3. ÜNİTE: YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK KONU: ELEKTRİKLENME

3. ÜNİTE: YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK KONU: ELEKTRİKLENME Günlük hayatta kullandığımız çeşitli malzemeleri birbirine sürttüğümüzde elektriklenme olayını fark ederiz. Bu olaylara birkaç örnek verelim: Kazağımızı çıkarırken ışık çıktığını görürüz ve çıt - çıt seslerini duyarız. Saçımızı kuru- kuru tararken saçımızın tarak tarafından çekildiğini görürüz. Saçımızı taradıktan sonra tarağı kağıt parçalarına yaklaştırdığımızda tarak tarafından çekildiğini görürüz. Halının üzerinde yürüdükten sonra televizyona yaklaştığımızda kolumuzdaki tüylerin kalktığını görürüz. Halı üzerinde yürüdükten sonra kapı koluna uzandığımızda elimizi elektrik çarptığını hissederiz.. Arabada yolculuk yaptıktan sonra indiğimizde elimizle arabanın kapı kolu arasında kıvılcım çıktığını görürüz. Özellikle kış mevsiminde üzerimizde naylon karışımı kıyafet giyip hareket ettiğimizde bir süre sonra başka birine dokunduğumuzda elektrik çarptığını hissederiz. Aynı balonlardan birine yünlü kumaş diğerine ipekli kumaşı sürteriz, balonların birbirini çektiğini görürüz. 2- Alüminyum folyodan küçük toplar yaparız. Topların üzerinden iple bağlayıp asarız. Elimize aldığımız ebonit çubuğu yünlü kumaşa sürtüp toplardan birine yaklaştırırız, ebonit çubukla topun birbirini çektiğini görürüz. Daha sonra yünlü kumaşa sürttüğümüz ebonit çubuğu toplara ayrı ayrı dokundurup serbest bıraktığımızda topların birbirini ittiğini görürüz. 1- İki balonu birbirine sürteriz, başka bir balona ipekli bir kumaşı sürteriz ve balonlara yaklaştırırız. Asılı balonların birbirini ittiğini görürüz. 3- Ebonit çubuk parçalarını iple destek çubuğuna bağlarız. Yünlü kumaşa sürttüğümüz başka ebonit çubuğu asılı çubuklardan birine yaklaştırdığımızda çubukların birbirine yaklaştığını yani birbirini çektiğini görürüz. Asılı ebonit çubukların ikisine de yünlü kumaşa sürtülmüş ebonit çubukla dokunduğumuzda birbirini ittiklerini görürüz. 123

Daha önce yaptığımız deneylerde yünlü kumaş ve ipekli kumaş, cam çubuk ve bonit çubuk kullandık. Yünlü kumaşa sürtülmüş iki ebonit çubuğun birbirini ittiğini deneyimizde fark ettik. Cisimlerin birbirini itme ve çekme davranışlarından iki farklı yük olduğunu söyleyebiliriz. Yünlü kumaşa sürtülmüş, plâstik çubuğun kazandığı yüke eksi( ) yük, ipekli kumaşa sürtülen cam çubuğun kazandığı yüke artı(+) yük adı verilir. Nötr (Yüksüz) Cisim: Bir cismin üzerindeki pozitif (+) yük sayısı, negatif yük sayısına eşit ise, böyle cisme nötr ya da yüksüz cisim denir. Elektron sayısı proton sayısına eşit olan atomlara NÖTR atom denir. Nötr cisimlerin her yerinde yükler düzgün olarak dağılır. Yüklü bir cisim nötr bir cisme dokundurulduğunda yükü paylaşırlar. Böylece nötr cisim de yüklenmiş olur. Başka bir değişle; yüklü bir cisim yüksüz bir cisme dokundurulduğunda onu da aynı cins elektrik yükü ile yükler. Buna dokunma ile elektriklenme denir. Şekilde ( ) yüklü K küresi nötr L küresine dokundurulduğunda, K den L ye elektron geçişi olur ve sonra dengeye gelirler. L K _L K İtme kuvveti itme kuvveti çekme kuvveti Atomda proton ve nötrondan oluşan bir çekirdek ve çekirdeğin çevresinde yörüngelerde hareket eden elektronlar bulunur. Elektrik yüklerinin kaynağı atomun yapısında bulunan elektron ve proton denilen parçacıklardır. Protonun yükü pozitif (+), elektronun yükü ise negatif ( ) dir. 2. Artı (+) yüklü bir cisim, nötr bir cisme dokundurulduğunda; (+) yükler eksi yükleri çeker ve nötr cisimden bir miktar eksi yük (+) yüklü cisme geçer. Böylece nötr cisim üzerinde eksi yük miktarı azalır ve cisim (+) yükle yüklenmiş olur. + + + + + + ++ 124

