KIBTEK AKILLI SAYAÇ PROJESİ VE AMR SUNUMU
DÜNYADA KULLANILAN ALTERNATİF SİSTEMLERDEN BAZILARI 1. PLC (Power Line Carrier): Sistem AG elektrik hatları üzerinden haberleşme yöntemini kullanarak çalışır. Bu sistemde ayrıca her sayacı bir repeater olarak çalışır. Tüm bilgiler elektrik hatları üzerinden sayaçların beslendiği Trafo içerisinde monte edilen Data Concentrator içerisinde toplanır. Bu cihazdan merkeze veri aktarma GPRS, fiber-obtic veya özel cihazlar kullanarak OG üzerinden aktarılır.
2. RF (Radio Frequency): Sistem radyo frekansı yöntemini kullanarak çalışır. Bu sistemde her sayaç bir repeater görevi görür ve sayaç arasındaki mesafenin 200m yi aşmaması koşulu ile çalışır. Dünyada çok fazla yaygın olarak kullanılmaz. En yaygın kullanıldığı ülkelerden biri İsrail dir.
3. Kartlı Sistem: Sistem kartta kredi yüklenmesi yöntemiyle çalışır. Karttaki kontürün bitmesiyle sayacın akımı kesilir. Ciddi bir altyapı yatırımı gerektirir. Bu sistem İngiltere de yaygın olarak kullanılır.
4. Zegbee: Bu sistem en son teknoloji olup henüz deneme aşamasındadır. Sistem bluetooth yöntemiyle çalışıyor. Tıpkı cep telefonlarındaki mantık gibi ancak haberleşme menzili 100m ve çok iyi şifreleme yöntemiyle çalışmaktadır. Uzmanlara göre geleceğin haberleşme yöntemi olacağı söylenmektedir.
5. GPRS SİSTEMİ: KIB-TEK tarafından da şu anda kullanılan ve şu anda en hızlı haberleşme sistemi olarak bilinen ve GSM Öperatörü üzerinden çalışan bir sistemdir. Şu anda birçok ülke bu siteme geçiyor veya geçmek için çalışma yapıyor.
PEKİ NEDEN GPRS SİSTEMİ: DLC (Distribution Line Communication) veya PLC (Power Line Carrier) enerji hattı üzerinden çalışan sistem frekans modülasyonu esaslı çalışmaktadır. Yani şebeke gerilimi üzerinden belirlenen taşıyıcı frekans üzerinden verilerin trafo merkezindeki Concentrator cihazına iletimini sağlanır. Teorisi bu şekilde olan sistemin uygulamasında ise problemler yaşanmaktadır. Şebekenin enerji kalitesi her zaman beklenen şekilde olmaz. Şebekeyi bozan harmonikler, flicker vb. etkilerinden ötürü teorideki bu haberleşme sisteminde problemler yaşanmaktadır. Buna karşın GPRS sisteminde şebekeyi bozacak etkiler önemsenmeyecek kadar azdır. Elektrik şebekenin enerji kalitesini yükseltmek bazen birkaç milyon Euro civarına ulaşırken, GPRS sisteminde ise ilgili GSM operatörünün yapacağı basit birkaç düzenleme ile sorun ortadan kaldırılır.
DLC veya başka bir isimle PLC(Power line Carrier) sisteminde gerçek zamanlı bir haberleşme yoktur. Trafo çıkışına bağlı Concentrator cihazı belirli aralıklarla kendine bağlı sayaçları okumaktadır. Örneğin bir trafo çıkışına bağlı 500 sayacı okuyan bir cihazın tüm sayaçları okuma süresi sayaçlarla trafo arasındaki mesafeye ve sayaçların birbirleri arasındaki mesafeye ve hattın kalitesine bağlıdır. Bu 2 saat de sürebilir 1 günden fazla da sürebilir. Fakat GPRS sisteminde tüm sayaçlar birbirinden bağımsız çalışacağından bir sayacın okunması diğerine bağlı değildir. Bir sayacın okunması maksimum 5-10 sn alabilmektedir. Benzeri şekilde tüm sayaçların GPRS üzerinden okunması birkaç dakikayı alacaktır.
