Bulaşık yıkama Teorisi Sayfa 1-28
Sayfa 2-28
TARİHÇE VE MERAK EDİLENLER Bulaşık yıkama kökenleri 1850 de Amerikalı J. Houghton, bir türbin sistemine dayalı bulaşık yıkamak için bir makine geliştirdiği döneme dayanmaktadır. Birkaç yıl sonra James B. Francis adında başka bir Amerikalı dönerken sabit bir panel üzerine yerleştirilmiş olan bulaşıklar üzerine su püskürten metalik levhalardan bir sistem patenti çıkarmıştır. Ancak XIX. Yüzyıl sonuna doğru kadar bu cihazlar çok ağır ve gürültülüydü. Ahşaptan imal edilip bir manivelayla hareket ettirilmekteydi. 1909-1910 yıllarında, Walker kardeşler mekanik bir bulaşık makinesi pazarladıktan birkaç yıl sonra elektrikli motorla donatmışlardır. Bu cihaz ilk elektrikli bulaşık makinesi olarak tarihe geçmiştir. Ancak, bu bulaşık makineleri bulaşıkları tam olarak temizlemiyor çünkü bunlara uygun özel deterjanları henüz mevcut değildi. Aynı şekilde fiyatı o kadar yüksekti ki bunlardan evinde bulunduranlar çok az sayıdaydı. 1924 de Ev Gereçleri Takdim Salonunda Thomson bulaşık makinesi teşhir edildi. Bu model şimdiki bulaşık makinelerine en yakın benzerlikte olandı. 1930 da Walker BROS şirketi daha yüksek kapasiteli modellerin üretimine başladı. 1932 yılında, sadece bulaşık makinelerine özel deterjanın keşfedilmesiyle yıkama kalitesi artmıştır. 1970 yılından itibaren cihazların güvenilirliği, takdim şekli ve kapasitesi evrimden geçerek gürültü seviyesine odaklanma girişimlerinde bulunulmuştur. Bu on yıllık dönem sonunda mutfak donanımı olarak mobilya içinde ankastre cihaz olarak tasarlandı. 1980 yılından itibaren muhtelif marka üreticileri, elektronik programlanma, turbo kurutma, yarı-kapasite çalıştırma, kristal vs. yıkama için hassas programlar üzerinde çalışmalar yapmıştır. Bütün bu verimlerin tekamülü günümüze kadar ulaşırken markaların her biri her defasında bulaşık makinelerinin estetik görünüş ve takdim serisine doğru yönelmiştir. ÖNERİLER Bulaşık makinelerinin iyi bir şekilde muhafaza edilebilmesi için her zaman için üretici talimatlarının okunması ve takip edilmesi şartıyla aşağıdakiler de önerilir: Aşırı kirlilerin filtreleri tıkamasını önlemek amacıyla bulaşıkları makineye sokmadan önce hafif bir şekilde temizlenmesi önerilir. Bu şekilde hem enerji ve deterjan tasarrufu sağlandığı hem de cihazın ömrü uzadığından cihazı tercihen tam yüklü olarak çalıştırınız. Her zaman için sadece bulaşık makinelerine özgü deterjanlar, parlatıcılar ve yenileyici tuzlar ve her bir işlem için önerilen dozları kullanınız. Sert su olan bölgelerde su yumuşatılmalı, en iyi yıkama ve kireç giderinin tıkanmasını önlemek için bunun yapılması esastır. Herhangi bir temizlik veya bakım işlemi yapmadan önce cihaz kapatılır, akım prizinden çıkarılır ve musluk kapatılır. Filtreler periyodik olarak temizlenir. Kauçuk bölümlerinin ve çökeltilerin kurumasını önlemek için bulaşık makineleri periyodik olarak çalıştırılmalıdır. Gürültü, yerinden hareket etmesi, vs. önlemek için cihaz taban seviyesini doğru olarak orantılayınız. Su alma ve boşaltma hortumlarını kontrol ediniz. Yıkama programını yıkanacak bulaşıkların miktarı ve kirlilik derecesine uyarlayınız. Sayfa 3-28
BULAŞIK YIKAMA SÜRECİ Bulaşık yıkama makinesinin süreci birçok aşamadan ibaret olup, sürecin kalitesini temin etmek için bunlara riayet edilmesi esastır. Sıyırma Bir bulaşık yıkama sürecinde karşılaşılan aşamalar aşağıdakilerden ibarettir: - Sıyırma - Ön-temizleme - Yıkama o o o Ön yıkama Yıkama 1. yıkama 2. yıkama Durulama Ön durulama Durulama o Kurutma - Bekletme Kirlerin büyük kısmının yok edilmesini sağlayacak şekilde manüel olarak yıkanacak parçaların üzerinden en kaba kirlerin yok edilmesinden ibarettir. Ön-temizleme Bir duş sistemi veya bir daldırma sistemi ile yıkanacak olan parçaların yüzeylerini su ile çalkalamadan ibaret bir işlemdir. Yıkama Ön-temizleme yıkanacak olan yüzeylerin kirlerini sadece su kullanarak yaklaşık % 65 ini yok eder. Kendi sırasıyla birkaç alt aşamaya bölünebilir bu süreç aşamasında, suyun kalitesine, yıkanacak ürüne ve bunların kirlilik