Araş. Gör. Mehmet KILIÇ (*.)

İCRACI SANATÇILAR VE HAKLARI A. Komşu Haklar Kavram ı Araş. Gör. Mehmet KILIÇ (*.) Fikir ve Sanat Eserleri Kanunwnuzun 1. maddesine göre, sahibinin hususiyetini ta şiyan, ilim ve edebiyat, müzik, güzel sanatlar veya sinema eserleri sayılan her çe şit fikir ve sanat ürünleri eserdir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 1. maddesinde verilen bu tanıma göre ayırdedici unsur, eser niteli ğine sahip fikir ve sanat ürünlerinin, sahibinin özelliklerini ta şımas ıdır. Bundan dolayı sahibinin özelliklerini taşımayan s ıradan urunier yasanm birinci maddesine göre eser say ılamayacakt ır. Eser sahibi ise yine aynı kanunun 8. maddesinde tammlanm ıştır. Buna göre esere sahibi onu vücuda getirendir. 0 halde, ona özelliklerini veren ve kanunda sayılan dört eser grubuna giren fikir ve sanat ürünlerini yaratan ki şiler eser sahibidir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda düzenlenen eser sahipliğinden doğan haklar sadece, kanundaki ta ııımına göre eser sahibi sayılan kişilere tanınmıştır. Eser sahibinin dışında, bir eserin yayınlanmas ı, tanıtılmas ı, oynanması, çalınmas ı suretiyle eserin kamuoyuna üla ştınlmas ına hizmet eden ki şiler de vard ır. 0 halde eser sahibi ço ğu zaman tek başma bu eserleri açıklayamaz, icra edemez. Bunun için, eser sahibi dışındaki araç ve kişilere de ihtiyaç vard ır. Eser, bu ki şiler sayesinde kamuoyuna sunulmakta ve kamuoyuna sunan, if şa eden, icra eden de tan ıtılmaktadır. Bunların dışmda günümüzde radyo ve televizyon programlar ı ' (*) A.Ü. Ziraat Fakültesi. tarım Ekonomisi Bölümü Ö ğretim Elemam. AÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü özel Hukuk (Medeni Hukuk) Anabilim Dal ı Yüksek Lisans Ö ğrencisi. 594. TÜRKİYE BAROLAR B İRLtĞİ DERG İSİ 1998t2

da eserin kamuoyuna ula şmasında önemli birer araç niteliği kazanm ıştır. İşfe bu şekilde bir eserin kamuoyuna ula ştırılmasında icrac ı sanatç ılar ba şta olmak üzere plak yap ımcılan ve radyo - televizyon kurulu şları gibi ki şi ve araçlar gündeme gelmi ştir. Bu bakımdan eser sahibinden ba şka, eserin kamuoyuna ula şmas ın ı sağlayan sözkonusu ki şi ve kurulu şların haklarmm koruma altına alınmaması büyük bir haksızlık yaratmakta, ülkenin fikir ve sanat hayatının geli şmesine engel olmaktad ır. Bir senaryo mükemmel olabilir; ama bunu daha mükemmel hale getire ııler oynayanlard ır. Yine bir beste mükemmel olabilir; ama onu daha mükemmel hale getirip ortaya ç ıkaranlar ses sanatçılandır. İşte tüm bu unsurlar fikir ve sanat eserleri hukukunda "Komşu Haklar" dediğimiz hak grubunun oluşmas ı sonucunu doğurmuştur. Bu bakımdan, eser sahibini haklarına zarar vermeden ve onun nzas ı ile bir eseri özgün bir biçimde icra eden veya icras ına katılan, bir icrayı yada sesleri ilk defa tesbit eden, yay ınlayan gerçek ve tüzel ki şilerin münbasıran sahip oldukları haklar ı tammlayabileceğimiz kom şu hakların da koruma altına alınmas ı gerekir. Kom şu hak sahibi olan kiiler eser sahibinden farklı haklara sahip olup, eser sahibi ile aym haklara sahip de ğillerdir. Komşu haklar, eser sahibinin haklarına zarar vermemek kaydıyla belli alanlarda ve belli korumalardan yararlanan haklard ır. Eser üzerinde eser sahibinin haklan sakli kalmak kaydıyla, bununla kom şuluk ili şkisi içinde bulunan ve bu eser İeilgili çe şitli korumalardan yararlanan haklar kom şu haklardır. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda, 4110 Say ılı kanunla değişiklik yap ılmadan önce, 81. ve 82. maddelerinde kom şu hak kavram ı kullanılmış olmamakla beraber, bu hakkın kapsam ı - na giren ki şilerle ilgili koruma hükümleri vard ı. Ancak bu hükümler oldukça dar kapsamlı ve yetersiz olarak düze ıılenmiş bulunduğımdan, 4110 say ılı kanunla, yap ılan değişiklikle kom şu haklara ilişküı hükümler geni şletildi. Özellikle icrac ı sanatç ılann hakları daha da etkin hale getirildi. Ayrıca 16 Kasım 1997 tarihinde yürürlüğe giren Eser Sahibinin Haklarına Kom şu Haklar Yönetmeliği ile de Kom şu Haklara ili şkin uygulamalar hakkındaki esaslar belirlendi. 4110 sayılı kanunla komşu hak sahibi olarak koruma alt ı- TÜRKİYE BAROLAR B İRLİĞİ DERG İSİ 1998/2 - - 595

