MEÇHUL SUBAY Çanakkale Cephesi nde Bir Topçu Subayının Günlüğü Yayına Hazırlayanlar Lokman Erdemir, İsmail Güneş TİMAŞ YAYINLARI 3761 Hatırat Dizisi 39 PROJE EDİTÖRÜ Adem Koçal EDİTÖR Zeynep Berktaş KAPAK TASARIM Ravza Kızıltuğ Kitabın ilk baskısı Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi tarafından yapılmıştır. GÖZDEN GEÇİRİLMİŞ 2. BASKI Ocak 2015, İstanbul ISBN TİMAŞ YAYINLARI Cağaloğlu, Alemdar Mahallesi, Alayköşkü Caddesi, No: 5, Fatih/İstanbul Telefon: (0212) 511 24 24 P.K. 50 Sirkeci / İstanbul timas.com.tr timas@timas.com.tr facebook.com/timasyayingrubu twitter.com/timasyayingrubu Kültür Bakanlığı Yayıncılık Sertifika No: 12364 BASKI VE CİLT Neşe Matbaacılık A.Ş. Akçaburgaz Mah. Mehmet Kopuz Sk. No: 17 Kıraç-Esenyurt/İstanbul Telefon: (0212) 886 83 30 Matbaa Sertifika No: 22861 YAYIN HAKLARI Eserin her hakkı anlaşmalı olarak Timaş Basım Ticaret ve Sanayi Anonim Şirketi ne aittir. İzinsiz yayınlanamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
MEÇHUL SUBAY ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ YAYINA HAZIRLAYANLAR LOKMAN ERDEMİR İSMAİL GÜNEŞ
LOKMAN ERDERMİR 1975 yılında Erzurum da doğdu. 2001 yılında Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nden 17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti nde Islahat ve Yenileşme Faaliyetleri isimli teziyle yüksek lisansını, 2008 yılında aynı enstitüde Sebep ve Sonuçlarıyla Çanakkale Savaşları (Sosyal Tarih Açısından) isimli teziyle doktorasını tamamladı. 2000 Eylül de öğretmenliğe başlamış olup, 2010 yılında Mardin Artuklu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 2012 Onsekiz Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi tarih bölümlerinde Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı nda öğretim üyesi olmuştur. 2012 yılından beri Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi bünyesindeki Atatürk ve Çanakkale Savaşlarını Araştırma Merkezi Müdürlüğü görevini yürütmektedir. Erdemir in Çanakkale Muharebeleri üzerine yayımlanmış kitapları ve akademik ve popüler dergilerde birçok makalesi mevcuttur. Evli ve iki kız çocuğu babasıdır. İSMAİL GÜNEŞ 1965 yılında Yalvaç ta (Isparta) doğdu. İlk ve orta öğrenimini Yalvaç ta tamamladı. 1988 yılında Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nden mezun oldu. Yüksek lisansını Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde bitirdi. Halen Yalvaç Anadolu İmam Hatip Lisesi nde öğretmen olarak görev yapmaktadır. Evli ve dört çocuk babasıdır.
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... 7 Çanakkale Çephesi nde Bir Topçu Subayı... 9 Günlük ve Meçhul Subay...9 Çanakkale Cephesi ne İntikal...11 Çanakkale Boğazına İlk Taarruzlar...11 Çanakkale Zaferi ve Günlük 18 Mart Deniz Zaferi...15 25 Nisan Sabahı...18 1-2 Mayıs Taarruzları...19 19 Mayıs Taarruzu ve Mütareke...20 Majestic Zırhlısı...21 Zığındere Muharebeleri ve Günlük...22 Denizaltılar...22 Savaşa Dair...23 Ali Rıza Efendi ve Şehadeti...24 Suvla Çıkarması ve Günlüğün Sonu...25 Sonuç...26 Çanakkale Cephesi nde Bir Topçu Subayının Günlüğü... 29 Kaynakça... 125 EKLER... 127 ALBÜM... 135 İNDEKS... 159
Günlüğün ilk ve son sayfaları: Önde Hatıra Defteri dir ifadesinin olduğu yırtılmış ilk sayfa ve ardından görünen ikinci sayfası, en alt kısımda ise defterin son sayfası vardır. 6
ÖNSÖZ Çanakkale Boğazı nda ilk bombardıman 3 Kasım 1914 te Seddülbahir e yapılmıştır. Aslında İngiltere nin Osmanlı Devleti ne savaş ilanı olan bu bombardıman sonrası Boğaz da fiilen harp 19 Şubat 1915 te başlamış, 18 Mart ta Türk tabyaları önünde sona ermiştir. İngiltere ve müttefiki Fransa 18 Mart sabahı bütün imkânları ile Boğaz a girerken kendilerinden çok emindirler ve birkaç hafta içinde İstanbul a ulaşacaklarını düşünmekteydiler. 18 Mart günü beklenmedik şekilde alınan mağlubiyet İngiltere ye göre elim bir talihsizliktir. Başlayan harekât durmamalı, her ne pahasına olursa olsun İstanbul ele geçirilene kadar devam etmeliydi; asıl hedef İstanbul du ve önündeki tek engel ise Çanakkale istihkâmlarıydı. 18 Mart a rağmen ümidini yitirmeyen İngiltere ve müttefikleri, harekâta 25 Nisan sabahı karadan devam etmek isteyeceklerdir. Gelibolu Yarımadası na çıkarılmak için hazırlanan birlikleri İskenderiye de resmi geçit yaparken izleyen Akdeniz Seferi Kuvvetleri Komutanı Ian Hamilton un günlüğüne yazdığı: Ümitlerimiz çok, çok artmıştı. Kurtarılacak Kudüs mü, yoksa Constantinople mü idi? Ne farkı vardı? Askerin başarısının sınırı yoktur. Seyredenler, heyecan ve coşkunluk içindeydiler. ifadeleri müstakbel zaferin heyecanının sadece bir tezahürüydü. İstanbul un kapısı Çanakkale yi savunan Mehmetçik ise şu gerçeğin farkındaydı: 7