Sayaçlarda yapılabilecek tarife programı değişikliği veya enerji kesme komutları GPRS sisteminde direk sayaca yollanacak bir komutla yapılmaktadır. Bu komut tüm sayaçlara aynı anda yollanacaktır. DLC sisteminde ise bu komut önce trafo çıkışlarındaki concentrator cihazlarına ulaştırılacaktır. Sonra bu cihaz kendine bağlı sayaçları tek tek değiştirecektir. Bu süre çok uzun olabileceğinden sistemin yavaş ve yanlış çalışmasına sebep olabilecektir. Örneğin enerji kesilecek abonelere komut ulaşana kadar enerji kullanmaya devam edecektir. Tersi durumda da enerji kesilen aboneye ödeme yaptıktan sonra gönderilecek "aç" komutu sayaca geç ulaşabileceğinden, abone parasını ödemesine rağmen enerjisini almakta zorluk yaşacaktır.
Sisteminin işletmesinde olası problemlere müdahale DLC sisteminde çok zordur. Örneğin Concentrator cihazı tarafından okunmayan sayaçların neden okunamadığı araştırılması bazen ciddi bir mühendislik ve zaman gerektirecektir. Şebekenin durumundan dolayı daha önceden okunan sayaçlar belirli bir süre sonra okunamayabilir. Enerji kalitesinden kaynaklanan problemlerin çözümü ise zaman ve yatırım gerektirebilecektir. GPRS sisteminde ise problem olan sayaç çok kolay bir şekilde tespit edilebilecektir. GSM şebekesinin kontrol en basit şekilde cep telefonlarımızla ve sayacın üzerindeki LED ler yardımıyla yapılmaktadır. DLC sisteminde bu tespitin yapılması için özel analizörler kullanılması gerekmektedir. Snr ve noise ölçümü yapabilen direk şebekeye bağlanabilen spektrum analizörü gibi.
DLC sisteminde kullanılan Concentartor cihazının sahada arızalanması sonucu belki 1000 sayaçla haberleşme kaybolacaktır. GPRS sisteminde ise haberleşme nokta bazlı yapıldığından sadece problem olan sayaç okunmayacaktır.
Concentrator cihazı mikroişlemcili bir elektronik cihaz olduğundan hata yapma olasılığı bulunmaktadır. Merkez tarafına gelen veriler, sayaçlardan direk alınmadığından gerçek değerler değildir. Yani Concentrator cihazının işlediği (sakladığı) veriler olup, verilerde hata olma olasılığı bulunmaktadır. Buna rağmen GPRS sisteminde sayaçtan direk veri alındığından sayaç ekranında ne yazıyorsa aynı bilgi merkeze taşınır.
DLC sisteminin tek artısı olarak bedelsiz haberleşme gibi gözükmektedir. Ama Concentrator cihazı da merkez ile haberleşmesinde bir medya kullanmak zorundadır. Yani tüm trafo merkezleri ile merkez arasında bir haberleşmenin tesis edilmesi gerekmektedir. Bu da en kolay GPRS sistemi ile sağlanabilir. Sonuçta bu sistemde de GPRS kullanılacak ve benzeri fiyatlandırma bu sistem içinde geçerli olacaktır.
Bunların dışında NATO bu haberleşme sisteminin dezavantajları ile ilgili geçtiğimiz aylarda 176 sayfalık bir rapor hazırlamış ve kendi sitelerinde yayınlamışlardır.
KIB-TEK AMR SİSTEMİ VE SAYAÇLAR KIB-TEK Sisteminde yaklaşık 137,000 adet sayaç bulunmaktadır. Bu sayaçların yaklaşık 21,000 adedi ile bu sayaçları uzaktan okuyacak AMR (Automated Meter Reading) Sistemi AB tarafından finanse edilmekte olup halen uygulaması devam etmektedir. 5,500 adet sayaç ile AMR Sisteminin Mart 2010 sonunda devreye girmesi hedeflenmektedir.
İhaleyi kazanan firma Türkiye den Aktif Mühendislik ve Slovenya dan Iskraemeco Konsorsiyumudur. Bu konsorsiyumda üretici firma Iskraemeco ve uygulayıcı firma ise Aktif Mühendislik tir.
