 0,46 0,89 0,51-3,13 Güney Amerika 3,17 1,60 3,02 1,75-4,71 4- ASYA 63,44 31,88 56,04 32,35-11,67 Yakın ve Ortadoğu 16,95 8,52 11,50 6,64-32,15 Diğer Asya 46,49 23,36 44,54 25,71-4,20 5- AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA 0,39 0,19 0,48 0,28 24,71 6- DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER 11,06 5,56 8,26 4,77-25,30 TOPLAM 199,00 100,00 173,23 100,00-12,95 Kaynak: TÜİK Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 32
2) HİZMETLER TİCARETİ Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 33
Hizmetler Sektörüne İlişkin Hedefler Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 34
Türkiye'nin Küresel Hizmet İhracatındaki Payı (%) Kaynak: DTÖ Türkiye nin 2014 yılı küresel hizmet ihracatındaki payı %1,03 düzeyindedir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 35
Türkiye'nin Küresel Hizmet İthalatındaki Payı (%) Kaynak: DTÖ Türkiye nin 2014 yılı küresel hizmet ithalatındaki payı %0,49 düzeyindedir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 36
Ödemeler Dengesi-Hizmet Kalemleri (Milyon ABD $) 2010 2011 2012 2013 2014 2014* 2015* Değişim (%) Hizmetler Geliri 36.192 40.851 43.224 46.615 50.375 44.124 41.030-7,0 Taşımacılık Geliri 9.418 11.030 12.639 13.177 14.324 12.315 12.317 0,0 Seyahat Geliri 22.585 25.054 25.345 27.997 29.552 26.409 24.100-8,7 İnşaat Hizmetleri Geliri 859 838 1.029 675 1.084 887 280-68,4 Sigorta Hizmetleri Geliri 721 832 863 1.000 1.165 948 958 1,1 Finansal Hizmetler Geliri 490 531 534 779 824 717 573-20,1 Diğer Ticari Hizmetler Geliri 245 198 260 396 344 291 186-36,1 Resmi Hizmetler Geliri 483 505 752 798 826 749 754 0,7 Diğer Hizmetler Geliri 1.391 1.738 1.652 1.610 2.086 1.665 1.736 4,3 (Milyon ABD $) 2010 2011 2012 2013 2014 2014* 2015* Değişim (%) Hizmetler Gideri 19.598 20.731 20.797 23.771 25.184 20.988 18.986-9,5 Taşımacılık Gideri 8.078 8.629 8.941 9.868 10.189 8.582 6.977-18,7 Seyahat Gideri 5.194 4.883 4.094 4.817 5.072 4.196 4.444 5,9 İnşaat Hizmetleri Gideri 0 0 0 0 0 0 0 0,0 Sigorta Hizmetleri Gideri 1.262 1.304 1.291 1.718 1.672 1.353 1.285-5,0 Finansal Hizmetler Gideri 724 1.221 1.176 1.334 1.903 1.547 1.455-5,9 Diğer Ticari Hizmetler Gideri 1.673 1.727 1.984 2.554 2.361 1.995 1.448-27,4 Resmi Hizmetler Gideri 1.352 1.564 1.717 1.686 2.324 1.898 1.943 2,4 Diğer Hizmetler Gideri 1.315 1.255 1.368 1.511 1.311 1.125 1.106-1,7 *Ocak-Ekim Kaynak: TCMB Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 37
Yurtdışında Müteahhitlik Hizmetleri Yıl Proje Sayısı Ülke Sayısı Proje Bedeli (Milyon $) Kümülatif Ort. Proje Proje Bedeli Bedeli (Milyon $) (Milyon $) 1971-2001 2256 48 46.584 46.584 21 2002 208 34 4.127 50.711 20 2003 343 35 6.401 57.112 19 2004 476 36 8.460 65.573 18 2005 451 33 13.245 78.818 29 2006 575 35 22.205 101.023 39 2007 610 45 25.122 126.145 41 2008 657 39 23.874 150.019 36 2009 512 45 20.189 170.207 39 2010 624 50 23.446 193.653 38 2011 552 51 23.027 216.680 42 2012 533 48 29.741 246.421 56 2013 415 48 29.947 276.368 73 2014 323 46 27.044 303.412 84 2015 127 39 17.861 321.274 141 2015 Kasım sonu itibariyle Sektörün ekonomiye katkıları: Döviz girdisi, ihracata katkı, istihdama katkı, teknoloji transferi, makina parkına etki, dışa açılma sürecine etki Dünyanın en büyük 250 müteahhitlik şirketi listesinde 2015 yılında 43 Türk firması vardır. Türkiye, bu bakımdan Çin den sonra 2. sırada yer almaktadır. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 38
