health and safety in the work places.

Dr. Alparslan TÜRKKAN Doktora Öðr. Uludað Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD. Dr. Seher NACARKÜÇÜK Arþ. Gör. Uludað Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD. Dr. Kayýhan PALA Yrd. Doç. Uludað Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD. Dr. Nalan AKIÞ Uzm. Uludað Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD. Dr. Hamdi AYTEKÝN Prof. Uludað Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD. GEMLÝK SANAYÝ SÝTESÝ NDE ÝÞYERLERÝNDE ÇALIÞMA ORTAMI VE KOÞULLARININ DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Özet Araþtýrma; 1-25 Aralýk 2000 tarihleri arasýnda, Gemlik Sanayi Sitesi nde bulunan iþyerlerinde iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði açýsýndan durum saptamasý yapmak amacý ile gerçekleþtirilmiþtir. Gemlik Sanayi Sitesi ndeki iþyerleri küçük ölçekli iþletme grubunda yer almaktadýr (1-21 iþçi) ve iþyerlerinde çalýþan ortalama iþçi sayýsý 2.9±0.3 tür. Fizik koþullar açýsýndan genellikle yeterli olanaklara sahip olunmasýna karþýn, iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði açýsýndan koruyucu önlemler yetersizdir. Ýþçi saðlýðý ve iþ güvenliði uygulamalarýnýn yetersizliði, konuya önem verilmemesine ve mevzuattaki eksikliklere baðlanabilir. Anahtar Sözcükler : Sanayi sitesi, çalýþma ortamý, çalýþma koþullarý. Summary Evaluation Of Working Environment And Conditions Of Work Places In Gemlik Small And Middle Size Enterprices. This study was conducted between 1-25 December 2000, in Gemlik small and middle size enterprices. The aim of the study was to evaluate occupational health and safety in the work places. The work places in Gemlik small and middle size enterprices are in the small and middle categorie (1-21 workers). Average number of people in a work place was 2.9±0.3. Physical conditions of the work places were generally good but preventive measures for work health and safety were insufficient. This is probably due to unawareness about the importance of these measures and insufficiancy of legislation. Key words : Small and middle size enterprices, work places, conditions of work places. Giriþ Küçük sanayi siteleri; üretim ve ürün çeþitliliði saðlayan, teknolojik yeniliklere yatkýn, büyük sanayi iþletmelerini destekleyen ve tamamlayan, az sayýda çalýþaný olan küçük iþletmeleri çevreye en az düzeyde zarar verecek þekilde bir araya toplayan ö- nemli yapýlardýr. Küçük ve orta ölçekli iþletmeler; iþyeri sayýsý, çalýþan sayýsý gibi kriterlere bakýldýðýnda Türkiye e- konomisi ve çalýþma hayatýnda önemli yer tutmakta ve ekonominin lokomotifi olarak tanýmlanmaktadýr (BYEGM 2001). 19