derecesine bağlı olarak belirli bir kimyasal yoğunluk (sabun veya parlatıcı) ısıdaki su püskürtülür. Bekletme Bir yıkama aşamasının bölünebileceği alt aşamalar aşağıdakilerden ibarettir: - 45 C de ön yıkama - 65 C de yıkama (±%3 sabun) o 1. Yıkama 55 C (±%3 sabun) o 2. Yıkama 65 C (±%3 sabun) - Durulama 85 C (±% 0,3 parlatıcı) - Kurutma 85 90 C Yıkanmış ürünün nem derecesi ile çevre arasındaki farka bağlı olarak yıkanmış ürün ısısının çıkarılacağı çevre ısısı arasındaki farkı ortalamak için yıkanmış ürünün içinde kalan nemin tamamı ile buharlaştırılarak yok edilmesinden ibaret bir süreçtir. Sayfa 4-28
BULAŞIK YIKAMAYA MÜDAHALE EDEN FAKTÖRLER Bulaşık yıkama süreç sözcüğü ile ürünün hijyen-sağlık şartlarını temin eden süreci kastetmekteyiz. Bulaşık yıkama sürecinin kalitesini temin eden başlıca faktörler aşağıdakilerdir: - Su - Yıkanacak ürünün durumu - Kimyasal (deterjan) - Kimyasal (parlatıcı) - Isı - Süre SU Manüel veya mekanik olsun bir bulaşık yıkama sürecinin başlıca unsurudur. Saf durumunda hidrojen ve oksijenden ibaret olup H2O kimyasal formülü ile anılır. Doğal olarak çok iyi çözücü özelliği olan bir elementtir. Bu nedenle yıkama için kullanılır. Ancak buna karşı temizliği tuzlar, mineraller, gazlar ve sıvılarla birleşerek ve üretim karşıtı olan süspansiyonlar, çözeltiler veya karışımlar oluşturmak suretiyle sağlar. Uzun süre depoda kalmış sular söz konusu ise oksijen açısından çok yüksek konsantrasyonlu bir çözeltiye meydan verir ve bu da yüksek derecede aşındırıcıdır. Doğal olarak bir suyun bileşimi geliş yerine göre değişir. Böylece su baraj veya depolardan geldiği takdirde genelde berrak olup yüksek miktarda oksijen ve depolanma süresince çöken yabancı maddelerin oluşturdukları yumuşatıcı içerir. Bunun aksine suyun nehirler veya derelerden gelmiş olması halinde yıllara dayalı olarak bileşimi fark edilir biçimde değişecek, böylece hazneleri sertlik, belirli derecedeki bulanıklık vs. kalmış olduğu yıl süresine göre artıracaktır. Bulaşıkların doğru bir yıkama süreci ile yıkanabilmesi için Fagor Industrial makine kullanıcılarına tesisatlarının aşağıdaki su kalite parametrelerine uygun olarak hazırlanmalarını önerir: - Makineye gelen suyun basıncı 2 4 bar. - Suyun sertliği 5 10 F - Suyun iletkenliği 200 2000 μs/metre - ph 6,5 7,5 - Klor yoğunluğu 0,2 0,5 mg/litre - Klorürler - < 150 mg/litre - Sudaki yabancı maddeler Ø 0,08 mm Sayfa 5-28
Sayfa 6-28
Sayfa 7-28
Temas Süresi DIN 10510 Alman normuna göre bulaşık 2 dakika süreyle ön-yıkama (eğer varsa) veya yıkama ile duru sulu durulama bölümleri arasındaki bölümde su ve deterjan karışımı ile temas eder. Sayfa 8-28
Yıkanacak ürünün durumu Bulaşık yıkama sürecinde, yıkanacak bütün yüzeyler için su-kimyasal ürün karışımı ile teması kolaylaştırmak için yıkanacak parçaların doğru olarak yerleştirilmesi çok önemlidir. Aynı şekilde başta tabak ve bardak olmak üzere yıkanacak parçaların aşınması veya kırılmasının önlenmesi hem bu kırıkların makinenin normal çalışmasını etkileyebileceği hem de parçaların kendilerine vereceği zarardan ötürü önlenmesi önemlidir. Kimyasal Aslında yıkamak ve çözdürmek için bilindik olan bu madde, 12 ila 18 karbon atomlu yağlı asitlerin sodyum (veya potasyum) tuzlarından oluşmaktadır. Büyük miktarda üretilen sodyum tuzları sert sabunlar ve yumuşak sabunlar adı verilen potasyumlardır. Sodyum veya potasyum karbonatı veya hidroksitler ile katı veya sıvı yağlar sabunlaştırılarak veya yağ asitlerinin nötrleştirilmesi ile elde edilir. Sabunların en iyisi sınıflandırılması üretilmiş oldukları kullanım esaslarına dayalıdır. En kalitelileri çok daha az alkali içeren ve daha açık renkte katı ve sıvı yağlar kullanılan tuvalet sabunlarıdır. Kalite olarak bunları takip eden tablet, toz, granül ve pelet halinde satılan hafif hizmet sabunlarıdır. Bunlar bulaşık, yün kumaşlar vs. yıkamak için kullanılır. Burada oldukça daha koyu renkli katı yağlar kullanılır. En koyu olan katı yağlar, evsel kullanımda giyecek yıkamasında sabun üretiminde kullanılır. Aynı şekilde belirli amaçlarla