MEÇHUL SUBAY Bu muharebeler milletin akıbetini kesin olarak tayin edecekti; ya Avrupa dan Endülüslüler gibi kılıç ve kamçı darbeleri altında kovulacak ya da layık olduğu şeref ve haysiyetiyle güzel, verimli toprakları üzerinde yaşayacaklardı. 25 Nisan sabahı, askerlerine, taarruzu değil, -vatanın istiklâli için- ölmeyi emreden komutan[lar] da bunun farkındaydı. Zira Çanakkale siperlerinde verilen bu varoluş mücadelesi, Trablusgarp ve Balkan Harbi mağlubiyetlerinin millette oluşturduğu ümitsizliği kaldırmış, kendisine yeniden güven duygusunu kazandırmıştır. Her şeyden önce Balkan fecaatinin ruhlarda bıraktığı infial ve hacâlet hissi Çanakkale siperlerinde kaybolmuş, burada filizlenen Çanakkale Ruhu ise milletin bekasının teminatı olmuştur. Çanakkale Ruhu nun bir vesikası da 18 Mart gününe ve 25 Nisan sabahı Seddülbahir deki ihraç harekâtına şahit olan İntepe Topçu Grubu ndan ismini henüz bilemediğimiz bir subaya ait bu günlüktür. Bu çerçevede Çanakkale şehit ve gazilerine şükranlarımızı sunarken günlüğün neşre hazırlanmasında desteğini esirgemeyen başta İsmail Güneş Bey e ve kıymetli meslektaşlarımıza teşekkür ederiz. Dr. Lokman Erdemir Çanakkale 2015 8
Çanakkale Çephesi nde Bir Topçu Subayı I. Dünya Harbi nin seyrini değiştiren önemli cepheler vardır. Bunlardan biri de Çanakkale Cephesi dir. Zira buradaki muharebeler, sadece Osmanlı Devleti nin değil, İtilaf Devletleri nin de kaderini tayin etmiş, Rusya nın içinde bulunduğu durumu iyice zorlaştırırken İngiltere için büyük itibar kaybı olmuştur. Siyasi ve içtimai birçok sonucu olan Çanakkale Muharebeleri hakkında pek çok eser telif edilmiştir. Bu eserlere nazaran savaşın, bütün sıkıntıları ile anlatıldığı eserler ise bizzat savaşa katılanların günlük ve hatıralarıdır. Zira bu günlük ve hatıralar bize cephe hattında yaşananları bilme, hadiselere daha farklı bir nazarla bakma imkânı vermektedir. Her geçen gün yenilerinin eklendiği -ki hâlâ sayıları azdır- bu günlüklerden birisi de neşre hazırladığımız Çanakkale Müstahkem Mevkii İntepe topçularından ismi ve rütbesi henüz meçhul bir askere aittir. Günlük ve Meçhul Subay Günlüğün, büyük bir kısmı yırtılmış olan ilk sayfasında, Hatıra Defteridir 1331 ifadesi bulunmaktadır. Muhtemel, sahibinin isminin kayıtlı olduğu kısmının altından yırtılmış olması, günlük sahibini bilme imkânını ortadan kaldırmıştır. 9
MEÇHUL SUBAY Günlük, tarafımıza muharebelere katılmış Mehmet Çavuş 1 ve oğlu Ali Osman Aydıncı Bey 2 vasıtası ile ulaşmıştır. Günlük 3 Mehmet Çavuş un eline intikal ediş şekli tarafımızca da malum değildir. 4 Günlükteki, Şaşırdık. Efradın pek hatırına gelmiyor gibi ifadeler yanında günlük sahibinin bazı subay arkadaşlarından bahsetmesi onun bir subay olduğu fikrini kuvvetlendirmektedir. Ayrıca birliğin intikal yolları, günlükte geçen gemi isimleri, Müstahkem Mevkii Komutanı Cevat Paşa 5, alay komutanı ile diğer bazı subay arkadaşlarının isimlerini vermesi, bu kişilerle olan irtibatı ve muharebeler ile ilgili verdiği bilgiler de bu konudaki kanaatimizi kuvvetlendirmektedir. Günlüğün geneli incelendiğinde de bir subay tarafından yazıldığı açıkça anlaşılmaktadır. Zira ifadeler, kullanılan kelimeler metnin tahsilli birinin kaleminden çıktığını göstermektedir. Bu nedenle bundan sonra günlük sahibi için subay ifadesi kullanılacaktır. Günlük, aynı yazı karakteri ile düzgün bir şekilde ara verilmeden tutulmuştur. Muharebelerin şiddetinin azaldığı dönemlerde bazı günler atlanmış ya da birkaç günün hadisesi birlikte yazılmıştır. 1 Merhum Mehmet Çavuş, Yalvaç ın Kuyucak kasabasında 1308 (1892-1893) yılında dünyaya gelmiştir. Babasının ismi Mehmet, annesinin adı Ayşe dir. Mehmet Çavuş, oğlu Ali Osman Akıncı nın verdiği bilgilere göre 1955 yılının üzüm satım mevsiminde (Eylül-Ekim) vefat etmiştir. Fotoğrafı için bkz Ek. 6. 2 Ali Osman Aydıncı 15 Mart 2013 tarihinde 89 yaşında vefat etmiştir. Kabri Kuyucak kasabası kabristanındadır. Fotoğrafı için bkz. Ek 6. 3 Günlük hakkında daha kapsamlı bilgi için bakınız Lokman Erdemir, Çanakkale Boğazı Müstahkem Mevkii İntepe Topçu Grubu ndan Bir Subayın Günlüğü, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 11, Bahar 2013, Sayı: 14, ss. 33-47. 4 Ayrıca onu muhafaza edip İsmail Bey e ulaştıran Ali Osman Bey, Mehmet Çavuş un okuma yazma bilmediğini belirtmektedir. 5 18 Mart 1915 te Boğaz a İngiltere ve Fransa nın 16 büyük gemiyle nihai taarruzunu yönetmiş, zaferin kazanılmasında önemli katkısı olmuştur. 10 Ağustos 1914 te bu göreve atanmış, Çanakkale nin tahliyesinden sonra Galiçya Cephesi ne 15. Kolordu komutanı olarak gitmiştir. Harbiye Nazırlığı da yapan Cevat Paşa Malta sürgününden sonra Anadolu ya geçmiş Milli Mücadeleye katılmıştır. Çeşitli görevlerde bulunan Cevat Paşa 67 yaşında 13 Mart 1938 yılında vefat etmiştir. 10
ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ Günlük ya da kendi ifadesi ile hatıra defteri, muhasebat kayıtlarını tutmak için tanzim edilmiş 10,5-16 cm ebatlarında 36 yapraklık bir deftere yazılmıştır. 6 Metin kısmı bu defterin 23 yaprağını kapsamaktadır. 18 Aralık 1914 te başlayan ilk kayıt 20 Eylül 1915 te bitmiştir. Metnin başlangıcı dâhil hiçbir yerinde herhangi bir başlık da bulunmamaktadır. Bu teknik bilgilerden sonra subayımızın birliği, Çanakkale ye intikali ve günlüğün mahiyeti hususunu ele alacağız. Bu girişten sonra da metnin orijinali günümüz alfabesi ile verilecektir. Çanakkale Cephesi ne İntikal Defterde verilen bilgilerden, meçhul subayın Edirne den Çanakkale ye geldiği anlaşılmaktadır. 25 Aralık 1914 Cuma günü Çanakkale ye ulaşan subayımız 26 Aralık gününü vapurda geçirmiş, 27 Aralık ta Erenköyü ne intikal etmiştir. Burada bir süre ikamet ettikten sonra 31 Aralık ta Bozköy e, 1 Ocak 1915 te ise Ezine ilçesine bağlı Geyikli beldesine varmıştır. 3 Ocak ta Kumtepe nin 1 km güneyindeki Karatepe ye intikal etmiş ve birliği de aynı gün faaliyete başlamıştır. Çanakkale Boğazına İlk Taarruzlar İngiltere, 29 Ekim 1914 te Karadeniz de Rus limanlarının bombalanmasından sonra Osmanlı Devleti ne savaş ilanını fiilen ifade etmek için 3 Kasım 1914 de Boğaz girişindeki tabyaları ateş altına almıştır. Bu bombardımandan sonra gelişen olaylar öteden beri 6 Günlük ilk defa Kuyucaklı Mehmet Çavuş un Hatıra Defteri başlığı ile İsmail Güneş tarafından Yalvaç Yeni Haber gazetesinde, Sayı: 298, 18 Mart 2006; Sayı: 299, 21 Mart 2006; Sayı: 300, 25 Mart 2006 tarihlerinde 18 Mart 1915 Deniz Savaşı, 25 Nisan 1915 ihraç harekâtı ile ilgili kısımları tefrika edilmiştir. Aşkın Koyuncu, Özkan Keskin, Cahide Sınmaz Sönmez, Çanakkale Savaşları Bibliyografyası, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2010, s. 62. 11
MEÇHUL SUBAY Boğaz a bir harekât için hazırlık yapan İngiliz Hükümeti ne fırsatlar çıkaracaktır. Özellikle Kafkaslar da zor durumda kalan Rus Çarı nın 2 Ocak 1915 te İngiltere nin Saint Petersburg Büyükelçisi Sir George Buchanan dan, Lord Kichner in Osmanlılara karşı karada veya denizde bir -askeri- gösteride bulunup bulunamayacağını, yayılacak bir söylentinin Türklerin Kafkas Cephesi nden asker çekmelerini sağlayıp, Rusya üzerindeki büyük baskıyı azaltıp azaltamayacağını sorması İngiltere için bulunmaz bir fırsat olur. 7 Bu çağrı üzerine harekete geçen İngiltere Savaş Konseyi ni de ikna eden Winston Churchill 13 Ocak 1915 te alınan karar üzerine Akdeniz deki donanma komutanı Amiral Carden e Boğaz a bir harekât için gerekli kuvvetlerin verileceğini bildirmiştir. İlerleyen süreçte seferin gerekliliği, taşıdığı riskler üzerine çeşitli tartışmalar olmuş, nihayetinde İngiliz Savaş Konseyi Boğaz a taarruz tarihi olarak 19 Şubat 1915 i belirlemiştir. Boğaz a yönelik denizden bir taarruz için görevlendirilen Carden in emrinde İnflexible muharebe kruvazörü, Agamemnon, Triumph, Vengeance, Albion ve Cornwallis zırhlıları ile Amiral Guepratte komutasında Sufren, Gaulois ve Bouvet zırhlılarından oluşan bir Fransız Tümeni ile muhtelif gemiler vardı. Queen Elizabeth ve Lord Nelson zırhlıları da bu filoya katılacaklardı. 8 Meçhul subayımız Karatepe de iken Çanakkale de ilk harekât 19 Şubat bombardımanı olmuştur. 7 saat kadar devam eden ve 1000 kadar merminin atıldığı, bu ilk ciddi bombardımanda, Türk tarafının verdiği zayiat, bombardımanın şiddetine kıyasla 7 C. F. Aspinall Oglander, Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askeri Harekâtı: Seferin Başlangıcından 1915 Mayısına Kadar, c. I, haz. Metin Martı, İstanbul 2005, s. 76. 8 Wilson, H. W. Büyük Harpte Deniz Muharebeleri, çev. Lütfü Talat, Deniz Matbaası, İstanbul 1931, s. 252-253. 12
ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ az olmuştu. Orhaniye ve Seddülbahir Tabyalarında, 2 si subay 4 şehit verilmiş, 11 er de yaralanmıştı. 9 19 Şubat ta hedeflenen maksadı gerçekleştiremeyen Birleşik Donanma, hava muhalefeti nedeniyle 4 gün harekâta ara vermek zorunda kalır. İlk bombardımandan da gerekli dersleri alan donanma, bundan sonraki harekâtta daha dikkatli olacaktır. 25 Şubat ta Çanakkale Boğazı girişindeki tabyalar susturulmuştur. 10 Meçhul subayımızın günlüğünde bu bombardımanların tesirini görmekteyiz. Bombardımanlardan sonra subayımız Karatepe de de fazla durmayarak 28 Şubat ta Halileli ye, oradan da aynı gün İntepe ye intikal edip mevzi alarak, toplarını yerleştirir. Bununla birlikte Boğaz ın medhal (giriş) tabyalarının düşmesi Müstahkem Mevkii Komutanlığı nda bazı tedbirler almayı zorunlu kılmıştır. 8. Ağır Obüs Alay Komutanlığı na verilen emirle Karatepe deki bataryası Halileli bölgesine alınacaktır. Günlük, subayımızın alay isminin dışında birliği hakkında başka bilgi vermemektedir. Bununla birlikte Alay komutanı olarak Yarbay Mehmet Zekeriya (Akgün) Bey ismini verir. 11 Mehmet Zekeriya Bey ise 8. Ağır Obüs Alayı komutanıdır. Edirne de bulunan birliğinin Çanakkale ye intikali ise 14 Eylül 1914 tedir. 