EKONOMİ BAKANLIĞI EKONOMİK GÖRÜNÜM

EKONOMİ BAKANLIĞI EKONOMİK GÖRÜNÜM Güncelleme Tarihi: 24/02/2016

A- MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM. 3 B- DIŞ TİCARETİN GÖRÜNÜMÜ. 20 1) MAL TİCARETİ.. 21 2) HİZMETLER TİCARETİ. 33 C- YATIRIM ORTAMI, YABANCI SERMAYE ve TEŞVİK.. 39 D- SERBEST BÖLGELER 48 E- İKİLİ, BÖLGESEL, ÇOKLU ve ÇOK TARAFLI TİCARET... 53 2

A- MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM 3

Uluslararası Kuruluşların Büyüme Tahminleri Bazı Ülke-Ülke Gruplarına İlişkin Büyüme Tahminleri (%) IMF OECD DB Dünya Türkiye Avro Bölgesi ABD Brezilya Rusya Hindistan ÇHC 2015 3,1 3,8 1,5 2,5-3,8-3,7 7,3 6,9 2016 3,4 3,2 1,7 2,6-3,5-1,0 7,5 6,3 2015 3,0 3,1 1,5 2,4-3,8-4,0 7,4 6,9 2016 3,0 3,4 1,4 2,0-4,0-0,4 7,4 6,5 2015 2,4 4,2 1,5 2,5-3,7-3,8 7,3 6,9 2016 2,9 3,5 1,7 2,7-2,5-0,7 7,8 6,7 Kaynak: IMF, OECD, Dünya Bankası Türkiye ekonomisi 2014 yılında %2,9 oranında büyümüştür. IMF, Türkiye nin 2015 yılında %3,8 düzeyinde, 2016 yılında %3,2 oranında büyüyeceğini tahmin etmektedir. 4

Dünya Ticaretine İlişkin Tahminler IMF DTÖ Yıllar Mal Ticaretine İlişkin Tahminler (%) İhracat Gelişmiş Ekonomiler Yükselen Ekonomiler Gelişmiş Ekonomiler İthalat Yükselen Ekonomiler Dünya Ticaret Hacmi 2015 2,8 3,5 3,7 1,5 2,6 2016 3,1 4,6 4,0 4,3 3,4 2015 3,0 2,4 3,1 2,5 2,8 2016 3,9 3,8 3,2 5,2 3,9 Kaynak: IMF ve DTÖ IMF tahminine göre, dünya toplam mal ve hizmet ticareti hacmi 2015 ve 2016 yıllarında sırasıyla %2,6 ve %3,4 oranında artacaktır. DTÖ tahminine göre, dünya toplam mal ve hizmet ticareti hacmi 2015 ve 2016 yıllarında sırasıyla %2,8 ve %3,9 oranında artacaktır. 5

En Büyük 20 Ekonomi (SGP-Cari) Kaynak: IMF 2014 yılı itibarıyla Türkiye Dünya nın 18., Avrupa nın 7. büyük ekonomisidir. 6

2016-2018 Orta Vadeli Program Hedefleri 2015 2016 2017 2018 GSYH (Milyar TL, Cari Fiyatlarla) 1.963 2.207 2.489 2.770 Kişi Başına Milli Gelir (GSYH, $)** 20.298 21.240 22.460 23.829 GSYH Büyümesi 4,0 4,5 5,0 5,0 İşsizlik Oranı (%) 10,2 10,2 9,9 9,6 Seyahat Gelirleri (Milyar $) 27 27 29,4 31,8 Cari İşlemler Dengesi (Milyar $) -31,7-28,6-29,3-29,9 Cari İşlemler Dengesi / GSYH (%) -4,4-3,9-3,7-3,5 **Satınalma Gücü Paritesine Göre 2016-2018 Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı 2016-2018 dönemini kapsayan Orta Vadeli Programın temel amacı; makroekonomik istikrarın korunduğu, cari açık ve enflasyonun aşamalı olarak düşürüldüğü bir ortamda yapısal reformlar yoluyla büyümeyi artırmak ve daha kapsayıcı hale getirmektir. 7

Başlıca Bölgeler ve Ülkeler İtibariyle GSYH Gelişmeleri (2014) Kaynak: TÜİK ve IMF 2013 yılında %4,2 oranında büyüyen Türkiye ekonomisi, 2014 yılında %2,9 büyümüştür. 8

Dönemler İtibarıyla Büyüme Oranları 12,0 10,0 8,0 9,4 8,4 6,9 9,2 8,8 6,0 4,0 2,0 5,3 4,7 0,7 2,1 4,2 2,9 2,5 3,8 4,0 0,0-2,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III -4,0-6,0-4,8 Kaynak: TÜİK 2002-2014 döneminde yıllık ortalama büyüme oranı %4,7 olmuştur. 2014 yılında Türkiye ekonomisi %2,9 oranında büyümüştür. 2015 yılının ilk 3 çeyreğinde Türkiye sırasıyla %2,5, %3,8 ve %4 lük performans sergileyerek beklentilerin üzerinde büyümüştür. 2015 yılı ilk 9 ayı için ise, Türkiye ekonomisi %3,4 büyümüştür. 9

