PETER CAREY 7 Mayıs 1943 Avustralya doğumlu Peter Philip Carey, Booker Ödülü nü iki kere kazanmış iki yazardan biridir. İlk ve ortaöğrenimini tamamladıktan sonra devam ettiği Melbourne deki Monash Üniversite si, Kimya ve Zooloji Bölümü ndeki eğitimini bir otomobil kazası sonucunda yarıda bırakmış ve 1962 yılında reklamcılık sektörüne geçiş yapmıştır. James Joyce, Samuel Beckett, Franz Kafka ve William Faulkner ın eserlerini okuyarak geçen bir dönemin ardından yazmaya başlar. 1960 sonlarında Avrupa ve Ortadoğu yu da içine alan uzun bir gezinin ardından Londra da bir süre tekrar reklamcılık yapar. 1970 te yeniden Avustralya ya döner. 1980 de kendi reklam ajansını kurar. 1990 da Amerika ya taşınır. Halen City University of New York a bağlı Hunter Collage da yaratıcı yazarlık dersleri vermekte olan Peter Carey iki kez kazandığı Booker Ödülü nün yanı sıra sayısız başka ödül de almıştır. Romanları dışında çok sayıda çocuk kitabı, hikâye ve deneme yazmıştır. Romanları şunlardır: Bliss (1981); Illywhacker (1985); Oscar and Lucinda (1988); The Tax Inspector (1991); The Unusual Life of Tristan Smith (1994); Jack Maggs (1997); True History of the Kelly Gang (2000); My Life as a Fake (2003) [Bir Sahtekâr Olarak Hayatım, Çev. Handan Saraç, Ayrıntı Yay., 2010]; Theft: A Love Story (2006); The Chemistry of Tears (2012) [Gözyaşının Kimyası, Çev. Gökçe Gündüç, Ayrıntı Yay., 2013].
Ayrıntı: 798 Edebiyat Dizisi: 209 Parrot ile Olivier Amerika da Peter Carey Kitabın Özgün Adı Parrot and Olivier in America İngilizce den Çeviren Handan Saraç Yayıma Hazırlayan Gökçe Çiçek Çetin Peter Carey, 2010 Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak İllüstrasyonu Art Media/Print Collector/Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Dizgi Hediye Gümen Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti Merkezefendi Mah. Fazıl Paşa Cad. No. 8/2 Topkapı-İst. Tel.: (0212) 612 31 85-576 00 66 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım 2014 Baskı Adedi 2000 ISBN 975-539-242-4 Sertifika No: 10704 AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Fax: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Peter Carey Parrot ile Olivier Amerika da
EDEBİYAT DİZİSİ SUNİ TENEFFÜS/Ricardo Piglia Ë MANŞ ÖTESİ/Julian Barnes Ë ADA/Aldous Huxley Ë GÜLÜN MUCİZESİ/Jean Genet Ë MÖSYÖ/Jean-Philippe Toussaint Ë ÇİÇEKLERİN MERYEM ANASI/Jean Genet Ë BAŞUCU OĞLANI/Alison Fell Ë YARATIK/John Fowles Ë SENİ SEVMİYORUM/Julian Barnes Ë ZENCİLER/Jean Genet Ë TÜNEL/ Ernesto Sábato Ë KARA PRENS/Iris Murdoch Ë KARNINDAN KONUŞANIN ÖYKÜSÜ/Pauline Melville Ë TANRI NIN AĞZINDAN EVRENİN HİKÂYESİ/Franco Ferrucci Ë HAYATIN VE AŞKIN YASALARI/Connie Palmen Ë KAHRAMANLAR VE MEZARLAR/Ernesto Sabato Ë KAYNAK VE ÇALI/Michel Tournier Ë CENNETE BİR KOŞU/J.G. Ballard Ë DİŞİ ADAM/Joanna Russ Ë FLAUBERT İN PAPAĞANI/ Julian Barnes Ë ALDATMA/Philip Roth Ë KOKAİN GECELERİ/J.G. Ballard Ë ACABA NASIL?