Muhammed Mustafa GÜLDÜR 1 Derya IRMAK 2 BEYPAZARI YÖRESİ KADIN CEPKENLERİ VE BU CEPKENLERİN KESİM, DİKİM VE SÜSLEME ÖZELLİKLERİ Özet Ülkemizdeki birçok yöremiz değişen yaşam şartlarına rağmen geleneksel kıyafetlerini kullanmaya devam etmektedir. Beypazarı da bu geleneksel kıyafetlerin günümüzde hala kullanıldığı yörelerden bir tanesidir. Beypazarı na ait geçmişte ve günümüzde kullanılan yöresel kıyafetler iyi bir şekilde korunmuş halde müze ve evlerde muhafaza edilmektedir. Muhafaza edilen kıyafetlerden bir tanesi de cepkenlerdir. Yapılan bu araştırma ile Beypazarı giyim kültürünün bir parçası olan cepkenlerden dört adedi incelenerek, cepkenler hakkında bilgilerin gelecek nesillere aktarılabilmesi için kaynak oluşturulmaya çalışılmıştır. Ayrıca Beypazarı yöresi kıyafetleriyle ilgili tanımlara ve cepkenlerin malzeme, renk, dikiş, astar tekniği ile süsleme özelliği hakkında bilgilere yer verilmiştir. Bu araştırmada Beypazarı nda önemli bir yeri olan gelin kıyafetleriyle birlikte kullanılan cepken modellerinin özelliklerini ortaya koyabilmek ve arşivlemek amaçlanmıştır. Anahtar kelimeler: Cepken, Beypazarı Giyimi, Fermane, Hırka THE WOMAN JACKETS (CEPKEN) AND THEIR CHARACTERISTICS OF MODELS, SEWING AND ORNAMENT STYLES IN BEYPAZARI REGION Abstract We have many regions in our country continue to use traditional clothes in their daily life although the region's changing life conditions. Beypazarı is the one of the regions. The local traditional clothes belonging not only to past but also to 1 Öğr. Gör. Dr., Ankara Üniversitesi, Tasarım Bölümü, Moda Tasarımı Programı, mguldur@ankara.edu.tr 2 Öğr. Gör., (Misafir) Ankara Üniversitesi, Tasarım Bölümü, Moda Tasarımı Programı, NOfeaR1071@hotmail.com
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme Özellikleri present local culture of Beypazarı preserved well in museums and even homes. Cepken (Jacket) is one of the well preserved traditional dress. There is a study examining the four different types of jacket. The results of the study is the first source study for the next generations. In this study it is given some valuable information about the preparation of the jackets such as materials, clours, sewing styles, lining technique and ornament techniques. The aim of the present paper is to expose and file the characteristics of the cepken models wearing with bride outfits having an important prestige in Beypazari region. Keywords: cepken (jacket), Fermane, Cardigan, Beypazari style clothing GİRİŞ Geçmişten günümüze ulaşmış olan tarihi buluntu ve belgeler incelendiğinde insanoğlunun binlerce yıl içerisinde birçok evreden geçerek bugünkü çağdaş yaşama ulaştığı görülmektedir. 11000 yıl kadar önce insanlar, avcı toplayıcı yaşam biçimini terk edip daha yerleşik bir hayata geçince, barınma, beslenme ve giyim gibi temel ihtiyaçları kültürel ve sanatsal ifade biçimine dönüştürmüştür (Fogg, 2014: 8). Özellikle giyim bu süreç içerisinde ilk başlarda insanları dış etkenlerden koruma ihtiyacından doğmuş, sonraları ise geleneksel biçimde süregelmiştir. İlk çağlarda basit bir örtünme aracı olan giyin, tarihi evrimi içinde gelişimini yaparak bugünkü durumuna ulaşmıştır (Komsuoğlu ve arkadaşları, 1986: 1). Tabi ki bu süreç bir anda olmamış, insanların yaptıkları işler ve toplum içerisinde ki kabul ediliş durumları (yönetici, soylu, din adamı vb.) giyinmelerine etki eden faktörleri oluşturmuştur. İnsanlar yaptıkları işlerle alakalı giyinmelerine karşın diğer farklı etmenlerde bu giyimleri etkileyen faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaşanılan coğrafi şartlar, kültürel değerler, inançlar, uğraşılar ve ekonomik durum farklılaştıkça her toplum kendine göre giyim tarzı oluşturmuştur. 