NGŨGĨ WA THIONG O 1938 Limuru, Kenya doğumlu roman, hikâye ve oyun yazarı Ngũgĩ wa Thiong o, 1972 den 1977 ye dek Nairobi Üniversitesi Edebiyat

Transkript

1 NGŨGĨ WA THIONG O 1938 Limuru, Kenya doğumlu roman, hikâye ve oyun yazarı Ngũgĩ wa Thiong o, 1972 den 1977 ye dek Nairobi Üniversitesi Edebiyat Bölümü nü yönetti yılında Ngaahika Ndeenda (İstediğim Zaman Evleneceğim) isimli oyununun köylüler ve işçiler tarafından canlandırılmasının ardından, oyundaki politik göndermeler dolayısıyla tutuklandı ve bir yılı aşkın bir süre cezaevinde kaldı. Cezaevindeyken Caitaani mũtharaba-inĩ (Çarmıhtaki Şeytan) isimli, Gikuyu dilinde yazdığı ilk çağdaş romanı tasarladı yılında siyasi baskılar nedeniyle Kenya dan ayrıldı ve Amerika da birçok üniversitede dersler verdi yılında New York Üniversitesi nde karşılaştırmalı edebiyat ve performans çalışmaları dalında profesörlüğe yükseldi. Halen New York Üniversitesi nde ders vermektedir.

2 Ayrıntı: 792 Edebiyat Dizisi: 208 Bir Buğday Tanesi Ngũgĩ wa Thiong'o Kitabın Özgün Adı A Grain of Wheat İngilizce'den Çeviren Gül Korkmaz Yayıma Hazırlayan Berna Akkıyıl Son Okuma Ahmet Büke Ngugi wa Thiong'o 1967 Introduction Simon E. Gikandi 2008 This translation of A Grain of Wheat is published by arrangement with Pearson Education Limited Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir Kapak Resmi Guenter Guni/E+/Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Hediye Gümen Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti Merkezefendi Mah. Fazıl Paşa Cad. No. 8/2 Topkapı-İst. Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım: İstanbul, 2014 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım Tic. San. ve Ltd. Şti. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Fax: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Ngũgĩ wa Thiong'o Bir Buğday Tanesi