Kişi Başına Düşen GSYH Kaynak: TÜİK Kişi başına gayri safi yurt içi hasıla, 2014 yılında, 2002 yılına göre yaklaşık 3 kat artarak 3.492 dolardan 10.390 dolara yükselmiştir. Satın alma gücü paritesine göre ise kişi başına gayri safi milli gelir, 19 bin doları aşmıştır. 10

Kapasite Kullanım Oranı (%) 85 80 75 70 65 60 55 Kaynak: TCMB 2016 Şubat ayında, İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı; bir önceki aya göre 1,4 puan azalırken; geçen yılın aynı ayına göre 0,7 puan artmış ve %73,5 seviyesinde gerçekleşmiştir. 11

Sanayi Üretim Endeksi (2010=100) Kaynak: TÜİK Sanayi üretim endeksi, 2015 Aralık ayında 136,0 (2010=100) olmuş, bir önceki yılın aynı ayına göre %4,2 oranında artış göstermiştir. 12

Satınalma Yöneticileri Endeksi(PMI) Kaynak: Markit Economics PMI değeri, 2016 Ocak ayında 50,9 olarak bir önceki aydaki değerin (52,2) altında fakat sınır değerinin üzerinde gerçekleşmiştir. 13

Enflasyon (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre) 80,0 100 70,0 80 60,0 50,0 60 40,0 40 30,0 20 20,0 10,0 0 0,0-20 Kaynak: TÜİK 2016 Ocak ayında, önceki yılın aynı ayına göre, TÜFE de %9,6 oranında, Yİ- ÜFE de ise %5,9 oranında artış gerçekleşmiştir. 14

İstihdam-İşsizlik Kaynak: TÜİK 2015 Kasım döneminde işsizlik oranı % 10,5, iken; mevsim etkisinden arındırılmış işsizlik oranı ise %10,4 düzeyinde gerçekleşmiştir. Mevsimsellikten arındırılmış işsizlik oranı, 2015 Kasım ayında Avro Bölgesi nde %10,5 ve AB(28) ülkelerinde %9,1 olarak gerçekleşmiştir. Ülkelerin mevcut en güncel verileri karşılaştırıldığında, Türkiye nin işsizlik oranı 6 AB üyesinden daha düşük seyretmektedir. Türkiye; Rusya, Almanya, İngiltere ve Fransa dan sonra Avrupa daki 5. büyük işgücüne sahip ülkedir. (2014, Economist Intelligence Unit) 15

Türkiye-CDS (24.02.16) Kaynak: Bloomberg * CDS primi yükseldikçe, algılanan risk düzeyi artmaktadır. 16

Merkezi Yönetim Bütçe Açığı / GSYH (%) Kaynak: Eurostat, T.C. Maliye Bakanlığı Türkiye nin merkezi yönetim bütçe açığının GSYH ye oranı 2014 yılında %1,3 olarak 23 AB ülkesinden daha iyi konumda gerçekleşmiş ve %3 olan Maastricht kriterini gerçekleştirmiştir. Merkezi yönetim bütçesi 2016 yılı Ocak döneminde 4,2 milyar TL fazla vermiştir. 17

AB Tanımlı Kamu Borcu / GSYH (%) Kaynak: Eurostat, T.C. Hazine Müsteşarlığı Türkiye nin AB tanımlı borç oranı, 2014 yılında, Maastricht kriteri olan %60 ın oldukça altında, %33,5 düzeyinde gerçekleşmiştir. Türkiye, 25 AB ülkesinden daha iyi performans göstermiştir. 18

Ödemeler Dengesi Kaynak: TCMB 19

B- DIŞ TİCARETİN GÖRÜNÜMÜ 20

I) MAL TİCARETİ 21

Mal Ticareti Hedefleri (Milyar Dolar) 2014 2015 2016* 2017* 2018* 2023** İhracat 157,6 143,9 155,5 175,8 201,4 500 İthalat 242,2 207,2 210,7 243,1 273,2 625 D.T. Hacmi 399,8 351,1 366,2 418,9 474,6 1125 D.T. Dengesi -84,5-63,3-55,2-67,2-71,8-125 İhracat/İthalat (%) 65,1 69,5 73,8 72,3 73,7 80 Gerçekleşme, TÜİK *Beklenti (Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı 2016-2018) **2023 İhracat Stratejisi 22

Türkiye'nin Küresel Mal İhracatındaki Payı Türkiye nin dünya mal ihracatındaki payı 2014 yılında %0,83 düzeyindedir. 23

Türkiye'nin Küresel Mal İthalatındaki Payı Türkiye nin dünya mal ithalatındaki payı 2014 yılında %1,27 düzeyindedir. 24