173 Bir milleti teşkil eden sınıfların birbirinden farklı giyim şekilleri vardır. Örneğin: polis, asker, din adamı, postacı vb. işlerle uğraşan kişilerin halktan farklı özel elbiseleri vardır. Bu elbiseler her millette farklı, özel bir şekil almıştır. Halk ise mali durumuna göre istediği gibi giyinmekte serbesttir. Kadın, erkek ve çocuk giyimi buna göre şekillenmesine karşın, kadına ait giyim çeşitleri, erkek ve çocuklara nazaran her devirde ve her yerde daha fazladır. Her toplumda olduğu gibi Türk toplumunda da geçmişten günümüze büyük değişimler göze çarpmaktadır. Türk giyimi muhtelif dönemlerde ve çeşitli sebeplerle değişikliğe uğramıştır. Fakat bunlar milli zevkle birleştirilerek toplum tarafından kabul görmüştür. Anadolu halkının, yakın zamana kadar giydiği ve bazı yerlerde hala giymekte olduğu elbiselerinin genel olarak ortak özellikleri olmasına rağmen, giyim şekilleri bölgeden bölgeye değişmektedir. Bu değişiklik, mahalli gelenekler ile fertlerin birbirinden ayrı olan zevklerinden ve iklim şartlarıyla, tarihi sebeplerden ileri gelmektedir. Günümüzde artık kadınlar tamamen bugünkü giyim tarzına adapte olmuşlarsa da, anne ve nine hatırası eski elbiselerini kıymetli diğer eşyalarıyla birlikte sandıklar içerisinde muhafaza etmektedirler (Özbel, 1958: 2-4). Ülkemizdeki birçok il, ilçe ve hatta köylerindeki giyimin bile birbirlerinden farklılıklar gösterdiği bilinmektedir. Her yörenin kendine has giyim tarzı vardır. Bu yörelerden bir tanesinde Ankara ya bağlı Beypazarı ilçesidir. Beypazarı Ankara'nın 100 Km kuzeybatısında, eski Ankara-İstanbul yolu üzerinde bulunmaktadır. Geçmişte olduğu gibi bugün de Ayaş, Güdül, Nallıhan ve Kıbrısçık İlçelerinin ortasında sosyal, kültürel ve ekonomik merkez olma
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak özelliğini korumaktadır (http://www.beypazari-bld.gov.tr). Ankara iline bağlı Beypazarı ilçesinin kendine özgü örf ve adetleri günümüze kadar ulaşmış ve halen de yaşamaktadır. Beypazarlılar milli adet ve ananelerine çok düşkündürler. Temiz giyinmeyi ve güzel yemeği severler. Erkekler otuz sene evveline kadar, üst tarafı kabarık, alt tarafı dar ve paçalı, düğmeli, kalın kaşe dokumadan ya da kaşe fitilli kumaştan dikilen adına İngiliz kilodu denilen pantolonun üzerlerine; kazak, kazağın üstüne de yelek giydikleri, başlarına ise altı veya sekiz köşeli şapkaları taktıkları bilinmektedir. Kadınlar ise hariçte manto ile gezdikleri halde düğünlerde kadife veya atlas üzerine gümüş sırma işlemeli elbise giyerler. Başlarına gümüş sırma veya şamakadan (tel kırma) işlemeli çevreler örterken, bellerine altın kemer takarlar. Hırka veya ceket yerine gümüş sırma işlemeli (salta) denilen elbise ile bunun altına buluz makamında (delme) denilen içlik giyerlerdi. Ayrıca boğazlarına ziynet altınları, beşibiryerde, inci, kulaklarına küpeler, kollarına altın bilezikler takarlar, orta halli olanlar bindallı yerine sırma işlemeli grapdöşen şalvar ile sırma işlemeli salta ve başlarına (bürgü) denilen büyük ipekli başörtü örterlerdi. Düğün, kına hamamı gibi resmi günlerde veya kıymet verilen bir yere gidilirken muhakkak büyük, beyaz çarşaflar giyerler ve yüzlerini hiç göstermezlerdi. Şimdi bu kıyafetler daha az kullanılmaktadır. Beypazarlıların eski giyim tarzları, örf ve adetleri, ananeleri, sosyal davranışları Ankara yöresinden ziyade, Bursa ve bilhassa Kütahya çevresine benzer. Uzun yıllar Bursa ve Kütahya yönetiminde kalmasının etkileri bu şekilde gelişmiştir (Umay, 1986: 6). Hala günümüzde bu gelenekleri yaşatan Beypazarı kadınları için özellikle kına gecelerinde bu kıyafetleri giymek vazgeçilmez bir tutkudur. Fakat gençler arasında bu tutku yavaş yavaş yok olmaktadır ve geçmişte giyilen kıyafetler unutulmaya başlamıştır. Bu çalışma Beypazarı nda unutulmaya yüz tutmuş olan Beypazarı yöresi kadın cepkenleri hakkındadır. Beypazarı yöresine ait bu cepkenlerin özellikleri hakkında bugüne kadar çok fazla bilgi edinilememiştir. Beypazarı nda önemli bir yeri olan gelin kıyafetleriyle birlikte kullanılan cepkenlerin örneklerini bulabilmek ve özelliklerini ortaya koyabilmek amacıyla bu konu seçilmiştir. Beypazarı yöresi kadın giyimi hakkında sınırlı sayıda araştırmalar vardır. Fakat cepkenler hakkında yeterli bir araştırma yoktur. Bu araştırmada cepkenlerin model, desen, renk, teknik özellikleri ve estetik bilgileri incelenmiştir. Giyim kültürümüzün bir parçası olan cepkenler hakkında gelecek kuşaklara sağlıklı bilgiler aktarmak mümkün olacaktır. 