Yüklü bir cisim yüksüz cisme dokundurulduğunda yükler paylaşılır. Cisimler eşit büyüklükte ise yükler eşit olur, cisimler farklı büyüklükte ise yarıçapla doğru orantılı olacak şekilde yükler paylaşılır. Madde atomlardan yapılıdır. Atom; proton, nötron ve elektron olmak üzere üç temel parçacıktan oluşur. Proton ve nötron, atomun çekirdeğinde bulunur. Elektronlar, çekirdek etrafında çok büyük hızlarla dönerler.. Protonlar çekirdekte olduğu için kolay hareket etmezler. Fakat elektronlar çekirdekten uzakta ve hareketli olduğu için bir atomdan başka atoma geçebilirler. Bir maddenin atomları elektron kazanırsa madde eksi ( ) yükle yüklenmiş, elektron kaybederse madde artı (+) yükle yüklenmiş olur. Artı yüklü cisimlerde elektron eksikliği, eksi yüklü cisimlerde elektron fazlalığı söz konusudur ELEKTROSKOP: Cisimlerin yüklü olup olmadığını yüklü ise yükünün cinsini bulmaya yarayan alete denir. Elektroskop; metal bir topuz, metal bir tel, iletken çok hafif iki yaprak ve cam fanustan oluşmaktadır. Elektroskop yüksüz iken, yapraklar kapalı ve yapraklar arasındaki açı sıfır derecedir. Elektroskopa yükünü bildiğimiz cismi dokundururuz ve yükleriz. Elektroskopun yaprakları açılır. Yükünü bilmediğimiz cismi elektroskopa yaklaştırırız, yapraklar daha fazla açılıyorsa cisim elektroskopla aynı yüklü, yapraklar kapanıyorsa cisim elektroskopla zıt yüklü demektir. Toprakla temas halinde olan cisimler nötrleşir.( ) yüklü cisim iletken bir telle toprağa bağlanırsa cisimdeki fazla olan ( ) yükler toprağa akar ve cisim nötr olur. (+) yüklü cisim iletken bir telle toprağa bağlanırsa, cisimdeki (+) yükler hareket edemeyeceği için, topraktan cisme ( ) gelir ve cisim nötr olur. + yüklü K cismi nötr K cismi ++-++- ++-++- _ - yüklü L cismi nötr L cismi _ +-+-+-+- +-+-+-+- +---+- +-+-+-+- +---+- ++-++- +-+-+-+- ++-++- +-+-+-+- Evde bulunan bir kavanozdan elektroskop yapabiliriz. Kavanozun kapağında küçük bir delik açarız. Delikten üzeri plastik kaplı bakır bir teli geçirip iki tarafını biraz soyup iletkeni açığa çıkarırız. Kapağın üst kısmına gelen tarafı yuvarlayıp top gibi şekil veririz. Alt tarafı L şeklinde bükeriz, alüminyum folyodan parça kesip uzun şerit haline getiririz, L gibi kısma tuttururuz. Kapağı kapattığımızda bir elektroskopumuz olmuştur. Yüklü olup olmadığını bilmediğimiz cismi elektroskopa yaklaştırırız. Elektroskopun yaprakları açılıyorsa cisim yüklü demektir. ( ) yüklü K cismi nötr L cismine yaklaştırılırsa, L cisminin bir tarafı (+) diğer tarafı ( ) yükle yüklenir. L cismi iletken bir telle toprağa bağlanırsa ( ) yükler mümkün olan en uzağa yani toprağa kadar itilir. Daha sonra M cismi uzaklaştırılmadan toprak bağlantısı kesilirse, L deki (+) yükler kalır ve K cismi de uzaklaştırıldıktan sonra L cismi (+) yükle yüklenir. 125