Dış Ticaretin Gelişimi Yıllık (Milyar $) Değişim (%) 2014/2015 2014 2015 İhracat 157.6 143.9-8.7 Enerji İhracatı* 6.1 4.5-26.1 Altın İhracatı 3.2 7.4 129.9 İthalat 242.2 207.2-14.4 Enerji İthalatı* 54.9 37.8-31.1 Altın İthalatı 7.1 3.4-51.8 Dış Ticaret Hacmi 399.8 351.1-12.2 Dış Ticaret Dengesi -84.6-63.3-25.2 Enerji Dışı Denge -35.8-29.9-16.3 İhracat / İthalat (%) 65.1 69.5 6.7 * Enerji, 27. fasıla karşılık gelmektedir. Kaynak: 2015 te, 2014 yılının aynı dönemine kıyasla; İhracat %8,7 oranında, ithalat ise %14,4 oranında azalış kaydetmiştir. Dış ticaret açığı %25,2 lik azalışla 63,3 milyar dolara gerilemiştir. 25

İhracatın Aylık Gelişimi Aylara Göre İhracat ve İthalat, Milyar Dolar 2015 yılının Aralık ayında, 2014 yılının aynı ayına göre, ihracat %11,1 azalarak 11,8 milyar dolar, ithalat ise %17,5 azalarak 18 milyar dolar olmuştur. 26

Geniş Ekonomik Grupların Sınıflaması (BEC) İHRACAT İHRACAT (Milyon $) Yatırım malları 1.463 1.429-2,3 16.107 15.402-4,4 10,7 Ara mallar 5.821 4.929-15,3 75.171 68.476-8,9 47,6 Tüketim malları 5.755 5.244-8,9 65.088 59.186-9,1 41,1 Diğerleri 231 200-13,5 1.243 871-30,0 0,6 TOPLAM 13.269 11.802-11,1 157.610 143.935-8,7 100 İTHALAT Aralık Yıllık 2014 2015 Değ. (%) 2014 2015 Değ. (%) Pay % Aralık Yıllık Değ. (%) İTHALAT (Milyon $) 2014 2015 2014 2015 Değ. (%) Yatırım malları 3.811 3.276-14,0 35.996 34.897-3,1 16,8 Ara mallar 15.068 12.129-19,5 176.722 143.293-18,9 69,2 Tüketim malları 2.860 2.553-10,7 29.006 28.587-1,4 13,8 Diğerleri 50 27-46,4 453 426-6,0 0,2 TOPLAM 21.788 17.984-17,5 242.177 207.203-14,4 100 Kaynak: TÜİK Pay % 27

Başlıca İhraç Ürünleri (Ocak-Aralık) Milyon Dolar İHRACAT İTHALAT DENGE DEĞ. % * Sıra Fasıl Dönemsel (Ocak-Aralık) 2014 2015 2014 2015 2014 2015 2014/2015 1 87 Motorlu kara taşıtları vb. aksam ve parçaları 18.063 17.465 15.736 17.544 2.328-79 -3,3 2 84 Nükleer reaktörler, kazan; makina ve cihazlar, aletler, parçaları 13.591 12.344 28.104 25.550-14.513-13.206-9,2 3 71 İnci, kıymetli taş ve metal mamulleri, madeni para 7.717 11.264 8.121 4.184-404 7.080 46,0 4 61 Örme giyim eşyası ve aksesuarları 10.024 8.935 985 860 9.039 8.075-10,9 5 85 Elektrikli makina ve cihazlar, aksam ve parçaları 9.692 8.291 17.949 17.639-8.256-9.349-14,5 6 72 Demir ve çelik 9.244 6.563 17.576 14.775-8.332-8.212-29,0 7 62 Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları 6.233 5.921 1.883 1.791 4.350 4.130-5,0 8 73 Demir veya çelikten eşya 6.356 5.471 2.618 2.742 3.739 2.729-13,9 9 39 Plastik ve plastikten mamul eşya 6.097 5.371 14.151 12.268-8.054-6.897-11,9 10 27 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, mumlar 6.112 4.519 54.889 37.843-48.778-33.323-26,1 Liste Toplamı 93.130 86.144 162.011 135.196-68.881-49.052-7,5 Toplam 157.610 143.935 242.177 207.203-84.567-63.268-8,7 * Değişim 2015 ihracata göredir. Kaynak: TÜİK 28