na alman kom şu hak sahipleri şunlardır. 1) Icracı Sanatç ılar 2) Ses ta şiyıcısı yap ımcılan 3) Radyo Televizyon kurulu şları 4110 sayıl ı kanunla değiştirilen ao; madde ile ilk olarak kom şu hak sahipleti belirtilmi ş, daha so ıirada kom şu hak sahiplerinin sahip olduğu haklann neler olduğu düzenlenmi ştir. Yine 80. ve 82. maddelerde de haklann kapsam ı ile koruma şekilleri ve koruma sürelerine ili şkin hükümlere yer verilmi ştir. - Buradaki haklara dikkat edildiğinde esas itibari ile asıl eser sahibinin haklarının korunmas ına paralel bir koruman ın komu hak sahipleri için de getirildiği görülmektedir. B. İcracı Sanatç ılar Kavramı Ve Kom şu Haklar İçerisindeki Yeri İcrac ı sanatç ı, kendisinin olmayan bir eseri, eserin sahibi tarafrndan yaratılmış şekliyle fakat kendi sanatç ılık becerisi ile ba şkalarına aktaran sanatçidır. 'Kendi yarattığı eseri icra eden kimse örneğin bir bestesini çalan besteci o eserin sahibi s ıfatıyla zaten korunduğu için icracı sanatç ı olarak ek bir korunmaya da ihtiyaç yoktur. Bundan dolayı icracı sanatç ıdan söz edildiğinde eser, sahibi olarak korunamayacağından ayr ıca korunması gereken eser sa hibi dışmdaki icras ı kastedilmektedir. Bu bak ımdan, icracı sanatçı; eser sahibi ile eserden- yararlanacak olan kamuoyu arasıda bir arac ıdır denilebilir. BU arac ılık sahne, film, konser, radyo icrac ılığı ile veya günümü4d çok geli şmiş olan kaset veya CDdoldurnıak suretiyle 01m Ancak hemn şunu belirtmek gerekir ki icrac ı sanatçı kavram ı daha çok müzik ye sinema alamnda önem taşımaktadır. Çünkü diğer yaz ı ile ifade olunan eserlerden farkl ı olarak müzik ve sinema eserlerinden zevk duyabilmek istiyorsak icrac ı sanatç ımn ortaya koyduğu emeğinden ve veriminden vazgeçmek mümkün de ğildir. İcrac ı sanatç ı eserin yatatıbısı olmayıp yarat ılmış bir esere bağlı olan bir verimde bulunmaktad ır: Bu verim o eserden soyutlan- 1 596 '-... TÜRKİYE DAROLAR U İRÜĞİ DERGİSİ

mamakla beraber yine de başl ı ba şııia bir değerdir. Bu yüzden örneğin asıl eserin korunma süresi sona erdiğinde, fikir vesanat hukuku bakım ından korunmasa bile icra ve icrac ı sanatç ın ın hakları kendi ba şına bir değer olmas ı itibariylè korunmaktad ır. - 16 Kas ım 1997 tarihli Resmi. Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Eser Sahibinin Haklarına Kom şu Haklar Yönetmeliği'nde kom şu hak sahibi olarak icracı sanatçılar, ses ta şıyıcıs ı yapnıcısı ve yayım kurüluşlan- sayilm ıştır. Günümüzdeki teknolojik geli ş- melerle radyo - televizyon ve ses nakline yarayan araçlar ın bu denli geli şmediği daha önceki dönemlerde icrac ı sanatçilarm önemi daha fazlaydı. -Aıiıa artık bilimsel ve teknolojik geli şmelere paralel olarak gelişeıi radyo televizyon yay ınc ılığı ve buna -bağlı ola- - rak ses nakline yaraya ıi araçlardaki geli şmeler icracı sanatç ıların önemini daha da arttırmıştır. Bu bakımdan kom şu haklar içerisinde icrac ı sanatç ıların yeri ve önemi daha büyüktür. Çünkü, örneğin bir beste veya tiyatro eseri çok güzel olabilir. Ama onu daha da güzel ve mükemmel hale getiren yorumlayanlard ıt Besteyi icra -eden, tiyatroyu sahneleyen icrac ı sanatçilarchr. Ses ta şıyıcısı yap ımcısı veya yayın kuruluşlannın rolleri ise daha ikinci planda kalmaktadır. Çünkü bunlar ııihayetinde icracf sanatç ılar için birer araçtır. - 4110 sayılı kanunda icrac ı sanatç ılanıi tanımı yapılmıştır. Buradaki tamm dar kapsmlıdır. Buradaki tanıma göre icrac ı sanat- - - çı fikir ve sanat eserlerini özgün bir biçimde icrh eden, yorumlayan ki şidir. Yöntmelikte ise sanat eserleri ile folklor eserlerini özgün - biçimde yorumlayan, tan ıtan, anlatan, söyleyen, çalan ve ğeşitli bi- - - çimlerde icra eden oyuncuları; ses -sanatç ılannı, müzisyenleri ve - - dansç ıları vb. diğer ki şileri- ifade etmek üzere kullanılmıştır. Bu - : - tanımlardan hareketle icrac ı sanatç ıları genel olarak şu şekilde-ta- - nımlayabiliriz. "Eser sahibinin haklanna zarar - vermemek kaydıyla, fikir ve sanat eserlerinin özgün-bir biçimde canlandırmak, anlatmak, söylemek, oynamak, icra etmek ve yo- - rumlamak suretiyle kamuoyuna ula ştınimasında arac ılık - - yapan aktörler, şarkıcılar, müzisyenler, oyuncular, dansç ı- -. - lar vb. kişherdi?'. - - - TÜRKIYE BAROLAR B İRLİĞİ DERGISI 199sp2 - - - - - 597