Sistem AMR Sistemi sayesinde Sistem otomatik olarak belirlenen dönemlerde sayaçları okuyacak, faturalayacak ve yine belirlenen dönemlerde ödemenin yapılıp yapılmadığını kontrol edip, ödemenin yapılmaması halinde otomatik olarak akımını kesecektir. Yine gün içerisinde ödemenin yapılıp yapılmadığını kontrol edecek ve ödeme yapılmışsa sinyal gönderip elektrik akımını tekrar verecektir.
Vatandaş bu sistemde borcunu sayaç ekranından, internetten, sms yolu ile veya oluşturulacak call-centre ile öğrenebilecektir. Sayaçlar ayni zamanda herhangi bir müdahaleye mahal vermeksizin otomatik olarak müdahale karşısında elektrik akımını keserek merkeze müdahale olduğuna dair sinyal gönderecektir.
Sistemin Temel Amaçları Sayaca yapılacak müdahalelerin anında tespiti Kayıp kaçak analizi Tüm sayaçların uzaktan endeks değerlerinin temini KIBTEK Abone yönetim sisteminin otomatik veri aktarımı Uzaktan Açma - kesme işlemleri Ön ödemeli / Kredili seçilebilir çalışma şekilleri Yük analizi ve talep tahmini verileri oluşturmak Tarifeli çalışmaya geçerek talebi farklı zamanlara kaydırmak
Sistemin Temel Amaçları Sayaca yapılacak müdahalelerin anında tespiti Kayıp kaçak analizi Tüm sayaçların uzaktan endeks değerlerinin temini KIBTEK Abone yönetim sisteminin otomatik veri aktarımı Uzaktan Açma - kesme işlemleri Ön ödemeli / Kredili seçilebilir çalışma şekilleri Yük analizi ve talep tahmini verileri oluşturmak Tarifeli çalışmaya geçerek talebi farklı zamanlara kaydırmak
Sistemin Temel Amaçları Mekanik sayaçlarda oluşan ~%3 hata oranının <%0.5 e indirilmesi Abonelere WEB üzerinden bilgilendirme Temel Elektriksel Değerlerin sürekli takip edilmesi Reaktif Enerjinin kompanzasyonu ile mevcut hatların etkin kullanımı Çift yönlü enerji ölçümü ile şebekeye verilen enerjinin de ölçülebilmesi ( Örneğin güneş enerjisi, rüzgar enerjisi gibi)
Sistemin Temel İşlevleri Endeks Bilgilerinin Okunması Yük Profili Bilgilerinin Okunması Olay Bilgilerinin Okunması Sayaçların Zaman Saati Senkronizyonu Sayaç parametrelerinin değiştirilmesi Geri Arama- Alarm Bilgilerinin Anında Merkeze iletilmesi Enerji Kesme Açma İşlemleri
Sistemin Temel İşlevleri Endeks Bilgilerinin Okunması Her sayaçtaki Akım, Gerilim, Güç ve Enerji değerlerinin okunması işlemidir. Günlük, Haftalık, Aylık veya istenilen zaman aralıklarında yapılabilir.
Sistemin Temel İşlevleri Yük Profili Bilgilerinin Okunması Her sayaç içinde Enerji ve istenilen değerlerini belirli aralıklarla kendi içine kaydeder. Bu değerler istenilen sıklıkta merkez tarafından okunmaktadır.
Sistemin Temel İşlevleri Olay Bilgilerinin Okunması Her sayaç içinde oluşan, alarm bilgileri sayacın silinmez hafızasında saklanmaktadır. Bu kayıtlar rutin okumalar esnasında merkezde toplanmaktadır.
Sistemin Temel İşlevleri Sayaçların Zaman Saati Senkronizyonu Sayaçların içinde tüm işlemlerin zaman etiketleri için gerek duyduğu Gerçek Zaman Saati bulunmaktadır. Tüm sistemdeki sayaçların merkez sunucularla eş zamanlı çalışması sistemin temel gereksinimidir. Bu yüzden en az günlük okumalar esnasında sayaç saatleri ile sunucu saatleri arasındaki farkı sürekli kontrol edilir. Müsaade edilen olası fark değer 9 sn dir.