Başlıca İthal Ürünleri (Ocak-Aralık) Milyon Dolar İTHALAT İHRACAT DENGE DEĞ. % * Sıra Fasıl Dönemsel (Ocak-Aralık) 2014 2015 2014 2015 2014 2015 2014/2015 1 27 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, mumlar 54.889 37.843 6.112 4.519-48.778-33.323-31,1 2 84 Nükleer reaktörler, kazan; makina ve cihazlar, aletler, parçaları 28.104 25.550 13.591 12.344-14.513-13.206-9,1 3 85 Elektrikli makina ve cihazlar, aksam ve parçaları 17.949 17.639 9.692 8.291-8.256-9.349-1,7 4 87 Motorlu kara taşıtları vb. aksam ve parçaları 15.736 17.544 18.063 17.465 2.328-79 11,5 5 72 Demir ve çelik 17.576 14.775 9.244 6.563-8.332-8.212-15,9 6 39 Plastik ve plastikten mamul eşya 14.151 12.268 6.097 5.371-8.054-6.897-13,3 7 29 Organik kimyasal ürünler 5.833 4.716 534 474-5.299-4.241-19,2 8 90 Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar cihazları, tıbbi alet. 4.878 4.621 716 725-4.162-3.896-5,3 9 30 Eczacılık ürünleri 4.428 4.296 806 879-3.623-3.418-3,0 10 71 İnci, kıymetli taş ve metal mamulleri, madeni para 8.121 4.184 7.717 11.264-404 7.080-48,5 Liste Toplamı 171.665 143.437 72.573 67.895-99.092-75.541-16,4 Toplam 242.177 207.203 157.610 143.935-84.567-63.268-14,4 * Değişim 2015 ithalata göredir. Kaynak: TÜİK 29

İhracat ve İthalatta İlk Beş Ülke ( 2015) İhracatımızda İlk 5 Ülke (% Pay) İthalatımızda İlk 5 Ülke (% Pay) Kaynak: TÜİK 30

İhracatın Bölgesel Dağılımı ARALIK Yıllık Milyon Dolar 2014 % Pay 2015 % Pay % Değişim 2014 % Pay 2015 % Pay % Değişim A- AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ (28) 5.336 40,2 5.428 46,0 1,7 68.514 43,5 64.035 44,5-6,5 B- TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ 196 1,5 167 1,4-14,8 2.270 1,4 1.907 1,3-16,0 C- DİĞER ÜLKELER 7.737 58,3 6.207 52,6-19,8 86.826 55,1 77.993 54,2-10,2 1- DİĞER AVRUPA 941 7,1 740 6,3-21,4 15.184 9,6 14.150 9,8-6,8 2- AFRİKA 1.237 9,3 1.200 10,2-3,0 13.754 8,7 12.469 8,7-9,3 Kuzey Afrika 871 6,6 822 7,0-5,7 9.758 6,2 8.535 5,9-12,5 Diğer Afrika 366 2,8 378 3,2 3,3 3.996 2,5 3.934 2,7-1,6 3- AMERİKA 999 7,5 818 6,9-18,2 10.083 6,4 9.230 6,4-8,5 Kuzey Amerika 791 6,0 647 5,5-18,1 7.292 4,6 7.070 4,9-3,0 Orta Amerika ve Karayip 91 0,7 55 0,5-39,0 938 0,6 849 0,6-9,5 Güney Amerika 118 0,9 115 1,0-2,4 1.852 1,2 1.310 0,9-29,3 4- ASYA 4.487 33,8 3.383 28,7-24,6 46.974 29,8 41.418 28,8-11,8 Yakın ve Ortadoğu 3.475 26,2 2.512 21,3-27,7 35.384 22,5 31.106 21,6-12,1 Diğer Asya 1.011 7,6 871 7,4-13,8 11.591 7,4 10.312 7,2-11,0 5- AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA 57 0,4 59 0,5 2,7 600 0,4 620 0,4 3,3 6- DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER 15 0,1 7 0,1-52,7 231 0,1 106 0,1-54,0 GENEL TOPLAM 13.269 100,0 11.802 100,0-11,1 157.610 100,0 143.935 100,0-8,7 Kaynak: TÜİK 31

İthalatın Bölgesel Dağılımı Milyon Dolar ARALIK Yıllık 2014 % Pay 2015 % Pay % Değişim 2014 % Pay 2015 % Pay % Değişim A- AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ (28) 8.137 37,3 7.081 39,4-13,0 88.784 36,7 78.670 38,0-11,4 B- TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ 96 0,4 99 0,5 3,0 1.261 0,5 1.227 0,6-2,7 C- DİĞER ÜLKELER 13.555 62,2 10.804 60,1-20,3 152.133 62,8 127.307 61,4-16,3 1- DİĞER AVRUPA 3.084 14,2 2.339 13,0-24,2 36.367 15,0 28.110 13,6-22,7 2- AFRİKA 575 2,6 447 2,5-22,3 5.938 2,5 5.100 2,5-14,1 Kuzey Afrika 309 1,4 274 1,5-11,2 3.436 1,4 3.007 1,5-12,5 Diğer Afrika 266 1,2 173 1,0-35,2 2.502 1,0 2.093 1,0-16,3 3- AMERİKA 1.726 7,9 1.438 8,0-16,7 18.894 7,8 16.761 8,1-11,3 Kuzey Amerika 1.242 5,7 1.031 5,7-16,9 13.835 5,7 12.057 5,8-12,9 Orta Amerika ve Karayip 105 0,5 78 0,4-26,1 1.124 0,5 1.040 0,5-7,5 Güney Amerika 379 1,7 329 1,8-13,2 3.935 1,6 3.664 1,8-6,9 4- ASYA 6.778 31,1 5.703 31,7-15,9 76.643 31,6 66.906 32,3-12,7 Yakın ve Ortadoğu 1.594 7,3 1.090 6,1-31,6 20.480 8,5 13.575 6,6-33,7 Diğer Asya 5.184 23,8 4.613 25,7-11,0 56.162 23,2 53.331 25,7-5,0 5- AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA 159 0,7 49 0,3-69,2 638 0,3 609 0,3-4,6 6- DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER 1.233 5,7 828 4,6-32,9 13.653 5,6 9.821 4,7-28,1 GENEL TOPLAM 21.788 100,0 17.984 100,0-17,5 242.177 100,0 207.203 100,0-14,4 Kaynak: TÜİK 32

