BÝTKÝ KORUMADA DOÐAL PESTÝSÝTLERÝN KULLANIMI Zir. Yük. Müh Seyla TEPE 1 ÖZET Bu makalede. bitki korumada pestisitlere karºý doðal ve güvenli alternatifler hakkýnda bilgi verilmiºtir. Ayrýca bu amaçla kullanýlan bazý bitkilerin isimleri, özellikleri ve kullanýlma ºekillerine deðinilmiºtir. GÝRݪ Uzun yýllardan beri bitki koruma da pestisit olarak kullanýlan kimyasallar insan ve çevre saðlýðý üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadýr. Bilindiði gibi pestisitler kimyasal maddelerdir ve doðanýn içinden gelmezler. Dolayýsýyla bu maddelerin doðaya verilmesi, doðal dengenin bozulmasý yolunda bir basamak oluºturmaktadýr. Kullanýlan pestisitlerin kalýntýlarý insanlarýn beslendikleri gýdalar üzerinde biriktiði gibi topraða ve daha sonra da sulara karýºarak saðlýk açýsýndan önemli tehditler oluºturabilmektedir. Sentetik Kimyasallarm Yerine Doðal Maddelerin Kullanýlmasý Günümüzde sentetik kimyasallarýn az olarak kullanýldýðý yada hiç kullanýlmadýðý üretim ºekilleri mevcuttur. Bu üretim ºekillerinin felsefesi zararlýlar ile mücadelede zararlý populasyonunu ekonomik zarar eºiðinin altýnda tutabilecek her türlü doða dostu uygulamanýn yapýlmasýdýr. Bu uygulamalarý iki grup altýnda toplamak mümkündür. Birinci gruptoprak saðlýðýnýn iyi olmasý, ekim nöbeti, dayanýklý çeºitlerin kullanýlmasý, gen us ve tür seviyesinde karýºýk ekim, ekim ve dikim sýklýðýnýn ayarlanmasý, ekim, dikim ve hasat tarihinin manipulasyonu, tuzak bitkilerin kullanýlmasý, yabancý ot regulasyonu, dengeli gübreleme gibi kültürel önlemlerin yer aldýðý gruptur. ikinci mücadele yöntemi ise belirli madderi çeºitli formlarda bitkilere uygulayarak bitki üzerindeki zararlý populasyonunu ekonomik zarar eºiði altýnda tutmayý amaçlamaktadýr (ONOÐUR ve ÇETÝNKAYA, 1999). Sentetik kimyasallarýn kullanýmýna izin vermeyen en tutucu üretim ºekli ekolojik üretimdir. Bitkisel ve hayvansal ürünlerin ekoljik metotlarla üretilmesine iliºkin yönetmelikte kullanýmýna izin verilen maddeler; gübreleme ve toprak iºlemede kullanýlabilecek ürünler (çiftlik ve kanatlý gübresi, çiftlik ve sývý ankiarý, saman, torf, mantar üretim artýklarý, organik ortamlar, organik evatýklarý ve kompostlarý, bitki artýklarý ve kompostlarý, mezbaha ve balýk endüstrisinden kalanlar, hayvansal atýklarýn iºlenmiº ürünleri, gýda ve tekstil endüstrisi organik yan ürünleri, deniz yosunlarý ve ceviz yosunu ürünleri, talaº, aðaç kabuklarý ve 1 Narenciye ve Seracýlýk Araºtýrma Enstitüsü ANTALYA 113
odun artýklarý, odun külü, tabi fosfat kayalarý, kalsiyum lu alüminyum fosfat kayacý, volkanik tüf, potasyum kayacý, kontrolorganýnca tanýnmýº potasyum sülfat, kireç taºý, tebeºir, magnezyum kayacý, kalkerli magnezyum kayacý, magnezyum sülfat, kalsiyum sülfat, kontrolorganýnca tanýnmýº iz elementler, kontrolorganýnca tanýnmýº kükürt, kaya unu ve kil.) ve bitki zararlý ve hastalýklarýn kontrolünde kullanýlacak ürünler (balmumu, diatoma topraðý, kaya tozu, kükürt, bordo bulamacý, burgundy bulamacý, sodyum silikat, sodyum bi karbonat, potasyum sabunu (Arap sabunu), feromon preparatlarý, Bacillus thuringiensis preparatlarý, granüler yapýdaki virus preparatlarý, bitki ve hayvan yaðlarý ve parafin