Il. İCRACI SANATÇILARIN KORUNMASI VE KORUNMAYLA İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER A. İcracı Sanatçıların Korunmas ı ihtiyac ı Baz ı kişiler yarat ıcı olmamakla beraber verimleri ile fikir ve sanat hayatına katkıda bulunurlar. Bir müzik veya tiyatro eserini icra eden sanatç ı; işareti, resmi ve sesi ço ğaltmak halk yığınlarrnrn yara ıhlanmasına sunduğu ticaret nialı haline getiren müte şebbis, eski bir metni ilk defa yayımlayn kimse, ortaya o ıjinal eserler koymamakta fakat, belli yeteneklerini kullanak fikir ve sanat hayatmı zenginle ştirmektedir. İşte bu gibi verimlerinde bir ölçü de koıtnarak teşvik edilmesi gerekmektedir. Bu bakımdan icrac ı sanatçılarm haklarımn korunmak suretiyle, eser niteliği ta şımamakla beraber bu emek ürünleri üzerinde subjektif hak tamyarak himaye konusu haline getirilnıeleri sözkonusu olmaktad ır. Esas itibariyle burada, eser olmayan fakat mevcut bir eser dolayısıyla, mevcut bir esere ba ğlı olarak harcanan emeğin unhü koriınmaktadir. Böylece emek verilerek bağıms ız bir fikir ve sanat eseri yaratılmamakta, fakat emek bir eserin hizmetine koiıu]nıaktad ır. Orjinal bir eser yaratıhayan fakat yaratılmış bir eseri icrasi ile yorumlayan sanatç ın ın emeği ve verimi korunmaya hak kazanan bir değerdir. İcranm özelliği eserin yarat ılmas ına değil, yayılmas ı- na katkıda bulunulmu ş olmas ıdır. Bu katkımn korunmas ı ihtiyacı Fikir ve Sanat Hukuku alan ında kendisini hissettirmi ş ve günümüzün hemen tüm fikir ve sanat eserleri kantınlarına yaratıcı olan eser sahibi sanatçının yanında icracı sanatç ının da korunmas ını mümkün kılan hükümler konmu ştur. B İcrac ı Sanatçılann Korunmasıyla İlgili Yasal Düzenlemeler 1. Roma Sözle şmesi İcracı Sanatç ılann Uluslararas ı alanda da korunmas ı amac ıyla 26 Ekim 1961 tarihinde uzun süren çali şmalar sonrasında Roma Anla şmas ı denilen bir anla şma aktedilmi ştir. İcrac ı Sanatçılar, Fonogram Yap ımcıları ve Yayım Kurulu şlar ının Korunmas ına Dair Roma Sözle şmesinin imzalanmas ından sonra bir çok ülke fikir ve 598 - - TÜRKİYE BAROIAR BİRLİĞİ DERGİSİ 199812

sanat eserleri kanununda veya özel düzenlemelerle icracı sanatç ı- ların hakları ko ı5nsunda yasal düzenleme yapm ışlardır. Türkiye ise Roma Sözle şmesine kat ılmış ve 4116 sayılı ' İcrac ı Sanatç ılar, Fonogram Yak ımcılan ve Yayın Kurulu şlanmn Korunmas ına Dair Roma Sözle şmesine Katılmam ızın Onaylaıımasın.ın Uygun Bulunduğu Hakkmdaki Kanun' 12 Temmuz 1995 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Ancak bu kanunun- eksik tarfi Roma sözle şmesinin Türkçe metninin yayınlanmamas ıdır. 2. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda icrac ı sanatçılara ilişkin koruyucu hükümler çok azdı. Bunun için özellikle Avrupa Birliğine girme sürecini ba şlatan ülkemizde bat ıl ı ülkelerin de baskısı ile 4110 sayılı kanunla yap ılan değişiklikten sonra 80., ve 82. maddelerde kom şu haklarla özellikle icrağı sanatç ılar ve haklarıyla ilgili özel hükümler getirilmi ştir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun 80. maddesinde icrac ı sanatçılar tanımlannıiş ve haklan sayılımştır. 82. maddede ise icrac ı sanatçıların haklarının kapsa.ı u ve korunma süreleri düzenlenmi ştir. İcracı sanatçıların haklarına ili şkin uygulama esasları ile ilgili hususlar ise ayrıntılı olarak komşu haklar yönetıneliğinde düzenlenmi ştir. 3 Eser Sahibinin Haklar ına Komşu Haklar Yönetmeliği Fikir ve Sanat Eserleri kanununa 4110 Say ıl ı kanunla eklenen ek 3, maddesinde kom şu haklara ili şkin uygulamalar hakkındaki esaslar ı, çıkarılacak olan bir yönetmelikle düzenleneceği belirtilmiştir. Bu bakımdan ilgili ek maddeye vğ 26 Ekim 1961 tarihinde Roma'da imzalanan İcracı Sanatç ılar Fonogrom Yapımcılan ve Yayan Kurulu şlanmn Korunmasına Dair Roma Sözle şmesine dayan ı- larak Eser Sahibinin Haklarına Komşu Haklar Yönetmeliği haz ırlanmı tır: ilgili yönetmelik 16 Kas ım 1997 tarihinde R smi Gazetede yayımlanarak yiarurlüğe girmi ştir. Kom şu Haklan Yönetmeliği Beş Bölümden ve, 26 maddeden'. oluşmaktadır. Birinci Bölüm (m. 1-5) -Genel -Hükümlerden, İkinci. Bölüm (m. 6-11) İcracı Sanatç ıların Haklanııdan Üçüncü Bölüm (m. 12-15)- Ses Ta şıyıcıı Yapımc ılarımn Haklanndan, Dördüncü TtRKİYE DAROLAİ{BtRLİĞi DERGİSİ 1998'2.. 599