2) HİZMETLER TİCARETİ 33

Hizmetler Sektörüne İlişkin Hedefler 34

Türkiye'nin Küresel Hizmet İhracatındaki Payı (%) Kaynak: DTÖ Türkiye nin 2014 yılı küresel hizmet ihracatındaki payı %1,03 düzeyindedir. 35

Türkiye'nin Küresel Hizmet İthalatındaki Payı (%) Kaynak: DTÖ Türkiye nin 2014 yılı küresel hizmet ithalatındaki payı %0,49 düzeyindedir. 36

Ödemeler Dengesi-Hizmet Kalemleri (Milyon ABD $) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Değişim (%) Hizmetler Geliri 36.192 40.851 43.224 46.615 51.657 46.225-10,5 Taşımacılık Geliri 9.418 11.030 12.639 13.177 15.605 14.142-9,4 Seyahat Geliri 22.585 25.054 25.345 27.997 29.552 26.616-9,9 İnşaat Hizmetleri Geliri 859 838 1.029 675 1.084 374-65,5 Sigorta Hizmetleri Geliri 721 832 863 1.000 1.167 1.124-3,7 Finansal Hizmetler Geliri 490 531 534 779 824 658-20,1 Diğer Ticari Hizmetler Geliri 245 198 260 396 344 250-27,3 Resmi Hizmetler Geliri 483 505 752 798 826 826 0,0 Diğer Hizmetler Geliri 1.391 1.738 1.652 1.610 2.085 2.083-0,1 (Milyon ABD $) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Değişim (%) Hizmetler Gideri 19.598 20.731 20.797 23.771 24.889 22.266-10,5 Taşımacılık Gideri 8.078 8.629 8.941 9.868 10.157 8.227-19,0 Seyahat Gideri 5.194 4.883 4.094 4.817 5.072 5.368 5,8 İnşaat Hizmetleri Gideri 0 0 0 0 0 0 0,0 Sigorta Hizmetleri Gideri 1.262 1.304 1.291 1.718 1.688 1.566-7,2 Finansal Hizmetler Gideri 724 1.221 1.176 1.334 1.903 1.779-6,5 Diğer Ticari Hizmetler Gideri 1.673 1.727 1.984 2.554 2.361 1.765-25,2 Resmi Hizmetler Gideri 1.352 1.564 1.717 1.686 2.034 1.902-6,5 Diğer Hizmetler Gideri 1.315 1.255 1.368 1.511 1.322 1.259-4,8 Kaynak: TCMB 37

Yurt Dışında Müteahhitlik Hizmetleri Yıl Proje Sayısı Ülke Sayısı Proje Bedeli (Milyon $) Kümülatif Proje Bedeli (Milyon $) Ort. Proje Bedeli (Milyon $) 1971-2001 2256 48 46.584 46.584 21 2002 208 34 4.127 50.711 20 2003 343 35 6.401 57.112 19 2004 476 36 8.460 65.573 18 2005 451 33 13.245 78.818 29 2006 575 35 22.205 101.023 39 2007 610 45 25.122 126.145 41 2008 657 39 23.874 150.019 36 2009 512 45 20.189 170.207 39 2010 624 50 23.446 193.653 38 2011 552 51 23.027 216.680 42 2012 534 48 29.824 246.504 56 2013 417 48 30.030 276.533 72 2014 328 46 26.478 303.012 81 2015 177 42 20.164 323.175 114 2016 2 1 193 323.369 97 2016 Ocak sonu itibariyle Sektörün ekonomiye katkıları: Döviz girdisi, ihracata katkı, istihdama katkı, teknoloji transferi, makine parkına etki, dışa açılma sürecine etki Dünyanın en büyük 250 müteahhitlik şirketi listesindeki firmalardan, 2015 yılında 42 si Türk firmasıdır. Türkiye, bu bakımdan Çin den sonra 2. sırada yer almaktadır. 38