üretilen endüstriyel sabunlar mevcuttur. Temel üretim metodu: Sabunların en büyük kısmı aşağıdaki iki temel metoda göre üretilir: - Katı ve sıvı yağların sabunlaştırılması - Yağ asitlerinin nötrleştirilmesi Kaliteli ürün elde etmek için çok daha basit ve ucuz bir donanım gerektirdiğinden birinci sırada anılan en fazla kullanılanıdır. Yağlı asitlerin üretimi ve işlenmesi için pahalı ve temin edilmesi güç olan asitlere dayanıklı metaller teminini gerektirir. Bu nedenle, özel ekipmanlarla sabun elde etmek için özel donanımlar tesis etmektense sıvı ve katı yağlardan üstün kaliteli sabunlar üretmek çok daha kolaydır. Sayfa 9-28
Deterjanın bileşimi ve özellikleri Nötr katı ve sıvı yağlardan oluşan (trigliserit) sabunların üretimlinde tespit edilen kimyasal reaksiyon aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir: Gliserin alt ürün olarak kabul edilir. Belirtilen miktardaki nötr katı yağdan bir miktarını sabunlaştırmak için istenen NaOH miktarı KOH miligram sayısı olarak belirtilen (% 100 bazında) katı yağ sabunlaştırma endeksi için hesaplanır ve bu miktarlar bir gram katı yağı sabunlaştırmak için gereklidir. Gerekli olan NaOH miligram sayısını elde etmek için sabunlaştırma faktörü 0,715 faktörü ile çarpılır. Katı yağ asitlerinin nötrleştirilmesinde kimyasal reaksiyon aşağıdaki şekilde ifade edilir: Bu son reaksiyonda gliserin oluşmaz. Temizlikte kullanılan sabunların etkileri muhtelif teorilere bağlıdır. McBain teorisine göre sulu solüsyon halindeki sabunlar, koloidal elektrolitler şeklinde mevcuttur; yani, aynı zamanda hem koloit hem de elektrolit olarak kullanılır. Temizlik için kullanılan solüsyonlardaki sabunların konsantrasyonu tanecik şeklindeki sabun moleküllerinden bir topaklaşma oluşturacak kadar büyüktür. Bu tipteki ürünler yıkama esnasında kirin imhası için ve kir parçacıklarının süspansiyon halinde muhafaza etmede çok önemli bir maddedir. Her iki durumda çözdürücüler içindeki muhtelif maddelerin çözülmesi için olasılık sağlaması nedeniyle endüstriyel süreçlerde en yararlanılan fenomendir. Sert sularda adi sabunlar tepki vererek kalsiyum ve magnezyum sabunlarını oluşturur. Bunlar bulaşık makinesinin sabunlu su yüzeyinde, banyo küveti vs. çevrelerinde tortu oluşturur. Sabunun sert suya eklenmesiyle sertliği oluşturan kalsiyum ve magnezyum tuzları dağılarak sabunu, yıkama için istenen konsantrasyonu oluşmadan önce sabunu tüketirler. Sayfa 10-28
Hammaddeler Sabun üretiminde ürünün fiziksel ve kimyasal özellikleri doğrudan doğruya işlenen hammaddeye bağlıdır. Katı ve sıvı yağlardan donyağı, tereyağı, fındık yağı, rafine tortuları ve tohum yağlarının sertleştirici maddesi ile bazı balık yağları işlenir. Alkaliler Sabunların büyük bir kısmında NaOH sabunlaştırıcı veya nötrleştirici alkali olarak kullanılır. Normal prosedürde sabun elde etmek için çamaşır suyu solüsyonunda sabunu ortaya çıkarmak için büyük miktarda sodyum klorürü kullanılır. Alkali olarak kostik potas kullanılan potasyumlu sabunlar sodyumdan daha fazla su içinde çözülebilir ve onlara yumuşak sabunlar adı verilir. Sodyum sabunu oluşacağı için, sodyum klorürü için çamaşır suyunda ortaya çıkmaz. Bu iki sınıf sabunun kombinasyonları sert sabunların en çekici karakteristiklerini içermiş olup daha hızlı çözülebilir ve yumuşak sabunlara özgü büyük miktarda köpük oluşturma kolaylığından dolayı tercih edilen türlerdir. Katı ve Sıvı yağlar Sabunlarda en uygun olan 12 ila 18 atom karbon içeren katı yağ asitleri Defne, miristik, palmitik ve oleik olanlardır. Sabun özelliklerinin doğrudan doğruya kullanılan hammaddenin katı yağ asitleriyle bağlantılı olduğu açıktır. Oleik olan haricinde, daha yukarıda bahsedilen asitler doymuş olup, donyağı ve hindistan cevizi yağı maddesinin en büyük kısmını teşkil ederler. Bu yağ ve donyağı 3:1 ve 4:1 noktalarıyla ilgili olarak çamaşır yıkama ve tuvalet için üretilen sabunların çoğunluğu için kullanılır. Formüller, bitmiş ürün ile ilgili arzu edilen kaliteye bağlıdır. Donyağı Donyağı, sabun üretiminde diğer katı yağlardan çok daha büyük miktarda kullanılır. Sığır, koyun, at vs. yağlarının eritilmesi ile elde edilir ve iki ticari dereceye göre sınıflandırılır: yenilebilir ve yenilmeyen. Kullanılan donyağının büyük bir kısmı yenmeyendir. Donyağları Amerikan Et Paketleme Enstitüsü tarafından renkleri, isimleri, serbest katı yağ asitleri yüzdeliği ve nem içeriği, erimeyen madde ve sabunlaşmayan maddelerine göre sınıflandırılır. Sayfa 11-28