Çevremizde gözlemleyebildiğimiz en büyük elektrik olayı, şimşek ve yıldırımdır. Bulutları oluşturan su tanecikleri ve havadaki toz parçacıkları, rüzgâr nedeniyle sürtünme sonucu elektriklenir. Bulutların bir bölümü ( ) yükle yüklenirken, bir bölümü (+) yükle yüklenir. Yüklü bulutlar birbirine yaklaştığında bir buluttan diğerine yük akışı olur. Bu olaya şimşek denir. Bazen aynı bulutun alt ve üst kısımları zıt yükle yüklendiği için şimşek aynı bulut içinde de oluşabilir. Elektrikle yüklü bir bulut, yere yeterince yakınsa, bulut üzerindeki yükler etki ile yeryüzünü elektrikler. Bunun sonucunda yerle bulut arasında yük boşalması olur. Bu olaya yıldırım denir. Şimşek ve yıldırım sonrasında şiddetli bir patlama duyulur. Buna gök gürültüsü denir. Bunun nedeni, elektrik boşalması sırasında havanın anîden aşırı derece ısınıp genleşmesidir. Işık, sesten çok daha hızlı olduğu için, önce ışık görülür daha sonra gürültü duyulur. Yıldırımların zararından korunmak için yüksek binaların tepesine yıldırımsavar( paratoner) takılır. Yıldırımsavar, sivri uçlu metal bir çubuk, iletken tel ve metal levhalardan oluşur. İletken levha toprağa gömülür, sivri uçlu metal çubuk binanın en üstüne takılır, metal çubuk iletken telle metal levhaya bağlanır. Yükler sivri uçlarda toplandığından dolayı, bulutla yer arasındaki yük akışı yıldırımsavar (paratoner) ile bulut arasında olur. Cami minarelerinin ve yüksek binaların üstünde yıldırımsavarlar bulunur. Havada uçan uçaklar, havayla sürtünme sonucu elektrikle yüklenirler. Bu yüzden uçaklar yere indiği anda üzerlerindeki yükleri tekerlekleri aracılığı ile toprağa bırakırlar. Uçak tekerleklerinin yapısında iletken madde bulunur. Karada giden araçlar yer ve hava ile sürtünme sonucu elektrikle yüklenir. Özellikle tehlikeli madde taşıyan tankerlerin, üzerinde biriken elektrik yüklerinin zararından korunmak için tankerin arka tarafına uzun zincirler takılır. Tanker üzerindeki fazla yükler zincir aracılığı ile toprağa geçer. Eğer tanker üzerindeki bu fazla yükler toprağa aktarılmazsa elektrik kıvılcımları oluşabilir ve bunlar tankerdeki yakıtın alev almasına sebep olabilir. Bazı araçların boyanmasında elektriklenmeden yararlanılır. Araç (-) yüklenir ve üzerine (+) yüklü boya püskürtülür, araçlar kolayca boyanır. Elektriklenme ile karışımlar birbirinden ayrılır. Tuz karabiber karışımını elektriklenme ile ayırabiliriz. Hayatımızı kolaylaştıran fotokopi makineleri de elektriklenme ile çalışır. Kağıt ve toner zıt yüklerle yüklenir ve birbirini çeker. Fabrika bacalarına konan elektrostatik toz tutucular sayesinde büyük toz parçalarının atmosfere karışması önlenir. Ameliyathanelerin zemini iletken maddelerle kaplıdır. Kullanılan ameliyat malzemelerinin elektriklenerek yangın vb zararlara neden olması önlenir. 126