9 Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi: Osmanlı Devri: Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Çanakkale Cephesi Harekâtı (Haziran 1914-25 Nisan 1915), c. V, 1. Kitap, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Ankara 1993, s. 118. 10 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Deniz Harekatı, c. VIII, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Ankara 1976, s. 161. 11 1872 yılında Şam da doğmuş olup Abdülkadir Bey in oğludur. Yarbay Mehmet Zekeriya [Akgün] Bey 17 Ocak 1914 te 8. Ağır Obüs Alayı Komutanlığı na atanmıştır. Daha sonra alayı ile birlikte Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlığı emrine verilen alayla birlikte Edirne den Çanakkale ye intikal etmiştir. Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri (Belge ve Fotoğraflar), Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları Ankara 2014, s. 410. 13
MEÇHUL SUBAY Alay Çanakkale ye intikal ettirildikten sonra merkez tabyaların tahkimi vazifesi ile görevlendirilmiştir. 12 Subayımızın birliği, günlükten de anlaşılacağı üzere daha sonra bölgeye intikal edecektir. Başkumandanlığın 18 Aralık tarihli emriyle Hadımköy den gönderilen -subayımızın da bulunduğu- 4. Tabur 27 Aralık 1914 te Çanakkale ye gelmiş, 8. Ağır Topçu (Obüs) Alayı nın emrinde olarak aldığı talimat uyarınca Üvecik ve Geyikli bölgesinde 31 Aralık 1914 te görev yapmak üzere mevzilenme hazırlıklarına başlamıştır. 8. Ağır Topçu (Obüs) Alayı nın 4. Taburu adı verilen bu taburun bir bataryası Üvecik, diğer bataryası da Geyikli de mevzilenmiş olarak ateşe hazır duruma getirilmiştir. 13 Yukarıda da belirttiğimiz üzere İntepe ye intikal ettirilen bu taburun birinci bataryası Erenköyü, ikinci ve üçüncü bataryaları ise İntepe civarına yerleştirilmiştir. 4. Ağır Topçu Taburun bataryaları Bulgar muhasara toplarına sahip 14 olup komutanı ise Binbaşı Hasbi Efendi dir. 15 Subayımızın, Birinci batarya bize top verdi, Sağımızda bulunan ikinci batarya bizim ateşimizi aldı ve İkinci ve bizim bataryayı bombardıman etti ifadesi ise kendi birliğinin bu taburun üçüncü bataryası olduğunu göstermektedir. Muhtemel birinin de subayımız olabileceği üçüncü bataryanın zabitleri ise şöyledir: Batarya Komutanı Yüzbaşı Mehmet Efendi, 12 Ahmet Esenkaya, Çanakkale Cephesinde Anadolu Yakası Topları (Anadolu Boğaz Giriş Tabya ve Bataryaları, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 10, Bahar 2012, Sayı: 12, s. 11. 13 Çanakkale Cephesi Harekâtı, I. Kitap, s. 86. 14 Çanakkale Cephesi Harekâtı, I. Kitap, s. 86, 91. 15 İsmet Görgülü, On Yıllık Harbin Kadrosu: 1912-1922 Balkan Birinci Dünya ve İstiklal Harbi, Ankara 1993, s. 62. 14
ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ Üsteğmen Muharrem Efendi, Teğmen Mehmet Sabit Efendi, Asteğmen İbrahim Rüştü Efendi. 16 Taburun İntepe bölgesine intikalinin Boğaz a ilk bombardımanlardan sonra olması önemlidir. Zira 19 ve 25 Şubat 1915 tarihlerindeki bombardımanlarda Boğaz giriş tabyalarına büyük zarar verilmiş, tabyalar kullanılamaz hale gelmiştir. Harekât sonrası İngiltere ve müttefiki Fransa, tahrip ettikleri Orhaniye ve Kumkale tabyalarındaki topları tamamen kullanılamaz hale getirmek için karaya asker de çıkarmışlardır. Kumkale ve Seddülbahir e çıkarılan müfrezeler kuvvetli bir mukavemetle karşılaşmış, hedeflenen neticeye ulaşılamamıştır. 17 3. Batarya, muharebelerin sonuna kadar İntepe bölgesinde kalır. Subayımız 18 Mart günü ve 25 Nisan sabahı Seddülbahir sahillerine yapılan ihraç harekâtlarına da şahit olur. Çanakkale Muharebelerinde deniz cephesinin anlaşılması açısından önemli bir belge olan bu günlüğün tamamı verilmeden önce genel olarak günlük çerçevesinde muharebelerden bahsedilmiştir. Metin içinde de gerekli görülen yerler dipnotlarla açıklanmıştır. Metnin orijinaline ait olmayan ilaveler, düzeltmeler ve metnin anlaşılması açısında bazı kelimelerin günümüzde kullanılan müteradif anlamı köşeli parantez -[ ]- ile verilmiştir. Günlükte öncelikli olarak subayımızın kullandığı Rûmî tarih verilmiş yanına köşeli parantez içinde Miladî tarih karşılığı ve günü yazılmıştır. Bununla birlikte günlüğün tarihlendirme sisteminde bir düzen olmaması nedeniyle tarafımızdan hepsinde aynı usul tercih edilmiştir. 16 Burhan Sayılır, Çanakkale (Bahr-i Sefid) Boğazı Müstahkem Mevki Komutanlığı Komuta Kadrosu (1914-1915), Basılmamış notlar. Bu bataryanın diğer subaylarının listesi için bkz. Ek 3. 17 Çanakkale Cephesi Harekâtı I. Kitap, s. 132-146; Oglander, s. 107-108. 15