Çiğ donyağının tanımı, donyağının kalitesini ve üretilecek olan sabunun sertliğini belirlemek için önemli bir faktördür. Tanım, donyağında bulunan ve santigrat derece olarak belirtilen katı yağ asitlerinin sertleşme noktası olarak saptanır. Tanımı 40 C ı aşan bir katı yağ donyağı olarak sınıflandırılır ve 40 C ye kadar katı yağ veya tereyağı olarak kabul edilir. Nem içeriği ve sabunlaşmayan madde sabun üretmeyen malzemedir. Katı yağ (Gres) Yüksek tanımlı donyağından sert sabunlar düşük tanımlıdan ise yumuşak sabunlar üretilir. Katı yağ veya sabun üretmede kullanılan katı yağ maddelerinin öneminde ikinci sırayı tutar. Nadir zamanlarda katı yağı sadece sabunlaştırma ısıtıcı teknelerinde kullanılır; genelde ise donyağı ile kombine şekilde kullanılır. Tereyağı ile üretilen sabunlar donyağından üretilenlerden daha yumuşak olup donyağı ile üretilmişlere özgü koku ve durağanlığı muhafaza ederler. Tereyağında, donyağında olandan daha fazla doymamış katı yağ yüzdelikleri içerir. Sıvı Yağlar Bu tip yağlar, yani: Hindistan cevizi, palmiye, balık, zeytin, yer fıstığı, mısır veya susam yağları olmak üzere sabun üretiminde kullanılan olağan katı yağlarla kombine edilerek kullanılır. Olağan sabunlarınkinden farklı özellikleri olan spesiyal sabunlarda kullanılır. Kullanılan hammaddelerin çok pahalı olması nedeniyle bu tip sabunlar çok fazla miktarda piyasaya sürülmezler. Katı yağsız malzemeler Katı yağ içermeyen ana ürünler: reçine, çam yağı ve naftenik asitlerdir. Bu malzemeler katıyağ değil, trigliserit değil ve dolayısıyla sabuna dönüştürüldükleri zaman gliserin oluşmaz. Bu sabunlar küçük miktarlarla çamaşırhanede kullanılan olağan sabunlar ve endüstriyel sabunlarla karıştırılır. Katı ve Sıvı Yağların İşlenmesi Sabun üretiminde kullanılan katı ve sıvı yağlar gemiler, kamyon-tankerler, metalik fıçılarda taşınır. Fabrikalarda veya depolanma alanlarında teslim alındıklarında katılaştırılmış sıvı yağlar ve katı yağlar, bağlanan buhar sarmal borucukları aracılığıyla ısıtma ile eritilir ve depolama tanklarına pompalanır. Aşırı nemin sedimantasyonu ve çözülemeyen malzemeler için dibi konik şekilli olan tanklar içinde muhafaza edilir. Sedimantasyondan sonraki hammaddelerin işlenmesi üretilmeye niyetlenen sabuna ve sabunlaştırma işleminden önce depolandıkları süreye bağlıdır. Sabun kazanına pompalanmadan önce rafine edilebilir ve ağartılabilir. Sayfa 12-28
Sabun üretimi için katı ve sıvı yağların depolanması esnasında hidroliz nedeniyle bozulmasından kaçınmak için mümkün olan en kuru şekilde muhafaza edilmesi çok önemlidir. Hidroliz esnasında serbest katıyağ asitlerinin oluşumunun bir sonucu olarak sıvı yağ rengi koyulaşır. Aynı şekilde gliserin oluşur; bu durumda ham olarak fire verir, hammaddenin daha sonra eriyik halini getirilmesi ile tankın dibindeki suda çözülebilir. Depolandığı anda beyaz donyağı yeniden rafine edilir ve sabunlaşmadan önce yeniden ağarır. Renkli donyağı, renksizleştirme işlemlerinden birkaçına tabi tutulur. Hindistan cevizi yağı rafine edilip ağartıldıktan sonra yüksek kaliteli ürünler elde etmek için kullanılır. Rafineleştirme Kaliteyi artırmak amacıyla hammaddenin büyük bir kısmı bir kostik alkalisi aracılığıyla rafine edilir. Çökeltiler yani rafine tankının dip kısmında çöken kostik rafinelendirme tortuları az miktarda nötr sıvıyağ içermektedir. Eğer tortular kütlesi katı yağ asitlerine dönüştürülecekse nötr yağ sabunlaştırılır ve ardından katıyağ asitlerinden arıtmak için kitle hidrolize edilir. Ağartma Rafine işlemi bitince yağlı madde, tekne sabunu veya beyaz renkli sabun üretmek için emici bir toprak ürün aracılığıyla ağartılır. Ağartma