2.Elektrik Akımı Nedir ELEKTRİK AKIMI Elektrik enerjisi kaynakları(pil, batarya, akümülatör ve jeneratör) devreye akım sağlar.yani yükleri hareket ettirir. Şekildeki su tesisatında : Elektronların iletken tel üzerindeki hareketine elektrik akımı denir. su pompa Borular İnce boru Kalın boru vana Devredeki elektronlar(negatif yük) pil İletken tel Direnci fazla tel Direnci az tel anahtar Devre elemanları: Pil, ampul,anahtar, kablo. Pompanın suya kazandırdığı hareket enerjisi gibi;pilinde elektronlara kazandırdığı elektriksel kuvvet sonucu, titreşim hareketi yaparak,enerjilerini birbirlerine aktarması ile oluşan akıma elektrik akımı denir. UYARI:Akımın iletilmesinde ;pozitif yüklü tanecikler (protonlar ) görev almazlar. Elektronlar(negatif yüklü tanecikler) ise, üreteçlerden aldıkları enerjileri titreşim hareketi sırasında yanındaki elektrona ileterek,akımın oluşmasını sağlarlar. - Devre elemanları 2 kutupludur. Pil: Depoladığı kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürür. Devrede + - Şeklinde gösterilir. 136

Anahtar: Devreden geçmekte olan elektrik akımını kesmek yada devreden akımın geçmesini sağlamak için kullanılan araçtır. Bir devrede dolanan elektronlar pilin eksi (-) kutbunda çıkar artı (+) kutbuna doğru gelir.fakat elektrik akımının yönü elektronların hareket yönünün tersi olarak kabul edilmiştir Açık anahtar geçmez) (Devreden akım Kapalı anahtar (Devreden akım geçer) Ampul: Elektrik enerjisini ışığa çevirir. Kapali devre: Devre anahtari, devreden akim geçirecek konum da ise bu devreye kapali devre denir. Açik devre: Devre anahtari,devreden akimin geçmesini engelleyecek konumda ise bu devreye açık devre denir. Bir elektrik devresinde akımın oluşabilmesi için devrenin kapalı bir devre olması gerekir. Bir iletkenin kesitinden bir saniyede geçen elektron miktarına akım şiddeti denir.akım şiddeti Ampermetre denilen aletle ölçülür.ampermetre devreye seri (uç uca ) bağlanır. Çünki Ampermetrenin içindeki direnç sıfır kabul edilir. Dolyısıyla akım ampermetre üzerinden geçerken kayba uğramaz. NOT: Şayet paralal bağlanacak olursa devre kısa devre yapar. Kısa Devre: Akımın dirençsiz yolu tercih etmesine kısa devre denir. Şekilde K anahtarı kapatılırsa, akım dirençsiz yoldan gider. Dolayısıyla lambanın üzerinden giden 137

akım artık lamba üzerinden gitmez ve lamba söner. Akım şiddeti I ile gösterilir Akım şiddetinin birimi amper dirve A harfi ile gösterilir. Elektrik akımıda kısaca I ile gösterilir. arasındaki yüklerin enerjilerinin farkıdır. gerilim bu enerji farkının bir göstergesidir.su tesisatındaki pompa suyun akışını nasıl sağlıyorsa devredeki üreteçlerde akımın devamlı olmasını sağlarlar. Potansiyel farkının birimi volt tur. V harfi ile gösterilir. Voltmetre adı verilen aletle ölçülür.voltmetre devreye parale bağlanır. Çünki bir voltmetrenin iç direnci sonsuz büyük kabul edildiğinden üzerinden akımın geçmesine izin vermez. Potansiyel enerji, depolanmış ve kullanıma hazır enerjidir.pil ve üreteçlerde böyle bir enerji depolanmıştır.potansiyel farkı ise iki noktanın potansiyel enerjilerinin farklı olması durumunda oluşur. Pillerinde iki kutbu arasında böyle bir potansiyel farkı vardır. Potansiyelleri farklı olan iki kutup arasına iletken tel bağlanınca, potansiyeli çok olan kutuptan az olan kutba doğru enerji akışı başlar. Üreteçlerin iki kutbu arasındaki bu potansiyel farkına Gerilim denir. Başka bir ifade ile; Konunun başında verilen su tesisatı örneğinden yola çıkarsak: Suyun akışı devredeki elektrik akımıdır.elektrik akımıda devrenin iki ucu Bazı pillerin kutupları arasındaki gerilim 1.5 volt tur. Birden çok pil uç uca bağlanarak gerilimleri yükseltilebilir. Bu tür pil gruplarına bataryada denir. Bir fotoğraf makinası iki pille çalışır yani 3 volt luk gerilimle çalırşır. Oyuncak arabalar genelde 3 pille yada 9 voltluk bataryalarla çalışır Şehir gerilimi 220 volt tur. 138