Bölüm son Huk mlerden olu şmaktadır. Buradaki araştırma konumuz İcracı Sanatçı1r ye Haklan oldu ğundan a şağıda, yaln ızca kom şu haklar içerisinde yer alan icracı sanatç ılar ve haklarına ili ş-' kin hükümler incelenecektir. İİ!. İCRACI SANATÇILARIN haklari A- İcracı Sanat< ı1ann Haklar ının Niteliği Eser niteliği ta şı±namakla beraber körunmaya lay ık olan icracı sanatçılarm ürünleri üzerinde subjektif hak tanımak suretiyle koruma konusu haline getirilmelerine verim himayesi denilmektedir. Emek ürünü olan verim ile yarat ıcı çaba ürünü olan eser ara şmdaki aynm son yıllarda yap ılmıştır. Verim himayesinin konusu önceden var olan bir esere bağlı olarak ortaya ç ıkan emeğin bir somut sonucudur. Bu bakımdan icracı sanatçı da mevcut bir éser üzerinde emek sarfetmektedir. Ancak icrac ı sanaiç ılann haklan ne dereceye kadar eser sahipliğinden doğan haklara s ın ır teşkil edecekleri tartışılmalıdır ve bu konudaki tartışmalar ise hala devam etmektedir. Roma Sözle şmesinden önce olduğu gibi, RomaSözle şmesinden sonra da icracı sanatçılarin korunmas ı fikri, hukuk doktrininde tartışılmaya devam etmektedir. Örneğin 1957 tarihli Fransa Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda icrac ı sanatç ılann korunmas ı düzenfenmemiştir. Ve icracı sanatç ıların korunmas ı mahkeme kararlan ile mümkün olmaktad ır. Ayni müzik eserini değişik sanatç ılardan dinlenilmesinin; ayni tiyatro eserinin değişik oyunculardan izlenmesinin de ğişik yoğunlukta ya şantılan olmas ı, sanatçının icrasının, eserden farklı bir şey olduğunun delilidir. Bundan dolayı icracı sanatçının icrasından doğan haklanmn as ıl eseri tamamlayan ba şl ıbaşına bir hak olduğu iddia edilmi ştir. Icracı sanatçının emeği üzerindeki hakkın niteliği konusundaki tartışmalar pozitif hukuk yönünden önem ta şımaktadır. Bundan dolayı icra sanatç ının korunmasıyla yaratıcı sanatçımn (dolayısıyla haklann ın) korunmas ı arasında iki türlü verimin özelliklerine uygun bir ayr ım yapılması zorunludur. 1 İcracı saütçımn sahip olduğu haklarla eser sahibinin haklar ı eşit olamaz. Zira eser sahibi veo eseri.icra eden için nitelikleri ve kapsamlan e şit bir koruma yarat1ldiginda, eser sahibinin eseri üzerindeki 600 : '. TÜRKİYE BAROLAR BİnLİĞi DERGISI 199

haklarına ve başka bir icracı sanatçmın aynı eseri icra etmesine mani olma sonucu ortaya ç ıkabilecektir. - İcracı sanatç ı icras ını esas itibariyle bir akit ili şkisine dayanarak yapmaktadır. Bu akit ili şkisi içinde yeterince korundu ğu ve bundan dolayı da ek ıir korunma gereğibuluninadığı dü şünülebilir. Aıicak bu durumda icrac ı sanatçınm hakları yaratıcı sanatç ı olmadığından eser korunmasından yaratlanamaz. Onun korunmas ı gereken haklarına fikir ve sanat eserlerinih korunmasma özgü kurallar uygulanamaz. Hukuk düzeni icrac ı sanatçmın icrasm ı korumak istiyorsa ilk olarak ona hukuk sistemi içinde bir yer bulmalıdır. İcracı sanatçi esas itibariyle, konusu bir eserin tekra ı'ı olan bir akit ilişkisi içinde bulunmaktadır. icra böyle bir ili şki içinde gösterilen bağımlı bir faaliyettir. Sanatçı bu Ait ili şkisinden sadece üzerine alm ış olduğu borcu ifa ğtmekle mükelleftir. Kar şı akidin icradan, akit ili şkisi çerçevesi dışına ta şan her türlü f'aydalanmasına karşı koyabilir yada bu akit ili şkisi çerçevesi dışına çıkar her türlü faydalanmaya kar şılık ek ücret isteyebiir.- Sanatç ı icramn ses ve resim tekraruıa yarayan bir alet üzerine tesbitine ve bunun çoğaltılıp yayımlanmasııia rıza göstermekle, icras ımn maddele şip bir ticaret malı haline gelmesine de raz ı olmu ştur. Kendisine verilen ivaz da bu rızanm karşıliğıdır. Eser sahibinin haklarına kom şu haklar yönetmeliğinde icracı sanatç ıların haklarının niteliği 6. madde de düzenlemi ş ve bu haklara bir s ınır konulmuştur. - Buna göre icrac ı sanatçının icra éttigi eser üzerindeki icradan doğan haklan herhangi bir şekilde sanatçınm töpluma yansıyan ki şiliğini zedeleyecek biçimde kullanılamayacaktır. İcracı sanatçilnn haklarının niteliğine ve bu haklara getirilen. sınır konusunda yine kom şu haklar yönetmeli ğinin 5. maddesinde bir düzenleme getirilmi ştir. Buna gör, icracı.sanatç ılar eser sahiplerinin maddi ve manevi haldanna zarar veremezler. Ve icrac ı sanatçilar bu haklar ını kullanırken eser sahibinin halarım da sınırlandıramzlar. TÜRKİYE BAROLAR B İRLİĞİ DERGISI it2-601