MEÇHUL SUBAY Çanakkale Zaferi ve Günlük 18 Mart Deniz Zaferi Günlükte yer alan önemli tarihlerden birisi 18 Mart tır. İngiltere ve Fransa ya ait muharebe gemilerinden 16 büyük savaş gemisi ve etrafındaki onlarca irili ufaklı refakat gemilerinden oluşan donanmanın denizden Çanakkale Boğazı na yaptığı bu harekâtın ilk ateşi sabah 11.30 da başlamıştır. Bir gün önce rahatsızlanan donanma komutanı Amiral Carden in yerine geçen yardımcısı Amiral J. De Robeck, saat 18.00 de geri çekilme emrini verdiğinde Fransız muharebe gemisi Bouvet batmış, 18 İngiliz Irresistible ve Ocean adlı iki muharebe gemisi de ağır hasar almıştır. Bu gemilerin tamamen Boğaz sularına gömülmesi ise gece yarısını bulacaktır. 19 O günün şahitlerinden biri olan Akdeniz Seferi Kuvvetler Komutanı Ian Hamilton un, Fakat ne yazık ki, çok zamansız bir anda Çanakkale Boğazı nda bulunuyorduk şeklindeki ifadeleri mağlubiyetin en önemli sebeplerinden birini gösterir. Winston Churchill acele etmiş, kolay bir zafer peşinde olmuştur. Ian Hamilton, hatıratının birkaç satır sonrasında ise yaşananları, acı gerçek olarak tasvir eder. 20 Halbuki kendisine komutanlık görevi verilirken, Boğaz ın donanma tarafından geçildikten sonra 18 Bouvet saat 14.00 te iki dakika içinde batarken diğer iki gemi aldıkları büyük hasardan dolayı terk edilmiş, hava karardıktan sonra Karanlık Liman ve Morto Koyu nda batmışlardır. Diğer gemilerin büyük kısmı da ertesi gün savaşamayacak kadar hasar görmüştür. 19 18 Mart günü akşamı Donanma geri çekildiğinde Boğaz ın serin sularına Bouvet, Ocean ve Irrezistible ı bırakmış, lnflexible, Golva, Suffren ve Agamemnon zırhlıları da savaş dışı kalarak muharebe edemez duruma düşmüştü. Bu zayiata batırılan 2 muhrip, 7 mayın gemisi de eklendiğinde verilen zayiatın büyüklüğü açıkça ortaya çıkmaktadır. H. W. Wilson, Büyük Harpte Deniz Muharebeleri, çev. Lütfü Talat, İstanbul 1931, s. 259. 20 Hamilton, Ian, Gelibolu Hatıraları 1915, çev. Mehmet Ali Yalman, Nurer Uğurlu, İstanbul, Örgün Yayınevi, 2005, s. 34-36. 16
ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ İstanbul civarında yapılacak askerî harekâtta kuvvetlerine ihtiyaç olacağı söylenmişti. 21 Meçhul subayımız da günlüğünde 18 Mart ın anlatımına, On altı zırhlı Boğaz a hücum ettiler. Ateş açtık ifadeleri ile başlar: On altı zırhlı Boğaz a hücum ettiler. Ateş açtık. On mermi kadar attık. Yirmi beş kadar torpido ve birçok tahtelbahirler torpil arayıcılar, elli beş adet gemi olmak şartıyla bize hiç bakmayıp doğru Erenköyü ne kadar gittiler. Bombardımana başladılar. Bizim toplarımız onların büyük zırhlılarına karşı hiç nev inden olduğu için bir şey yapamadık. Saat [alaturka] yedide bir zırhlı yaralanıp tepesinin üstüne [dikilmiş] zor hal Boğaz dan çıkaracaklar. Aynı gününün sonu ise şu ifadeler ile biter: Ateş edeceğiz, fakat bir tane büyük amiral gemisi karşı istikametimizde durdu. Toplarını bize çevirdi. Ateşe hazır duruyor. Ateş edemedik. Telefonla haber verdiler. Bir tane zırhlı battı. İki tanesinin cephanesi[nin] ateşlendiğini haber verdiler. Bir torpido yanlarına gidip askerini alacakmış. Onun da batırıldığını söylediler. Burada Bouvet hariç diğer iki İngiliz zırhlısının batış nedeni bilinenden farklı bir şekilde anlatılmıştır. Yukarıdaki ifadelerden gemilerin, cephaneliklerinin infilakı sonrası battığı anlaşılmaktadır. Şu da unutulmamalıdır ki bu ifadeler kendisine nakledilen 21 Hamilton kendisine görev verilişini, Ertesi sabah, 12 Mart günü, Hassa Süvari Alayı nda görev yaparken, saat 10.00 a yakın haber verdiler, Lord Kitchner beni çağırtmış, merak ettim gittim. Kapısını çaldım, Günaydın, diye selam vererek içeri girdim. Soluk bir yüzle bir şeyler karaladığı masanın yanına yürüdüm. Bir zaman sonra başını kaldırdı, bana baktı. Heyecansız bir sesle, Çanakkale deki Kraliyet Donanması nı desteklemek için bir askerî kuvvet gönderiyoruz. Bu ordunun komutanı sizsiniz, dedi. şeklinde nakletmektedir. Hamilton, s. 8. 17
MEÇHUL SUBAY malumattır. Hâlbuki Boğaz da bütün gemiler 7/8 Mart gecesi Nusret in Erenköyü Koyu na döktüğü mayınlara çarpması suretiyle batmıştır. 18 Mart sonrası Queen Elizabeth te yapılan toplantıda, Boğaz a yönelik denizden yeni bir harekât yapılmamasına karar verilince, bu görev kara birliklerine yani Ian Hamilton a kalacaktır. 22 Hedef ulaşmak için düşünülen yeni yol Boğaz ın Gelibolu Yarımadası ndaki, tepelerinden yol bulunarak geçilmesiydi. 23 Hamilton o günlerde çok sevinçliydi. Zira İstanbul a hayır kendi deyimi ile Constantinople e ilk önce girme şerefi kendine nasip olacaktı. Bu heyecan, hayalinde İstanbul un minarelerinin canlanmasına yetmişti. 24 25 Nisan Sabahı Subayımızın, günlüğünde önemle üzerinde durduğu diğer bir tarih ise 25 Nisan dır. 25 Nisan sabahı İngiltere, hedefi İstanbul olan 18 Mart 1915 te başarılı olamadığı harekâta karadan devam edecektir. Bu amaçla Gelibolu Yarımadası nda Seddülbahir ve Kabatepe sahillerine asıl çıkarma harekâtını; Anadolu tarafında da Kumkale ve Beşige, Gelibolu Yarımadası nda ise Bolayır kıyılarına gösteriş harekâtını planlamıştır. Kumkale de ise ilk ihracın başarılı olması halinde harekâta devam edilecektir. Subayımız Seddülbahir ve Kumkale sahillerine yapılan bu harekâtın yakından şahididir. Seddülbahir e İngiliz birliklerinin ihraç harekâtına Arıburnu nun aksine yoğun bir bombardımandan 22 Oglander, s. 131. 23 Mehmet Akif bu durumu şöyle mısralara dökecektir: -Tepeden yol bularak geçmek için Marmara ya- Kaç donanmayla sarılmış ufacık bir karaya. Mehmed Akif Ersoy, Safahat, haz. M. Ertuğrul Düzdağ, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2007. 24 Oglander, s. 115, 120. 18
ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ sonrası güneş doğduktan sonra başlanmıştır. Subayımız günlüğünde sabah yapılan bu yoğun bombardımanı şöyle anlatır: Şafakla düşman gemileri her ne kadar var ise Seddülbahir tarafına büyük ateş açtılar. Badehu bizlere de bir aynı, yağmur gibi mermi yağdırmaya biz onlara onlar bize. Böyle ateş daha kimseler görmüş değildir. Aman Ya Rabbi nasıl anlatsam! Topların ateşinden bir dumandır çöktü. Denizi, karası görünmez dereceye geldi. [25 Nisan 1915]. Günlük sahibinin değindiği diğer önemli bir konu ise River Clayde adlı kömür gemisidir. Bu gemi ile 25 Nisan sabahı içinde 1500 kadar asker olduğu halde V Sahili olarak isimlendirilen Ertuğrul Koyu na baştankara edilerek çıkarmaya destek olunmak istenmişti. Bu harekât planı, modern çağın Truva atıydı. İçindeki binlerce asker hızlı bir şekilde karaya çıkarılıp harekâta katılacaktı. Bu hadise ise günlükte farklı bir şekilde verilmektedir: Topların ateşinden bir dumandır çöktü. Denizi, karası görünmez dereceye geldi. Bir nakliye gemisi Seddülbahir İskelesi ne asker çıkarmaya teşebbüs etti. Ateş ettik. Nakliyenin baş tarafını dağıttık. Batmamak için karaya oturdu. [25 Nisan 1915]. Subayımızın 25 Nisan sonrası verdiği malumatta bazı günlerde yoğunluk olduğu görülmektedir. Özellikle Seddülbahir ve Arıburnu nda muharebelerin şiddetinin arttığı zamanlar günlük satırlarına da yansıyacaktır. Burada hatırlatmak gerekir Yarımada da ihraç harekâtından sonra İngiltere ve müttefiki Fransa dünyanın muhtelif -Avusturalya, Yeni Zelenda, Hindistan, Nepal, Kanada, Senegal gibi- yerlerinden getirdiği binlerce asker ile Boğaz tabyalarını zapt etmek için birbiri ardına taarruzlarda bulunmuştur. Seddülbahir de Kirte, Kerevizdere, Zığındere ve Arıburnu nda, Ağustos ayından itibaren de Anafartalar bölgesinde birbiri ardı- 19
MEÇHUL SUBAY na onlarca muharebe cereyan etmiştir. Bütün bu muharebelerin etkisi İntepe sırtlarından da hissedilmiş, buradan subayımızın ifadesi ile karşı geçeye (tarafa) yani Seddülbahir e imkân dâhilinde bombardıman yapılmıştır. 1-2 Mayıs Taarruzları Günlükte Seddülbahir bölgesinde birçok hadise geçmektedir. Onun şahit olduğu kanlı muharebelerden ilki de Mayıs ayı başında cereyan eden muharebelerdir: Ateş emri verildi. Ertuğrul tabyasına ateş ettik. Düşman gene ateşe devamla bizim ikinci topun sağ siperini dağıtıp üç nefer, bir nişancı onbaşı ve iki topun çavuşu dahi yaralanıp bataryayı dahi harap etti. [1 Mayıs 1915]. 1 Mayıs gecesi saat 22.00 de başlayan taarruz, çıkarmadan sonra yapılan en kanlı muharebelerdendir. Burada esasında İngilizlerin 2 Mayıs ta yapmayı planladıkları taarruzu bozmuş, etkisini azaltmıştır. 25 19 Mayıs Taarruzu ve Mütareke Avustralya ve Yeni Zelenda birliklerini (Anzac) kesin bir şekilde Arıburnu ndan atmak için başlatılan bu taarruz hazin bir şekilde neticelenmiştir. 19 Mayıs 1915 gecesi saat 03.30 da başlayan taarruz öğlen resmen bittiğinde Türk tarafının toplam zayiatı 10.000 kişiye yaklaşmıştır. 26 Taarruzu takip eden günlerde binlere 25 Erdemir, Çanakkale Savaşı, s. 137-139. 26 Anzac, Australian and New Zeland Army Corps (Avustralya ve Yeni Zelanda Ordu Birlikleri) isminin kısaltılmış halidir. 19 Mayıs taarruzu öncesi durumu fark eden Anzaklar -dilimize bu şekilde geçmiştir- iyi bir savunma hattı kurmuşlardı. 42.000 kişilik Türk birlikleri yaklaşık 13.000 Anzak askerleri karşısında bir başarı elde edememiş, taarruzlar 10.00 dan itibaren 5. Ordu Genel Karargâhı tarafından 20
ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ cenazenin defni sorun olmuş, her iki taraf arasında mütareke görüşmeleri başlamış, bu görüşmeler neticesinde imzalanan mütareke 24 Mayıs ta uygulanmıştır. Bu süreç subayımızın günlüğüne de yansımıştır. Mütarekenin imza sürecinde 22 Mayıs 1915 te telefon ile alaydan, mütareke vardır. Ateş olunmayacak şeklinde verilen emir üzerine top atışından vazgeçilmiştir. Majestic Zırhlısı Subayımızın şahit olduğu diğer önemli bir hadise ise Majestic muharebe gemisinin batırılış hadisesidir. İngilizlerin karadaki birliklerine destek amaçlı Ege Denizi ve Boğaz da tutulan bu gemi gözleri önünde batmıştır. 25 Mayıs 1915 te Triumph ın batırılması üzerine Mondros Limanı na çekilen Majestic adlı savaş gemisi, Gelibolu Yarımadası nı denizden desteksiz bırakmamak için tekrar Seddülbahir e dönmüş, Tekke Koyu ndan 1 mil uzakta demir atmıştır. Alman U-21 Denizaltısı, 27 Mayıs sabahı Helles Burnu önünde (Tekke Koyu nda) Seddüldahir çıkarmasını muhafaza eden Majestic adlı savaş gemisini etrafındaki kalabalığa rağmen bulduğu 20 metrelik açıktan attığı bir torpil ile 4,5 dakikada batırmıştır. 