4 EDEBİYAT DİZİSİ SUNİ TENEFFÜS/Ricardo Piglia Ë MANŞ ÖTESİ/Julian Barnes Ë ADA/Aldous Huxley Ë GÜLÜN MUCİZESİ/Jean Genet Ë MÖSYÖ/Jean-Philippe Toussaint Ë ÇİÇEKLERİN MERYEM ANASI/Jean Genet Ë BAŞUCU OĞLANI/Alison Fell Ë YARATIK/John Fowles Ë SENİ SEVMİYORUM/Julian Barnes Ë ZENCİLER/Jean Genet Ë TÜNEL/ Ernesto Sábato Ë KARA PRENS/Iris Murdoch Ë KARNINDAN KONUŞANIN ÖYKÜSÜ/Pauline Melville Ë TANRI NIN AĞZINDAN EVRENİN HİKÂYESİ/Franco Ferrucci Ë HAYATIN VE AŞKIN YASALARI/Connie Palmen Ë KAHRAMANLAR VE MEZARLAR/Ernesto Sabato Ë KAYNAK VE ÇALI/Michel Tournier Ë CENNETE BİR KOŞU/J.G. Ballard Ë DİŞİ ADAM/Joanna Russ Ë FLAUBERT İN PAPAĞANI/ Julian Barnes Ë ALDATMA/Philip Roth Ë KOKAİN GECELERİ/J.G. Ballard Ë ACABA NASIL?/Samuel Beckett Ë MANTISSA/John Fowles Ë KOLEKSİYONCU/John Fowles Ë BENJAMIN: DAR GEÇİTTEKİ AYDIN/Jay Parini Ë METEORLAR/Michel Tournier Ë ARKADAŞLIK/Connie Palmen Ë AŞK VESAİRE/Julian Barnes Ë SİRİUS TAN GELEN KURBAĞA/Tom Robbins Ë BAYAN GULLIVER CÜCELER ÜLKESİNDE/ Alison Fell Ë GELECEKTEN ANILAR/William Morris Ë BENİMLE TANIŞMADAN ÖNCE/Julian Barnes Ë İNGİLTERE İNGİLTERE YE KARŞI/Julian Barnes Ë İYİ İŞ/ David Lodge Ë YİTİK RUHLAR IRMAĞI/Connie Palmen Ë TERAPİ/David Lodge Ë ÖLÜRKEN/Jim Crace Ë GÜZELLİK HIRSIZLARI/Pascal Bruckner Ë SÜPER KENT/ J.G. Ballard Ë SISKA BACAKLAR/Tom Robbins Ë BETON ADA/J.G. Ballard Ë İLK AŞK, SON TÖRENLER/Ian McEwan Ë GILLES İLE JEANNE/Michel Tournier Ë BİR KOMÜNİSTLE EVLENDİM/Philip Roth Ë KIZILDERİLİNİN ŞARKISI/James Welc Ë SİNEMA MÜDAVİMİ/Walker Percy Ë KARANLIKLARIN EFENDİSİ/Ernesto Sabato Ë METROLAND/Julian Barnes Ë BİZİ NEDEN TERK ETTİN SAYIN BAŞKAN?/François Vigouroux Ë DÜŞÜNCE BALONLARI/David Lodge Ë MİLENYUM İNSANLARI/J.G. Ballard Ë MÜNECCİM KRALLAR/M. Tournier Ë BEYAZDAKİ KARA/Maggie Gee Ë KAYBOLUŞ/G. Perec Ë HINÇ AYLARI/P. Bruckner Ë LİMON MASASI/J. Barnes Ë BÜYÜCÜ/J. Fowles Ë GÜNDOĞUMUNA YOLCULUK/J. Barnes Ë OKLUKİRPİ/J. Barnes Ë FISKADORO/D. Johnson Ë HAYALETLERİN GÖÇÜ/P. Melville Ë ÖLEN HAYVAN/P. Roth Ë SICAK ÜLKELERDEN DÖNEN VAHŞİ SAKATLAR/Tom Robbins Ë PASTORAL AMERİKA/P. Roth Ë ABANOZ KULE/J. Fowles Ë ARTHUR VE GEORGE/J. Barnes Ë VAHŞET SERGİSİ/J. G. Ballard Ë VİLLA MEÇHUL/Tom Robbins Ë ASKER GRAMAFONU NASIL TAMİR EDER?/Sasă Stanisĭć Ë FARMAKON/Dirk Wittenborn Ë NE KADAR İLERİ GİDEBİLİRSİN/D. Lodge Ë GERİYE UÇAN YABAN ÖRDEKLERİ/T. Robbins Ë BİR SAHTEKÂR OLARAK HAYATIM/P. Carey Ë İNTERNETTE BALIK AVLAMAK/Nasreen AKHTAR Ë LANCELOT/Walker Percy Ë ÖLÜ BİR DİLDE AŞK/ Lee Siegel Ë VAHŞİ İNSANLAR/Dirk Wittenborn Ë GÜNEŞİ DURDURACAĞIZ/F. Bouillot Ë SHYLOCK OPERASYONU/Philip Roth Ë KAYBEDENLERİN BELLEĞİ/ Michel Ragon Ë SAVAŞ ARTIĞI/Ha Jin Ë YAZAR, YAZAR/D. Lodge Ë B, BİRA/Tom Robbins Ë EVE YÜZMEK/Rolf Lappert Ë HAFIZ DİVANI/Hafız-ı ŞiraziË KUZEYE GÖÇ MEVSİMİ/Tayeb Salih Ë OEGSTGEEST E DÖNÜŞ/Jan Wolkers Ë TURİNGİN HEZEYANI/Edmunda Paz Soldán Ë KOVBOY KIZLAR DA HÜZÜNLENİR/Tom Robbins Ë NABIZ/Julian Barnes Ë DANIEL MARTIN/John Fowles Ë HARABELERDE AŞK/Walker Percy Ë BAY BLANC/Roman Graf Ë HAVAALANI BALIKLARI/Angelika Overath Ë DAYICAN NAPOLYON/İyrec-i Pézéşkzâd Ë HARMATTAN/Gavin Weston Ë BİR SON DUYGUSU/Julian Barnes Ë HEZEYAN/Laura Restrepo Ë O ASLA GERİ GELMEYECEK/Hans Koppel Ë YARASALAR/Marcel Beyer Ë KAYBOLAN/Hans-Ulrich TreichelË BİR KÜÇÜK İMPARATORLUK/Christian KrachtË HAYAT DÜZEYLERİ/ Julian Barnes Ë GÖZYAŞININ KİMYASI/Peter CareyË VÎS İLE RÂMÎN/Fahreddin Es'ad-i GorgânîË ANATHEM/Neal Stephenson Ë BEYAZ DÜNYA/Andrew McGahan Ë MUTSUZLUK ZAMANLARINDA MUTLULUK/Wilhelm Genazino Ë KIRIK KÖŞELİ İLKBAHAR/Mario Benedetti Ë GECELERİ DAİRELER ÇİZEREK YÜRÜRÜZ/ Daniel Alarcon