B Icrac ı Sanatçıların Sahip Olduğu Haklar Icrac ı Sanatç ılar ve Sahip Olduğu Haklar hem 4110 say ılı kanunla deği şik Fikir ve Sanat Eserleri Kanun ımda hem de Kom şu Haklar Yönetmeliğinde düzenlenmi ştir. Her iki düzenleme de asıl kaynağım 26-10-1961 tarihli Roma Sözle şmesinden almaktad ır. Roma Sözle şmesinde icrac ı sanatç ılar; "fikir ve sanat eserlerini canlandıran, anlatan söyleyen, oynayan ve icra eden aktörler, şarkıcılar, müzisyenler, dansçılar ve diğer ki şilerdir" şeklinde tanım- lannııştır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun de ği şik 80. maddesinde ise, fikir ve sanat eserlerini özgün bir biçimde icra eden, yorumlayan sanatçılann icrac ı sanatç ılar olduğu düzenlenmi ştir. Kom şu Haklar Yönetmeliğinin 4. maddesinin "E" bendinde ise icracı sanatç ılar; "Sanat eserleri ile folklor eserlerini özgün biçimde yorumlayan, tan ıtan, anlatan, söyleyen, çalan ve çeşitli biçimlerde icra eden oyuncular, ses sanatç ıları, müzisyenler, dansçılar ve benzeri diğer kişiler" olarak tınamlanmıştır. - Komşu Haklar Yönetmeliğinin 6. maddesinde ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 80. maddesinin 2; fikras ında icrac ı sanatç ıların hakları şu şekilde belirtilmi ştir: 1 Daha önce tesbit edilmemi ş icralanmn tesbit hakkı 2 Ticari amaçla çöğaltılmış icralann kopyalar ını kiraya verme hakkı 3 İlk tesbiti izinsiz yap ılan icralar ım çoğaltma hakkı 4 İcralarının her türlü araçla yayın hakkı 5 Adlarınm belirtilmesini talep hakk ı Şimdi bu haklar ı ayrmtılı olarak inceleyelim 1 tcralanm Tesbit Hakk ı : İcracı sanatç ınm icra suretiyle elde ettiği icrai ürün üzerindeki 602 TÜRKİYE BAROLAR B İRLIĞI DERGİSİ 1998)2

en önemli hakkı icralanm tesbit hakkıdır. Buradaki tesbitten kasit, icrac ı sanatç ımn sesini kaydetmesidir. Yani se ğlerin maddi bir araç üzerine herhangi bir yöntemle algilanabilmesini, çoğaltılabilmesini yada ba şka bir yoldan kamuoyuna iletilmesini sa ğlayacak biçimde kaydedilmesi ifade etmektedir. Fikir.ve Sanat Eserleri Kanununun 80. maddesinde icralann tesbit hakkının münhas ıran icras ı sanatç ıya ait olduğu ve bpnun bir ba şkas ı tarafindan kullan ılabilmesi için icrasi sanatçimn yaz ıh izninin al ınmas ınm gerekli ölduğu düzenlenmiştir. Aksi bir hareket icraci sanatç ımn icralanm tesbit hakk ına tecavüz te şkil edecektir. Örneğin bir bestenin ilk defa tesbit hakk ı o besteyi icra eden sanatçıya aittir. Bu tesbit yani ilk defa kayıt bir kaset üzerinde olabileceği gibi teknolojik geli şmelerle ortaya ç ıkan compact dısk, plak vs. gibi ses kaydına yarayan araç - gereçler üzerinde de olabilir. 2 Icralar ın Kopyalarını Kiraya Verme Hakk ı : - İcracı sanatçıların icra suretiyle elde ettikleri icraiurunler üzerindeki bir di ğer haklar ı da ticari amaçla çoğaitılmış icralanm ıı koplarımn kiraya verebilme hakkıdır. İcracı sanatç ımn icralannın kopyalann ı kiraya verme hakk ının münhas ıran icracı sanatç ıya ait olduğu hem Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun 80. maddesinin 2. fıkrasında hem de Kom şu Haklar Yönetmeliğinin 6. maddesinin b bendinde düzenlenmi ştir. İcracı sanatç ımn kiralama hakkı; üzerine seslerin yada görüntülerin yada her ikisinin kaydedildi ği maddi araçlar ın bir kopyas ı- nın ticari amaçla belli bir süre için ücret kar şılığında zilyetliğinin el deği ştirmesi hakkım ifade etmektedir. Orne ğin bir senaristin filmini oynayan icrac ı sanatçı olan aktörler (icralar ından doğan haklarını bir.yapımcıya devretmemi şlerse) üzerine tesbit ettikleri bir film veya video kasetini öneğin Ankara'da ki Aktın Sinemas ına 1 aylığına kiraya vermelerinde bu durum sözkonusudur. İcracı sanatç ıların haklarım düzenleyen Kom şu Haklar Yönetmeliğinin 6. maddesinin b bendi icrac ı sanatçıların kiraya verme hakkı konusunda bir s ımrlama getirmi ştir. Buna göre icrac ı sanat-rn çmın icralar ınm çoğaltılmış kopyalafım kiraya verme hakk ı ancak icralarm ticari amaçla ço ğaltılmış olma durumunda sözkonusu ol- TÜRKİYE BAROLAR B İRLIĞI DERG İSİ w98p2-603