işlemi üstü açık teknede atmosfer basıncı altında veya kapalı tank içinde ve vakumla yapılabilir. Kokunun, ağartma işlemi ile aynı anda yağlı maddeye terk ettiğinden dolayı vakumlu metot en iyisidir. Ağartılmış yağlı madde plakalı pres-filtreleri aracılığıyla filtrelenir ve bir sonraki işlem için depolanır. Orta veya düşük dereceli maddeler kimyasal ağartma ile renksizleştirilir. Hidrojenleştirme Büyük miktarda doymamış katıyağ asitleri içeren gliseritlerden oluşan balık yağları ve yumuşak katıyağlar, hidrojene edilerek iyileştirilebilir. Hidrojenleştirme işlemi rahatsız edici kokuları yok eder ve yağlı maddeyi sertleştirir. Kimyasal (deterjan) Esasında kirlerin yok edilmesi için işlenen bir kimyasal bileşim olup aşağıdaki gibi özetlenebilir belirli özellikleri bulunmaktadır: - Katıyağları çözer - Kirleri dağıtır - Kirleri koloidal durumda muhafaza ederken tekrar birikmesini ve çökmesini önler. - Kirlerin kimyasal bileşimini indirger - Yapılarını değiştirmek ve kırmak suretiyle renkli maddelerden kurtarır. - Köpürmesi kontrollüdür. Sayfa 13-28
Asırlar boyu kullanılan ilk deterjanlar sabunlar olmuştur, ancak halen yeni tekniklerin gündeme gelmesi ile kendine özgü deterjan olarak bahsettiğimiz ürünlerin her bir kullanım için özel karakteristiklere sahip ve yüksek randımanlı ürünler olduğunu fark etmiş bulunuyoruz. Bugün için kullanılan deterjan sayısı oldukça yüksek olup ve kullanılanların başlıca üretimi petrol türevlerindendir. Normalde bileşimlerinde aktif madde veya kendi bünyesinde temizleme faaliyetindeki maddelerden muhtelif orantılarda, polifosfatlar veya suyun sertliğini azaltan iyonize edici elementler, biyolojik olmaları halinde enzimler, çöküntü önleyiciler vs. bulunmaktadır. Bu elementlerin kombine hareketi yıkanacak ürünün kirini yok eder. Bulaşık yıkamaya özgü deterjanlar ön yıkama ve yıkama (normal veya biyolojik) işlemlerde kullanılır. Bunlar genelde yumuşak, kokusuz, alkalinli, az köpüren, çok hidroskopiktir (su ve sertleştiricilerinin emicisi). Bunlar: - Katılar (toz halinde) - Likitler olarak bölünür. Deterjanın esas bileşimleri aşağıdaki gibidir: - Aktif madde - Üçlü-polifosfatlar - Silikatlar - Soda - Aktif klor Aktif Madde Aktif madde, kendiliğinden temizleme hareketindeki madde olup, tensiyoaktif özellikleri vardır ve yüzdeliği % 5 30 arasında değişir. Aktif madde muhtelif şekilde faaliyet gösterir: - Suyun yüzeysel basıncını alçaltarak, yani damla oluşumunu önler ve suda kalıcı bir zar oluşturarak - Kiri yıkanacak üründen çözerek Üçlü-polifosfatlar Bu deterjan üreticisine bağlı olmakla beraber çoğu durumlarda bileşim yüzdesi % 30 70 dir. İşlevleri şunlardır: - Sıvıları emülsiyone eder, yani, yağlı madde partiküllerinin su üzerinde çözülmüş vaziyette tutar. - Partikül halinde katıları dağıtır. - Albümini yok eder. Yüzeydeki albümin oluşumunu yok eder. Albümin yumurta akında bulunan ve hayvan ile bitkilerin organizmalarında çözülen bir maddedir. Karbon, oksijen ve kükürtten oluşmaktadır. - Nişastayı çözer. Nişasta yumuşak ve çok hafif bir madde olup bakliyatlarda ve bitki köklerinde bulunmaktadır. - Silikatların etkisini artırır. - Kirleri suyun üzerinde çözülmüş vaziyette tutar, böylece temiz yüzeylere tekrar konmasını önler. - Kireci nötrleştirir. Sudaki kireçle kombine hale gelerek kabuklaştırma oluşma imkanını ortadan kaldırır. Sayfa 14-28
Silikatlar % 10 50 arası yüzdeliklerde bulunmaktadırlar. En önemli fonksiyonları aşağıdaki gibidir: - Deterjanın alkalinliğini artırarak, bunun fazla zarar verici olmasını önler. - Su içinde dağılmış oksijenle birleşmesi ile demir ve madeni aksamların aşınmadan korur, bu şekilde demir ile kombine olmasını önler. - Fosfatlarla birleştiğinde her ikisinin de etkisini artırır. - Deterjanların içermiş oldukları silikatlar kireç çözücülerin içinde bulunan reçineler için zararlıdır. Soda Deterjanın tipine göre % 0 30 arası bir yüzdeliği teşkil eder. Soda içeriği zarar verme oranına yakın bir dereceye kadardır. En önemli işlevleri aşağıdakilerdir: - Alkalinliği artırır. Deterjan daha