/Samuel Beckett Ë MANTISSA/John Fowles Ë KOLEKSİYONCU/John Fowles Ë BENJAMIN: DAR GEÇİTTEKİ AYDIN/Jay Parini Ë METEORLAR/Michel Tournier Ë ARKADAŞLIK/Connie Palmen Ë AŞK VESAİRE/Julian Barnes Ë SİRİUS TAN GELEN KURBAĞA/Tom Robbins Ë BAYAN GULLIVER CÜCELER ÜLKESİNDE/ Alison Fell Ë GELECEKTEN ANILAR/William Morris Ë BENİMLE TANIŞMADAN ÖNCE/Julian Barnes Ë İNGİLTERE İNGİLTERE YE KARŞI/Julian Barnes Ë İYİ İŞ/ David Lodge Ë YİTİK RUHLAR IRMAĞI/Connie Palmen Ë TERAPİ/David Lodge Ë ÖLÜRKEN/Jim Crace Ë GÜZELLİK HIRSIZLARI/Pascal Bruckner Ë SÜPER KENT/ J.G. Ballard Ë SISKA BACAKLAR/Tom Robbins Ë BETON ADA/J.G. Ballard Ë İLK AŞK, SON TÖRENLER/Ian McEwan Ë GILLES İLE JEANNE/Michel Tournier Ë BİR KOMÜNİSTLE EVLENDİM/Philip Roth Ë KIZILDERİLİNİN ŞARKISI/James Welc Ë SİNEMA MÜDAVİMİ/Walker Percy Ë KARANLIKLARIN EFENDİSİ/Ernesto Sabato Ë METROLAND/Julian Barnes Ë BİZİ NEDEN TERK ETTİN SAYIN BAŞKAN?/François Vigouroux Ë DÜŞÜNCE BALONLARI/David Lodge Ë MİLENYUM İNSANLARI/J.G. Ballard Ë MÜNECCİM KRALLAR/M. Tournier Ë BEYAZDAKİ KARA/Maggie Gee Ë KAYBOLUŞ/G. Perec Ë HINÇ AYLARI/P. Bruckner Ë LİMON MASASI/J. Barnes Ë BÜYÜCÜ/J. Fowles Ë GÜNDOĞUMUNA YOLCULUK/J. Barnes Ë OKLUKİRPİ/J. Barnes Ë FISKADORO/D. Johnson Ë HAYALETLERİN GÖÇÜ/P. Melville Ë ÖLEN HAYVAN/P. Roth Ë SICAK ÜLKELERDEN DÖNEN VAHŞİ SAKATLAR/Tom Robbins Ë PASTORAL AMERİKA/P. Roth Ë ABANOZ KULE/J. Fowles Ë ARTHUR VE GEORGE/J. Barnes Ë VAHŞET SERGİSİ/J. G. Ballard Ë VİLLA MEÇHUL/Tom Robbins Ë ASKER GRAMAFONU NASIL TAMİR EDER?/Sasă Stanisĭć Ë FARMAKON/Dirk Wittenborn Ë NE KADAR İLERİ GİDEBİLİRSİN/D. Lodge Ë GERİYE UÇAN YABAN ÖRDEKLERİ/T. Robbins Ë BİR SAHTEKÂR OLARAK HAYATIM/P. Carey Ë İNTERNETTE BALIK AVLAMAK/Nasreen AKHTAR Ë LANCELOT/Walker Percy Ë ÖLÜ BİR DİLDE AŞK/ Lee Siegel Ë VAHŞİ İNSANLAR/Dirk Wittenborn Ë GÜNEŞİ DURDURACAĞIZ/F. Bouillot Ë SHYLOCK OPERASYONU/Philip Roth Ë KAYBEDENLERİN BELLEĞİ/ Michel Ragon Ë SAVAŞ ARTIĞI/Ha Jin Ë YAZAR, YAZAR/D. Lodge Ë B, BİRA/Tom Robbins Ë EVE YÜZMEK/Rolf Lappert Ë HAFIZ DİVANI/Hafız-ı ŞiraziË KUZEYE GÖÇ MEVSİMİ/Tayeb Salih Ë OEGSTGEEST E DÖNÜŞ/Jan Wolkers Ë TURİNGİN HEZEYANI/Edmunda Paz Soldán Ë KOVBOY KIZLAR DA HÜZÜNLENİR/Tom Robbins Ë NABIZ/Julian Barnes Ë DANIEL MARTIN/John Fowles Ë HARABELERDE AŞK/Walker Percy Ë BAY BLANC/Roman Graf Ë HAVAALANI BALIKLARI/Angelika Overath Ë DAYICAN NAPOLYON/İyrec-i Pézéşkzâd Ë HARMATTAN/Gavin Weston Ë BİR SON DUYGUSU/Julian Barnes Ë HEZEYAN/Laura Restrepo Ë O ASLA GERİ GELMEYECEK/Hans Koppel Ë YARASALAR/Marcel Beyer Ë KAYBOLAN/Hans-Ulrich TreichelË BİR KÜÇÜK İMPARATORLUK/Christian KrachtË HAYAT DÜZEYLERİ/ Julian Barnes Ë GÖZYAŞININ KİMYASI/Peter CareyË VÎS İLE RÂMÎN/Fahreddin Es ad-i GorgânîË ANATHEM/Neal Stephenson Ë BEYAZ DÜNYA/Andrew McGahan Ë MUTSUZLUK ZAMANLARINDA MUTLULUK/Wilhelm Genazino Ë KIRIK KÖŞELİ İLKBAHAR/Mario Benedetti Ë GECELERİ DAİRELER ÇİZEREK YÜRÜRÜZ/ Daniel Alarcon Ë BİR BUĞDAY TANESİ/Ngũgĩ wa Thiong o
Olivier I Hiç şüphem yoktu ki ben daha dünyaya gelmeden önce acı ve yıkıcı bir şey olmuştu ama ebeveynim kont ve kontes bunun ne olduğunu bana söylemeyecekti. Bu yüzden merak organım aşırı hassaslaşmış ve ben akla hayale sığabilecek en huzursuz ve sağlıksız yaratığa dönüşmüştüm. Cılız, soluk benizli, durmadan sağa sola tırmanan, burnunu Château de Barfleur ün her pis su borusuna ve tavan arasına sokan bir çocuktum. Ama bir an için düşünün: Bunca ateşli araştırmaya rağmen dayımın célérifère ine rastlamayışım bayağı tuhaf değil mi? 5