yaðý) ve diðer ürünler olarak 3 gruptatoplanmaktadýr (RESMÝ GAZETE, 1994). Bitki zararlýlarý ve hastalýklarýn kontrolünde kullanýlacak olan ürünler arasýnda bazý bitkilerin ekstraktiarý da yer almaktadýr. Hastalýk ve zararlýlarýn aktivitelerini etkileyen bitkisel bileºikler çok farklýdýr ve bunlarýn arasýnda genellikle aminoasitler, ºekerler, enzimler, fenol yapýlý bileºikler, alkaloidler, saponinler, glukosinolbotlar ve glikozitler bulunmaktadýr. Sentetik kimyasallar kullanýlmadan önce uzun yýllar boyunca doðal bitkilerden elde edilen maddeler ile mücadele yapýlmýºtýr. LV. Murat zamanýnda yazýlmýº olan 'Yabani Bitkilerin Týbta ilaç Olarak Kullanýllýºlarý' adlý kitapta (TUNCER, 1978) bir çok bitkinin yaný sýra Koyun yavºaný (Teucrium po/ium)'nýn bir odada yakýlmasý yada suyunun filit yapýlmasýnýn bütün haºereleri öldürdüðüne ve Kirpi dikeni (Echinops sphaerocepha/us)' nin evin muhtelif yerlerine asýldýðýnda zararlýlarý kaçýrdýðýna deðinilmektedir. ªu anda Türkiye' de ekolojik üretim yapjlan bölgelerde hastalýk etmenleri ve zararlýlara karºý kullanýlan bitki ekstraktiarý çizelge l' de verilmiºtir (ERKAN ve DUMAN, 1999). Pestisit Olarak Kullanýlabilecek Bazý Bitkiler Pek çok bitki yýllardan beri zararlý ve hastalýklarla mücadelede kullanýlmaktadýr ve hala kullanýlmaya devam edilmektedir. Bunlardan ekolojik tarýmda kullanýmý serbest olanlardan Chrysanthenum cinerariae/o/ium ' dan elde edilen, muhtemelen bir sinerjist ihtiva eden pyrethrin esaslý preparatlar yýllardýr ýsýrýcý ve emici böceklere karºý kullanýlmaktadýr ve ayrýca arýlara karºý da zehirsiz olduðu bilinmektedir Derris spp., Conchocarpus spp. ve Terphrosia spp.' den elde edilmiº rotenan etkili maddeli preparatlar, temas zehiri olarak görev yaparlar ve balýk toksisitesine sahiptirler 114
Çizelge 1. Ekolojik Tarýmda Hastalýk Etmenleri ve Zararlýlara karºý kullanýlan Bitki Ekstraktlarý Ekstraktýn Adý Miktar/ Hazýrlanýºý Uygulama konsantrasyon Tohum Uygulamalarý Ýçin Valerian 10 damla/ 1 lt su Eczaneden alýnýr Matricaria spp. ve 25-30 g/1 lt su Çiçekler üzerine Tohumlar delikli bir Anthemis sýcak su koyulur ve kaba koyulur, spp.(papatya türleri) bu ºekilde soðutulur ekstrakt içine birkaç Equisetum arvense 50 g/1 lt su Yapraklar suda kez daldýrýlýr ve (at kuyruðu) ve 50 g/1 lt su ýslatýlýr kaynatýlýr, kurumaya býrakýlýr. Sodyum silikat soðutulur ve sodyum (Waterglass) silikat ilave edilir. Armonica rusticana 100 g/1 lt su A.rusticina nýn Tohumlar ekstrakt (Kara turp, Bayýr yapraklarý yada ile ýslatýlýr ve turbu) 100 g/1 lt su kökleri veya kurumalarýna izin Allium sativum sarýmsaðýn diºleri verilir. (Sarýmsak) ince parçalar haline getirilir ve soðuk su ile karýºtýrýlýr. Yeºil aksamdaki fungal hastalýklarýn kontrolü için Equisetum arvense 15 g/1 litre su (kuru) Tohum Domates, hýyar, gül, (at kuyruðu) 100 g /1 litre su (yaº) uygulamasýndaki çilek, meyve aðaçlarý gibi hazýrlanýr ve 3 gün saklanabilir. ve meyvelerde üzümsü Allium sativum 10 g/1 lt su Tohum kullanýlýr. (Sarýmsak) uygulamasýndaki gibi hazýrlanýr ve hemen kullanýlýr. Allium cepa 15 g/1 lt su E. arvense gibi (soðan) hazýrlanýr ve hemen Armonica rusticana (Kara turp) Tanacetum vulgare (Solucan otu) Artemisia spp. (pelin otu) Urtica dioca (ýsýrgan otu) Rheum rhabarbarum (Ravent) Quassia amara ve Picraena excelsa (Acý aðaç, Kavasya) 30 g/1 lt su (yaprak yada kök) kullanýlýr. Tohum uygulamasýndaki gibi hazýrlanýr ve hemen kullanýlýr. Zararlýlarýn kontrolü için 30g/1 lt su Materyal üzerine kaynar su koyulur ve 3 g/1 lt su soðutulur. 