C- YATIRIM ORTAMI YABANCI SERMAYE ve TEŞVİK Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 39
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması 94 ülke ile imzalanan ve 75 adedi yürürlüğe giren YKTK Anlaşmaları ile; Taraf ülkeler arasındaki uluslararası doğrudan yatırımların artmasını teşvik etmek; Karşılıklılık ilkesi çerçevesinde; uluslararası doğrudan yatırımların doğrudan ve dolaylı kamulaştırmalara karşı uluslararası hukuk çerçevesinde korunmasını sağlamak; Ev sahibi ülkenin yabancı yatırımcılara ve bunların yatırımlarına milli muamele ve en çok kayırılan ulus muamelesi ne tabi olarak adil ve eşit bir muamelede bulunmasını güvence altına almak; Yabancı yatırımcıların elde ettiği karların ve diğer gelirlerin gecikme olmaksızın transfer edilmesini güvence altına almak; Yabancı yatırımcı ile ev sahibi devlet arasında çıkan uyuşmazlıklarda uluslararası tahkim seçeneğini çözüm yolu olarak sunmaktır. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 40
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları ABD; Almanya; Arnavutluk; Avusturya; Avusturya (Revize); Azerbaycan; BAE; Bahreyn; Bangladeş; Belçika; Beyaz Rusya; Bosna Hersek; Bulgaristan; Cezayir; Çek Cumhuriyeti; Çin Halk Cumhuriyeti; Danimarka; Endonezya; Estonya; Etiyopya; Fas; Finlandiya; Fransa; Güney Afrika; Güney Kore; Gürcistan; Hindistan; Hırvatistan; Hollanda; İngiltere; İran; İrlanda; İspanya; İsrail; İsveç; İtalya; Japonya; Katar; Kazakistan; Kırgızistan; Kuveyt; K.K.T.C.; Letonya; Litvanya; Lübnan; Lüksemburg; Macaristan; Makedonya; Malezya; Mısır; Moğolistan; Moldova; Norveç; Özbekistan; Pakistan; Polonya; Portekiz; Romanya; Rusya; S. Arabistan; S. Arabistan (Hava Taşıma); Sırbistan-Karadağ; Singapur; Slovakya; Slovenya; Suriye; Sudan; Tacikistan; Tayland; Tunus; Türkmenistan; Ukrayna; Umman; Ürdün; Yemen; Yunanistan Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 41
Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kaynak: TCMB 1984-2002 döneminde 14,6 milyar ABD Doları olan doğrudan yabancı yatırım tutarı, 2003-2014 döneminde 148,75 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. 2015 yılının Ocak-Ekim döneminde doğrudan yabancı yatırım tutarı önceki yılın aynı dönemine göre %29,8 artarak 13,4 milyar ABD Doları olmuştur. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 42
Yurtdışına Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kaynak: TCMB Türk yatırımcıların yurtdışında gerçekleştirdiği doğrudan yatırımların toplamı, 2003 ten bugüne kadar 32,4 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. 2015 yılının Ocak-Ekim döneminde yurtdışına yaptığımız doğrudan yatırımlar 4,3 milyar ABD doları olmuştur. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 43