174 Araştırma için Beypazarı evlerinde ve Yaşayan Müze de bulunan iki adet cepken ve iki adet hırkadan oluşan dört adet örnek incelenmiştir. Cepkenlerde kullanılan malzeme, dikiş teknikleri, süsleme teknikleri, incelenerek doküman haline getirilmiş ve bu dokümanları yapabilmek için, gözlem fişleri geliştirilerek, örneklerin özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Cepkenler incelenirken, ön, arka ve detay fotoğrafları çekilmiştir. Evde incelenen örnekler içinse kaynak kişi künyesi hazırlanmıştır. Cepkenlerin kalıpları çizilerek, cepkenler; kullanılan malzeme, renk, dikiş, astar tekniği ile süsleme özelliği (biçim, konu, teknik, kompozisyon) yönünden incelenmiştir. Beypazarı nda Kullanılan Geleneksel Kadın Kıyafetleri Üste Giyilenler: Kuyruklu Bindallı: Maraş işi tekniği ile işlenmiştir. Bindallıların kırmızı, bordo, lacivert, mor, yeşil renkte olanları vardır. Kadife üzerine altın alaşımlı sırma ile işlenmiştir (eskiden kalanlarda). Kuyruklu bindallılar içlik (işlik), cepken ve şalvar olmak üzere üç parçadan oluşmaktadır (Torun, 2004: 460).
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme Özellikleri Elbise bindallı: Elbise bindallılar, kırmızı, bordo, lacivert gibi renklerde kadife üzerine Maraş işi tekniğinde işlenmiş motiflerle bezenmiştir. Çok değişik desenlerle yapılmış elbise bindallılar vardır. Genellikle yuvarlak yakalı olup, göğüs hizasına kadar başın rahat geçebilmesi için açıklık bulunmaktadır. Boyu; ayaklara kadar uzun ve boydan aşağıya doğru genişleyen bir yapıya sahiptir (Torun, 2004: 461). Kuyruklu: Saten, Seval, fay, taraklı kutnu, atlas, ipekli, Şam topu krep döşin ve saray dokumalardan dikilen ve kuyruklu don ile içlikten oluşan iki parça giysidir. İçlik uzun kollu, kol ağzı dubleli, kol altı kuşluğu olup, ön beden V yakalı, arka beden 2-3 cm eninde dik yakalıdır. İçliğin yakası, önü, kol ağzı haşlama adı verilen sim kordon ile blonya iğnesi tekniği kullanılarak işlenmiştir. Beypazarı nda buna içlik harçlamak adı verilmektedir. Şalvarın uzun ve geniş beli ve parçaları uçkurludur. Şalvarın parçalarına, diz altında bağlanmak için sim kaytan geçirilmiştir. Salta Yelek: Saltanın kolsuz olanıdır. Kumaş ve işleme özellikleri salta ile aynıdır. Haşlama ağı çalık üzerine giyinir. Ağı Çalık: Don ve işlikten oluşur. Kuyrukluda parçalara kadar inen ağ parçası ağı çalık don diz hizasındadır. Düğülerde giyilenler ipek ya da ipek karışımı kumaşlardan yapılır. Şalvar: Hem erkeklerin, hem kadınların giydiği bol ağlı, geniş üst donu olarak tanımlanmaktadır (Öztaş, 2005: 19). Beli uçkurla bağlanan, geniş ağlı, belden bileklere kadar uzun, bacak kısmı gayet geniş, paça kısmı ise bacaklara nazaran daha dar, paça kısımlarına şerit geçirilmiş, astarlanmış üst dondur. Geleneksel giysi olarak giyilen şalvarlar, kişinin sosyal, ekonomik ve toplumdaki konumuna göre değişiklikler göstermektedir. Dar, büzgülü, uzun, bilekten bağlı, düz-verev kesimlerde dikilen çok fazla şalvar çeşitleri bulunmaktadır. Ayrıca yünlü, ipekli, pamuklu gibi çeşitli kumaşlardan yapılmaktadır (Umay, 1986: 14). 175 Cepken: Yakasız veya dik yakalı önü açık, arkası kapalı, boyu bele kadar, uzun kollu, kol ağzı, ön ve arka bedenleri sim sırma ve harçlarla süslü, çuha, keten, kadife gibi kumaşlardan dikilen kısa cekettir şeklinde ifade edilmiştir (Torun, 2004: 462). İçe Giyilenler: İşlik (İçlik): Şalvarla birlikte aynı kumaştan yapılmış ve astarlanmış, önden açık, yakada ve belde düğme ile kapanan kolları uzun ve kol ağzı manşetle büzülmüş, beden boyu uzun olmayan şalvar üstlüğüdür. Başa Takılanlar: Çevre: Mermerşahi veya tire kumaştan yapılan bir başörtüsüdür. Köşe motifler zengin, dörtkenarı bordür şeklinde Türk işi, hesap işi, tel kırma veya sim sırma ile işlenmiştir. Bindallı ya da kuyruklu elbise ile birlikte kullanılır. Baş Takımı: Gelin ve sağdıcın kullandığı üzeri liralarla bezenmiş festir. Genellikle bordo çuhadan yapılır. Kenarlarına sıra altın dizilir. Ön kısmının ortasına incili veya değerli taşlarla süslenmiş altın dikilir. Bazılarının tepesinde tepelik denilen gümüş takı dikilir. Baş takımı gelin alma töreninin sonuna kadar sağdıç tarafından, düğün ertesi duvak günü ise gelin tarafından kullanılır.