100 g/1 lt su (yaº) 20 g/1 lt su (kuru) 200 g/1 lt su 75 g/1 lt su 12 saat süre ile sudaýslatýlýr ve daha sonra süzülür. 24 saat süre ile suda kaynatýlýr, arap sabunu konur ve soðutulur. Emici böceklere özellikle yaprak pirelerine karºý kullanýlýr, akarlar ve thripslere kýsmen etkilidir. 115
Quasira amara' dan elde edilmiº preparatlar meyvecilikte unlu bitler ve testereli anlara karºý insektisit ve repellent olarak kullanýlmýºlardýr fakat bu gün önemleri azalmýºtýr. Ryania speeiosa' dan elde edilmiº ryanodin adlý alkoloidi içerien preparatlar lepidoptera larvalanna temas ve mide zehiri olarak sellektif etkiye sahiptir. Nane, çam, kimyon yaðlarý insektisit ve akarisit, olarak kullanýlmaktadýr. Azadiraeta indica' dan elde edilmiº azadirachtin esaslý preparatlar ideal bir insektisit özelliðine sahiptir. Tropik ve subtropik bölgelerde yaºayan 200' den fazla ýsýrýcý böcek türüne etkili olduðu tespit edilmiºtir. Ekolojik tarým yönetmeliði azadirachtin' in kullanýmýný sadece tohum ve vegetatif üretim materyali üretmek amacýyla yetiºtirilen anaç bitkiler ve süs bitkileriyle sýnýrlamýºtýr. Nieotiona tabacum' un sulu ekstraktlarýnýn insektisit olarak kullanýlmaktadýr. Ekolojik tarýmda kimyasal uygulama yapýlmadan zararlýlarla mücadele yönetmeliðinin izin verdiði ve kullanýlabilen bitkisel kökenli preparatlar yukarýda açýklandýðý gibidir. Fakat günümüzde bu bitkilere eklenebilecek olan yeni bitki türleri üzerinde araºtýrmalar pek çok ülkede devam ettirilmektedir. Ülkemizde yapýlan son çalýºmalara göre; Anason (Pimpinella anisum)' un anethole içeren uçucu yaðý ambar zararlýlarýnýn bazýlarýna (Tribolium confusum, Sitophi/us oryzae ve Ephestia kuehniella) karºý etkili olmaktadýr (TUNÇ ve ERLER 2000). Kekik uçucu yaðý ana bileºeni p- cymene' nin gösterdiði fümigant etkinin böcek tür ve geliºme dönemine, uygulama dozu ve süresine baðlý olarak ambar zararlýlarý üzerinde yüksek oranda öldürücü etkilere sahip olduðu görülmüºtür (ERLER ve TUNÇ, 2000). Anason, kimyon, ökaliptus ve biberiye bitkisi uçucu yaðlarýnýn bazý ambar zararlýlarýný (Tribo/ium eonfusum ve Ephestia kuehnie//a) önemli derecede öldürdüðü bilinmektedir (TUNÇ ve ark, 2000). Zehirli bir glikozit olan hederin ve saponin içeren duvar sarmaºýðý (Hedera he/ix) (Asýmgil 1993) nýn alternaria sporlarýnýn geliºimini % 61 oranýnda engellediði belirlenmiºtir TÜRKÜSAY ve ONUR, 1999) 116