etkin olur. - Nişastaları ve albüminleri çözer. Aktif Klor % 0 1 arası değişir. İşlevleri aşağıdakilerdir: - Çay lekelerini çözer - Kahve lekelerini çözer - Ruj lekelerini çözer. Diğer deterjanlar Biyolojik deterjanlar, standart olanlara göre tek farkları aşağıdakilerden ibaret olan deterjan çeşitleridir: - Katalizör olarak hareket eden elementler olan enzimler içerir, yani yağları, nişastaları, buğday nişastaları vs.leri, basit ve su içinde çözülebilen bileşimler haline getirerek çözen kimyasal tepkileri tetikler. - Az alkalinlidir, dolayısıyla standart deterjanlara kıyasla daha az zarar vericidir. Düşük alkalinitesi, enzimlerin çok yüksek alkalinik ortamlarda yok edildiğine dayalıdır. - Bu elementin enzimleri yok eden element olan klor içermez. Biyolojik olmayan normal bir programda biyolojik deterjanlar kullanılmamalı, çünkü klor içermeyen biyolojik deterjanlar bu tipteki kirleri yok edecek kapasitede olmadıklarından dolayı bulaşıklardaki çay, kahve ve ruj lekelerini yok edemeyecektir. Aynı şekilde daha yukarıda belirtilen kusurlardan dolayı biyolojik programlarda biyolojik deterjandan başka hiçbir şey kullanılmamalıdır. Uygun olanı biyolojik deterjanların biyolojik yıkama için kullanılmasıdır. Standart deterjanlar nişasta, kahve, çay ve ruj lekelerini yok edebildiğinden dolayı iyi sonuçlar elde etmek için sadece standart deterjanı güvenle kullanabiliriz. Yeterince alkalinli olmadıklarından ve aynı şekilde bulaşıklara uygun tam temizlik sağlayamayacaklarından dolayı bulaşık yıkamada hiçbir zaman giysi yıkamaya mahsus deterjanlar kullanılmamalıdır. Esasında bunların kullanılmasını engelleyen unsur ürettikleri aşırı köpüktür. Köpük su püskürmelerinin mekanik hareketini etkiler. Aynı nedenlerle elde bulaşık yıkamaya mahsus deterjanlar kullanılmamalıdır. Sayfa 15-28
Sayfa 16-28
Deterjan - Bulaşıkların kirlerini yumuşatır ve söker. - Bulaşıkların üzerine tekrar yapışmasını önlemek için kirleri götürür. - Farklı kalitedeki suların tolere edilmesine yardımcı olur. Deterjan miktarı / su hacmi -2g/L ph değeri > 7, normalde 12-13 Yüksek su sertliği deterjan tüketimini artırır! Sayfa 17-28
Kimyasal (Parlatıcı) Normal bileşimi, aşağıdaki gibi üç önemli görevi olan asetik asit (sirke) veya sitrik asit (limon) gibi organik asitler bileşimini oluşturmak üzere dahil edilen normali asit bileşimi olan sıvı bir deterjandır: Isı - Yıkama esnasında kullanılıp suda kalmış olan alkalinli deterjanın kalıntılarını nötrleştirir. - Suyun yüzeysel basıncını düşürerek damla oluşumunu önlerken su damlacıklarından oluşan lekelerden sakınmak için bulaşıkların hızlı ve tam kurumasını sağlayacak olan ince ve kalıcı bir zar oluşturur. - Çözelti esnasındaki suyun içermiş olabileceği tuzları şeffaflaştırır. Suyun ısısı, bulaşık yıkama sürecine tabi olan bulaşıkların kirlerini söken deterjan etkisini oldukça artırır. Bir yıkama aşamasının her bir alt aşamasında suyun muhtelif ısıları, alt evrelerin her biri için önerilen ısıların aşılmamasını ve ihtiyaca göre farklı ısıtma sistemlerini aktive eden termostatlar tarafından otomatik olarak ayarlanır. Ancak, yemek artıklarının tipine ve özdirencine göre her bulaşık yıkama için en iyi olan ısının ayarlanması önerilir. Çünkü ısı, daha yukarıda tarif edilen bütün faktörlere mükemmel uyan en önemli faktördür. Aslında deterjan hareketinin bu faktöre dayalı olduğu söylenebilir. - Toz deterjana eklenince, kirlerin çıkarılmasında yardımcı olur. - Sıvı deterjana eklenince, % 40 65 arasında en iyi etkisini gösterecektir. Ön yıkama ısısı (eğer varsa) Ön yıkamanın ısısı 45 C olmalıdır. Geri kalan yemek artıklarının yaklaşık % 50 si yok olur. 1. yıkama ısısı (eğer varsa) 2. yıkama ısısı 1. yıkamanın ısısı 55 C olmalıdır. Geri kalan yemek artıklarının yaklaşık % 75 i yok olur. 2. yıkamanın ısısı 65 C olmalıdır. Geri kalan yemek artıklarının yaklaşık % 100 ü yok olur. Yıkama ısısı (tek bir alt aşama olduğu durumlarda) Sadece yıkama alt aşamasını gerçekleştirme durumunda en gerekli olan ısı noktasına itibar ediniz. Bulaşık malzemelerinin en iyi yıkama ısısına tahammül etme hususunda tereddüt olsa bile her halükarda ancak bu derecede yağlı maddelerin eriyebileceği ve çözülebileceği ısı olan suyun 50 C ye artırılması söz konusudur. Ancak unutmayalım ki albümin birikimini 60 C de albümini pıhtılaştığını ve böylece daha sonra imhasının zorlaştığını unutmayalım. Sayfa 18-28