maktadır. 0 halde ticari amaçla olmayan ço ğaltılmış icralar ın kiraya verilebilmesi için icrac ı sanatç ının yz ılı izni gerekmeyecek-. tir. Hükmün mefhum u muhalifinden bu sonuç ç ıkarılabilir. 3 İcracı Saüatç ııun İcralarinı Çoğaltma Hakkı : Eser Sahibinin Haklarına Komşu HğklarYönetmeliğinde İcracı Sanatç ıların icralar ım çoğaltma hakkı iki eekilde düzenlenmi ş bu-, luhmaktadır. Buna göre, ilk tesbiti izinsiz olarak yap ılan bir icran ın daha son: radançoğaltılabiinlesi için yine icrac ı sanatç ının izninin al ınmas ı zorunludur. Buna kar şılık icrac ı sanatç ı baz ı durumlarda tesbiti yapılaıt icranın çoğaltılabilmesi için 3. ki şilere yaz ılı izin vermiş olabilir. Bu durumda icrac ı sanatç ıdan çoğalma iznini alan 3. ki şilr bu çoğaltmayı da ancak belli amaçlat do ğrultusunda yapabileceklerdir. Eğer izin alınan amaç d ışında başka bir amaçla sözkonusu icralan çoğaltmak isteniyorsa icrac ı sanatç ının yine yaz ılı izni gerecektir. Amaç dışında çoğaltılma ise icracı sanatç ının haklar ına tecavüz te şkil edecektir. Örne ğin icracı sanatçı olan müzisyen: (k), yapmış olduğu bir müzik parças ımıi yalnızca film müziği olarak, filmle beraber ço ğaltılması için izin vermi ş ve 3. kişi olan (Ü) de (A)'mn müzik parças ını ticari amaçla CD veya kasetle ço ğaltıp piyasaya sürmü ş ise, bu. durumda (Ü) icracı sanatçının, çoğaltma izni verdiği tesbitin amaç dışında çoğaltılmas ı hakkına tecavüz etmi ş olacaktır.. 4. İcrac ı Sanatç ının İcralarının Yayın Hakkı : İcracı sanatç ılar icralarnu herhangi bir şekilde ticari amaç gütmeksizin, yani herhangi bir yayın kurulu şu ile anlaşma yapmadan radyo - televizyon gibi çayın kurulıişlan gibi araçların dışında ka-. set, OD vb gibi araçlarla da ço ğaltıp kamuoyuna sunabilir. Ayn ı şekilde bir icracı sanatç ı icras ını herhangi bir radyo veya televizyon gibi yayın kurulu şları ile anla şarak ve bu araçları kullanarak da kamuoyuna sunabilecektir.... Ticari amaçla kamuoyuna sunulan bir tsbitten yap ılmayan veya bir radyo ve televiyon yayını olmayan icralannın radyo ve televizyon kuruluşları tarafindan yayınlanabilmesi için icrac ı sanat- 604 TÜİtRİYE BAROLAR BÜİLİĞİ DERGİSİ 1998)2

çının yazılı izni gerekecektir. İcracı sanatçının bir kaset olarak ç ı- kardığı icras ının radyo ve televizyon kurulu şları tarafindan yayınlanabihıjesi için icracı sanatçinın yaz ılı izninin alınmas ı gerekir. Fakat bu kuralın bir istisnas ı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 43.. maddesinin 3. bendinde düzenlenmi ştir. Buna göre; "TRTnin kısa radyo dalga istasjronlanndan yurt d ışı na yap ılacak yayınlarda yararlamlan eserler dolay ısıyta eser sahiplerine ücret ödenme- yeceği gibi eser sahibinin yaz ılı izni de aranmayacaktır". Aym istisna icra ı sanatçılar içinde geçerli olacaktır. İbracı -sanatçılarm - yayın hakkımn bir başkası tarafindan kullamlabilmesi iç ı icrac ı sanatç ının yaz ıl ı izninin al ınması gerektiği kiiralmın bir diğer istisnası yönetmeliğin 15. maddesinde "yeniden yayın" ba şliğı altında düzenlenmi ştir. Buna göre; "bir icra veya temsilin radyo ve televizyon ile yeniden yaymianabilmesi için icrac ı sanatçılarla ses - taşıyıcıı yap ımcılarinın izni gerekli değildir; Ancak yeniden ya' ın yapan kurulu şun bu kişilere bir ücret ödemesi gereklidir". 0 halde önceden yayın için izin alıınışsa yeniden yayın için tekrar izin alınmayacak ama ilgililere belirli bir ücret ödenecektir. 5. İcraçı Sanatçımn Ad ının Belirtilmesini Talep Haklu: Kom şu Haklar Yönetmeliğinde, icracı sanatç ıların yukarıda saymış olduğumuz haklarının yanında, bir nevi manevi hak da diyebileceğiıniz sanatç ıların adımn belirtilmesini talep hakkım da düzenlenmi ştir. Yönetmeliğin 10. maddesine göre; icrac ı sanatçılar, koro ve orkestralarda şef ve solistler, tiyatro gruplar ında şeflik yapan veya başrol oynayan aktörler, i şaret, resmi ve ses nakline yarayan araçlarda adlar ının belirtilmesini istme hakk ına sahiptirler. Bu durumda örneğin bir icrac ı müzisyen eleviz'onda yayınlanmak üzere tesbit ettiği bir müzik parçasmda isminin belirtiimesini talep edebilecektir. Yine ayn ı şekilde bir koro veya orkestra da şefler ve sol istlerle tiyatro veya filmlerde ba şrol oynayan aktörlerde adlarının belirtilmesini talep edebilme hakkına sahiptirler. (2. İcracı Sanatç ıların Haklarımn Devri İcracı sanatç ılar vb haklarını düzenleyen kom şu haklar yönetmeliğinin 8. maddesinde ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun 80. maddesinde icracı sanatç ıların haklanm bir ba şka kişiye devrede- TÜRKİYE BAROLAR B İRLİĞİ DERGISI 1998/2 605