27 Günlük sahibine geminin batışı telefonla bildirilmiştir. 27 Mayıs tarihli bölümüne aşağıdaki ifadeleri kaydedecektir: Boğaz ağzında bulunan nakliye gemilerinin arasında Majestic zırhlısı duruyordu. Hemen telefonla haber verdiler ki zırhlı batıyor. Andurdurulmak zorunda kalındığında zayiat 3369 u şehit, 5967 si de yaralı olmak üzere toplam 9487 kişi olmuştur. Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı (25 Nisan 1915 Mayıs 1915), c. V, 2. Kitap, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Ankara 1978, s. 211. 27 Otto Hersing, Çanakkale Denizaltı Savaşı, çev. Bülent Erdemoğlu, İstanbul 2007, s. 48, Oglander, s. 49. 21
MEÇHUL SUBAY laşıldı, tahtelbahirler garkına sebep oldu. Bataryamız kumandanı gark olan zırhlıyı efrada göstermek için, Çocuklar gelip görsünler. diyerek emir verdi. Gittim, gözlerimle gördüm. Omurgası yukarı gelmiş. Allah a şükrettim. Tayyare ise gezmektedir. İkinci batarya Charlemagne zırhlısına birkaç mermi attı. Zırhlı da ateşe başlayıp bize de emir verdiler. Birkaç mermi de biz attık. Ateşe fasıla verilip akşama kadar bir şey yoktur. [27 Mayıs 1915]. Zığındere Muharebeleri ve Günlük Subayımızın Haziran sonu ve Temmuz ayının ilk günlerinin anlatımında yoğun bir muharebe tasviri vardır. Anlatımlarındaki, Düşman ise keza sekizden sonra bizim piyadeye hücum edip sabaha kadar top tüfek sesleri ziyadesiyle şiddetli idi. (29 Haziran 1915) ifadeleri Seddülbahir tarafında kanlı muharebelerin olduğunu göstermektedir. Ertesi gün ise, Gece sabaha kadar her taraftan ateş eksik olmadı. Sabaha kadar şiddetli muharebe devam etti. ifadeleri 28 Haziran- 5 Temmuz 1915 tarihleri arasında cereyan eden kanlı Zığındere Muharebelerinin Anadolu tarafına yansımasıdır. Bu muharebelerde toplam zayiat ise 15.903 kişiyi bulacaktır. 28 Zığındere Muharebelerinin 5 Temmuz daki son taarruzundan önce 4 Temmuz da verilen emir de günlükte geçer, Bu akşam hücum olunacağına emir verildi. Subayımızın 5 Temmuz daki anlatımı ise taarruzu doğrulamaktadır, Karşıdan piyadeler süngü hücumuyla düşmanın dört istihkâmını zapt etmişler. Denizaltılar 18 Mart ta Boğaz zırhlılarla geçilemeyince bu görev kara ordusuna kalmıştır. Bununla birlikte Çanakkale Muharebelerinin bir 28 Erdemir, Çanakkale Savaşı, s. 177. 22
ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ başka gerçeği genel malumat içinde hep geride kalmış, belki de görmezden gelinmiştir. Zira Boğaz donanma ile geçilememişti ama denizin altından geçilmişti. Günlükte sık sık denizaltıların faaliyetlerinden bahsedilmektedir. Bu denizaltılardan ilki 17 Nisan 1915 te batan İngiliz denizaltısı E15 tir. Denizaltı Dardanos karşısında karaya oturmuş, mürettebatı ise esir alınmıştır. Denizaltı ertesi gün İngiliz donanması tarafından kullanılmaz hale getirilip batırılacaktır. E15 in batışı ise günlükte şöyle anlatılmaktadır: Ale s-sabah top sesleri işitildi. Medhalden [girişten] atılıyor ama anlamadık. Yarım saat sonra telefonla haber verdiler. Bir düşman tahtelbahri Dardanos önüne kadar gidip hemen yaylım ateş edip tutmuşlar. Dokuz nefer bir zabit esir almışlardır. [17 Nisan 1915]. Günlükte verilen bu bilgiler, günlük sahibinin, muharebelerin seyrini takip ettiğini göstermesi bakımından önemlidir. Bununla birlikte savaş şartlarında nakledilen bilgilerin bazılarında yanlışlıklar olduğu görülmektedir. 560 tonluk olan bu denizaltı 17 Nisan sabahı Kepez Feneri karşısında karaya oturmuştur. İngiltere nin Çanakkale konsolosu eski yardımcısı Clarence Palmer in de içinde olduğu bu denizaltıdan 4 subay toplam 20 mürettebat esir alınmıştır. Gemi komutanı ve 6 er de Türk ateşi sırasında ölmüştür. 29 Günlükte bahsi geçen diğer bir denizaltı ise Fransız Mariotte tur. 26 Temmuz 1915 günü Çanakkale Boğazı nı geçme girişimi sırasında ağ engeline takılarak batırılmıştır. Batırılmadan önce 32 29 Binbaşı Nazmi Bey, Çanakkale Savaşları Günlüğü, Çanakkale Deniz Müzesi Komutanlığı, Çanakkale 2014, s. 57; E. Thomazi, Çanakkale Deniz Savaşı, haz. Hüseyin Işık, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Ankara 1997, s. 53. 23