C- YATIRIM ORTAMI YABANCI SERMAYE ve TEŞVİK 39

Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması 94 ülke ile imzalanan ve 75 adedi yürürlüğe giren YKTK Anlaşmaları ile; Taraf ülkeler arasındaki uluslararası doğrudan yatırımların artmasını teşvik etmek, Karşılıklılık ilkesi çerçevesinde; uluslararası doğrudan yatırımların doğrudan ve dolaylı kamulaştırmalara karşı uluslararası hukuk çerçevesinde korunmasını sağlamak, Ev sahibi ülkenin yabancı yatırımcılara ve bunların yatırımlarına milli muamele ve en çok kayırılan ulus muamelesi ne tabi olarak adil ve eşit bir muamelede bulunmasını güvence altına almak, Yabancı yatırımcıların elde ettiği karların ve diğer gelirlerin gecikme olmaksızın transfer edilmesini güvence altına almak, Yabancı yatırımcı ile ev sahibi devlet arasında çıkan uyuşmazlıklarda uluslararası tahkim seçeneğini çözüm yolu olarak sunmaktır. 40

Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları ABD; Almanya; Arnavutluk; Avusturya; Avusturya (Revize); Azerbaycan; BAE; Bahreyn; Bangladeş; Belçika; Beyaz Rusya; Bosna Hersek; Bulgaristan; Cezayir; Çek Cumhuriyeti; Çin Halk Cumhuriyeti; Danimarka; Endonezya; Estonya; Etiyopya; Fas; Finlandiya; Fransa; Güney Afrika; Güney Kore; Gürcistan; Hindistan; Hırvatistan; Hollanda; İngiltere; İran; İrlanda; İspanya; İsrail; İsveç; İtalya; Japonya; Katar; Kazakistan; Kırgızistan; Kuveyt; K.K.T.C.; Letonya; Litvanya; Lübnan; Lüksemburg; Macaristan; Makedonya; Malezya; Mısır; Moğolistan; Moldova; Norveç; Özbekistan; Pakistan; Polonya; Portekiz; Romanya; Rusya; S. Arabistan; S. Arabistan (Hava Taşıma); Sırbistan-Karadağ; Singapur; Slovakya; Slovenya; Suriye; Sudan; Tacikistan; Tayland; Tunus; Türkmenistan; Ukrayna; Umman; Ürdün; Yemen; Yunanistan 41

Doğrudan Yabancı Yatırımlar 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kaynak: TCMB 1984-2002 döneminde 14,6 milyar ABD doları olan doğrudan yabancı yatırım tutarı, 2003-2014 döneminde 148,75 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. 2015 yılında doğrudan yabancı yatırım tutarı bir önceki yıla göre %32,4 artarak 16,6 milyar ABD doları olmuştur. 42

Yurt Dışına Doğrudan Yabancı Yatırımlar 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015-1.000 Kaynak: TCMB Türk yatırımcıların yurtdışında gerçekleştirdiği doğrudan yatırımların toplamı, 2003 ten bugüne kadar 33,2 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. 2015 yılında yurt dışına yaptığımız doğrudan yatırımlar 5,1 milyar ABD doları olmuştur. 43

Yabancı Yatırımların Sektörlere Göre Dağılımı (Milyon $) 2013 2014 2014 2015 TARIM SEKTÖRÜ 47 61 61 47 SINAÎ SEKTÖRLER 4.819 4.844 4.230 5.568 Madencilik ve Taşocakçılığı 242 364 365 201 İmalat 2.207 2.894 2.731 4.110 Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı 2.334 1.583 1.131 1.255 Hizmetler Sektörü 5.000 3.979 4.285 6.163 TOPLAM 9.866 8.884 8.576 11.778 Kaynak: TCMB 44

Yabancı Yatırımların Ülkelere Göre Dağılımı Milyon Dolar 2013 2014 2015 1 İspanya 506 74 2.178 2 ABD 326 334 1.566 3 Lüksemburg 278 528 1.242 4 Hollanda 918 2.016 1.126 5 Azerbaycan 803 884 786 6 Belçika 60 38 748 7 Rusya 875 723 747 8 İngiltere 300 1.051 596 9 Çin 9 30 471 10 Almanya 1.968 601 384 11 Japonya 439 257 361 12 Katar 469 8 350 13 Malezya 12 15 327 14 İtalya 148 488 179 15 Fransa 217 281 166 16 İsviçre 204 149 160 17 Birleşik Arap Emirlikleri 176 115 77 18 Yunanistan 68 52 49 19 Avusturya 657 31 45 20 Güney Kore 61 20 39 LİSTE TOPLAMI 8.494 7.695 11.597 TOPLAM 9.878 8.576 11.778 Kaynak: TCMB Ödemeler Dengesi İstatistikleri 45

Yeni Teşvik Sistemi YENİ TEŞVİK SİSTEMİ Genel Teşvik Uygulamaları Bölgesel Teşvik Uygulamaları Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki Stratejik Yatırımların Teşviki KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Yatırım Yeri Tahsisi Faiz Desteği KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Yatırım Yeri Tahsisi KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Yatırım Yeri Tahsisi Faiz Desteği KDV İadesi 46