bilme imkan da getirmi ştir. Aslında bu düzenleme Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda düzenlenmi ş bulunan eser sahibinin eser üzerindeki haklar ımn devrine ili şkin hükümlerle paralel bir düzenlemedir. İcracı sanatçı sahip olduğu lıaklarıpm tanıam ım bir ki şiye - genellikle yap ımcıya devredebileceği gibi bu haklarımn sadece birini veya bir kaç ını da devredebilecektir. Icrac ı sanatç ı yapm ış olduğu sözle şme ile devrettiği haklar ının kar şılığında belli bir miktar bedel de alabilecektir. Eser Sahibinin Haklarına Komşu Haklar Yönetmeliğinin 8. maddesinde icrac ı sanatçıların haklar ınm devri düzenlenmi ştir. Buna göre, bir icrac ı sanatç ı ile yapımc ı arasında yapılan sözle ş - meyle çoğaltma, kiralama, icranm telli ve telsiz her türlü araçla yayınlanması yada temsil yoluyla faydalanma hakk ı uygun bedel karşığında yap ımcıya devredilmi şse icrac ı ve yorumcu sanatç ıların yaz ıl ı izni aranmayacakt ır. Ancak bu haklardan belli bir kısmının yap ımcıya devredilmesi halinde, devredilıneyen haklar ın kullanımı söz konusu olduğunda icrac ı sanatçilarla eser sahibinin yazılı iznihin alınması yine gerekli olacakt ır. Uygulamada genellikle kar şıla şılan durum bu şekildedir. Bir icracı sanatçı genellikle bir yapımcı ile aralarında bir sözle şme yaparak sahip olduğu haklar ını belli bir bdel karşılığında dçvrederek başka bir şeye karışmanıaktadır. Artık bundan sonra icralarla ilgili tüm haklar yap ımcıyaait olacakt ır. Bu durumda bir kaydm do ğ- rudan doğruya yada dolaylı olarak çoğaltılması, kiralanmas ı, teli - telsiz her türlü araçla yayınlanmas ı yada kamuya aç ık yerlerde temsili suretiyle o kayıttan faydalanma hakkı rnünlıas ıran yapımc ıya ait olacak ve bu haklar ın bir başkas ı tarafindan Hkııllanılabilmesi için yap ımcının yaz ıh izninin alınmas ı gerekecektir. Bir icracı sanatçı yap ımcıyla anla şma yaptıktan sonra veya bir i şverenle anla şma yaptıktan sonra bu i ş veya hizmetle ilgili olarak elde ettiği icralarım bu iş veya hizmet alanı dışında başka bir yerde kullanmak istediğinde, bu husus i şveren konumundaki ki şiler vğya yapımcılar icracı sanatçı arasında yapılacak olan sözle şme ile belirlenecektir. 606 1 1 TÜRKIYE BAROLAR B İRLİĞİ DERG İSİ 1998)2

D. Koro, Orkestra ve Sahne Eserlerinin İcras ından Doğan Ilaklann Devri: Köm şu hhklar yönetmeliğinin 9. maddesinde baz ı gruptaki icracı sanatç ılar için özel bir hüküm getirilmi ştit Buna göre, koro, orkestra ve sahne eserlerinin icras ını tesbit etme,.bu tesbiti ço ğaitma, kiralama, icran ın telli - telsiz her türlü araçla yay ınlanmas ı yada temsili suretiyle faydalannıa hakkımn devrinde yalmz şefin izni yeterlidir. E Birden Fazla İcracı Sanatçılann Durumu: Eser Sahibinin Haklar ına Kom şu Haklar Yönetmeliğinin 11. maddesinde bir sanat eserinin birden fazla icracı sanatçı taraflıdan icra edilmesi durumunda icrac ı sanatç ıların haklarının devrinin ne surette yapılacağı düzenlenmi ştir. Buna göre, bir sanat eseri birden çok icracı taraündan icra ediliyörsa, ortaya ç ıkan icrai Qrünün kısımlara ayrılıp ayrılmanasma göre ikiye ayırarak incelemek gerekir. Ortaya ç ıkan icrai urunkısıınlara ayrılabiliyorsa, bu sanatç ıların herbiri ortaya ç ıkardığı kısmm sahibi olur. Eğer ortaya çıkan icrai ürün ayr ılamaz bir bütün te şkil ediyorsa bu ortaya çıkan icrai ürünün sahibi onu vücuda getirenlerin birliğidir. Ortaya ç ıkan ortak ürün ile ilgili tüm haklarin kullamm ında birbirlerinin haklarına öncelikle riayet etmek zorundadırlar. İcracı sanatç ılar haklar ının korunmas ında ortak hareket edebilirler ya da içlerinden birisine yetki verebilirler. İcracı sanatç ılardan birisine de yetki verebilirler. İcracı sanatçılardan birisi birlikte yap ılmas ı gereken bir i şleme muhik bir sebp olmaks ızın izin vermez ise bu izin mahkemece verilebilir. İcracı sanatçılardan herbiri birlik menfaatlerine yani icrac ı sanatçı haklarına tecavüz 'edildiği takdirde tek ba şına hareket edebilğcektir. Dikkat eclile Ğek olursa yine burada da Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 9 ve 10. naddölerine paralel bir düzenleme gtirilmi ştir. Yönetmelikte aç ıkca belirtilmemi ş olmakla beraber, ortaya çıkan icrai ürün kısımlara ayrılabiiyorsa, mü şterek mülkiyete ili şkin hüküınler, eğer icrai ürün kıs ımlara ayrilam ıyorsa iştirak halinde mülkiyet ve dolay ısıyla adi şirkete ili şkin hükümleringeçerli olacağım söyleyebiliriz. TİiRKİYE BAROLAR B İRLİĞİ DERG İSİ 199812-607