Ýþyerleri; çalýþan iþçi sayýsý açýsýndan 1-49 iþçinin çalýþtýðý yerler küçük ölçekli, 50-199 iþçinin çalýþtýðý yerler ise orta ölçekli iþletmeler olarak tanýmlanmýþtýr (KOSGEB, 2001). Küçük ve Orta Ölçekli Ýþletmelerin Yatýrýmlarýnda Devlet Yardýmlarý Hakkýnda Karar da ise; 1-9 iþçi çalýþan iþyerleri mikro ölçekli, 10-49 iþçi çalýþan iþyerleri küçük ölçekli ve 50-250 iþçi çalýþan iþyerleri ise orta ölçekli iþletmeler olarak tanýmlanmýþtýr (Resmi Gazete, 2001). Türkiye de 1999 yýlýnda, toplam 836.447 iþyerinden % 98.1 inde (820.579) 1-49 iþçi bulunurken, kayýtlý 5.832.215 iþçiden %57.6 sý (3.358.561) bu tür iþyerlerinde çalýþmaktadýr (SSK Raporu, 2000). Mikro ve küçük ölçekli iþletmeler çalýþma hayatýnýn önemli bölümünü oluþturmalarýna karþýn; iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði hizmetlerine yönelik çalýþmalar ve çalýþma mevzuatý daha çok 50 ve üstünde iþçi çalýþtýran iþyerleri ile aðýr ve tehlikeli iþ yapan iþyerleri ve burada çalýþanlara aðýrlýk vermektedir (Yýldýz, 1994:533). Ýþverenin iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði ile ilgili organizasyon yükümlülüðünden söz edebilmek için o iþyerinde en az elli iþçinin çalýþmasý gerekmektedir (TTB, 2000). Az sayýda iþçi çalýþtýran bu tür (50 den az) iþyerlerinde iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði kurulu oluþturulmasý zorunlu olmadýðýndan, ilgili önlemlere ve uygulamalara iþçilerin katýlýmý da olamamaktadýr. Küçük iþyerlerinin sanayi sitelerinde toplanmasýnýn saðlayacaðý kolaylýklara karþýn mevzuatlarýnda iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði hizmetleri hakkýnda hükme rastlanmamaktadýr (Yýldýz, 1994: 533). Ýþyeri Hekimlerinin Çalýþma Þartlarý ile Görev ve Yetkileri Hakkýnda Yönetmelik de küçük ve orta ölçekli iþyerleri için; iþyerleri Ortak Ýþyeri Saðlýk Birimi oluþturabilir denmektedir. Bu hükümde zorunluluk olmamasý ve bu konudaki mevzuat eksiklikleri nedeniyle küçük sanayi sitelerinde iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði konusunda çalýþmalar beklenen düzeyde deðildir. Araþtýrma, Gemlik Sanayi Sitesi nde bulunan mikro ve küçük ölçekli iþletme sýnýfýndaki iþyerlerinde iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði açýsýndan durum saptamasý yapmak amacýyla gerçekleþtirilmiþtir. Gereç ve Yöntem Araþtýrma gözlemsel tanýmlayýcý tipte bir çalýþmadýr. 1-25 Aralýk 2000 tarihleri arasýnda Gemlik Sanayi Sitesi nde yapýlmýþtýr. Gemlik Sanayi Sitesi ndeki iþyerlerinin hepsine gidilerek, Gemlik Sanayi Sitesi ndeki Ýþyerlerinde Durum Saptama anketi gözlem ve yüz yüze görüþme yolu ile doldurulmuþtur. Anket; iþyerinin a- dý, adresi, kuruluþ yýlý, personel sayýsý, iþ kolu, üretimde kullanýlan güç kaynaðý, kimyasal zararlý madde, kaza kayýtlarý, hastalýk kayýtlarý çalýþanlara sorularak; akarsu, banyo, tuvalet, soyunma-giyinme, yemek-yemekhane, dinlenme-spor, saðlýk ve güvenlik önlemleri (havalandýrma, ýsýtma,elektrik, yangýn önlemleri), makine ve kiþisel koruyucular (elbise, eldiven, gözlük, güvenlik ayakkabýsý, iþitme koruyucusu, maske), ilkyardým önlemleri, atýklar ve