Teşvik Uygulama Belge Adedi Sabit Yatırım Tutarı (Milyon TL) Öngörülen İstihdam (Kişi) Toplam Toplam Toplam 2013 4.854 96.438 194.983 2014 4.029 64.350 144.462 2015 4.587 103.059 148.427 BELGE ADEDİ 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge 5. Bölge 6. Bölge Muhtelif TOPLAM 2013 1.754 796 685 504 470 619 26 4.854 2014 1.444 708 590 447 365 458 17 4.029 2015 1.514 893 672 503 479 514 12 4.587 Kaynak: Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü 47

D- SERBEST BÖLGELER 48

Serbest Bölgelerin Sağladığı Avantajlar Üretici Kullanıcılar için Vergi Avantajlarından Yararlanma İmkânı Orta ve Uzun Vadede Geleceği Planlayabilme İmkânı Kâr Transferi İmkânı Ticaret Kolaylığı İmkânı Gümrük Vergisi Prosedüründen Arındırılmış Ticari Faaliyet İmkânı AB ve Gümrük Birliği Kriterlerinin Gerektirdiği Serbest Dolaşım Belgelerinin Temini İmkânı Eşitlik Prensibi Zaman Kısıtlaması Bulunmaması Pazar İhtiyaçlarına ve Şartlarına Göre Serbestçe Belirlenecek Ticari Faaliyet İmkânı Gerçekçi Bir Enflasyon Muhasebesi İmkânı Yerli ve Yabancı Tüm Pazarlara Erişim İmkânı Azaltılmış Bürokratik Prosedür ve Dinamik İşletme Yönetimi Stratejik Avantaj Her Türlü Ticari ve Sınai Faaliyete Uygun ve Ucuz Altyapı İmkânı Tedarik Zinciri İmkânlarından Yararlanma Kolaylığı 49

Serbest Bölgeler Serbest bölgelerin 2015 yılı istihdam kapasitesi 62.234 kişi olup, 2014 yılına göre % 1,19 oranında artış göstermiştir. 50

Serbest Bölgelerin Ticaret Hareketleri Milyon Dolar Yurtiçinden Bölgelere Bölgelerden Yurtdışına Yurtdışından Bölgelere Bölgelerden Yurtiçine TOPLAM TİCARET HACMİ 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 3.195 2.177 2.295 2.668 2.971 2.887 2.732 5.874 4.913 4.361 6.924 7.071 7.701 7.958 8.248 5.493 6.625 7.253 7.257 7.490 7.059 7.262 5.173 5.291 5.801 5.754 5.162 4.683 24.579 17.756 18.572 22.646 23.053 23.240 22.432 Kaynak: Serbest Bölgeler, Yurt Dışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü 2015 yılı itibariyle serbest bölgelerde ticaret hacmi 20 milyar 291 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 51

Serbest Bölgelerde Sektörel Yoğunlaşma İstanbul AHL Hizmetler ve yazılım Antalya Yat inşası, medikal aletler Kocaeli Gemi inşası Avrupa Hazır giyim Mersin Hazır giyim Bursa Otomotiv alt endüstrileri İzmir Deri TÜBİTAK-MAM Ar-Ge faaliyetleri Adana-Yumurtalık Gemi tamir ve bakımı Kaynak: Serbest Bölgeler, Yurt Dışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü 52

E- İKİLİ, BÖLGESEL, ÇOKLU ve ÇOK TARAFLI TİCARET 53

Ticari İlişkiler İkili Ticari İlişkiler Avrupa, Asya-Pasifik, Avrasya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Sahra Altı Afrika, Amerika Bölgesel ve Çoklu Ticari İlişkiler AB, EİT, D8, KEİ, İİT, İSEDAK Çok Taraflı Ticari İlişkiler DTÖ, OECD, G20 54

1. EFTA (Norveç, İsviçre, İzlanda, Liechtenstein) 2. İsrail 3. Makedonya 4. Bosna Hersek 5. Filistin 6. Tunus 7. Fas 8. Suriye** 9. Mısır 10. Arnavutluk 11. Gürcistan 12. Karadağ 13. Sırbistan 14. Şili 15. Ürdün 16. Güney Kore 17. Morityus 18. Lübnan* 19. Kosova* 20. Malezya 21. Moldova* 22. Faroe Adaları* 23.Singapur* STA Ülkeleri (*) İç Onay Sürecinde (**) Askıda 55

STA Ülkeleri (Devam Eden Müzakereler) 1. Gana* 2. Ukrayna 3. Kolombiya 4. Ekvador 5. Kongo Demokratik Cumhuriyeti 6. Kamerun 7. Seyşeller 8. Körfez İşbirliği Konseyi 9. Libya 10. MERCOSUR 11. Japonya 12. Peru 13. Meksika * Müzakere süreci tamamlanmıştır. 56