Belki célérifère sizin ailenizde herkesçe bilinen bir şeydi. Benimkinde ise her şey gibi, bir muamma. Dayım Astolphe de Barfleur tarafından imal edilmiş bu hantal ahşap bisiklet, ancak bir çift seyyar dam taşı döşeyicisi onu çatı kirişlerine kayışla bağlanmış olarak gördüğünde gün ışığına çıktı. Neden kayışla bağlanması gerekmişti bilmiyorum; ne de bunu yaptığını varsaydığım dayımın neden bu iş için iki meşin köpek tasması kullandığına akıl erdirebiliyorum. Trajedi hayal etmeye yatkın bir tabiatım vardır. Evdeki sadık hayvanlar ölmüş olabilirdi mesela; ama belki de köpek tasmaları o an dayımın elinin altındaki şeylerdi sadece. Her neyse, Château de Barfleur ün içinde kısılıp kalmış tipik bulmacalardan biriydi bu. Hiç değilse onu bulan ben değildim ve eğer öyle olsaydı annemin nasıl bir tepki vereceğini tasavvur etmek şimdi bile nabzımı delice hızlandırıyor. Annemin asabi gelgitlerini öngörmek imkânsızdı. Anneliğe has tutkularına gelince, bunları dışa vurmak âdeti değildi; ama benim öleceğimden korktuğu o hiç de seyrek olmayan anlarda, o durumların keyfini çıkarırdım. 1809 yılında doktoru elli üç vesileyle çağırmış olması kayıtlara geçmiştir. Yirmi yıl sonra hâlâ benim hayatımı kurtarmak için en akıl sır ermez adımları atıyor olacaktı. Célérifère çocukluğumun ne keyfini artırmış ne tadını kaçırmıştı ve ondan hiç söz etmeyebilirdim; ama buyurun işte, şimdi karşımızda duruyor. 6
Beklendiği üzere, Avusturyalı teknik ressam üç boyutu hissettirmeyi başaramamış. Ancak: Benim olanca pervasızlığımla kendime biçtiğim, bu arada sizin de bu kitabı elinize almak suretiyle destek verdiğiniz iş için daha münasip bir nakil vasıtası olabilir miydi? Yani siz benim çocukluğuma götürülmeyi kabul etmiş bulunuyorsunuz ve orada başımın şeklinin, kafatası bilgilerime dayanan özel karakterimin ve akciğerlerimin hacminin, doğum öncesi yıllarda meçhul baskılarla belirlenmiş olduğu kanıtlanacak veya kanıtlanmasa da kuvvetle sezdirilecektir. Öyleyse haydi, bir at şeklindeki ahşap iskeletiyle o grotesk ve antika bisikletin emrimize amade olduğuna inanalım ve evime böyle gideceksek elbette dayımın oyuncak atını koruluğun içinde, yerlere dökülmüş dallar üzerinde itmeye hazır olalım. Çünkü bu bisiklet, sevgili Bébé m Abbé de la Londe ile, küçük omzumu morartana kadar yüzlerce tarlakuşu ve serçe vurduğumuz koruluğun engebeli zemininde işe yaramayacaktır. Aman dikkat, Olivier, dikkatli ol canım. Şimdilik burun kanamasını göz ardı edebiliriz; ama gerçekçi olmak gerekirse vücudum damarlarımda hızla akan tutkuları zapt edemeyecek kadar ince duvarlı bir kap olduğundan, kanın göz alıcı fışkırmaları, şaşaalı taşmaları her an beklenebilir; bu durumda serüvenimizi uydururken, varsayalım ki ne kan ne kompres ne sülükler ne de doktoru kahvaltısından sürükleyip getirecek dörtnala delice koşturmalar var. Ve böylece biz okurlar, gizli tehlikelerle dolu ipeksi Seine den ayrılıp engebeli ağaçlık araziyi geçerek ıhlamur ağaçları arasında uzanan patikaya girebiliriz ve ben, Olivier- Jean-Baptiste de Clarel de Barfleur, bir Miyopya asilzadesi, bir biçerdöver gibi özgürce pedal çevirirken bir yandan da size sol tarafta bulanık hatlarıyla sebze bahçesini, sağ tarafta suluboyamsı lekeleriyle meyve bahçesini gösterebilirim. İşte gübreli 7