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak İpek Bürgü: Suni ipekten el tezgâhlarında dokunan büyükçe bir başörtüsüdür. Düğüne giderken çevre üzerine örtülür. Ayağa Giyilenler: Eskiden gelinler ayaklarına nakış işlemeli tiftik çorap, gıcırdaklı patin (galiş potin) veya kopçalı mest giymişlerdir. Günümüzde bunların yerini çorap ve fantezi ayakkabılar almıştır. Cepkenin Tanımı ve Tarihçesi Aslı Latince Paramentum olup, elbise önüne dikilen süse verilen isimdir. Bizde bu terim çuha, aba veya kadife kumaştan yapılan kısa yelek olarak kullanılmaktadır. Fermene, halk ağzında daha ziyade kaytanla islenerek süslenmiş yeleklere isim olmuştur. Daha çok esnaf tabakası tarafından giyilmiştir. Fermeneler genellikle al, mor, siyah kadife, çuha gibi kumaşlardan dikilen ve en üste giyilen kollu cepken olarak tanımlanmıştır. Zamanımızın ceketi yerine kullanılan fermeneler yörelere göre Cebken, Çetme, Sarka, Salta, Aba, Gazeki, Erkane gibi degisik isimler almaktadır (Öztaş, 2005: 27). Cepken, önü açık veya çapraz, yakasız, düz kesimli ve kolları uzundur. Kol uçları yırtmaçlı olup, etek uçları düz ve göğüs altında biten bir model özelliğine sahiptir (Küçükosmanoğlu, 1992: 10). Kadınlar tarafından giyilen bir nevi işlemeli cepken, köylerdekiler renkli ipeklerle işlemeli, şehirdekiler ise sırmalıdır (Özbel, 1949: 16). Özel (1992: 16) ise cepkeni özellikle Rumeli de giyilen, kaytan ve sırmayla işlenen, önü açık bir çeşit yelek olarak tanımlamıştır. Cepkenin Hun lar döneminden beri kullanıldığı bilinmektedir. Selçuklu dönemi kadın giyimlerinde ferace, kaftan, cepken, hırka ve şal vardır. Ferace ve kaftanların altına dar kollu hırka ve cepkenler, altına da bol paçalı şalvarlar giyilmiştir. Osmanlı dönemi giyim kuşamı ile ilgili bilgiler çoktur. Yazılı kaynaklardan elde edilen bilgilerden Osmanlı döneminde cepkenin hemen her bölgede kullanıldığı anlaşılmaktadır. Osmanlıda giyim kuşama getirilen yeniliklere göre cepkende de değişiklikler yaşanmıştır. Yeniçerilerde üniforma olarak karşımıza çıkar, 2.Mahmut döneminde ise devlet dairelerinde boyları uzatılarak ceket haline getirilmiştir. Osmanlı imparatorluğunda 2. Abdülhamit döneminden başlayarak, büyük kentlerde peşli entarilerin ya da şalvarın üstüne cepken giyilerek takım tamamlanmış olur. Fermene, salta, hırka denilen cepken türleri uzun kolludur. Cepkenin Osmanlı giyiminde erkek giyimi olarak da kullanıldığı görülmektedir. Cepkenin kol altı oyuk ve açıktır. Buradan gömlek görülür. Yalca, kol kenarı ve etek kenarı ekonomik imkânlara göre ipek ve sırma ile işlenerek süslenmiştir. Cepkenin boyu belden biraz yukarıdadır. Günümüzde, bazı yörelerimizde eski giyim kuşam geleneği hala devam etmektedir. Özellikle kına gecesi, düğün, nişan vb. özel günlerden cepkenler kullanılmaktadır (Bedük ve Özkan, 2004: 830). 176 Cepkenler; Kullanımına göre; kına gecesi, düğün vb. özel günlerde ve sosyal sınıfların belirlenmesinde ve folklorik amaçlı. Kullanılan malzemeye göre; çuha, keten, kadife, pazen kadife, keten, çuha, brokar, atlas, pazen, pamuklu, saten, aba vb. Süslemesi için; gümüş renginde sim kordonlar, harçlar, payetler boncuklar, (sarı sim) kordonlar, harçlar, pullar (Bedük ve Özkan, 2004: 830). Model ve kalıbına göre:
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme Özellikleri 1. Kol oyuntusu olan; kupsuz, v yaka 2. Kol evi düz olan; kuplu, 0 yaka, dik yaka 3. Kupsuz beden kesimi olan; 0 yaka kesimi dik yaka, u yaka kesimi dik yaka, u yaka kesimi (yakasız) şeklinde. Süsleme ve desen özelliğine göre sınıflandırılmaktadır. GÖZLEM FİŞİ: Örnek :1 Fotoğraf :1 Çizim :1 İnceleme Tarihi :01.10. 2015 İlgili Koleksiyon Adresi :Beypazarı Yaşayan Müze Koleksiyona Geliş Tarihi :Belirsiz Koleksiyona Geliş Biçimi :Hediye olarak verilmiştir. Koleksiyondaki Yeri :Sergilenmektedir Onarım Görüp Görmediği :Onarım görmemiştir. Bugünkü Durumu :Sağlamdır. Kumaştaki desenlerin iplikleri yıpranmamıştır. Tarihlendirme :20.y.y a ait olduğu sanılmaktadır. Cinsi :Cepken Boyutlar :1/15 177 Çizim 1. Cepkenin kalıp çizimi (ölçek 1/15) Kullanılan Malzeme :Giyside lacivert kadife kumaş, krem keten astarlık kumaş kullanılmıştır. Süslemesinde sarı sim iplik, ipek iplik,1cm genişliğinde kaytan kullanılmıştır. Giysinin Model ve Kesimi İle İlgili Bilgiler :Giysi omuzdan 5cm ön ortasından 20 cm lik bir kavis uygulanmıştır. Önü açık, arkası kapalı; boyu bele kadar uzundur. Kol altında kuş çalışılmıştır. Kolu düz kesimlidir ve uzundur. Kol ağzında 4 cm lik bir daraltma işlemi yapılmıştır. Dikiş Teknikleriyle İlgili Bilgiler :Giysi makine de kadife dikişi tekniği ile dikilmiştir. Omuz, yan dikişler, kol altı ve kuş parçası makinede düz dikiş ile birleştirilmiştir. Giyimin Astarlanması İle İlgili Bilgiler :Giysi mavi ve krem renkli keten astarlık kumaş ile astarlanmıştır. Omuz, yan dikişler, kol altı, kol evi, kuş parçası makinede düz
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak dikiş tekniği ile birleştirilmiştir. Yaka kenarı, kol ağzı, etek ucu bedene çırpma dikişi ile tutturulmuştur ve kaytan ile temizlenmiştir. Kaytanlar kordon tutturma tekniğiyle bedene tutturulmuştur. Süsleme Tekniği İle İlgili Bilgiler :Ön ortasında 25 cm lik makinede sim sarma tekniği ile süsleme yapılmıştır. Arka ortasında, kol ağzında ve etek uçlarında makinede sim sarma tekniği ile süsleme uygulanmıştır. Kol, yaka ve etek uçlarındaki kaytanlar sarı sim ipliği ile tutturulmuştur. Süsleme Tekniği :Makinede sim sarma nakış tekniği Süsleme Kompozisyonu :Arka ortası ve kol ağzında doğadan esinlenilmiş çiçek desenleri, ön ortası ve etek uçlarında geometrik şekillerden esinlenilmiştir. Giysiye desenler simetrik olarak yerleştirilmiştir. Yayın Durumu Sergilenme Örnek 1: Yaşayan Müze den alınmış cepken :Yayınlanmamıştır. :Sergilenmektedir. 178 Fotoğraf 1: Cepkenin ön, arka, kol ucu ve süsleme detayları GÖZLEM FİŞİ: Örnek :2 Fotoğraf :2, 3 Çizim :2 İnceleme Tarihi :01.10.2015 İlgili Koleksiyon Adresi :Beypazarı Yaşayan Müze Koleksiyona Geliş Tarihi :Belirsiz Koleksiyona Geliş Biçimi :Hediye olarak verilmiştir. Koleksiyondaki Yeri :Sergilenmektedir Onarım Görüp Görmediği :Onarım görmemiştir. Bugünkü Durumu :Sağlamdır. Kumaşların üzerinde lekelenmeler vardır. Tarihlendirme :20.y.y ait olduğu sanılmaktadır. Cinsi :Çevre hırka. Boyutlar :1/15