5 Ngũgĩ wa Thiong'o Bir Buğday Tanesi

6 Ey akılsız, ektiğin şey ölmedikçe yaşama kavuşmaz ki; ekerken, oluşacak bitkinin kendisini değil, yalnızca tohumunu; buğday ya da başka bir bitkinin tohumunu ekersin. 1. Korintliler 15:36 Her ne kadar hikâye çağdaş Kenya da geçse de, kitaptaki bütün karakterler kurgudur. Jomo Kenyatta ve Waiyaki gibi isimlerden, tarihimizin ve ülkemizin kuruluşunun bir parçası olmaları dolayısıyla kaçınılmaz olarak bahsedilmiştir. Ancak şartlar ve sorunlar gerçektir; İngiltere ye karşı savaşan, ancak sonradan bir kenara atılan köylüler için bilhassa acı verici bir gerçekliğe sahiptir. Ngũgĩ wa Thiong o Leeds, Kasım 1966

7 Dorothy ye

8

9 Önsöz B ir Buğday Tanesi nin, Afrika edebiyatının klasikleri arasında önemli bir yeri vardır. Ngũgĩ nin 1967 yılında Kenya nın bağımsızlığını kazanmasını takip eden on yılın ortasında yayımlanan bu üçüncü romanı, çağının iz bırakacak modern yazarlarından biri olduğunu kanıtladı. Ngũgĩ nin Weep Not Child ve The River Between başlıklı önceki iki romanı, okurların ve eleştirmenlerin beğenisini kazanmasına karşın, yazarın henüz olgunlaşmamış tarzının ve yükselen Afrika yazın geleneğinde kendi yerini arayışının izlerini taşımaktaydı. Ngũgĩ nin erken dönem romanları, bir çırağın miras aldığı yazın biçimini, Afrikalı bir üsluba tahvil etmeye girişimini yansıtıyordu; Bir Buğday Tanesi ise, Afrikalıların bağımsızlık 9