köy yolu! Buradan kolayca süzülerek, kayarak, bir yarasa gibi körlemesine geçip Châteu de Barfleur ün açık bahçe kapsından girebilirim. Merhaba Jacques, merhaba Gustave, Odile. Eve geldim. Sağda, hemen içeride, Papa nın genç köylüleri evlendirip onları askerlik hizmetinden ve Napolyon un ordusunda erken bir ölümden kurtardığı mahkeme binası var. Bonapart yanlısı olmadığımızı söylemeye gerek yok; babam entrikaları başkalarına bırakır. Sakin bir hayat yaşıyoruz, der o. Normandy de sürgündeyiz de der. Annem de aynı şeyi söyler; ama daha acılaşır o. Bir tek mimarimizde o zorlu ailevi travmanın işaretleri gözünüze çarpabilir. Sakin bir hayat yaşarız ama mesela avlumuz bir savaş meydanına benzer; o kadim ağırbaşlılık, hendeklerin, duvarların, kulelerin, kırmızı çamurların, beyaz kumların, gri döşeme taşlarının ve kökleri çuval bezinden topaklar içinde bağlanmış elli dört adet altınçanak bitkisinin hakaretine uğramıştır. Avlu kendine yaraşacak şaşaaya erişsin diye de, Avustralyalı mimar çizim tahtaları ve kurşunkalemleriyle birlikte Mavi Oda ya yerleştirilmiştir. Geçerken bu kendini beğenmiş yaratığa bir göz atabilirsiniz. Dayımın taşıtının en ciddi kusurundan söz etmeyi unuttum; direksiyonu yoktu. Başka kusurları da vardı ama kimin umurundaydı? İki tekerlekli célérifère başlangıçta kullanışsızlığı sebebiyle alaya alınan ama sonra bir anda, merdivenlerden aşağı paldır küldür yuvarlanan bir İtalyan uşak misali alelacele karşımıza çıkıveren, kaçınılmaz biçimde sahici ve son derece faydalı, o fevkalade makinelerden biriydi. Emzirilmek üzere ilk kez anneme teslim edildiğim 1805 ten önceki yıllar, alabildiğine güzel ve dehşetengiz icatların çağıydı; ben de güzelliğin ve dehşetin ne olduğunu tam bilmeden bütün bunların çabucak farkına varmıştım. Anladığım şey sadece sembolik birikim dediğimiz şeyden çekip çıkarılmıştı; yani sırların birlikte akışından, annemin sütünün o tedirgin edici çeşnisinden, kendi nefes alıp verişimden, özellikle kış 8
öğle sonralarında hizmetkârların fenerleri yakmayı yine beceremediği saatte, o mahkûm sığırların beni inanılmaz kedere boğan korkunç ve amansız böğürmelerinden. Ama yüzlerce kelime sarf edildi ve elbette o şatoya girme zamanı geldi; sessizce dönen iki tekerleğimizin üstünde iki yüksek mavi kapıdan geçip keskin bir sağ dönüş yapınca, o yüksek ve uzun galerinin bir ucundan diğerine sapanla fırlatılmış gibi öylesine hızla yol alacağız ki çığlık çığlığa haykıracak ve sol tarafta o kibirli mimarı ya da onun narin, sarışın asistanını fark etmeye ancak zaman bulacağız. Sağda, çabuk bakın, altı adet yüksek pencere var; her biri avlunun o huzur kaçıran keşmekeşini ve dışarısında köylülerle hayvanlarının yerlere sürekli saman ve dışkılarını bıraktığı bahçe kapılarını gözler önüne seriyor. Pencerelerin arasında bir de Garmont veya bir de Barfleur veya bir de Clarel portresi de dikkatinizi çekebilir. Bu sülale o kadar eski zamanlara uzanır ki, eğer babam İhtilal in en karanlık günlerinde, onu geri dönülmez biçimde bu asil imtiyaz ve tehlikelere bağlayan tüm mektup ve belgeleri yakmaya kalkışsaydı, kâğıtlarının avludaki o hâlâ canlı şenlik ateşinden yükselişini, dört yüz yıllık tarihin alevden kanatlarla havalanan tutuşmuş kargalara dönüşerek zapt edilmez bir istila halinde, benim görmek için doğmadığım soğuk, turkuaz bir gökyüzünü kaplayışını seyredebilirdi. Oysa bugün hava pırıl pırıl, güneşli. Uzun galeri mermer döşeli bir yarış pistini andırıyor ve biz, annemin sabahlarını çoğu kez dua ederek geçirdiği küçük ibadethanenin o alçak, karanlık kapısına doğru ıslık gibi kayıyoruz. Ama annem dua etmiyor; biz de onu ziyaret etmek için bisikletimizi bizzat taşımak zorundayız. Birinin böyle bir araç için meşe odununu seçmesi inanılır gibi değil ama dayım besbelli, nevi şahsına münhasır bir sanatçıydı. Şimdi o sonu gelmez merdivenlerde nefesimin güçlükle, ağır ağır çekilişini boğazımda sıçan kuyruğundan bir törpü gibi hissediyorum. Bu 9