Pestisit Olarak Kullanýlabilecek Bazý Bitkilerin içindeki Maddeler, Bitki Karýºýmlarý ve Uygulanýº ªekilleri Araºtýrýcýlar evlerinde hobi olarak bitki yetiºtiren kiºiler için bazý reçeteler önermektedirler. Bu reçetelerde hangi zararlý için ne yapýlabileceði açýklanmaktadýr. Örneðin yeºil, gri, kýrmýzý, sarý veya kahverengi renkte olan, armut ºeklinde yumuºak vücutlu, uzun antenlere sahip vücut sonunda tüp benzeri uzantýlarý olan afitler birey sayýsý bakýmýndan yoðun populasyonlar oluºturduklarýnda birçok bitki türünün yaný sýra özellikle kültür bitkilerinde büyük zararlara yol açarlar.emme ve tükürük salgýsýnýn etkisiyle bitkilerde (yaprak ve filizde) geliºme bozukluklarý ortaya çýkarak kývrýmlar oluºur yada sürgünler pörsür ve kurur. Çýkardýklarý tatlýmsý salgýlarla mantarlarýn geliºmesine ve bitkinin metabolizmasýnýn bozulmasýna neden olurlar. Ayrýca pek çok virusün yayýlmasýna da yardýmcý olurlar (DEMÝRSOY, 1992 ). Sentetik madde kullanmadan bu zararlý ile mücadele de iºaret parmaðý ve baºparmak arasýnda yapraklarýn yavaºça ovalanmasý bir yöntemdir. Ayrýca Arap sabunu - su karýºýmý ve tütün yapraðý ekstraktý sprey ºeklinde zararlýnýn üzerine püskürtülebilir. Bunun yanýsýra rotenon ve pyrethrin uygulamasý yapýlabilir (ANONÝMUS, 2001). Diºileri uzunca oval ºekilli, üzeri un gibi ince beyaz mumsu tozlarla kaplý olan unlubitler beslenmeleri sonucunda meyve kalitesini düºürür ve ayný zamanda meyve dökümüne de sebep olurlar. Salgýladýklarý tatlýmsý madde nedeniyle fumajine neden olurlar (Anonimus, 1991). Polifag olan bu zararlý süs bitkilerinde, karpuz, dut, muz, nar, asma, yer fýstýðý gibi pekçok üründe zararlar meydana getirmektedir (DEMÝRSOY, 1992 ). Kontrolü için tazyikli su ile bitki yýkanabilir ve ayrýca deterjan içermeyen sabun ve içerisine alkol damlatýlmýº su ile ilaçlanabilir (ANOÝMUS 2001). Vücutlarýndan çýkardýklarý bir madde ile vücutlarý örtülü olan kabuklu bitler genellikle oval vücut yapýsýna sahiptirler ve renkleri beyazdan siyaha kadar farklýlýk gösterebilir. Beslenmeleri sonucunda bitki büyümesinin gerilemesine veya zayýf geliºmesine neden olurlar. Balýmsý madde salgýlarlar ve bu da fumajine neden olur. Kontrolü için deterjan ihtiva etmeyen sabun ve su karýºýmýyla bitkinin yýkanmasý ve ayrýca Rotenonel Pyrethrin ve organik yaðlar ile ilaçlanmasý önerilmektedir. Yapraklarýn altýna yerleºen polifag zararlý olan kýrmýzý örümcekler beslenmeleri sonucunda yapraklarda deformasyona yol açmakta yoðun populasyonlarda yapraklarýn kurumasýna neden olmakta ve verim ve kaliteyi düºürmektedirler. Kontrolü için deterjan içermeyen bir sabun ve su ile spreyleme yapýlmalýdýr. Ayrýca Rotenonel Pyrethrin de kullanýlabilir (ANONÝMUS 2001). 117
Yurtdýºýnda ki bazý ticari firmalar bitkilerin isimleri ile birlikte etki mekanizmalarýný ve hedef zararlýyý belirterek, bu bitkilerin tohumlarýný satmakta böylece üretici kendi kullanabileceði doðal insektisiti kendisi üretebilmektedir. Bu tür bitkilerden bazýlarý aºaðýda verilmiºtir. Saponin, equisetin denilen alkaloidler ve silisilik asit içeren (Asýmgil 1993) at kuyruðu (Equisetum arvense) yeºil aksamdaki fungal hastalýklar için kullanýlmaktadýr. Tanen, niºasta, zamk, reçine, alkaloidler ki bunlarýn en önemlisi nikotin, ve buna benzeyen nomicotin, isonikotin, nicotyrin ve nicotain içeren (Asýmgil 1993) tütün (Nicotina tabacum)' den iyi bir pestisit yapmak için; 1 çay kaºýðý kurutulmuº yaprak tozu ile bir çay kaºýðý bulaºýk deterjaný yaklaºýk 3.5 litre su ile karýºtýrýlmalý ve bu karýºým bir sprey yardýmýyla uygulanmalýdýr. Tütün tozu el spreylerinin içine koyularak direkt olarak böceklerin üzerine püskürtülebilir. Kentucky kahve aðacýnýn ezilen yapraklar tatlandýrýlmýº suya eklenirse sinekleri cezbedip öldürmektedir. ªekerler, karbonhidratlar, yað, selüloz, tanen ve azotlu bileºikler içeren (Asýmgil 1993) keçi boynuzu (Ceratonia siliqua)' nun eiilen yapraklarý ºeker ile karýºtýrýldýðýnda sinekleri cezbedip öldürmektedir. Tespih aðacý ( Azadiracta indica).. Etli ve zararsýz olan meyveler insektisit yapýmýnda kullanýlýrlar. Çimenlerdeki sinekleri kaçýrmak için; 1.