10 sonrası hayatlarını tanımlayan, sosyal kimliğin kırılganlığını da içeren çelişki ve deneyimlerindeki çeşitliliğe hâkim, olgun bir romancının çalışması olarak öne çıkıyor. Ngũgĩ, Bir Buğday Tanesi nde aynı zamanda, o dönem Chinua Achebe ve Peter Abrahams gibi önemli yazarların eserleriyle temsil edilen, doğmakta olan bir yazın kültürünün gerekleri ile edebiyat kariyerinin başlangıç noktası olan Uganda daki Makerere Üniversitesi nde edindiği İngilizce yazınının Büyük Geleneği nin örnekleri olan formları uzlaştırmayı da başarıyor. Roman, yayımlandığı andan itibaren Afrika edebiyatının değişen bağlamına dair pek çok şey söylüyor. Ngũgĩ nin erken dönem romanları, tarihsel bellek veya kendi yaşam deneyimi üzerinde yükselip, 1960 ların başında sömürge döneminden bağımsızlığa geçiş sürecindeki toplumsal yaşamın çelişen istemlerini çözümlemeye çalışırken, Bir Buğday Tanesi, Afrika edebiyatının kavramları, biçim ve içeriği ile daha geniş bir politik yapıyla ilişkileri hararetli bir ortamda tartışılırken yazıldı. Bu tartışmaların odağında yer alan belli başlı konular, geriye dönük olarak, Ngũgĩ nin üçüncü romanına önemli bir arka plan oluşturuyor. Örneğin önceki romanlarda, tarih ve onun sömürge döneminin sona erişi bağlamındaki anlamının neredeyse başlı başına bir karakter olarak yer alması süregiden bir sorun halini almıştı. Ngũgĩ nin Afrika edebiyat sahnesindeki selefleri, geçmişle ve onun öykülemedeki görüngüleriyle fazlasıyla meşguldüler. Bu yazarların Afrika nın geçmişini kategorik olarak trajedi veya romantik bir dönem olarak kabul etmeleri, Achebe yle ve onun, Afrika yazınının esas konusunun, Afrikalılara doğru bir tarih kavrayışı sağlamak olduğuna ilişkin teziyle yakından ilintilidir. Afrika edebiyatına bir eser kazandırmanın motivasyonunun, Afrika için işe yarar bir geçmiş oluşturmak ve Afrikalıların geçerli bir tarihi olduğunu göstermek olduğu savunulmaktaydı. Fakat Ngũgĩ nin üçüncü romanıyla birlikte, tarihin öyküde bu denli yer işgal etmesi, 10

11 yeni nesil Afrikalı yazarlar tarafından sorgulanır hale geldi. Nitekim 1967 yılında, Ngũgĩ, geçmişi bugünün krizlerine bir maske olarak kullanmanın tehlikelerini tartışan, siyahi entelektüellerin uluslaşma projesinden şimdiden dışlanmış olan sıradan insanların sorunlarıyla ilgili konuşmaya başlamalarının vaktinin geldiği iddiasını savunan bir grup yazarın lideri olarak öne çıktı. Ayrıca, Bir Buğday Tanesi nin yazıldığı dönemde, Afrika toplumunun bağımsızlıktan sonraki yönü henüz belirsizdi. Bağımsızlığın ilk on yılının ortalarında, sömürge döneminin sona erişinin uyandırdığı coşku sönümlendi ve yerini illüzyonun dağılmasıyla ortaya çıkan düş kırıklığına bıraktı. Yazarlar geçmişi tamir etmeye niyetlenen edebî formların bugünün belirsiz ağırlığını taşıyabileceğinden artık emin değildiler. Ngũgĩ, Frantz Fanon un esasen sömürgeciliğin bir eleştirisi olarak tasarlanan, ancak asıl olarak başarısızlıkla sonuçlanan sömürge döneminin sona erişinin tehlikelerine ilişkin kehanetvari uyarılarıyla ilgi ve değer kazanan Yeryüzünün Lanetlileri kitabıyla karşılaştığında, böyle bir belirsizlik ortamı hâkimdi. Bu kitabın ortalarında, yazarın gayet yerinde bir tercihle ulusal şuurun tuzakları başlığını koyduğu bir bölümde, Fanon, Afrika ulusçuluğunun halkın taleplerini berraklaştırmak yerine içi boş bir kabuğa, vaat ettiklerinin silik bir parodisine dönüşme tehlikesine karşı uyarıda bulunur. Fanon un, azat edilen ulusların Afrika ya ait bir özgürlük ufkunu meydana getirdiğine ilişkin tahlilini paylaşan yazarlar, artık krizdeki ulusların hikâyelerinin nasıl bir biçim alacağını merak ediyorlardı. Afrika edebiyatının geçmişe saplanıp kalmış temel konuları sorgulanmaya başladığından, yazarlar tarihsel ve kültürel kaynaklarının yararına duydukları güveni yitirmişlerdi. Geçmiş, edebiyatın cazip konularındandı; çünkü pek çok açıdan trajik olsa da, uzak ve sabit bir göndergeydi. Yaşanan gün ise, tam tersine, kesin çizgileri ve hatta açık seçik bir konusu bile olmayan bir kargaşa dönemi gibi görünüyordu. Yazarlar artık ulusal 11