Sistemin Temel İşlevleri Sayaçları parametrelerinin Değiştirilmesi Sayaçlarda bulunan tarife bilgileri, saat tarih ayarı, demand eşik değeri, gerilim alarm sınırları, haberleşme ayarları, şebeke bağlantı bilgileri gibi birçok değer uzaktan ayarlanabilir. Bu işlem iki seviyeli şifreleme gerektirmektedir. KIBTEK gibi enerji piyasası tekrar düzenlenen bir dağıtım şirketinde bu tip bilgiler çok sık olmasa da ihtiyaç duyulduğunda değiştirilecektir. Örneğin yeni tarife saatleri belirlendiğinde bu bilgilerin sayaçlara gönderilmesi gerekecektir. Ayarlama işlemi otomatik ve manuel olarak; - bir değerin tek başına - bir çok değer bir toplu iş içinde yapılabilir.
Sistemin Temel İşlevleri Geri Arama- Alarm Bilgilerinin Anında Merkeze iletilmesi Sayaç içinde tanımlı olan aşağıdaki bilgilerin belirlenen sınırlar dışına çıktığında merkezin hemen bilgilenmesi olayıdır. Alarm Input1 Alarm Input 2 TCO MCO L1 Faz Yok L2 Faz Yok L3 Faz Yok Gerilim Dengesizliği Asimetrik Yük Beklenmedik Harcama L1 Aşırı Gerilim L2 Aşırı Gerilim L3 Aşırı Gerilim Fatal Failure Alarm Arızası
Sistemin Temel İşlevleri Enerji Kesme Açma İşlemleri Bu işlemler manuel veya otomatik olarak yapılacaktır. Manuel işlemleri ya abonelik işlemleri sonunda veya borcunu ödemeyen müşterilerin KIBTEK in bilgisi dahilinde kesilmesi/açılması işlemleridir. Otomatik çalışma ise yukarıda belirtilenlerin otomatik yapılabilmesi yanında Ön ödemeli abonelikteki kullanıcıların kredisinin tükenmesi sonucu sistem tarafından kendiliğinden yapılması durumudur.
Sistem Prensip Şeması
GSM/GPRS İşleyiş Sayaçların belirlenecek GPRS APN ine dahil olması iki şekilde yapılabilir. 1) Otomatik Bu çalışma şeklinde sayaçlar ilk enerji verildikten sonra içinde yazılı olan APN e otomatik olarak bağlanırlar. Ve sürekli burada sabit beklerler. Şebekedeki herhangi bir sorundan veya enerji kesintisinden ötürü sayaç APN den çıkarsa tekrar dahil o APN e dahil olmak için girişimde bulunur. 2) Manuel - Bu durumda sayaç önceden içinde tanımlı olan bir numaradan GSM DATACALL gelmediği sürece içinde kayıtlı olan APN e dahil olmaz. Ne zaman bu numaradan bir arama gelirse sayaç hemen bu aramayı reddederek sonlandırır ve APN e girmeye çalışır. Sayacın otomatik veya manuel girişiminden sonra GSM şebekesi KIBTEK e adanmış olan bu kartın isteğini VPN üzerinden KIBTEK merkez ofisi Radius Sunucusuna iletir. Gerekli güvenlik eşleşmeleri yapıldıktan sonra sayaç daha önceden tanımlı olan IP sini alır. Örneğin 533 811 2121 nosunun 192.168.21.21 IP sini alması gibi
GSM/GPRS İşleyiş Sayaçlarda GERİ ARAMA DATACALL esasına göre çalışmaktadır. Sayaçlarda belirtilen olaylardan herhangi biri oluştuğunda sayaç kendi içinde tanımlı olan ilgili arızaya ait GSM Numarasını arar belirli bir RING den sonrada hattı kapatır. Karşı tarafın meşgul olması ihtimaline karşı tekrar aramaları yapar. Örneğin 10 kez. Merkez tarafındaki Uygulama yazılımı ise hangi modeme nereden arama yapıldığı eşleştirir ve sistem operatörlerini uyarır.
TEŞEKKÜRLER ahmet.dargin@kibtek.com