çevredekiler açýsýndan zararlý olabilecekler ise gözlenerek doldurulmuþtur. Ýþyerlerinin tertip ve düzeni açýsýndan; iþ akýþý prensiplerini gözetmeyen, makine-el aletleri ve onarýlan parçalarý daðýnýk o- lan, depolama iþlemlerini belli bir sistematiðe göre düzenlemeyen iþyerleri, düzensiz ve daðýnýk olarak deðerlendirilmiþtir. Ankette toplam 37 soru yer almýþtýr. Gemlik Sanayi Sitesi nde daha fazla sayýda iþyeri olmasýna karþýn, üretimde bulunan 99 iþyerine iþyeri durum saptama formu doldurulmuþtur. Boþ olan ya da yalnýz depo olarak kullanýlan iþyerleri i- le çay ocaklarý araþtýrmada kapsam dýþý tutulmuþtur. Araþtýrmanýn verileri Epiinfo (Version 6.02) istatistik programý ile deðerlendirilmiþtir. Bulgular Gemlik Sanayi Sitesi 1994 yýlý ortasýnda hizmete açýlmýþtýr. Kanalizasyon, atýk organizasyonu ve þebeke suyu saðlanmasý açýsýndan eksiði bulunmamaktadýr. Ýþyerlerine yönelik saðlýk güvenlik hizmeti sunan ortak iþyeri saðlýk birimi olmadýðý gibi, hiçbir iþyerinde iþyeri hekimi de çalýþmamaktadýr. Araþtýrmaya alýnan iþyerlerinin iþkollarýna ve bu iþ kollarýnda çalýþan iþçi sayýlarýna göre daðýlýmý Tablo-1 de sunulmaktadýr. 20

Tablo-1: Gemlik Sanayi Sitesi'ndeki iþyerlerinin iþkollarýna ve bu iþkollarýnda çalýþan iþçi sayýlarýna göre daðýlýmý Ýþyerleri Ýþ kollarý Sayý % Oto tamirhanesi (fren, balata, rot balans, egzos tamiri, servis, pompa tamiri, traktör tamiri) 30 30.2 67 23.6 Torna tesviye, makine imalatý 20 20.2 68 23.9 Oto boya, kaporta, kaynak iþleri 13 13.1 28 9.9 Marangoz, PVC, alüminyum, ahþap doðrama ve mobilya 13 13.1 51 18.0 Elektrik iþleri ( bobinaj, radyatör ) 9 9.1 23 8.1 Perakende satýþ yerleri 5 5.1 8 2.8 Mermerciler 3 4.0 13 4.6 Oto yýkama 3 3.1 8 2.8 Plastik eþya imalatý 3 3.1 18 6.3 Toplam 99 100.0 284 100.0 Ýþçi Sayý % Araþtýrmaya alýnan iþyerlerinde çalýþan ortalama iþçi sayýsý 2.9±0.3 tür. Çalýþan iþçi sayýlarýna göre iþyerlerinin daðýlýmý Tablo-2 de sunulmaktadýr. Tablo-2: Çalýþan iþçi sayýlarýna göre iþyerlerinin daðýlýmý Ýþçi Sayýsý Ýþyeri Sayýsý Sayý % 1 2626.3 2 30 30.3 3 23 23.2 4 66.1 5 5 5.1 63 3.0 7 2 2.0 8 1 1.0 9 1 1.0 10 1 1.0 >10 1 1.0 Toplam 99 100 Gemlik Sanayi Sitesi ndeki iþyerlerinin %98.0 ý (97 iþyeri) mikro ölçekli (1-9 iþçi), %2.0 si ise (2 iþyeri) küçük ölçekli (10-49 iþçi) iþletme sýnýfýndadýr. Gemlik Sanayi Sitesi ndeki iþyerlerinde üretimde yalnýz insan gücü kullanan 17 iþyeri (%17.2), insan gücü ve bireysel makine kullanan 82 iþyeri (%82.8) bulunmaktadýr. Ýþyerlerinin genel olarak yerleþimi, tertip ve düzeni gözlendiðinde; 68 iþyeri (%68.7) düzenli, 31 iþyeri (%31.3) ise düzensiz ve daðýnýk olarak deðerlendirilmiþtir. Genel fizik koþullarý incelendiðinde; 83 iþyerinde (%83.8) herhangi bir koku hissedilmezken, 16 iþyerinde (%16.2) araþtýrmanýn yapýldýðý sýrada rahatsýz edici koku hissedilmiþtir. Ýþyeri çalýþanlarý tarafýndan, rahatsýz edici kokunun sürekli olduðu ve