12 projedeki rollerinden de emin değillerdi. İlk nesil Afrikalı yazarlar, kültürel ulusçulukla yakından ilişkili biçimde, kendilerine sömürge sonrası bir ulusal topluluk tasavvur etme misyonu biçmişlerdi. Bağımsızlığın gelişiyle birlikte, yeni Afrika yazınının ağırlığı kalmadı. Ngũgĩ, Bir Buğday Tanesi ni, sanatçılar ile politikacıların yollarının ayrıldığı bir dönemde yazdı. Kendisini, tarihsel hikâyecilik biçiminden kopup, İngilizlere karşı savaşmış fakat bugün tüm o mücadelenin bir kenara atıldığını gören köylülerin güncel sorunlarını ele almak durumunda hissediyordu. Bir Buğday Tanesi ni önemli kılan bir diğer husus da, Ngũgĩ nin değişim süreciyle ilgili kaygılarını, sömürgecilik sonrası tecrübelerin yetkin bir anlatımına dönüştürebilme becerisidir. Bu roman, sömürgecilik sonrası değişim sorununu, hikâyenin bir yönüne çevirmektedir. Ngũgĩ nin romanı tarihin doğasından ve içeriğinden kaçınmaya, yahut onun gücünü ve değerini görmezden gelmeye çalışmaz; aksine, takıntı düzeyinde üzerinde durduğu modern Kenya tarihinin üzerinde dikkatle durur ve İngiliz idaresine karşı ilk kitlesel kalkışmanın olduğu 1922 den, 12 Aralık 1963 teki bağımsızlığa kadar, ulusal mücadelenin bütün kilit anlarına dokunur. Bununla birlikte, asıl dikkate değer olansa, tarihin aynı anda hem hatırlatılması, hem de sorgulanmasıdır: Kenya, İngiltere den bağımsızlığını, yani Uhuru yu 12 Aralık 1963 te kazandı. Gece yarısından bir dakika önce, Nairobi Stadyumu ndaki ışıklar söndürüldü ve ülkenin her yerinden, yapılacak tören için gelenler karanlığa gömüldü. Karanlıkta İngiliz bayrağı hızla indirildi. Işıklar geri geldiğinde, havada yeni Kenya bayrağı dalgalanıyordu. Polis grubu yeni Milli Marşı çaldı ve siyah, kırmızı, yeşil bayrağın dalgalanışını gören kalabalık bitmek bilmeyen bir alkış tutturdu. Alkışlar, stadyumun ortasındaki yoğun çamura bir sürü ağacın düşmesi gibi bir ses çıkarıyordu. 12

13 On Dördüncü Bölüm ün başındaki bu pasaj hem karakterler hem de okur için çarpıcı. Karakterler için, bağımsızlığın geri kazanılması anlık bir karanlıkla temsil ediliyor. Bizse karakterlerin varlık sebepleri olan bağımsızlığın gelişinin kişisel ve kolektif düzeyde bir başarı anı olduğuna dair varsayımlarını boşa çıkaran ironik bir zıtlıkla karşılaşıyoruz. Karakterlerin yarım yüzyıldan fazla bir süredir yaşadıklarını takip edip, onların beklentilerini paylaşan okur için pasajın sıradan dili, kopma hissini kuvvetlendiriyor. İki durumda da Ngũgĩ nin amacı geçmişi yabancılaştırmak ve böylece onu resmî mitolojilerden kurtarmak. Sömürge döneminin sona erişiyle temsil edilen tarih artık ulusu tasavvur eden organik bir biçimin parçası değil. Ngũgĩ nin romandaki büyük başarısı, geçmişi yalnızca niyetleri ve arzuları Kenya da ulusalcılık hikâyesini önemsizleştirecek kadar karmaşık ve çelişkili olan bir grup karakterin bilinciyle temsil eden bir dizi anlatım kullanmasına dayanıyor. Bir Buğday Tanesi, açıkça, yazarın sembolik niyetleri ile geçmişin eleştirisini yapmak için ihtiyacı olan ironik söylem arasındaki üstü kapalı gerilim üzerine kurulmuş. Bu gerilim karakterlerin toplum içindeki yüzleri ile gizli güdüleri arasındaki yarılmada ortaya çıkıyor. Romandaki karakterler Kenya tarihinin kilit noktalarına yakından bağlılar ve isimleri önemli tarihsel sembollerin taşıyıcıları olarak tasarlanmış. Yaşlı Warui (nehir) tarihin önemli evrelerini hikâyeye bağlayarak kanal görevi görüyor. Gikonyo (göbek) nesilleri birbirine bağlayan göbek bağı olarak işlev görüyor ve karısı Mumbi yse Gikuyu halkının sembolik annesinin ismiyle adlandırılmış. Bağımsızlık savaşında ölen Mumbi nin abisi Kihika, adının da temsil ettiği gibi, telaşlı bir neslin üyesi; Mumbi nin talibi Karanja ise bir başka neslin adını taşıyor. Mugo figürüneyse, toplumun en kutsal peygamber ve kâhinlerinden birinin adı verilmiş ve romanda da sehven halkının kurtarıcısı olarak anılıyor. Tarihin çelişkili versiyonları ve vizyonları karşılaştırıldığında ve her karakterin geçmiş olaylarla sorunlu ilişkileri açığa 13