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme Özellikleri Çizim 2: Çevre hırka (cepken) kalıp çizimi (ölçek 1/15) Kullanılan Malzeme :Giyside beyaz pamuklu kumaş, pamuklu ip ve pamuk kullanılmıştır. Süsleme için ise 2 cm genişliğinde gümüş simli bordür, gümüş tel ve mermerşahi kullanılmıştır. Giysinin Model ve Kesimi İle İlgili Bilgiler :Giysinin ön ortasından 20 cm inilerek omuzdan 5 cm içeri girilerek kavis uygulanmıştır. Kol ağzından 2 cm daraltma işlemi yapılmıştır. Omuz dikişlidir. Model kuş parçalı, kolları ve model boyu belden uzundur. Model düz kesimlidir. Dikiş Teknikleriyle İlgili Bilgiler :Giyside yan dikişler, kol evi, arka ortası, etek ucu düz makine dikişiyle tutturulmuştur. Giysiye kapitone 2 cm arayla verev ve simetrik olacak şekilde düz makine dikişi uygulanmıştır. Giyimin Astarlanması İle İlgili Bilgi :Astar parçaları yan dikişleri, kol evi, arka ortası ve ön parçalar düz makine dikişiyle birleştirilmiştir. Astar ile kumaş arasına pamuk yerleştirilmiştir. Tulumlama için astar, kumaşın tersi tersine gelecek şekilde yerleştirilerek bedenle birlikte 2 cm genişliğine düz boy ipliğine verev olacak şekilde makinede kapitone dikişiyle bedene tutturulmuştur. Süsleme Tekniği İle İlgili Bilgiler :Giysiye ön ortasında 20 cm, etek ucunda ve kol ağzında 7 cm genişliğinde çevre parçası kapalı aplike tekniğiyle tutturulmuştur. Çevrenin üzerinde bulunan desenler tel kırma tekniği, makinede Türk işi tekniği uygulanarak süslenmiştir. 2 cm genişliğinde gümüş simli bordür yakaya, etek ucuna ve kol ağzına makinede 1 mm lik düz dikiş ile tutturulmuştur. Kol evi dikişinin üstüne 2 cm lik gümüş sim bordür makinede 1 mm lik düz dikiş ile dikilmiştir. Süsleme Tekniği :Tel kırma, Türk işi bordür tutturma Süsleme Kompozisyonu :Çevre üzerindeki desenlerden yararlanılarak süsleme yapılmış. Yayın Durumu :Yayınlanmamıştır. Sergilenme :Sergilenmektedir. Örnek 2: Yaşayan Müze den alınmış çevre hırka (cepken) 179
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak Fotoğraf 2: Çevre hırkanın (cepkenin) önden, arkadan ve önden astar detayları Fotoğraf 3: Çevre hırka (cepkenin) arkadan astar, kol detay ve kol ucu süsleme detayları GÖZLEM FİŞİ: Örnek :3 Fotoğraf :4, 5 Çizim :3 İnceleme Tarihi :20.09.2015 İlgili Koleksiyon Adresi :Beypazarı Beytepe Mah. Koleksiyona Geliş Tarihi :Haziran 2015 Koleksiyona Geliş Biçimi :Satın alınarak. Koleksiyondaki Yeri :Satış amaçlı sergilenmektedir. Onarım Görüp Görmediği :Onarım görmemiştir. Bugünkü Durumu :Sağlamdır. Tarihlendirme :19.y.y a ait olduğu sanılmaktadır. Cinsi :Fermane (Cepken) Boyutlar :1/15 180 Çizim 3: Fermane (cepken) kalıp çizimi (ölçek 1/15) Kullanılan Malzeme :Giyside açık kahverengi çuha kumaşı, astar için pembe ve beyaz çizgi üzerine pembe çiçekli astarlık pamuklu kumaş, pamuklu dikiş