BİR İLETKENİN İKİ UCU ARASINDAKİ POTANSİYEL FARKI,AKIM ŞİDDETİ ARASINDAKİ İLİŞKİ. DENEY: OHM YASASI ARAÇ- GEREÇLER:Ampermetre,voltmetre 3adet pil (1,5 V luk), bağlantı kabloları, ampül ve anahtar PİL SAYISI Akım I şiddeti Gerilim V Gerilim/ Akım V/I 1 0.O15 A 1.5 VOLT 100 2 0.03 A 3V 100 3 0.045A 4.5V 100 DENEYİN SONUCU Yaptığımız deneyler sonucunda;bir iletkende, Potansiyel farkı / Akım şiddeti oranının daima sabit olduğu görülür. ( OHM YASASI ) Bu sabit değere, o iletkenin DİRENCİ denir. Ohm kanunu, Bu oranı George Simon Ohm adındaki bir bilim insanı bulduğundan birime soyadı verilmiştir.gerilim, akım ve direnç üçlüsü arasındaki ilişkiyi belirtir. Potansiyel farkı akım şiddeti grafiğinin eğimi, iletkenin direncini verir. DENEYİN YAPILIŞI Şekildeki düzeneği kurunuz. Voltmetre ve ampermetreyi devreye kurallara uygun olarak bağlayınız. I- Devredeki pil kutusuna 1 pil takılı iken, Voltmetrede potansiyel farkını,ampermetreden akım şiddetini ölçerek verilen tabloya yazını. II- 2 pili,3 pili ve 4 pili ayrı ayrı devreye seri olarak takarak deneyi tekrar ediniz.bulduğunuz verileri tabloya yazınız. Okuduğunuz değerlerden,potansiyel farkı / Akım şiddeti oranını bulunuz.devredeki seri bağlı pil sayısı arttıkça,devreden geçen akım ve telin iki ucu arasındaki potansiyel farkı da artıyor mu?her ölçümde V / I oranı yaklaşık olarak aynı mı? Direnç = R Potansiyel farkı = V Akım şiddeti = I R = Ohm V = Volt I = Amper Dolaysıyla direnç birimi. Ohm=volt/ amper dir 139

YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK İLE İLGİLİ BİR HİKAYE YAZINIZ............................................................... 142

Ampullerin Seri ve Paralel Bağlaması Yine ilk önce bir ampulden oluşan bir elektrik devresi kuralım. Hatırlatma: Ampulün de bir direnç olduğunu 6. sınıfta öğrenmiştiniz. Ampullerin Seri Bağlaması Şimdi de bu ampulün uçlarını başka bir ampulün uçları ile aynı noktada birleşecek şekilde bağlayalım. İlk önce bir ampulden oluşan bir elektrik devresi kuralım. Ampulün parlaklığına dikkat ediyorsunuz değil mi? 2 Ampul paralel olarak bağlandı. Aşağıdakilerden hangisinde 3 ampul seri olarak bağlanmıştır? A) B) C) D) Şimdi bu ampulün ucuna yeni bir ampul bağlayalım. ( Bu arada pil sayımız aynı, kullandığımız ampuller özdeş olacak ) Cevap: B şıkkında 3 ampul seri olarak bağlanmıştır 2 Ampul seri olarak bağlandı. Ampullerin Paralel Bağlaması 153