14 çıkarıldıkça, hayal kırıklıkları ve ihanetler doğrulanıyor. Romanın ironik yapısının içine yerleştirilmiş anlamlar değişiyor ve bugünün endişesi, tarihin anlamını değiştirip, onu dramatik bağımsızlık mücadelesine gölge düşüren geçmişin hayaleti olarak gösteriyor. Bir Buğday Tanesi bu anlamda hayal kırıklıklarının, hataların ve yanlış tanımaların romanı. Bu temalar farklı katmanlarda tekrar ediyor. Bilhassa önemli karakterlerin hayatları, ortaya çıkan bulgular ve değişikliklerle, bireysel ve tarihsel aktörlerin aslında bizim düşündüğümüz kişiler olmadıklarının ortaya çıkmasıyla yeniden inşa ediliyor. Romanın merkezinde, Mugo nun ulusal kurtuluş mücadelesi sürecindeki rolüyle ilgili yanlış anlayış duruyor: Eğer Kihika nın hayatını kurtaran cesur ve yürekli adam Mugo ysa, neden geçmişi onu rahat bırakmıyor? Neden diğerlerinin ısrar ettiği şekilde adeta tarihsel bir kaderi olan o kahraman giysisini üzerine giymeye direniyor? Mugo yla ilgili meselelerin özü romanın sonuna kadar tam olarak açığa çıkmıyor, ancak daha ilk göründüğü pasajdan itibaren mizacını ortaya koyan bir dille çevreleniyor: Mugo gergindi. Sırtüstü uzanmış çatıyı seyrediyordu. Damdan eğreltiotu ve çim parçaları sarkıyordu ve hepsi kalbine doğrulmuştu. Bir damla temiz su otların üzerinde nazikçe asılı duruyordu. Damla is zerrelerini toplayarak büyürken kirleniyordu. Ona doğru ilerliyordu. Gözlerini kapamaya çalıştı. Gözleri kapanmıyordu. Başını hareket ettirmeye çalıştı: Yatağın çerçevesine sıkıca zincirliydi. Damla gittikçe büyüdü büyüdü, gözlerine giderek daha da yaklaştı. Avuçlarıyla gözlerini kapamak istiyordu; ama elleri, ayakları, her şey onun bu isteğine itaat etmeyi reddediyordu. Mugo kalkmak için çaresizlikle kendini son bir kez zorladı ve uyandı. Battaniyenin altında uzanıyordu ve tıpkı bir damla soğuk suyun gözlerini delip geçmesinden korktuğu rüyasındaki gibi huzursuz bir korkuyla doluydu. Okur Mugo nun derin kaygısının sebebini ya da kaynağını tam olarak bilmese de dil ve romanın tonu şüpheleri arttırıyor. 14