çay kaºýðý kurutulup toz haline getirilmiº meyve yaklaºýk 3.5 litre su içerisinde bir çay kaºýðý bulaºýk deterjaný ile karýºtýrýlýr ve bir sprey yardýmýyla çimenler üzerine püskürtüýür. Bu sinekler için mümkün olduðunca iyi bir uzaklaºtýrýcý olmaktadýr. Biberiye kafuru diye bilinen uçucu yað, tanen, acý medde, organik asit ve glikozitler içeren (Asýmgil 1993) biberiye (kuº dili) (Rosmarinus officina/is)' nin - toz haline getirilmiº yapraklarý pireler için uzaklaºtýrýcý etkiye sahiptir. Oldukça etkili ve güvenli bir uzaklaºtýrýcýdýr. Bitkilerin üzerine ve etrafýna serpilmesi sonucunda havuç sineklerinin, sümüklüböcek ve salyangozlarýn uzaklaºmasýný saðlar. F1avon glikozitleri, ile absinthol ve absinthin, anabsinthin adlý glikozitler içeren (Asýmgil 1993) pelin (Artemisia absinthium)' in toprak üzerine yada bitki üzerine serpilen tozlarý pek çok zararlý için uzaklaºtýrýcý olmaktadýr. Bitkilerin etrafýna serpilmesi sonucunda karýncalarýn, lahana kurtlarýnýn ve yaprak pirelerinin, kýrmýzý örümcek ve beyaz sineklerin uzaklaºmasýný saðlar. 118
Pinen, cineol, borneol, ve bol miktarda tanen içeren (Asýmgil 1993) lavanta (Lavandu/a spica) bahçede yetiºtirildiði zaman güzel kokusu ile zararlýlara uzaklaºtýrýcý özellik göstermektedir. Kurutulmuº ºekilde elbise dolaplarýna asýldýðý taktirde güveleri uzaklaºtýrmaktadýr. Reçine, sabit ve uçucu yað ile piretrin adý verilen maddeler içeren (Asýmgil 1993) pire otu (Tanacetum caccineum) iyi bir insektisittir. Böceklerin üzerine direkt olarak sabah erken saatlerde püskürtülmelidir. Kükürtlü bir uçucu yað, allicin maddesi, A, B, C vitaminieri, ºekerler içeren (Asýmgil 1993) sarýmsak (Allium sativum ) tozunun bitki üzerine yada etrafýna serpilmesi afitleri, sümüklüböcek ve kesici kurtlarý uzaklaºtýrmaktadýr. Reçine, ºekerler ve içinde pulegon adlý maddeyi taºýyan uçucu yað içeren (Asýmgil 1993) yarpuz (Mentha pu/egium) tozunun bitki etrafýna serpilmesi kabak ve salatalýk üzerindeki bazý böcekleri ve sümüklüböcekleri kaçýrmaktadýr. Acý madde, saponin, tanen, içinde timol, kavrakrol gibi maddeler bulunan uçucu bir yað içeren (Asýmgil 1993) kekik. (Thymus spp)' in bitki etrafýna serpilmesi sonucunda kabak pireleri, patates böcekleri ve domatesler üzerinde görülen çeºitli lepidopter larvalarý uzaklaºmaktadýr. Sabit ve uçucu yað, tanen, reçine, uçucu yaðda carvon ve phellandren gibi maddeleri içeren (Asýmgil 1993) dere otu (Anethum gravea/ens) kabak ve domatesler üzerindeki çeºitli lepidopter larvalarýný uzaklaºtýrmaktadýr ( ANONIMUS 2000). SONUÇ Günümüzde yaygýn olarak kullanýlan sentetik pestisitlerin kanserojen, mutajen ve teratojen potansiyellerinin yanýnda pek çok canlýnýn ölümüne yol açabilecek kadar tehlikeli