*Ocak-Ekim Yabancı Yatırımların Sektörlere Göre Dağılımı (Milyon $) 2013 2014 2014* 2015* TARIM SEKTÖRÜ 47 61 56 26 SINAÎ SEKTÖRLER 4.819 4.844 4.103 4.993 Madencilik ve Taşocakçılığı 242 364 361 194 İmalat 2.207 2.894 2.425 3.464 Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı 2.334 1.583 1.317 1.333 Hizmetler Sektörü 5.000 3.979 2.865 4.633 TOPLAM 9.866 8.884 7.024 9.652 *Ocak-Ekim Aralık O 2015 Ekonomi Bakanlığı 44
Yabancı Yatırımların Ülkelere Göre Dağılımı Milyon Dolar 2013 2014* 2015* 1 İspanya 506 54 2.140 2 ABD 326 169 1.462 3 Hollanda 918 1.904 971 4 Rusya 875 728 756 5 Belçika 60 37 732 6 Çin 9 28 446 7 İngiltere 300 871 391 8 Katar 469 8 350 9 Lüksemburg 278 202 330 10 Malezya 12 0 317 11 Japonya 439 202 292 12 Azerbaycan 803 715 286 13 Almanya 1.968 568 263 14 İsviçre 204 106 147 15 İtalya 146 471 146 16 Fransa 217 95 141 17 Yunanistan 68 80 81 18 Birleşik Arap Emirlikleri 176 90 60 19 Güney Kore 61 39 58 20 Avusturya 647 46 46 LİSTE TOPLAMI 8.482 6.413 9.415 TOPLAM 9.866 7.024 9.652 *Ocak- Ekim Kaynak: TCMB Ödemeler Dengesi İstatistikleri Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 45
YENİ TEŞVİK SİSTEMİ Yeni Teşvik Sistemi Genel Teşvik Uygulamaları Bölgesel Teşvik Uygulamaları Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki Stratejik Yatırımların Teşviki KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Yatırım Yeri Tahsisi Faiz Desteği KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Yatırım Yeri Tahsisi KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Yatırım Yeri Tahsisi Faiz Desteği KDV İadesi Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 46
Teşvik Uygulama Belge Adedi Sabit Yatırım Tutarı (Milyon TL) Öngörülen İstihdam (Kişi) Toplam Toplam Toplam 2013 4.856 96.121 194.385 2014 4.031 64.022 144.471 2015* 3.959 90.655 128.430 BELGE ADEDİ 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge 5. Bölge 6. Bölge Muhtelif TOPLAM 2013 1.753 797 686 505 470 619 26 4.856 2014 1.446 707 590 447 365 459 17 4.031 2015* 1.303 788 579 426 417 436 10 3.959 *Ocak- Kasım Kaynak: Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 47
D- SERBEST BÖLGELER Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 48
Serbest Bölgelerin Sağladığı Avantajlar Üretici Kullanıcılar için Vergi Avantajlarından Yararlanma İmkânı Orta ve Uzun Vadede Geleceği Planlayabilme İmkânı Kâr Transferi İmkânı Ticaret Kolaylığı İmkânı Gümrük Vergisi Prosedüründen Arındırılmış Ticari Faaliyet İmkânı AB ve Gümrük Birliği Kriterlerinin Gerektirdiği Serbest Dolaşım Belgelerinin Temini İmkânı Eşitlik Prensibi Zaman Kısıtlaması Bulunmaması Pazar İhtiyaçlarına ve Şartlarına Göre Serbestçe Belirlenecek Ticari Faaliyet İmkânı Gerçekçi Bir Enflasyon Muhasebesi İmkânı Yerli ve Yabancı Tüm Pazarlara Erişim İmkânı Azaltılmış Bürokratik Prosedür ve Dinamik İşletme Yönetimi Stratejik Avantaj Her Türlü Ticari ve Sınai Faaliyete Uygun ve Ucuz Altyapı İmkânı Tedarik Zinciri İmkânlarından Yararlanma Kolaylığı Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 49
Serbest Bölgeler 19 Serbest Bölgede 2014 yılında toplam 61.505 kişi istihdam edilmiştir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 50