hiç de eğlenceli değil, efendim; ama telaşlanmayın. Düşük omuzlarım, incecik kollarımla zayıf, nahif bir oğlan olabilirim ama kanım soğuk ve güçlüdür; bir nehir boyunca yüzüp bir kuşu vurabilir ve célérifère i ikinci kata taşıyarak sizi şezlongdaki pelerinli, gözleri bağlı şahsiyete, annem Comtesse de Garmont a takdim edebilirim. Zavallı Maman. Bakın nasıl da acı çekiyor; avurtları çökmüş yüzü karanlıkta alev alev. Gençliğinde hiç hastalanmazdı. Paris teyken güzeller güzeli bir kadındı; ama Paris elinden alındı onun. Rue Saint-Dominique üzerinde kendine ait muhteşem bir evi var; ama babam ihtiyatlı bir adam ve biz taşrada sürgün hayatı yaşıyoruz. Annem Paris in matemini tutuyor. Bazen onu bir tövbekâr olarak da tahayyül edebilirsiniz. Günah işlemiş miydi? İşlemiş olsa da kim bana söylerdi ki? Kıyafetleri dindar bir kadına yakışacak şekilde hem koyu renkli hem de bol kesimli. Hayatı, onu düş kırıklığına uğratmış çocuğunun yukarısında bir düzlemde varlığını sürdüren bir çeşit ilahi ıstıraptan ibaret. Ben de hastayım ama bu hiçbir bakımdan aynı şey değil. Ben sık sık, üstüne basa basa söylediğim gibi, sefil bir hayvanım. İşte, o küçük korkunç yaratık; başı bir havlunun altında, buharın içinde kaybolmuş bir halde, yanımda kocaman elini daracık sırtıma koymuş, sabırla oturan iyi kalpli Bébé. Özel hocam ve günah çıkartan papazım olduğu kadar hastabakıcım da o. Can havliyle öylesine uzun bir süre güç bela solumaya çabalardım ki nihayet o nöbetle boğuşurken uyuyakalır ve küvette buhardan yanmış burnumla, ciğerlerim bir kovadaki balıklar gibi kapabildiğini kaparken uyanırdım. Kim bilir kaç boğucu geceden sonra, çiyden ıslanmış kavak yapraklarını gecenin simsiyah sularından kaldıran şafağın solgun ışığına tanık olmak, kargaların bağrışlarını, taşra hayatının kadim gargoyle * eziyetlerini işitmek üzere hâlâ uyanık olurdum? * Çirkin bir insan yüzü veya hayvan başına benzeyen oluk ağzı. (ç.n.) 10
Paris te şifa bulacağımı biliyordum. Paris te mutlu olacaktım. Abbé de La Londe ise aksine, Paris in iğrenç, yoğun ve zehirli sislerle dolu bir çukur olduğunu, bana kır havasının iyi geleceğini düşünüyordu. Catullus umun ve Cicero mun başına oturtması gerekirken beni ateşe hazır misket tüfekleriyle, Bottom Hundred dediğimiz yere sürüklerdi, orada kumru ve ardıç vurarak vakit geçirirdik; Bébé ise kuşları ürkütüp ortaya çıkaran kişi, saha görevlisi ve papaz rolünü oynardı. Harika bir nişancısın derdi bana, ganimetlerimizi toplamak için koşuştururken. Quam sagaticer puer telum conicit! diye tercüme ederdim. Miyop olduğumu hiçbir zaman öğrenmedi. Onu hoşnut etmeyi öylesine isterdim ki göremediğim şeyleri vururdum. Annem ona siz ve L Abbé diye hitap etmemi isterdi ama öyle bir karakteri vardı ki öldüğü güne kadar Bébé olarak kalacaktı. Tuhaf, küçük, sevilesi bir yaratıktım onun için. Kar beyazı saçları ve hemen şefkatle dolan cin gibi gözleriyle yakışıklı ve kuvvetli bir adamdı. Babamı o büyütmüştü ve işte şimdi de ben kendimi tümüyle ona, o leke basmış koskoca ellerine, sabırlı tavrına, cüppesinin omzunu lekeleyen ve havasını solumamdan yirmi yıl önce beni Amerika nın atomlarıyla dolduran Virginia tütününün kokusuna emanet