Ön-durulama ısısı (eğer varsa) Ön durulama ısısı 75 C olmalıdır. Deterjanın alkaloit kalıntısının yaklaşık %60 ı yok olur. Durulama ısısı Parlatıcının olumlu etkisini elde etmek ve tam kuruma sağlamak için 85 C daki bir ısıya ulaşmalıyız. Kurutma ısısı Uygun bir kurutma elde etmek için en etkin hareket sıcak havadır. Bu hava 85 C ısıda olmalıdır. Kurutma işleminden sonra yıkanmış ürünün dinlenmesi için 60 90 saniye kadar bekletilmesi önerilir. Bu şekilde yıkanmış ürünün nem derecesi ile çevre arasındaki farka bağlı olarak yıkanmış ürün ısısının çıkarılacağı çevre ısısı arasındaki farkı ortalamak için yıkanmış ürünün içinde kalan nemin tamamı ile buharlaştırılarak nem kalıntılarından oluşacak lekeler de önlenmiş olur. BULAŞIK MAKİNELERİNİN ZORLUKLARI Makinelerin bir deneyime dayalı tasarlanmış olmalarına rağmen gerek görsel işlem açısından gerekse hijyensağlık şartlarına riayet etme yönünden düzgün bir sonuç elde etmeye odaklanmış bütün bir yıkama işleminin tamamlanması için sadece makinenin varlığı ve kullanımı değil, aynı zamanda da örneğin su ve deterjanın uygun miktarlarda kullanılmasını ve bu işlemlerin belirli bir deneyim süreci ile uygulanma gereği göz ardı edilmemelidir. Bunun için yıkama makinelerinin sıkıntılarından ve zorluklarından bahsedenler aslında arzu edilen sonuçları vermeyen bazı makinelerin mevcudiyetinden şikayetten kaynaklanmakla birlikte bazen de işlem metodunun yanlış uygulanmasından dolayı makineden kaynaklanan böyle zorluklar olduğu kanısına varılmaktadır. Deterjan solüsyonunun çözülmesi Deterjanın ilkel solüsyonu gittikçe azalacak ve bir taraftan hangi oranda azaldığı diğer taraftan ise gerekli olan deterjan katkılarının neler olduğu bilinmiyorsa, bulaşıkların makineden uygun bir şekilde temizlenmemiş olarak çıkması için birçok ihtimaller vardır. Bu durum, deterjanı manüel olarak ekleme veya uygun bir fiyatta düzgün yıkamayı temin edecek olan en iyi yoğunluğu koruyacak olan otomatik bir doz ayarlayıcısı katılması ile düzeltilecektir. Çalkalama (Durulama) Birçok tesiste yeterli su girişini sağlayan bir ayarlama yoktur. Bu durumda çalkalama düzgün olmayacak ve uygun su miktarının bulunmaması nedeniyle bulaşıklar uygun bir şekilde kurumayacaktır. Bu problemin çözümü, bir basınç pompasının yerleştirilmesiyle sağlanabilir. Normalde kirin yok edildiği bir aşama olan durulamada termik bir süreç aracılığıyla yani 85 C de bulaşıklar sterilize edilmektedir. Sayfa 19-28
Ekipmanın genel bakımı Bulaşıkların yıkanmasında (boşalmış) tabakları makineye yerleştirmeden evvel içindeki yemek artıklarını duş ve/veya ıspatula aracılığıyla yok edilmesi gereklidir, böylece daha fazla deterjan tüketimi azalır ve yıkama suyunun kirlenmesi önlenir. Bulaşıkları sepet içine yerleştirme biçimi çok önemlidir. Aşırı yüklenmiş bir sepet makinenin üretimini artırmayacak ve böylece eksik bir yıkama ve arkasından yenilenme riski oluşacaktır. Aynı şekilde yıkanacak muhtelif parçaların düzgün dağıtım ve seçme şekli su jetlerinin mekanik hareketlerini daha etkin kılacak ve yıkanacak bütün yüzeyleri açıkta bırakarak farklı sepetlerin kullanımını ve kapasitesini rasyonelleştirecektir. Çatal-Bıçak ve Kaşıkların yıkanması Bulaşık makinelerinde rastlanan diğer problemlerden biri de sofra takımlarının yıkanmasıdır. Bulaşık makineleri bulunan tesislerin çoğunda bile sofra takımlarını ya elde yıkar ya da yıkama sonunda bulaşık bezleri ile kurutmak zorunda kalmaktadır. Bu işlem sadece fazla zaman ayırmakla kalmıyor aynı zamanda bezin kiri bir yerde dağıtacağı için bu işlemin tamamen uygun olmamasıyla sonuçlanacaktır. Sofra takımlarını dikey pozisyonda tutabilmek için uygun sepet veya kap bulundurmak gerekir, bu şekilde bıçak saplarını