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme Özellikleri ipi kullanılmıştır. Süsleme için gümüş renkte makine sim ipi ve gümüş ince kordon kullanılmıştır. Giysinin Model ve Kesimi İle İlgili Bilgiler :Giysi 3 cm genişliğinde hakim yakalıdır. Arka ortası dikişli, ön ortası açık, kol ağzında 3 cm lik genişletme uygulanmıştır. Omuz dikişlidir. Model belden kısadır, kolları uzundur. Kuş parçası uygulanmıştır. Model düz kesimlidir. Dikiş Teknikleriyle İlgili Bilgiler :Giysinin ön parçaları, arka ortası, yan dikişler, kol evi, yaka ve kuş parçası düz makine dikişiyle birleştirilmiştir. Etek ucuna, kol ağzına, yaka ve ön ortasına 1 mm den çima ve 1 cm den gaze dikişi uygulanmıştır. Giyimin Astarlanması İle İlgili Bilgiler :Giysinin astar parçaları; arka ortası, ön parçalar, yaka, kol evi, yan dikişler düz makine dikişiyle birleştirilmiştir. Kol ağzındaki, yakadaki ve ön ortasında bulunan dikiş payları içine kıvrılarak 1 mm den çima ve 1 cm lik gaze dikişiyle tutturulmuştur. Süsleme Tekniği İle İlgili Bilgiler :Giysinin ön ortasında ve kol ortasında fermane deseni kordon tutturma tekniği ile süslenmiştir. Süsleme Tekniği :Kordon tutturma Süsleme Kompozisyonu :Fermane deseni simetrik olarak yerleştirilmiştir. Yayın Durumu :Yayınlanmamıştır. Sergilenme :Sergilenmektedir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı :Zehra TEKİN Doğum Yeri ve Yılı :Beypazarı 02.07.1975 Meslek :Antikacı Öğrenim :Lise Açık Adres :Beypazarı- Beytepe Mah. Örnek 3: Zehra Tekin den alınmış fermane (cepken) 181 Fotoğraf 4: Fermane (cepken) önden, arkadan ve yaka detayları Fotoğraf 5: Fermane (cepken) kol detay ve süsleme detayları
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak GÖZLEM FİŞİ: Örnek :4 Fotoğraf :6, 7 Çizim :4 İnceleme Tarihi :20.09.2015 İlgili Koleksiyon Adresi :Beypazarı-Beytepe Mah. Koleksiyona Geliş Tarihi :Ocak 2015 Koleksiyona Geliş Biçimi :Satın alınarak. Koleksiyondaki Yeri :Satış amaçlı sergilenmektedir. Onarım Görüp Görmediği :Onarım görmemiştir. Bugünkü Durumu :Sağlamdır. Tarihlendirme :20.y.y a ait olduğu sanılmaktadır. Cinsi :Pamuk Hırka Boyutlar :1/15 182 Çizim 4: Pamuk Hırka (Cepken) Kalıp Çizimi (Ölçek 1/15) Kullanılan Malzeme :Giyside çiçekli pazen kumaş, astar için; beyaz, gri çizgili pamuklu kumaş ve pamuk kullanılmıştır; süsleme için pembe renkli 1 cm genişliğinde pazen biye hazırlanmıştır. Dikiş ipliği olarak pamuklu iplik tercih edilmiştir. Giysinin Model ve Kesimi İle İlgili Bilgiler :Giysiye ön ortasında; omuzdan 6 cm içeri girerek, etek ucundan yukarıya 20 cm çıkarak 25 cm uzunluğunda bir kavis uygulanmıştır. Uygulanan kavis etek ucuna kadar düz bir şekilde uzatılmıştır. Ön kapaması 5 cm kadar açıktır. Arka ortası kumaş katı çalışılmıştır, omuz dikişi yoktur. Kol düz çalışılmış, kol ağzında 4cmlik daraltma işlemi uygulanmıştır. Model kuş parçalıdır ve düz kesimlidir. Dikiş Teknikleriyle İlgili Bilgiler :Giyside yan dikişler, kol evi, arka ortası, etek ucu düz makine dikişiyle tutturulmuştur. Giysiye kapitone dikişi 2 cm arayla verev ve simetrik olacak şekilde düz makine dikiş tekniği ile uygulanmıştır. Biye çalışması elde çırpma dikişiyle tutturulmuştur. Giyimin Astarlanması İle İlgili Bilgiler :Astar parçaları yan dikişleri, kol evi, arka ortası ve ön parçalar düz makine dikişiyle birleştirilmiştir. Astar ile kumaş arasına pamuk yerleştirilmiştir. Tulumlama için astar, kumaşın tersi tersine gelecek şekilde yerleştirilerek bedenle birlikte 2 cm genişliğine düz boy ipliğine verev olacak şekilde makinede kapitone dikişiyle bedene tutturulmuştur.