ediyordum. Gel delikanlı derdi. Gel, güzel bir gün bu- Decorus est dies. Ve yağan dolu muhtemelen sırtınızın derisini yüzercesine dövüyor olurdu; ama o bu zalim yumruklamaya değil buzun mucizesine şaşardı. Ya da buza değilse, sanki Kuzey Denizi Seine den yukarı doğru dalga dalga saldırırken nehri bain den ayıran duvarı yıkıp götürecekmiş gibi bir şiddetle esen rüzgâra. Kişiliksiz çocuklar yüzmek istemezdi; ama Bébé benim kişiliksiz olmama izin vermezdi. Bain in derin ucunda, kırık bir heykel gibi çıplak, suları sıçratır dururdu: Haydi Büyük Olivier! 11
Eğer Tanrı nın benim için tasarladığı her şeye karşın güçlü bir yüzücü olduysam, bu Jean-Jacques Rousseau nun akla ziyan öğretileri sayesinde değil, bu iyi kalpli papaz ve benim onu hoşnut etme arzum sayesinde oldu. Onun için her şeyi yapabilirdim; hatta boğulabilirdim bile. Çocukluk evimin o berbat atmosferinden onun sayesinde sürekli uzaklaşıyordum; doktorlar ve sülükler refakatinde çok fazla gece geçirdiysem de, öte yandan ister istemez mevsimlerin bedensel hazlarını, nazik ellerimi kurutan o güzelim kırmızı toprağı tanımıştım. Ve tabii ki abartıyorum. Château de Barfleur de on altı yıl yaşadım ve annem gözlerini örten nemli bir bezle her zaman kendi köşesinde uzanıp yatmazdı. Babamın kilitli yazı masasının üstünde annemin kocaman, güzel bir karakalem portresi asılıydı; hiç doğmayacak bir çocuğun rüyası kadar hafifti o. Burnu burada belki biraz fazla ince, azıcık da haşindi ama resimde öyle gerçek bir hayatiyet vardı ki... Aydınlık bir alın, açık yürekli bir ifade, resme bakanı doğrudan kendine bağlayan meraklı gözler. Sadece burada değil, başka yerlerde de öyleydi o; çünkü çocukluğumun birçok gecesinde yatağından kalkar, bütün güzelliğiyle giyinip kuşanır ve eski dostlarımızı, çok kısa süre önce ve çabucak yükselmiş olanları değil, Cüppeli ve Kılıçlı Asilzadeleri * karşılayıp ağırlardı. O akşamlarda ahırların ardındaki bütün o haşmetli arabalarla birlikte gözden uzak, iç bahçede durup puslu aya ve Normandy nin üzerinde hızla kayan soluk bulutlara bakarken kendinizi yitip gitmiş bir zamana taşınmış gibi hissederdiniz. O kocaman ön kapıya bir bisikletin üstünde değil de, terlikli, dengeli bir yürüyüşle yaklaşır, içeri girince de toz toprağın ve örümcek ağlarının değil, erkeklerin peruklarındaki incecik pudranın, hanımların göğüslerindeki nefis parfümlerin kokusunu alır, renkleri kıvrımların arasında yükselip alçalan ve mumlarla aydınlan- * Eski Rejim döneminde Cüppeli Asilzadeler unvan ve rütbelerini hukuki ve idari mevkilerden alırdı. Bu mevkilere genellikle kalıtım yoluyla gelinirdi. Kılıçlı Asillerin asaleti ise, ailelerin feodal sistem altında geleneksel olarak asker sınıfında gördüğü işleve dayanırdı. (ç.n.) 12
mış gecenin içinde eriyen harikulade ipek ve satenlerin pembeleri ve yeşilleriyle ancien régime in o olağanüstü paletini görürdünüz ve o davetlerde annem güzeller arasında en ışıltılı olanıydı. Ama onun hakiki güzelliği, o uçucu, çırpıntılı, karakalem portresindekinden daha derin ve belirgin olan güzelliği, üniformalı hizmetkârlardan oluşan izleyici topluluğunun tümü salondan gönderilene kadar ortaya çıkmazdı. O zaman perdeler çekilir, babam kendi elleriyle yaptığı kahveyi kendi dengi olan asillere özenle ikram eder ve hasta yatağındayken sesi kâğıt kadar ince olan annem şarkı söylemeye başlardı: Gözleri