Serbest Bölgelerin Ticaret Hareketleri Milyon Dolar Yurtiçinden Bölgelere Bölgelerden Yurtdışına Yurtdışından Bölgelere Bölgelerden Yurtiçine TOPLAM TİCARET HACMİ Kaynak: Serbest Bölgeler, Yurt Dışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 3.195 2.177 2.295 2.668 2.971 2.887 2.732 5.874 4.913 4.361 6.924 7.071 7.701 7.958 8.248 5.493 6.625 7.253 7.257 7.490 7.059 7.262 5.173 5.291 5.801 5.754 5.162 4.683 24.579 17.756 18.572 22.646 23.053 23.240 22.432 2014 yılında Serbest Bölgelerdeki toplam ticaret hacmi, bir önceki yıla göre %3,5 oranında azalarak 22,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 51
Serbest Bölgelerde Sektörel Yoğunlaşma İstanbul AHL Hizmetler ve yazılım Antalya Yat inşası, medikal aletler Kocaeli Gemi inşası Avrupa Hazır giyim Mersin Hazır giyim Bursa Otomotiv alt endüstrileri İzmir Deri TÜBİTAK-MAM Ar-Ge faaliyetleri Adana-Yumurtalık Gemi tamir ve bakımı Kaynak: Serbest Bölgeler, Yurt Dışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 52
E- İKİLİ, BÖLGESEL, ÇOKLU ve ÇOK TARAFLI TİCARET Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 53
Ticari İlişkiler İkili Ticari İlişkiler Avrupa, Asya-Pasifik, Avrasya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Sahra Altı Afrika, Amerika Bölgesel ve Çoklu Ticari İlişkiler AB, EİT, D8, KEİ, İİT, İSEDAK Çok Taraflı Ticari İlişkiler DTÖ, OECD, G20 Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 54
STA Ülkeleri 1. EFTA (Norveç, İsviçre, İzlanda, Liechtenstein) 2. İsrail 3. Makedonya 4. Bosna Hersek 5. Filistin 6. Tunus 7. Fas 8. Suriye 9. Mısır 10. Arnavutluk 11. Gürcistan 12. Karadağ 13. Sırbistan 14. Şili 15. Ürdün 16. Güney Kore 17. Morityus 18. Lübnan* 19. Kosova* 20. Malezya* 21. Moldova* 22. Faroe Adaları* (*) İç Onay Sürecinde Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 55
STA Ülkeleri (Devam Eden Müzakereler) 1. Gana* 2. Ukrayna 3. Kolombiya 4. Ekvador 5. Kongo Demokratik Cumhuriyeti 6. Kamerun 7. Seyşeller 8. Körfez İşbirliği Konseyi 9. Libya 10. MERCOSUR 11. Japonya 12. Singapur* 13. Peru 14. Meksika * Müzakere süreci tamamlanmıştır. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 56
Çok Taraflı Ticari İlişkiler Hizmet Ticareti Anlaşması (TISA) Doha Kalkınma Turu müzakerelerinin kesintiye uğraması ve hizmetler alanında rekabetçi ülkelerin iddialı bir anlaşma hedeflemeleri nedeniyle Hizmetler ticaretinin %70 ini oluşturan katılımcılar arasında serbesti düzeyini büyük ölçüde arttıracak bir anlaşma olan TISA müzakereleri Türkiye nin katılımıyla devam etmektedir. Tarım Dışı Ürünlerde Pazara Giriş (NAMA) Toplam dünya mal ihracatının yaklaşık %90 ını oluşturan DTÖ Tarım Anlaşması kapsamı dışında kalan ürünlerde (sanayi ürünleri + yakıt + madencilik ürünleri + balık ve balıkçılık ürünleri + ormancılık ürünleri) tarife ve tarife dışı engellerin azaltılarak ticaretin bu ürünlerde daha fazla serbestleştirilmesi hedeflenmektedir. G-20 Dönem Başkanlığı ABD, Almanya, Arjantin, Avrupa Birliği Avustralya, Brezilya, Çin, Endonezya, Fransa, Güney Afrika, Güney Kore, Hindistan, İngiltere, İtalya, Japonya, Kanada, Meksika, Rusya, Suudi Arabistan ve Türkiye den oluşan G-20 ülkeleri, dünya ekonomisinin yaklaşık %90 ını; dünya ticaretinin %80 ini ve dünya nüfusunun üçte ikisini temsil etmektedir. G 20, dönem başkanlığı her sene bir üye ülke tarafından yürütülmektedir. G-20 dönem başkanlığı 2015 yılında Türkiye tarafından üstlenilmiştir. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 57
İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı (Milyon $) 2013 2014 % % Pay % % Pay 2014* 2015* Değişim (2014) Değişim (2014) AB-28 63.040 68.519 8,7 43,5 53.028 57.458 8,4 44,0 Bağımsız Devletler Topluluğu 16.924 15.618-7,7 9,9 8.975 13.028 45,2 7,4 Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi 1.662 3.795 128,4 2,4 5.950 3.601-39,5 4,9 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 11.898 11.718-1,5 7,4 8.016 9.370 16,9 6,7 İslam İşbirliği Teşkilatı 49.371 48.629-1,5 30,9 35.873 39.846 11,1 29,8 Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 20.368 19.688-3,3 12,5 12.174 16.434 35,0 10,1 Serbest Ticaret Anlaşması Yapılan Ülkeler** 14.942 17.628 18,0 11,2 20.188 23.651 17,2 16,8 OECD Ülkeleri 68.684 76.680 11,6 48,6 63.183 64.348 1,8 52,4 Türk Cumhuriyetleri 6.908 7.109 2,9 4,5 4.531 5.900 30,2 3,8 Genel Toplam 151.803 157.620 3,8 100 120.505 131.274 8,9 100,0 *Ocak- Ekim **Henüz STA ları yürürlüğe girmeyen Lübnan ve Kosova hariç Kaynak: TÜİK 2015 yılı Ocak-Ekim döneminde 2014 yılının aynı dönemine göre, EFTA Ülkeleri ne ihracat seçilen özel bölgeler içerisinde yıllık bazda en hızlı artışı yaşayarak %45 oranında artmıştır. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 58
Ekonomi Bakanlığı Yurtdışı Teşkilatı Halihazırda 110 ülke 160 Merkez ve 5 ofiste 156 Ticaret Müşaviri/Ataşesi görev yapmaktadır. Aralık 2015 Ekonomi Bakanlığı 59
GEORGETOWN AMERİKA Buenos Aires New York Karakas Sao Paulo Mexico City Şikago Ottava Toronto Santiago Miami Vaşington San Francisco Houston Seattle Los Angeles AFRİKA Abuja Kahire Addis Ababa Nairobi Akra Pretoria Cezayir Rabat Dakar Trablus Darüsselam Tunus Hartum Kazablanka İskenderiye ASYA Astana Aşkabat Bangkok Bişkek Cakarta Duşanbe Hanoi İslamabad Kabil Kuala Lumpur Manila Pekin Seul Singapur AB DTÖ OECD Atina Bakü Belgrad Berlin Bern Bratislava Brüksel Budapeşte Bükreş Dublin Helsinki Kiev Kişinev Kopenhag Lahey Lizbon Lefkoşa Taşkent Tokyo Ulan Bator Yeni Delhi Almatı Guangzhou Hong Kong Karaçi Mumbai Şangay Georgetown AVRUPA/KAFKASYA Londra Lubliyana Madrid Minsk Moskova Oslo Paris Podgorica Prag Priştine Roma Saraybosna Sofya Stokholm Tiflis Tiran Üsküp Varşova Viyana Zagreb Barselona Batum Düsseldorf Hamburg Hannover Kazan Marsilya Milano Münih Novorossisk Odessa Rotterdam Selanik St. Petersburg Stutgart Birmingham Krasnodar Novosibirsk Yekaterinbur g Abu Dhabi Amman Bağdat Beyrut Doha Kuveyt Manama ORTA DOĞU Muskat Riyad Sana Şam Tahran Tel Aviv Basra Cidde Dubai Erbil Halep Kudüs Musul Tebriz EKONOMİ BAKANLIĞI YURT DIŞI TEŞKİLATI AVUSTRALYA Sidney Melbourne Daimi Temsilci Yardımcılığı Ticaret Müşavirliği Ticaret Ataşeliği İrtibat Büroları 60