iþin özelliðinden kaynaklandýðý bildirilmiþtir. Ýþyerlerinde kiþisel koruyucu kullanma durumu Tablo-3 de sunulmaktadýr. Ýþyerlerinin birinde (%1.0) yemekhanenin bulunduðu ve düzenli olarak yemek yapýldýðý tespit edilmiþtir. Yemekhanesi bulunan bu iþyerinde 9 iþçi çalýþmaktadýr. Genel olarak Gemlik Sanayi Sitesi nde, site içinde yer alan Çýraklýk Okulu bahçesindeki basketbol sahasý dýþýnda spor yapma ola- Tablo-3: Ýþyerlerinde kiþisel koruyucu kullanma durumu Kiþisel koruyucu Sayý % Sayý % Sayý % Sayý* % Elbise 48 52.2 33 35.9 11 11.9 92 100.0 Eldiven 30 55.5 15 27.8 9 16.7 54 100.0 Gözlük 29 54.7 11 20.8 13 24.5 53 100.0 Maske 21 51.2 12 29.2 8 19.641 100.0 Güvenlik ayakkabýsý 9 47.3 3 15.9 7 36.8 19 100.0 Ýþitme koruyucusu 1 6.7 1 6.7 13 86.6 15 100.0 *Kiþisel koruyuculardan kullanýlmasýnýn gereksiz olduðu gözlenen; elbise için 7 iþyeri, eldiven için 45 iþyeri, gözlük için 46 iþyeri, maske için 58 iþyeri, güvenlik ayakkabýsý için 80 iþyeri, iþitme koruyucusu için 84 iþyeri toplama katýlmýþtýr. 21

Tablo-4: Araþtýrmaya alýnan iþyerlerinin saðlýk altyapýsýnýn durumu Yeterli Yetersiz Yok Toplam Ýþyeri özellikleri Sayý % Sayý % Sayý % Sayý % Akarsu 94 95.0 4 4.0 1 1.0 99 100.0 Tuvalet 83 83.7 14 14.1 2 2.2 99 100.0 Soyunma odasý 50 50.5 33 33.3 1616.2 99 100.0 Banyo 47 47.5 41 41.4 11 11.1 99 100.0 Tablo-5: Araþtýrmaya alýnan iþyerlerinde saðlýk ve güvenlik önlemleri Kiþisel koruyucu Yeterli Yetersiz Yok Toplam Sayý % Sayý % Sayý % Sayý % Havalandýrma 80 80.9 19 19.1 - - 99 100.0 Yangýn önlemleri 45 45.5 20 20.2 34 34.3 99 100.0 Isýtma 7 7.1 91 91.9 1 1.0 99 100.0 naðý bulunmamaktadýr. Ýþyerlerinin hiçbirinde de dinlenme ve spor için ayrýlmýþ bir yer bulunmamaktadýr. Ýþyerlerinin bazý saðlýk koþullarýnýn özellikleri Tablo-4 de sunulmuþtur. Ýþyerlerindeki saðlýk güvenlik önlemleri deðerlendirildiðinde, tüm iþyerinde elektrik tesisatý ile ilgili önlemlerin yeterli olduðu tespit edilmiþtir. Saðlýk güvenlik önlemleri ile ilgili diðer özellikler Tablo-5 de sunulmuþtur. Ýþyerlerinde bulunan zararlý kimyasal maddelerin daðýlýmý incelendiðinde: 43 iþyerinde (%43.4) zararlý kimyasal madde bulunmamaktadýr. Kimyasal zararlý madde bulunan 56 iþyerinde (%56.6) kimyasal maddelerin daðýlýmý þöyledir: 34 iþyerinde (%34.3) tiner ve benzin gibi çözücüler, 30 iþyerinde (%30.3) çeþitli gazlar, 9 iþyerinde mazot (%9.1), 19 iþyerinde çeþitli boya (%19.2), 4 iþyerinde karpit (%4.0), 2 iþyerinde vernik (%2.0), 1 iþyerinde ýsýcam macunu (%1.0). Katý atýklarýn 98 iþyerinde (%99.0) saðlýða uygun þekilde konteynerde toplandýðý, 1 iþyerinde ise (%1.0) saðlýða uygun olmadan çevreye atýldýðý saptanmýþtýr. Sývý atýklarýn 95 iþyerinde (%96.0) saðlýða uygun þekilde kanalizasyona verildiði, 4 iþyerinde ise (%4.0) saðlýða uygun olmadan açýk alana döküldüðü saptanmýþtýr. Ýlk yardým önlemleri açýsýndan, iþyerlerindeki ilk yardým çanta ve dolaplarý incelenmiþtir. Ýþyerlerinde ilkyardým çantasý ve ecza dolaplarýnýn durumu Tablo-6 da sunulmuþtur. Gemlik Sanayi Sitesi nde araþtýrma kapsamýndaki 99 iþyerinin hiçbirinde kaza ve hastalýk kayýtlarýnýn tutulmadýðý bildirilmiþtir. 