yaşlarla dolu Béarn lı bir halk ozanı O andaki hali tavrı daha az resmi değildi. İncecik ellerini kucağına öylesine bırakır ve güçlü kontralto sesini Tanrı nın Kendisine göstermeyi seçerdi. Şimdi bana boşboğazlık gibi görünse de, annemin Béarn lı Halk Ozanı şarkısını söyleyişini toplum içinde yeterince sık anmıştım ve sonuç olarak o hikâye, fazla laubali kişilerce çok sık soruşturulan bir müzede tutsak bir seramik gibi, donuk, koruyucu bir verniğe büründü. Böylelikle, senli benli konuşan her burjuva ve karısı Comtesse de Garmount un o ölmüş kral hakkında şarkı söyleyip ağladığını bilebilirdi; ama Olivier de Garmont un, annesinin taşkın duyguları karşısındaki korku dolu şaşkınlığını hiçbir şey ele vermezdi ve Tanrı beni bağışlasın, onun böylesine havaice gözler önüne serdiği tutkuyu, benden gizlemiş olduğu bu tarihi duygu mahzenini kıskanırdım. O zaman, babamın sandalyesinin yanı başında kibarca hazır olda durmam gerektiği sırada, annem benim hakkım olan bir hazzı başkalarına verirken, duygularımı gizlemek zorunda kalırdım. Misafirlerimiz ağlardı ve ben ayan beyan sahnelenen bu mahrem gösteri karşısında şiddetli bir tiksinti hissederdim. 13
Gözleri yaşlarla dolu, Söylerdi dağlılarına Bu ürkütücü nakaratı: Louis, Henri nin oğlu, Paris te esir düştü Bir gece şarkıyı bitirdiğinde, dostlarımız huşu içinde kıpırtısız dururken, ben yürüyüp geniş halıyı geçerek onun sandalyesinin yanında durdum ve hiç ses etmeden, bir akrep gibi, kolunu çimdikledim. Elbette afalladı; ama özellikle hatırladığım şey, sınırı aşmanın, karşı gelmenin bana verdiği çılgınca, hınzırca hazdı. O, gözlerini fal taşı gibi açtı ama bağırmadı. Bunun yerine başını hızla savurdu ve o yaşla dolan gözlerinin altından, küçümseyerek gülümsedi bana. Sonra, gayet soğukkanlı, yürüyüp yatağıma gittim. Kapımı arkamdan kapadığımda ağlayacağımı sandım. Doğrusu gayret de ettim ama beklediğim olmadı. Bunlar tuhaf, aşırı heyecanlı duygulardı ama görünüşe bakılırsa gözyaşı üretecek türden değillerdi. Farklı bir türdendi bunlar; belki yarı cahil varlığında hayatın özsuyu yükselen daha büyük bir erkek çocuktan bekleyecek olduklarınıza daha çok benzeyen yepyeni duygulardı. Günahkâr düşüncelerle ateşlenen taşkın duygular olabilirmiş gibi görünüyorlardı ama öyle değillerdi. O şarkıda, o asilzadelerle dolu salonda kokusunu aldığım şey, Château de Barfleur ün damıtılmış esansıydı ve o da İhtilal in gazabının ailemin üstüne çöken iğrençliği ve dehşetinden başka bir şey değildi. Bu gaddarca hakikat hakkında, benim işitebileceğim tek bir dürüst söz söylenmemişti. Annem şimdi, onu çimdiklediğim için beni cezalandıracaktı. Soğuk davranacaktı. Bana siz diye hitap edecekti ama canıma minnet! Ama şimdi bu kokunun nereden çıktığını keşfedecektim. Annem dua ederken yazı masasının çekmecelerini karıştıracaktım. Kütüphanenin anahtarını alacaktım. 14
Babamın yazıhanesinin çekmecelerindeki kâğıtları inceledim. Sandalyelerin üstüne tırmandım. Karanlık ve yasak olan şeyleri araştırdım; şatoda atmosferin her nasılsa en tehlikeli ve kirli olduğu köşelerde dolaştım, kütüphanenin görgü kurallarının hayli ötesine uzanıp o kuru, mahfuz şarap mahzeninin ilerisindeki alçak, dört köşe siyah kapıdan geçerek, örümcek ağlarının mum ışığında tutuştuğu o uçsuz bucaksız, süfli, pis, karanlık boşluğa girdim. Hiçbir şey bulamadım; ya da ellerimdeki toza karışan ve