olduðu bilinmektedir. Bu nedenle özellikle son 10-15 yýldýr zararlýlar ve hastalýklara karºý biyolojik aktivitelerinin olduðu bilinen bitkiler üzerinde pek çok araºtýrma yapýlmýºtýr ve yapýlmaktadýr. Bitkisel materyallerin üzerinde durulmasýnýn nedeni doðadan gelip doðaya dönecek olmalarýdýr. Yapýlan çalýºmalara göre bu bitkilerden elde edilen maddelerin kullanýlmasý ile pek çok hastalýk ve zararlýnýn zararýný ekonomik zarar eºiðinin altýnda tutmak mümkündür. Gelecekte insanlarýn saðlýklarýna gösterdikleri önem arttýkça ve ürün talepleri deðiºtikçe, bitkiler ve buna benzer doðal maddelerin pestisit olarak kullanýmý artacak dolayýsýyla saðlýklý bir çevrede yaºama imkaný bulunurken, üzerinde kimyasal kalýntýsý olmayan. sebze ve meyveler tüketilebilecektir. ªu anda bu amaçla kullanýlan pek çok bitki bulunmakla beraber araºtýrýcýlar yeni bitki türlerinin insektisit olarak kullanýmý konusunda pek çok araºtýrma yapmakta ve yeni bitkileri kullanýma sokmaktadýrlar. 119
SUMMARY Using of The Natural Pesticides On Plant Protection In this artiele, natural and safe altematives to pesticides were introduction. In additional, plants which are used to be pesticides name, plants characteristics and appilications methods were elarified. Literatür listesi: 1.ANONÝMUS 2000.Natural pesticides From Around World. h htp://wvvw. seedman. com/pest. htlm 2.ANONÝMUS, 1991 Turunçgil Hastalýk ve Zararlýlarý Narenciye Araºtýrma Enst. Genel Yayýn No 15 Teknik Yayýnlar 9 Syf 53-56. 3. ANONÝMUS. 2001. httpll:wvvw.organicplantcare.com 4. ASIMGiL A., 1993. ªifalý Bitkiler.Timaº yayýnlarý 5. BAYTOP A., 1991. Farmasötik Botanik Ders Kitabý. LÜ.E.F. istanbul 6. DEMiRSOY A. 1992. Yaºamýn Temel Kurallarý Cilt iii Kýsým ii. Hacettepe Ünv. Fen Fakultesi Biyoloji Bölümü Ankara 941 syf. 7. ERKAN S., Ý. DUMAN. 1999. Ekolojik Tarýmda Saðlýklý Üretim Materyali Seçimi. Ekolojik Tarým 1999. ETO. Syf. 160-162 8. ERLER F., Ý. TUNÇ. 2000. Kekik Uçucu Yaðý Bileºeni p- cymene' in ambar zararlýlarýna karºý biyolojik aktivitesi. Türkiye 4. Entomoloji Kongresi 12-15 Eylül 2000. Aydýn. Syf.523-529. 9.0NOGUR E., N. ÇETÝNKAYA. 1999 Ekolojik Tarýmda Bitki Koruma. Ekolojik Tarým 1999. ETO. Syf. 111-129 10. RESMÝ GAZETE. 1994. Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik metotlarla Üretilmesine iliºkin Yönetmelik.18 Aralýk 1994. Sayý 22145. Syf.14-15. 120
11. TUNCER H., 1978. Çeviri. Yabani Bitkilerin Týbda Ilaç Olarak Kullanýlýºlarý. ii. Cilt. Yazan Hayati Zade Mustafa Feyzi Efendi.T.C. Gýda ve Tarým ve Hayvancýlýk Bakanlýðý Basýn Yayýn ve Halkla Iliºkiler Dairesi Baºkanlýðý. Syf 143. '12. TUNÇ Ý. B.M. BERGER, F. ERLER, F. DAÐLI. 1999. Ovicidal activity of essential ai Is from five plants against two stored-product insects. Journalaf stored Products Research 36 (2000) 161168. 13. TUNÇ Ý. F. ERLER. 2000. Fumigant activity of anethole, a major component of essential oil of anise Pimpinella anisum L.. Integrated Protection of Stored Products IOBC Bulletin Vol. 23 (10) 2000,pp._221-225 14. TÜRKÜSAY H., E. ONOGUR 1998. Bazý Bitki Ekstraktlarýnýn In Výtro Antifungal Etkileri Üzerine Araºtýrmalar.Türk Tarým ve Ormancýlýk Dergisi.Cilt 22, sayý 3, syf.267-273 121