Bir ampulden oluşan basit bir elektrik devresi. Bir ampulden oluşan basit bir elektrik İki ampul paralel bağlanmış bir elektrik devresi. devresi. İki ampul seri bağlanmış bir elektrik devresi. Üç ampul seri bağlanmış bir elektrik devresi. Gördüğünüz gibi seri bağlı devrelerde ampul sayısı arttıkça ampullerin parlaklığı azalmıştır. Ampul parlaklığının neden azaldığını ilerleyen bölümlerde göreceğiz. Üç ampul paralel bağlanmış bir elektrik devresi. Gördüğünüz gibi paralel bağlı devrelerde ampul sayısı arttıkça ampullerin parlaklığı değişmemiştir. Ampul parlaklığının neden değişmediğini ilerleyen bölümlerde göreceğiz. 154

İki ampul paralel Bağlanmış bir elektrik elektrik Devre şeması Üç ampul paralel Bağlanmış bir Devre şeması İki ampul seri bağlanmış bir elektrik devre şeması Üç ampul seri bağlanmış bir elektrik devre şeması Dirençleri devre şemasında her iki şekilde de gösterebiliriz. Dirençleri devre şemasında bu şekilde gösterdiğimiz gibi aşağıdaki şekildeki gibi de gösterebiliriz. 155

Ampullerin paralel bağlanmasının avantajları: 1. Ampul sayısı arttığında parlaklığın değişmemesi en büyük avantajıdır. Bu yüzden evimizdeki, okulumuzdaki vb. ampullerimiz birbirine paralel bağlıdır. Ampullerin seri bağlanmasının dezavantajları: 1. Ampul sayısı arttığında parlaklığın azalması ampullerin seri bağlanmasındaki dezavantajdır. 2. Paralel bağlı devrelerde ampullerden biri duyundan çıkartılırsa yada ampul patlarsa; bu durum diğer ampulleri etkilemez onlar yanmaya devam eder. 2. Seri bağlı devrelerde ampullerden biri duyundan çıkartılırsa yada ampul patlarsa; bu durum diğer ampulleri etkiler onlarda yanmazlar. Binadaki ampullerden birinin teli koparsa binadaki tüm ampullerde ışık vermeyeceği için; binalarda ampullerin seri bağlanması tercih edilmez. Binalarda ampullerden birinin teli koparsa diğer ampuller ışık vereceği için binalarda ampullerin seri bağlanması tercih edilir. Ampullerin paralel bağlanmasının dezavantajları: 1. Paralel bağlı ampullerden oluşan devrelerde elektrik tüketimi daha fazladır. 2. Paralel bağlı ampullerden oluşan devrelerde pil ömrü kısadır. Ampullerin seri bağlanmasının avantajları: 1. Seri bağlı ampullerden oluşan devrelerde elektrik tüketimi daha azdır. 2. Seri bağlı ampullerden oluşan devrelerde pil ömrü daha uzundur. Elektrik akımı ampermetre adı verilen araç ile ölçülür. Ampermetre devreye seri bağlanır yani ampermetre elektrik akımın yolu üzerinde bulunur. Ampermetrenin devreye nasıl bağlandığını şekiller üzerinde inceleyin. 156

Elektrik akımının birimi amper dir. Amper kısaca A harfi ile gösterilir. Ampermetre devre şeması çizilirken aşağıdaki sembolle ifade edilir. Ampermetrenin devre şemasına bağlanışının çizimi: Ampermetre sembolü Voltmetrenin devre şemasına bağlanışının çizimi: Bir elektrik devresinde gerilim voltmetre ile ölçülür. Voltmetre gerilimi ölçülecek noktalar arasına paralel olarak bağlanır. Gerilimin birimi volt tur; kısaca V ile gösterilir. Voltmetre devre şeması çizilirken aşağıdaki sembolle ifade edilir. Aşağıda seri bağlanmış özdeş üç ampulden oluşan elektrik devresini ve ampermetrelerdeki değerleri inceleyiniz. Voltmetre Sembolü 157