kendimi bayağı hasta hissetmeme sebep olan korkudan başka hiçbir şey. Ancak, hiç şüphe yok ki silices si levas scorpiones tandem invenies, yani eğer taşları kaldırıyorsanız er geç akrep bulursunuz Veya lağım çukurunda ya da bir demirci ocağında yaşamak için doğmuş, soluk, saydam bir şey. Bir mösyönün anneme yazdığı ve hiç görmemiş olmayı dilediğim mektupları da kastetmiyorum. Kastettiğim, daha ziyade, demirci ocağının yanındaki birtakım alelade ufak paketlerde keşfettiğim hakikatti. O dumanlı karanlıkta beni beklemişlerdi ve onları dilediğim gün açabilirdim. Dört yaşındaki Olivier bile erişebilirdi onlara; raf öyle alçaktı ki demircimiz aletlerini dayamak için kullanırdı. Doğal olarak bu paketlerin çoktan ölüp gitmiş bir bahçıvanın mirası olduğunu varsayardınız: kurutulmuş tohumlar mesela ya da bir Jacques veya Claude un yaşayıp göremediği bir mevsim için özenle paketlenmiş adaçayı ya da kekik. Ben o sümüklü burnumu onlara dayadığımda, ki annemi çimdiklediğim geceden çok uzun bir süre sonraydı bu, hâlâ belirgin ve kafa karıştırıcı bir koku yayıyorlardı. İyi bir koku muydu? Kötü bir koku muydu? Açıkçası, bilmiyordum. Montaigne bile, çoğunlukla kadınların ve yiyeceklerin kokusuyla ilgilenen biri olarak, buna dokunmaya hazırlıklı değildir. Küf ve mantar gibi alt türleri, ölüm ve kanı umursamaz o; halbuki tüm bunlar büyük adamların, mesela Büyük İskender in terinden tatlı bir koku yayıldığına ilişkin gülünç iddiasından daha çok işine yarayabilirdi onun. 15
Eski demirci önceki kış ölmüştü. Gustave yeni demirci, Jacques da onun çırağıydı. Son günlerde, üst kenarları boyunca yırtıcı, iri çiviler olan hasarlı bahçe kapılarımızı onarıp yenilemişler, şimdi de onları tekrar yerlerine takıyorlardı. Gustave, Jacques a bağırıp çağırırken ben de o misk kokulu paketlerden ilkini sessizce dışardaki döşeme taşlarının üstüne koydum. Kesinlikle ölümü ya da dehşeti çağrıştırmıyorlardı. Sarıldığı sararmış gazete kâğıdı çok eski olduğundan Epifani yortusunda yediğimiz gevrekler gibi ufalanıyordu; ama franjipan denilen enfes, bademli krema yoktu içinde neye bakıyordum ben? bir kuşun kurumuş bedeni vardı sadece, kupkuru kalıntılarından bir dizi ufak siyah karıncanın çıktığı bir güvercin. Ve beni böylesine allak bullak eden de bu karıncalardı. Kollarıma üşüşüp boynumdan içeri akmış ve beni ısırmışlardı. Az sonra ağlayarak avluda dört dönüyordum ve Gustave gömleğimi çıkarıncaya kadar da onlardan kurtulamayacaktım. Çığlıklarım öyle yüksek perdedendi ki babam mahkeme binasından hâkim cüppesi ve peruğuyla koşup geldi. Gürbüz bir gelinle iri burunlu bir damat da onun peşinden gelip, bulduğum şeye dikkatle baktı. Sonra Gustave ve Jacques bu paketlerden düzinelerce çıkarıp, babamın talimatı uyarınca binanın yan duvarı boyunca düzgün bir sıra halinde dizdi yere. Hepsi sıraya girince de babam tümünün imha edilmesi emrini verdi; ben de doğal olarak, onların iğrenç karıncalarla dolu olmalarına bağladım bunu. Odile çığlıklarımı duyup olanları görmek üzere dışarı çıkmıştı. Bébé de. Böyle bir yer için kayda değer bir kalabalıktı bu. Ama o sırada annem, açık bahçe kapılarından Tormentor [İşkenceci] adını taktığımız o sallantılı at arabasıyla girdi ve bir anda, babamın arzusu hilafına, aşağı inip kendini olayın en civcivli yerinde buldu. Hayır, Hennette-Lucie, sakın ha! Bunlar babamın sözleriydi, tamı tamına. 16