10 iþyerinde (%10.1) iþ güvenliði uyarýcý tabelalarý asýlýdýr.diðer iþyerlerinde iþ saðlýðý ve iþ güvenliðine yönelik uyarýcý tabela bulunmamaktadýr. Tartýþma Gemlik Sanayi Sitesi ndeki iþyerlerinde; iþkolu sýralamasýnda, 30 iþyeri ile (%30.2) oto tamirhaneleri birinci sýrada yer almakta ve 82 iþyerinde (% 82.8) üretimde kullanýlan güç kaynaðý olarak insan gücü ve bireysel makine kullanýlmaktadýr. Gemlik Sanayi Sitesi ndeki 99 iþyerinin 90 ýnda (%90.9) 1-5 iþçi çalýþmakta ve 50 den fazla çalýþaný olan iþyeri bulunmamaktadýr. Buna göre Gemlik Sanayi Sitesi ndeki iþyerlerinin tümü mikro ve küçük ölçekli iþletmelerden oluþmaktadýr. Hacettepe Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi Halk Saðlýðý AD. tarafýndan 1992 yýlýnda küçük sanayiinin yoðun olarak bulunduðu Ýç Anadolu, Marmara ve E- ge bölgelerinde 5 farklý ilde, 9 küçük sanayi sitesi, 93 iþyeri ziyaret edilerek Yýldýz ve arkadaþlarý tarafýndan yapýlmýþ olan, Küçük ve Orta Ölçekli Ýþyer- Tablo-6: Ýþyerlerinde ilkyardým çantasý ve ecza dolaplarýnýn durumu Kiþisel koruyucu Sayý % Ýlkyardým çantasý/ecza dolabý yok 53 53.5 Ýlkyardým çantasý/ecza dolabý va yeterli 11 11,1 Ýlkyardým çantasý/ecza dolabý var yetersiz 35 35,4 Toplam 99 100,0 22

lerinde Ýþçi Saðlýðý-Ýþ Güvenliði Sorunlarý isimli a- raþtýrmada 1-5 iþçi çalýþan iþyerleri oraný %64.3 (60 iþyeri) olarak bulunmuþtur. Ýki araþtýrmada 1-5 iþçi çalýþan iþyeri sayýsýnda fark bulunmaktadýr. Bu farkýn Yýldýz ve arkadaþlarýnýn araþtýrmalarýný daha büyük merkezlerde, iþyerlerinde daha fazla iþçi çalýþan sanayi sitelerinde yapmýþ olmasýndan kaynaklandýðý düþünülebilir. Gemlik Sanayi Sitesi nde araþtýrmaya alýnan iþyerlerinin 56 sýnda (%56.5) zararlý kimyasal madde bulunmaktadýr. En sýk olarak 34 iþyerinde (%34.3) tiner, benzin gibi çözücüler kullanýlmaktadýr. Yýldýz ve arkadaþlarýnýn araþtýrmasýnda iþyerlerinin 27 sinde (%29.0) kimyasal zararlý maddelerin kullanýldýðý bildirilmiþtir. Kimyasal zararlý maddeler açýsýndan bu farklýlýk, Gemlik Sanayi Sitesi nde iþ kollarý çeþitliliði, oto tamirhanelerinin sayýca fazla olmasý ve bu iþyerlerinde benzin ve tinerin motor-parça temizliðinde sýkça kullanýlmasýna baðlanabilir. Araþtýrmaya katýlan 94 iþyerinde (%95.0) akarsu, 83 iþyerinde (%83.7) tuvalet, 80 iþyerinde (%80.9) havalandýrma yeterli bulunmuþtur. Yýldýz ve arkadaþlarýnýn araþtýrmasýnda ise, akarsu %63.44, tuvalet %45.16, havalandýrma %30.10 o- ranlarýnda saðlýða uygun bulunmuþtur. Bizim araþtýrmamýzda; 2 iþyerinde tuvalet olmadýðý (%2.0), 1 iþyerinde (%1.0) ise akarsuyun olmadýðý saptanmýþtýr. Yýldýz ve arkadaþlarýnýn araþtýrma sonuçlarýna göre ise, 15 iþyerinde tuvalet olmadýðý (%16.13), 4 iþyerinde (%4.30) ise akarsuyun olmadýðý saptanmýþtýr. Bu verilerdeki fark, Gemlik Sanayi Sitesi nin daha yeni yapýlanmýþ olmasýna baðlanabilir. Gemlik Sanayi Sitesi yeni olmasýna ve halen ek yapý çalýþmalarý devam etmesine karþýn yapýsal olarak eksikliklerin olmasý düþündürücüdür. Ýþyerlerinin 16 sýnda (%16.2) iþçilerin giyinme/soyunmalarý için bir yer olmadýðý saptanmýþtýr. Küçük ve Orta Ölçekli Ýþyerlerinde Ýþçi Saðlýðý-Ýþ Güvenliði Sorunlarý araþtýrmasýnda ise bu oran %36.56 (34 iþyeri) olarak saptanmýþtýr. Bu karþýlaþtýrmada projelendirmenin etkili olabileceði düþünülmüþtür. Gemlik Sanayi Sitesi nin projesinde asma kat yapýlmýþ ve doðal olarak iþçilerin giyinme ve soyunma ihtiyaçlarýný giderebilecekleri bir ortam yaratýlmýþtýr. 16 iþyerinde böyle bir bölüm olmamasý, iþyerinde yapýlan proje deðiþikliklerinden kaynaklanmaktadýr. Gemlik Sanayi Sitesi nde tüm iþyerlerinde e- lektrik donanýmý yeterli bulunmuþtur. Yine Yýldýz ve arkadaþlarýnýn araþtýrmasýnda ise 59 iþyerinin (%63.45) elektrik donanýmý saðlýða uygun bulunmamýþtýr. Bu fark, incelenen sitelerin yapým tarihlerinin farklý olmasýna baðlanabileceði gibi, incelemede gözetilen kriterlere göre de deðiþebilecektir. Kiþisel koruyucular açýsýndan; iþitme koruyucusu kullanýlmasý gereken 15 iþyerinden 13 ünde (%86.6), güvenlik ayakkabýsý kullanýlmasý gereken 19 iþyerinden 7 sinde (%36.8), gözlük kullanýlmasý gereken 53 iþyerinden 13 ünde (%24.5) ve maske kullanýlmasý gereken 41 iþyerinden 8 inde (%19.6) kiþisel koruyucularýn bulunmadýðý saptanmýþtýr. Küçük ve Orta Ölçekli Ýþyerlerinde Ýþçi Saðlýðý-Ýþ Güvenliði Sorunlarý araþtýrmasýnda iþyerlerinin %60.21 inde iþitme koruyucusu, %55.91 inde maske, %52.70 inde gözlük ve %32.25 inde iþ elbisesi olmadýðý bildirilmiþtir. En sýk kullanýlan ve yeterli bulunan kiþisel koruyucular; %55.5 eldiven (30 iþyeri), %54.7 gözlük (29 iþyeri), %52.2 (48 iþyeri) iþ elbisesi ve %51.2 oranýnda da (21 iþyeri) maskedir. Yýldýz ve arkadaþlarýnýn araþtýrmasýnda ise en sýk kullanýlan kiþisel koruyucular olarak; %12.90 iþ elbisesi ve %1.07 oranýnda iþitme koruyucularý bildirilmiþtir. Her iki araþtýrmada da kullanýlmasýna en fazla ihtiyaç duyulan ve kullanýlmayan kiþisel koruyucu iþitme koruyucularýdýr. Diðer ihtiyaç duyulan kiþisel koruyucular; iþ ayakkabýsý, maske, gözlük ve iþ elbisesidir. Her iki araþtýrmada da kullanýlan ve yeterli olan ortak kiþisel koruyucu iþ elbisesidir. Oranlarda bulunan farklýlýklar iþyerlerinin çeþitliliðinden kaynaklanabileceði gibi araþtýrmanýn yapýldýðý tarih ve yerlerin özelliklerinden de kaynaklanabilir. Katý atýklarýn 98 iþyerinde (%99.0), sývý atýklarýn 95 iþyerinde (%96.0) saklama ve tahliye koþullarýnýn saðlýða uygun þekilde yapýldýðý tespit edilmiþtir. 4 iþyeri (%4.0) iþyeri temizliðinde kullandýðý su, parça temizliðinde kullandýðý benzin-mazot 23