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme Özellikleri Süsleme Tekniği İle İlgili Bilgiler :Giysinin etek ucunda, yakada, kol ağzında ve ön ortasında 1 cm kalınlığında pazen kumaştan biye çalışılmıştır. Süsleme olarak düz boy ipliğine verev olacak şekilde 2 cm genişliğinde kapitone dikiş tekniğiyle süslenmiştir. Süsleme Tekniği :Makinede kapitone tekniği Süsleme Kompozisyonu :Düz boy ipliğine verev olacak şekilde simetrik olarak geometrik çizgiler uygulanmıştır. Yayın Durumu :Yayınlanmamıştır. Sergilenme :Sergilenmektedir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı :Zehra TEKİN Doğum Yeri ve Yılı :Beypazarı 02.07.1975 Meslek :Antikacı Öğrenim :Lise Açık Adres :Beypazarı-Beytepe Mah. Örnek 4: Zehra Tekin den alınmış pamuk hırka (cepken) Fotoğraf 6: Pamuk hırka (cepken) önden, arkadan ve önden astar detayları 183 Fotoğraf 7: Pamuk hırkanın (cepkenin) arkadan astar, kol detay ve kol ucu süsleme detayları SONUÇ VE ÖNERİLER Beypazarı yöresine ait kadın cepkenlerinden dört adet örnek alınarak incelenmiştir. Bu örnekler Beypazarı yöresine ait geleneksel kıyafetlerin değişmeyen önemli parçalarıdır. Süsleme tekniği, dikiş tekniği, model özelliği yönünden kendine has değişik bir hava taşımaktadır. Beypazarı halkının giyim kuşamı, gelenek ve adetleri hakkında da bilgi vermektedir. İncelenen örnekler arasında süsleme ve astarlama tekniği ile kumaş özelliği yönünden benzerlikler vardır. Kumaş renkleri; mavi, lacivert, açık kahverengi ve beyazdır. Astarlık kumaşlar desenli, desensiz ve düzdür. Süsleme malzemesi olarak gümüş rengi sim kordon, sarı sim, hazır harç ve kaytan kullanılmıştır. Cepkenlerde düz beden ve düz kol kesimi uygulanmıştır. Üç adet cepken örneğinde yaka uygulanmadığı, bir adet cepkende ise hakim yaka uygulandığı tespit edilmiştir. Bu araştırma için seçilen cepkenler ortak dönemlere ait giysilerdir.
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak Çalışma Beypazarı yöresinde kullanılmış, şu anda sandıkta veya koleksiyoncularda olan bütün cepkenlerin kayıt altına alınmasına örnek teşkil edecektir. Kültürler bir anda oluşan değerler değildir. Değerlerimizi gelecek kuşaklara aktarma adına yapılan bu çalışma neticesinde aşağıdaki önerilerde bulunulmuştur. Moda tasarımı eğitimi alan bireylere, yapılan araştırmalar neticesinde elde edilen bilgiler aktarılmalı ve toplumun kültürünü koruyan kıyafet tasarlamaları konusunda ışık oluşturulmalıdır. Örneklerde bulunan süsleme tekniği günümüze uyarlanıp yeniden yorumlanarak değişik modellerin ortaya çıkmasına olanak sağlanmalıdır. Kıyafetlerin desen, renk, kumaş ve model vb. özellikleri çıkartılmalı, elde edilen bilgiler ve elde olan ürünler fotoğraflanarak dijital ortama aktarılarak birçok kişiye ulaştırılması sağlanmalıdır. Bu sayede bu kıyafetlerin yeryüzünden silinip gitmesi engellenmiş olacaktır. Yapılacak çalışmalarla Beypazarı geleneksel giyimi Türkiye ye ve tüm dünyaya tanıtılabilir. Ellerinde geleneksel giysiler bulunan kişiler eğitimler yoluyla bu giysileri nasıl korumaları gerektiği hakkında bilinçlendirilmelidir. KAYNAKLAR BEDÜK, Saadet, ÖZKAN, Mücella (2004). Kahramanmaraş Müzesinde Bulunan Kadın Cepkenlerinin İncelenmesi. I. Ulusal Kahramanmaraş Sempozyumu 6-8 Mayıs, Cilt 2, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş. 184 FOGG, Marnie (2014). Modanın Tüm Öyküsü. Hayalperest Yayınevi, İstanbul. http://www.beypazari-bld.gov.tr KOMŞUOĞLU, Şükran, İMER, Arsal, SEÇKİNÖZ, Mine, ALPASLAN, Sabiha, ETİKE, Serap (1986). Orta Dereceli Kız Teknik Öğretim Okulları Resim II Moda Resmi ve Tarihi. Türk Tarih Kurumu Basımevi Web-Ofset Tesisleri, Ankara. KÜÇÜKOSMANOĞLU, Şerife (1992). Konya Müzelerinde Ve Evlerinde Bulunan Cepkenler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü El Sanatları Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya. ÖZBEL, Kenan (1949). El Sanatları IV Eski El İşlemeleri. C.H.P. Halkevleri Bürosu. Kılavuz Kitapları-XII. Ulus Basımevi, Ankara. ÖZBEL, Kenan (1958). Anadolu Kadın Kılıkları. Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara. ÖZEL, Mehmet (1992). Folklorik Türk Kıyafetleri. Türkiye Güzel Sanatları Geliştirme Vakfı Yayınları: 1, Ankara. ÖZTAŞ, Gökten Yıldız (2005). Beypazarı İlçesi Karaşar Beldesi Kadın Giysileri. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ev Ekonomisi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara. TEKİN, Zehra (2015). Antikacı. Beypazarı.
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme Özellikleri TORUN, Ethem (2004). Bilinen Bilinmeyen Yönleriyle Beypazarı. Bey Ofset Matbaacılık, Ankara. UMAY, Günay (1986). Tarihi Türk Kadın Kıyafetleri. Orta Doğu Video İşletmeleri A.Ş. İstanbul. 185