MEÇHUL SUBAY kişilik mürettebatı teslim olmuştur. Günlükte ise esir sayısı 35 olarak verilmektedir. 30 Savaşa Dair Askerî konular yanında günlükte muhtelif yerlerde muharebeler sırasında askerlerin sosyal ve psikolojik durumlarını, muharebeler sırasında çekilen sıkıntıları yansıtan ifadelere rastlamak mümkündür. Cephede en fazla mühimmat sıkıntısı çekilmiştir: Üç topa on bir mermimiz kaldı. Cephane bekliyoruz. Düşman her tarafa ateş etmektedir. Mevziimizi tamamıyla öğrendi. Düşman kâmilen atmış olduğu mermiyi pek yakın düşürmekte, sağımıza düşürse sola, solumuza düşürse sağa kaçıyoruz. Savaşta düşman devletler âdeta kin ve nefretlerini kusmuşlardır. Topçu subayı bu düşman tavrı şu şekilde ifade etmiştir: Ateşe başladık. On dokuz mermi attık ise de siz misiniz ateş eden! Üç zırhlı bizleri bombardıman etti. Nereye kaçar da kurtulursun! Allah a sığınıp tevekkül olarak Bataryamızın her tarafını berbat perişan etti. Atmış olduğu mermi[nin] en ufağı on beşlik. Ve yine başka bir gün, Beş on mermi attık. Siz misiniz ateş eden? Akşama kadar bizlerden ateşi kesmedi. Hamdolsun burnumuz kanamadı. Ali Rıza Efendi ve Şehadeti Subayımızın günlüğünde verdiği bir şehit haberi ise hayli önemlidir. İlk defa kendi taburundan bir subayın şehit haberini vermektedir. Bu bilgi de subayımızın birliğini göstermektedir. Ayrıca şehit subayın isminin önce geçmesi de önemlidir. 30 Victor Rudenno, Gelibolu Denizden Saldırı, çev. Dilek Cenkçiler, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayınları Ankara 2009, s. 194; Çanakkale Deniz Savaşları 1915, Çanakkale Boğaz Komutanlığı, İstanbul 2008, s. 47-48. 24
ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ Subayımız 25 Nisan günü yaşananları tasvir ettiği kısımda kendilerini savaşa teşvik eden bir isimden bahseder. Tayyarelerin üzerlerine bomba attığı, bataryalarının her tarafının kalbur gibi olduğu, ateşin ardı arkasının kesilmediği bir zamanda batarya zabiti Ali Rıza Efendi ateşe devam edilmesi emrini verir: Ali Rıza Efendi emir verdi, Anam beni yetiştirdi, bu yerlere yolladı 31 şarkısını söyleterek ateşe devam olunup bir vakit böyle ateş ettik. Ali Rıza Efendi 17 Haziran daki bombardımanda şehit olacaktır. Günlükte o günün anlatımı ise şöyledir: Zil zurna çalarak tayyare üzerimizde eksik olmuyor. Düşmanın atmış olduğu şarapnel müsademeli olduğundan tarassut mahalline isabetle tarassutta bulunan batarya zabiti Ali Rıza Efendi, üç nefer ile şehit olmuştur. Akşama kadar ateş etmedik. Düşman ateşini kesmedi. Ali Rıza Efendi nin şehadet tarihi Milli Savunma Bakanlığı kayıtlarından incelendiğinde günlükteki kayıtlarla (Ek 5) örtüşmektedir. Şehit olduğu yer ise Çanakkale Merkez Hastanesi dir. Bununla birlikte Ek 3 deki çizelgede de görüleceği üzere Ali Rıza Efendi 1. Batarya da görülmektedir. Halbuki subayımızın anlatımlarında 25 Nisan da 3. Batarya zabitidir. Şehit olduğu 17 Haziran a kadar da bu bataryada kaldığı anlaşılmaktadır. Bu durum 18 Mart sonrası bataryalar arasında bir değişimin olduğunu da göstermektedir. 31 Bahsedilen şarkı vatan marşıdır. Annem beni yetiştirdi bu yerlere yolladı. Al sancağı teslim etti Allah a ısmarladı. Boş oturma çalış dedi, hizmet eyle vatana. Sütüm sana helâl olmaz, saldırmazsan düşmana. 25
MEÇHUL SUBAY Suvla Çıkarması ve Günlüğün Sonu Ağustos geldiğinde Arıburnu ve Seddülbahir kesiminde yapılan muharebelerde bir ilerleme kaydedilmemiştir. Bunun üzerine İngiltere yeni kabine kurulduktan sonra yarımadada hedefi yine Kocaçimentepe olan Suvla ya yeni bir çıkarma harekâtı yapma kararını Temmuz sonunda almıştır. Harekât 6 Ağustos 1915 te başlamış, Türk birliklerinin Conkbayırı ndan İngilizleri geri atması suretiyle durdurulmuştur. Bu çıkarma esnasında Arıburnu ve Seddülbahir de Türk birliklerini meşgul etmek için yeni bir taarruz harekâtı da düzenlenmiştir. Bu çerçevede Anzaklar Kanlısırt ın tamamını ele geçirmek için harekete geçmişlerdir. Kanlısırt Muharebeleri olarak tarihe geçecek bu taarruzda binlerce vatan evladı şehit olmuştur. Günlükte, Seddülbahir de başlayan bu hareketliliğin yeni bir ihraç harekâtı olduğu kaydı ise 10 Ağustos 1915 tarihlidir: Her iki taraftan ateş olundu. Karşıya düşman Arıburnu na asker çıkardığını söylediler. Bu tarihten sonra birkaç gün daha tutulan günlüğe son kayıt 20 Eylül 1915 te düşülmüştür: Sabahleyin sağ tarafımızda yani Çakaltepe de bulunan on beşlikler ateş açtılar. Düşman da keza on mermi kadar attı. Ehemmiyetsizdir. [20 Eylül 1915]. Sonuç Bu günlükte tarihimiz açısından büyük öneme sahip Çanakkale Muharebeleri Anadolu tarafından bizzat muharebeye katılmış bir subay tarafından anlatılmaktadır. Böylece günlük, bize cephe 26
ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ hattında yaşananların anlaşılması bakımından farklı bir bakış açısı sunmaktadır. Günlük, hacmi itibari ile küçük olsa bile her şeyden önce Gelibolu Yarımadası nda yaşananlara bir topçu subayının kaleminden, diğerlerinden faklı olarak, Anadolu tarafından bakma imkânı vermesi açısından önemlidir. Ayrıca günlükte verilen birçok bilgi Çanakkale Muharebelerinin teferruatını ikmal etmektedir. 18 Mart ın Anadolu tabyalarından bir subay tarafından anlatılması, 25 Nisan kara çıkarmalarında River Clayde adlı kömür gemisi hakkında malumat da bu kabildendir. Dr. Lokman Erdemir 27
ÇANAKKALE CEPHESİ NDE BİR TOPÇU SUBAYININ GÜNLÜĞÜ Çanakkale Cephesi nde Bir Topçu Subayının Günlüğü 29
MEÇHUL SUBAY Hatıra Defteri dir 1331 [1915] 30