Aşağıda paralel bağlanmış özdeş üç ampulden oluşan elektrik devresini ve ampermetrelerdeki değerleri inceleyiniz. Eş değer direnç: Birden fazla direncin yerine geçebilecek tek bir dirence eşdeğer direnç denir.seri bağlı devrelerde eş değer (toplam) direnç, devredeki tüm dirençlerin toplamına eşittir. Seri bağlı ampullerin sayısı artıkça devrenin eş değer direnci artar, direncin artması akımın azalmasına neden olur. (Ohm kanunu) Dolayısı ile ampullere daha az enerji aktarılır ve ampullerin parlaklıkları azalır. Not: Seri bağlı dirençlerde eş değer direnç devreye bağlı en büyük dirençten daha büyük olmak zorundadır. Şimdi bu anlattıklarımızı dirençler ile gösterelim. Kazanım dışı ekstra bilgiler: Seri bağlı devrelerde, devredeki toplam gerilim her bir direncin uçları arasındaki gerilimlerin toplamına eşittir. Paralel bağlı devrelerde, dirençlerin birer uçları aynı noktaya bağlı olduğundan her bir direncin ucundaki gerilimler eşittir. Gördüğünüz gibi direnç sayısı arttıkça devreden geçen akım miktarı azalmıştır. Direnç yerine özdeş ampul kullandığımızda ampullerin parlaklığında da azalma olduğunu gözlemlemiştik. 158

Not: Ampulden geçen akım arttıkça ampullerin parlaklığı artar, akım azaldıkça ampullerin parlaklığı azalır. Paralel bağlı devrelerde eş değer direnç; direnç sayısı arttıkça azalır. Paralel bağlı ampullerin sayısı arttıkça devrenin eş değer direnci azaldığından, devre akımı artar. Ancak her bir koldan geçen akımın büyüklüğü değişmez. Dolayısı ile kollardaki ampullerin parlaklıkları da değişmez. Not: Paralel bağlı dirençlerde eş değer direnç devreye bağlı en küçük dirençten daha küçük olmak zorundadır. Şimdi bu anlattıklarımızı dirençler ile gösterelim. Şekli dikkatli bir şekilde inceleyecek olursak 4Ω luk dirençten geçen akım 0,50 A; 2Ω luk dirençten geçen akım 1,00 A dir. Yani paralel bağlı devrelerde direnci küçük olan koladan yüksek akım, direnci büyük oldan koldan ise düşük akım geçer. Yukarıdaki şeklin bize anlattıkları: Direnci küçük olan koldan geçen akım büyüktür. Direnci büyük olan koldan geçen akım küçüktür. Ampermetre devreye seri bağlanır. Voltmetre devreye paralel bağlanır. Ana koldaki akım paralel bağlı devre elemanlarının üzerinden geçen akımların toplamına eşittir. Paralel bağlı devrelerde, dirençlerin birere uçları aynı noktaya bağlı olduğundan her bir direncin ucundaki gerilimler eşittir. Gördüğünüz gibi direnç sayısı arttıkça devreden geçen akım miktarı değişmemiştir. Direnç yerine özdeş ampuller kullandığımızda ampullerin parlaklığında değişmediğini gözlemlemiştik. 159

Ampullerin Karışık Bağlanması: Kısa Devre: Kısa devreyi aşağıdaki iki resmi inceleyerek kavramaya çalışalım. 1. Şekilde M anahtarı açıktır. Ve her iki lamba da yanmaktadır. Yukarıda karışık bir devre örneği verilmiştir. Peki, neden ampullerin parlaklıkları farklıdır? K ampulü en parlaktır çünkü K ampulü ana koldadır ve ampul üzerinden geçen akım pilden çekilen akımın tamamıdır. L ve M ampulleri aynı parlaklıkta yanar çünkü ana koldan gelen akım ampuller özdeş olduğu için eşit olarak paylaşılır; ampullerden eşit akım geçmesinden dolayı da parlaklıkları aynıdır. Aşağıdaki resmi inceleyelim. M anahtarı kapatıldığında elektrik akımı direnci az olan boş teli tercih ettiğinden L lambasından akım geçmez ve L lambası söner. Bu durumda devrenin eş değer direnci azaldığı için akım artar dolayısı ile K lambasının parlaklığı artar. 160