Hizmet Ticareti Anlaşması (TISA) Çok Taraflı Ticari İlişkiler Doha Kalkınma Turu müzakerelerinin kesintiye uğraması ve hizmetler alanında rekabetçi ülkelerin iddialı bir anlaşma hedeflemeleri nedeniyle Hizmetler ticaretinin %70 ini oluşturan katılımcılar arasında serbesti düzeyini büyük ölçüde arttıracak bir anlaşma olan TISA müzakereleri Türkiye nin katılımıyla devam etmektedir. Tarım Dışı Ürünlerde Pazara Giriş (NAMA) Toplam dünya mal ihracatının yaklaşık %90 ını oluşturan DTÖ Tarım Anlaşması kapsamı dışında kalan ürünlerde (sanayi ürünleri + yakıt + madencilik ürünleri + balık ve balıkçılık ürünleri + ormancılık ürünleri) tarife ve tarife dışı engellerin azaltılarak ticaretin bu ürünlerde daha fazla serbestleştirilmesi hedeflenmektedir. G-20 Dönem Başkanlığı ABD, Almanya, Arjantin, Avrupa Birliği Avustralya, Brezilya, Çin, Endonezya, Fransa, Güney Afrika, Güney Kore, Hindistan, İngiltere, İtalya, Japonya, Kanada, Meksika, Rusya, Suudi Arabistan ve Türkiye den oluşan G-20 ülkeleri, dünya ekonomisinin yaklaşık %90 ını; dünya ticaretinin %80 ini ve dünya nüfusunun üçte ikisini temsil etmektedir. G 20, dönem başkanlığı her sene bir üye ülke tarafından yürütülmektedir. G-20 dönem başkanlığı 2015 yılında Türkiye tarafından üstlenilmiştir. 57

İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı (Milyon $) 2013 2014 % % Pay % % Pay 2014 2015 Değişim (2014) Değişim (2015) AB-28 63.040 68.514 8,7 43,5 68.514 64.035-6,5 44,5 Bağımsız Devletler Topluluğu 16.924 15.616-7,7 9,9 15.616 10.578-32,3 7,3 Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi 1.662 3.795 128,4 2,4 3.795 6.203 63,4 4,3 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 11.898 11.717-1,5 7,4 11.717 9.572-18,3 6,7 İslam İşbirliği Teşkilatı 49.371 48.625-1,5 30,9 48.625 42.768-12,0 29,7 Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 20.368 19.687-3,3 12,5 19.687 14.600-25,8 10,1 Serbest Ticaret Anlaşması Yapılan Ülkeler** 14.942 18.845 26,1 11,2 18.845 20.326 7,9 14,1 OECD Ülkeleri 68.684 76.675 11,6 48,6 76.675 75.408-1,7 52,4 Türk Cumhuriyetleri 6.908 7.108 2,9 4,5 7.108 5.293-25,5 3,7 Genel Toplam 151.803 157.610 3,8 100 157.610 143.935-8,7 100,0 **Henüz STA ları yürürlüğe girmeyen Lübnan ve Kosova hariç Kaynak: TÜİK 2015 yılında 2014 yılına göre, EFTA Ülkeleri ne ihracat seçilen özel bölgeler içerisinde yıllık bazda en hızlı artışı yaşayarak %63,4 oranında artmıştır. 58

Yurt Dışı Teşkilatı Halihazırda 110 ülke 160 Merkez ve 4 ofiste 143 Ticaret Müşaviri/Ataşesi görev yapmaktadır. 59

GEORGETOWN AMERİKA Buenos Aires New York Karakas Sao Paulo Mexico City Şikago Ottava Toronto Santiago Miami Vaşington San Francisco Houston Seattle Los Angeles AFRİKA Abuja Kahire Addis Ababa Nairobi Akra Pretoria Cezayir Rabat Dakar Trablus Darüsselam Tunus Hartum Kazablanka İskenderiye ASYA Astana Aşkabat Bangkok Bişkek Cakarta Duşanbe Hanoi İslamabad Kabil Kuala Lumpur Manila Pekin Seul Singapur AB DTÖ OECD Atina Bakü Belgrad Berlin Bern Bratislava Brüksel Budapeşte Bükreş Dublin Helsinki Kiev Kişinev Kopenhag Lahey Lizbon Lefkoşa Taşkent Tokyo Ulan Bator Yeni Delhi Almatı Guangzhou Hong Kong Karaçi Mumbai Şangay Georgetown AVRUPA/KAFKASYA Londra Lubliyana Madrid Minsk Moskova Oslo Paris Podgorica Prag Priştine Roma Saraybosna Sofya Stokholm Tiflis Tiran Üsküp Varşova Viyana Zagreb Barselona Batum Düsseldorf Hamburg Hannover Kazan Marsilya Milano Münih Novorossisk Odessa Rotterdam Selanik St. Petersburg Stutgart Birmingham Krasnodar Novosibirsk Yekaterinbur g Abu Dhabi Amman Bağdat Beyrut Doha Kuveyt Manama ORTA DOĞU Muskat Riyad Sana Şam Tahran Tel Aviv Basra Cidde Dubai Erbil Halep Kudüs Musul Tebriz EKONOMİ BAKANLIĞI YURT DIŞI TEŞKİLATI AVUSTRALYA Sidney Melbourne Daimi Temsilci Yardımcılığı Ticaret Müşavirliği Ticaret Ataşeliği İrtibat Büroları 60