ve diðer kimyasal sývý atýklarýný iþyeri önüne dökmektedir. Petrol-iþ tarafýndan, üyesi olan 26 sýnda 50 den az iþçi, 81 inde 50 den fazla iþçi çalýþan toplam 107 iþyerinde yapýlan ve 1998 yýlýnda yayýnlanan Ýþyerleri Çalýþma Ortam ve Koþullarý isimli araþtýrmada, 2 iþyerinin (%4.4) sývý atýklarýný çevreye býrakýlarak çevre kirliliðine neden olduðu bildirilmiþtir. Çevre kirliliðine neden olabilecek atýk sorunu yaþanmasý, iþyerlerinde denetim eksikliðine baðlanabilir. Yangýn önlemleri 54 iþyerinde (%54.5) alýnmamýþtýr. Ýlkyardým önlemleri yeterli deðildir. Ýþyerlerinin hiçbirinde kaza ve hastalýk kayýtlarý tutulmamaktadýr. Bu eksiklik ve yetersizlikler, Gemlik Sanayi Sitesi ndeki iþyerlerinde 50 den fazla iþçi çalýþan iþyeri ve dolayýsýyla iþyeri hekimi bulunmamasý, ortak iþyeri saðlýk birimi oluþturulmamýþ olmasý nedenleriyle iþ saðlýðý ve iþ güvenliði hizmetlerinin sunulmamasýna baðlanabilir. Araþtýrmamýzda 10 iþyerinde (%10.1) iþ güvenliði uyarýcý tabelalarýnýn asýlý olduðu gözlenmiþtir. Petrol-iþ tarafýndan yapýlan araþtýrmada ise 95 iþyerinde (%88.8) iþ güvenliði uyarýcý levhalarý olduðu bildirilmiþtir. Ýþ güvenliði tabelalarýnýn bulunma oranlarý açýsýndan farklýlýk dikkat çekicidir. Bu farkýn, Petrol-iþ tarafýndan yaptýrýlan araþtýrmadaki iþyerlerinin büyük çoðunluðunun 50 den fazla iþçi çalýþan iþletmeler olmasý ve iþyeri hekimlerinin bulunmasýndan kaynaklanabileceði düþünülmüþtür. aðýrlýk verilmeli ve yeni düzenlemeler yapýlmalýdýr. Küçük sanayi sitelerinde Ortak Ýþyeri Saðlýk Birimleri yaþama geçirilmeli, iþçi saðlýðý ve iþ güvenliðine yönelik yasal düzenlemeler 50 den az iþçi çalýþan iþletmeleri de kapsayacak þekilde geliþtirilmelidir. Kaynaklar 1. http//www.byegm.gov.tr. Önal R. (Devlet Bakaný) Basýn Açýklamasý, 22.05.2000, Ankara. 2. http//www.kosgeb.gov.tr 3. SSK 1999 Raporu. 4. Yýldýz AN, Önal B. Küçük ve Orta Ölçekli Ýþyerlerinde Ýþçi Saðlýðý -Ýþ Güvenliði Sorunlarý. IV. Ulusal Halk Saðlýðý Kongre Kitabý. 5. Resmi Gazete, 18.01.2001, 24291. 6. Türk Tabipleri Birliði. Ýþyeri Hekimliði Ders Notlarý. Yayýn No: 002/2000. 7. Petrol-iþ. Ýþyerleri Çalýþma Ortam ve Koþullarý. Yayýn no:48, 1998. Araþtýrmadan elde edilen bulgularýn, benzer a- raþtýrma bulgularý ile karþýlaþtýrýlmasý olanaðý çok sýnýrlý kalmýþtýr. Küçük sanayi sitelerinde iþyeri hekimlerinin görevleri arasýnda da yer alan durum saptama ve risk analizi konularýnda araþtýrmalar yapýlmasýnýn yararlý olacaðý görüþü olgunlaþmýþtýr. Çalýþanlarýn ve iþyerlerinin büyük bir bölümünü oluþturan mikro ve küçük iþletmelerin bir araya toplandýðý küçük sanayi sitelerinde, iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði uygulamalarý için uygun zemin oluþmaktadýr. Mikro ve küçük iþletmeler ile küçük sanayi sitelerinde uygulanacak iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði hizmetlerine yönelik mevzuata ve çalýþmalara konu ile ilgili kurum ve kuruluþlar tarafýndan 24