15 Sonraları, romanın açılışından itibaren gördüğümüz Mugo nun gerginliği, diğer insanların onunla ilgili algısıyla çelişiyor: Mugo nun ismi fısıltıyla kulaktan kulağa yayılıyordu. Pazardaki kadınlar onunla ilgili gizemli hikâyeler anlatıyordu. Sıradan bir pazar gününde böyle bir şey olmazdı. Ama o gün, sıradan bir gün değildi. Bugün Kenya, Uhuru ya kavuşacaktı. Ve köyümüzün kahramanı Mugo sıradan bir adam değildi. Burada bir kimlikten ziyade bir şüphe ve uzaklık anlatımına şahit oluyoruz; karakterlerin en derin korkuları ve diğerlerinin onunla ilgili kahraman algısı romanda şüphenin yorumlanması olarak adlandırabileceğimiz şeyi güçlendiriyor. Ve Ngũgĩ, okurun perspektifini değiştirerek, yanlış tanımanın toplumun aradığı değişmez anlamları nasıl bozguna uğrattığını gösteriyor. Romanda hayal kırıklığının ve ihanetin geliştirildiği bir katman da var: Genellikle, en mahrem ve özel ilişkiler önemli olaylar için katalizör görevi görüyor ya da onları karşılıyor. Ulusalcı hikâyenin anlatısı, umudun ve ihanetin öyküsü, Gikonyo, Karanja ve Mumbi nin üç köşeli aşk hikâyelerine arka plan oluşturuyor. İhanete uğramış umutların öyküsü olan bu aşk hikâyesi, Kenya daki milliyetin romantizmini temsil eden bir hikâyeye dönüşüyor. Bu, romantik anlatının nasıl ulus alegorisini yansıttığını gösteriyor. Ancak bireyleri hayatlarını ulusal anlatıyla bağlama girişimleri sürekli olarak beklenmedik değişim ve dönüşümlere neden olan ironik bir anlatıyla engelleniyor. Bağımsızlığın kahramanları kimlerdi? Bireylerin ulusalcılık hareketindeki rolleri neydi? Ve sömürge döneminde ve bu dönemin sona erişinde yaşanan şiddet sonucu yaralananlar nasıl iyileşebilir? Her ne kadar Ngũgĩ daha sonraları bu sorulara açık ve samimi cevaplar arayan çalışmalara imza atsa da, Bir Buğday Tanesi şüpheyle ve tereddütle örülü bir roman. Conrad ın bir devrim ve ihanet romanı olan Batılı Gözler Altında sını model alan Bir Buğday Tanesi, dili, içeriği ve vizyonu tarih, mekân, devrim ve ahlak hakkındaki tereddütler tara- 15

16 fından şekillenen modernist romanlar listesinde yerini alıyor. Bir Buğday Tanesi ayrıca, içeriğindeki ironinin baskınlığıyla hem içselleştirip hem tersyüz eden edebî yüksek modernizm tarzına yakınlığıyla dikkat ekiyor. Romanda, Ngũgĩ nin Afrika bağımsızlığının krizi olarak gördüğü şeyi açıklamak için, bilinç akışı, çoklu ya da katmanlı zamandizimi ve parçalı tasvirler gibi iyi bilinen modernist stratejileri uygulanıyor. Ama Kenya daki sömürge döneminin sona erdiği süreci tasvir etmek ve karakterlerin bilhassa 1950 lerdeki Mau Mau sürecinde kendi tarihlerinden ve topraklarından derin kopuşlarını yansıtmak isteyen Ngũgĩ geleneksel gerçekçiliği de terk edemiyor. Buna bilinir özneler ve topluluklar geliştirmek ve onları sorunlu ama yine de zengin tarihin içine yerleştirmek için ihtiyaç duyuyor. Onun iddiası, bu tarihi anlatırken ve sömürgecilik sonrası kullanımını ve hatalı kullanımını yapısökümüyle yorumlarken, çalışmalarında somut bir varlık haline getirmekti. Bir Buğday Tanesi nin başarısı Ngũgĩ nin sömürgecilik sonrası Afrika daki değişim politikasını anlatmak için modernist forma ustaca konuşlanışına bağlanabilir. Simon Gikandi Princeton Üniversitesi,