W. İCRACI SANATÇILARIN HAKLARINI KORUMA YOLLARI A Koruma Süreleri 5846 Sayılı Fikir-ve Sanat Eserleri Kanununcla eser sahipli ğinden doğan haklara ve eserlere yönelik getirilen koruma süreleri, icraö ı sanatçılar içinde getirilmi ştir. Kom şu Haklar Yönetmeliğinin 21. maddesinde koruma süreleri öngörülmüştür. Yönetmelikle getirilen koruma süreleri Fikir ve Sanat Eserleri Kanunda eser sahipleri için getiriln koruma süreleri ile bir paralellik arzetmektedir. Buna göre; icrac ı sanatç ıların hakları icranın tesbitinin ilk yayınlandığı tarihten; yani aleniyet tarihinden ba şlayarak 70 yıl de van eder. Eğer icra yayınlanmanu ş ise, yani alenile şmemiş ise bu 70 yıllık süre sözkonusu icran ın ilk.yaymlannia yani aleniyet kazanma tarihinde balayacaktır. B. Koruma Yollan: Eser Sahibinin Haklar ına Kom şu Haklar Yönetmeli ğinin 22. maddesinde icrac ı sanatç ıları da içine alacak şekilde genel olarak komşu hak sahipleri için koruma yolları öngörülmüştür. Buna göre, icrac ı sanatçılar eser sahipleri gibi tecavüzün ref'i tecavazün men'i vé tazminat davas ı haklarından faydalanabileceklerdir. Yönetmelikle getirilen korunma yollanna ili şkin hükümler dikkat edilirse Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda eser sahipleri için getirilen koruma yollan ile aymd ır. Bu bakımdan icracı sanatç ılar da eser sahiplerinin sahip oldukları davaları açabileceklerdir. Yönetmeliğin 22. maddesinde icrac ı sanatç ımn açacağı tazminat davas ı konusunda maddi manevi tazminat davaları için bir aynın yap ılmamıştır. Ama icracı sanatçımn sahip olduğu haklarını izinsiz olarak kullanan veya izin alm ış olmasma rağmen sanatç ı- nin topluma yans ıyan kişiliğini zedeleyecek biçimde kullanan kişi: lere karşı icracı sanatçı maddi tazminat davas ınin yamnda manevi tazminat davası da açabilecektir. Buradaki tazminat davas ı hem maddi hemde manevi tazminat davas ını ifade edecek şekilde kullaıiılmıştır. İcracı sanatç ımn sahip olduğu haklarına herhangi bir tecavüz 608 - TfmftE umıoısıı BİRLİĞt DERGISI 1998,2

tehlikesi söz konusu olduğunda tecavüzün tecacüzün men'i (sildinnin önlenmesi) dava ınm açarak tecavüz tehlikesin engellemeye çal ışacaktır. Eğer tecavüz ba şlamış ve halen devam ediyörsa tecavüzün ref'i (saldınmn durdurulmas ı) davasını açarak tecavüzün durdurulmas ını sağlayabilecektir. Ayn ı şekilde sanatçı bir zararla kar şı kar şıya kalm ışsa açaca ğı tazminat cfavas ı ile de zararlarını tazmin ettirebilecektir. C İcracı Sanatç ıların Haklarına Getirilen Kıs ıtlamalar tçracı sanatç ıların sahip olduğu icras ını tesbit etme, bu tesbiti çoğaltma, kiralaneja, icran ın telli - tekiz he ı±ürlü araçla yayınlanmas ı yada temsili suretiyle faydalanma hakk ı münhas ıran icraya sanatçıya aittir ve bu hakların 3. bir ki şi tarafından kullan ılmas ı için mutlaka icrac ı sanatçının yaz ılı izni gereklidir.ancak baz ı durumlarda gerek kamu yararı ve kamu düzeni, gerekse şahsi yarar amac ıyla icracı sanatç ıların haklarına baz ı kıs ıtlamalar getirilmi ş ve baz ı hallerde bu.haklarm 3 ki şiler taraündan kullanılmas ı için icracı sanatç ının yaz ılı izni aranmamıştır. İcracı sanatç ılann izninin alınmasının gerekmediği haller Kom şu Haklar Yönetmeliğinin 24. maddesinde istisnalar ba şlığı altında düzenlenmi ştir. 0 halde aşağıda, belirtilen hallerde idracı sanatçıların izninin al ınması geikmeyecektir. :1 Aile çevresinde gerçekle ştirilen özel ve ücretsiz icralar 2 Özel kullanım için haz ırlanmış ve herhangi bir ortak kullamm amac ı ta şımayan çoğaltmalar ve. evde yap ılan kayıtlar 3 Eserin tanıtımı yada bilimsel ara ştırmalar amac ıyla analizler ve kısatespitler. 4 Güncel bilgilendirme amaçlı olarak toplantılarda yapılan sunüşlar ve konu şmalar... 5 Yayın kurulu şlarının haber verme ve bilgilendirme amaçl ı kullanımları. 6 Eser sahibinin ve ksışu hak sahiplerinin şeref, itibar ve kişilik haklarını zedelemeyecek, türünün kurallar ına uyan parodi ve karikatürler. TÜRKİYE BAROLAR BİRLİĞİ DERGISI 1998/2 609

7 Fikir ve Sanat Eserlerininkamu düzeni, eğitim, öğretim, bilimsel ara ştırma ya da röportaj ve kazanç amac ı güdülmeden icra edilmesi halinde. YARARLANILAN KAYNAKLAR. AYİTER, Nu şin : Hukukta Fikir 've Sanat Ürünleri, Ankara, 1981. EREL, Şafak: kom şu Haklar ve Sahipleri, (27 Mart 1998 Tarihinde F İSAUM'da Verilen Bas ılmamış Konferans Metni) ÖZTAN, F ırat: Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, (Ilgili Tüzük, Yönetmelik ve Anlaşmalar), Ankara, 1995. ÖZTRAK, ilhan: Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar, 2. Bas ı, Ankara, 1977. RESMI GAZETELER: 12 Haziran 1995 farihve 22311 sayılı 16 Kasım 1997 tarih ve 23172 sayılı. ROMA SÖZLEŞMESİ : 26-10-1961 tarihli İcracı Sanatç ılar, Fonogram Yap ımcıları ve Yayın Kuruluşlarının Korunmasma Dair Roma Sözle şmesi Türkçe Metni, Kültür Bakanlığı Yayınları (Bas ılmaım ş ) 610 TÜRKİYE BAROLAR B*RÜĞt DERGISI 199m Il