ve çatal uçlarını üstte tutmak gerekir. Bardakların yıkanması Aslında cam eşyaların yıkanması, diğer bulaşıkları yıkamadan daha zor değildir. En büyük sıkıntı cam eşyaların (kristaller/bardaklar) yıkama esnasında diğerlerine oranla daha çok zarar görebileceğidir. Çalkalama (durulama) esnasında çok sert su kullanıldığından, buharlaşma esnasında su damlaları kireç lekesi bırakacaktır. Bu problemi çözmek için, makineye giren suyun kalitesi hesaba katılmalıdır. Kurutma Her zaman için nihai çalkalamada (durulamada) 85 C ısıdaki su ile, yıkanmış ürünün kurumasını kolaylaştırdığı söylenmiştir. Ne var ki suyun yüzey basıncının azaltılması ile bulaşıkların makineden çıkarıldığı esnada, su damlacıkları oluşturmadan eşitsel bir şekilde ıslanmış olması nedeniyle, tamamen üzerinde kaplanmış oldukları su ince zarından dolayı aşağıdaki gibi iki büyük avantajın elde edildiği ispatlanmıştır: - Suyun buharlaşmasından dolayı oluşan kireç lekelerinin yok olması - Mevcut olan kurutmanın çok daha hızlı bir şekilde tamamlandığı Bunun için özel ürünlerin (pril) katılması önerilir, böylece el işleminden tasarruf, zaman tasarrufu sağlanırken diğer taraftan steril bir bulaşık elde edilmiş olur. Kurutmanın avantajları aşağıdaki gibidir: - Yıkama aşamasının tamamen otomatik olması - Elle kurutmanın iptali ve sterilize bulaşık elde edilmesi - Yağ çözme açısından mükemmel bir sonuç elde etme - İşçiliğin asgariye indirilmesi. Personel başka işlerde çalıştırılabilir. - Bulaşıkların daha hızlı bir şekilde yıkanmış olması. - Parlak bulaşıklar ve mükemmel sunum - Müşteriye hijyen güvenliği. Sayfa 20-28
BULAŞIKLARIN DURUMU Elle yıkama sürecine göre çok bariz bir şekilde farklı olduğundan dolayı her tip bulaşığın, yıkama süreci esnasında veya bulaşık makinesinin dahilinde aynı durumu arz etmez. Aynı şekilde bulaşıkların su ile temas süresi çok daha uzundur. Bunun için özel karakteristikleri nedeniyle zarar görme ihtimali karşısında bulaşık makinesine konması tavsiye edilmeyen bazı bulaşık tipleri mevcuttur. Cam Camın iki tip problemi ortaya çıkabilir: - Kırılmalar. Camın yapısına peş peşe farklı basınçların verilmesi ile kırılmalar meydana gelebileceğinden cam eşyalardaki basınçlar daha ziyade ani ısı değişikliğinden kaynaklanmaktadır. Daha fazla oluşan kırılmalar parçaların sepetlere kötü yerleştirilmesinden ve böylece parçaların bardak ve fincanların başta kenarlarına olmak üzere değmesi ile meydana gelenlerdir. Fincan ve bardaklardan, bardak kırıkları ayrıca kullanıcının günlük bakım kontrolü yaptığı esnada yaralanmalara sebep olabileceği gibi makine parçalarını aşındırabilir veya bulaşık makinelerinin anormal çalışmalarına sebep olabilir. - Cam eşyalardaki, alkalinli bileşimlerinin dahili ayrışmasından kaynaklanan boyanın çıkması veya matlaşması, ayrışma aşağıdaki nedenlerdendir: o Yüksek ısılar o Program süresinin aşırı uzunluğu o Deterjanın yüksek alkalinikliği - Kalıcı matlaşmanın tespiti. Matlaşma sürekli olabilir veya olmayabilir. Bunu tespit etmek için bu işlem takip edilir: Parça sirkeye daldırılır. Su ile durulanarak elle kurutulur. Eğer matlaşma yok olmuyorsa bu kalıcı olduğu ve parçadan yok edilmeyecek bir bozulma olduğu anlamındadır. Duralex ve Vereco cam eşyalar Bileşimlerinde, deterjanın içinde bulunan fosfatlardan etkilenen kireç içermektedir, dolayısıyla bu etkileşim bulaşıklarda, yok edilmesi imkansız belirli bir matlık (beyaz lekeler) ve beyaz çizgiler oluşturmaktadır. Pirex cam eşyalar ise bulaşık makinesinde yıkanmaya uygun olup genel norma göre yüksek ısılara dayanıklı bütün bulaşıkların bulaşık makinesinde yıkamaya uygun olduğuna garanti verebiliriz. Ahşap Su ile temas ettiğinde ahşabın hacmi değişmesinden (şişmesinden) dolayı şekil değiştirmesi nedeniyle ahşap araç-gereçler bulaşık makinelerinde yıkanmamalıdır. Plastikler Eğer bunlar termoplastik (ısı ile şekil değiştirebilen) ise deforme olabileceğinden bulaşık makinelerinde yıkanmamalıdır. Aksine termostabil (ısı ile şekil değiştirmeyen) ise bulaşık makinelerinde hiçbir endişe duymadan yıkanabilirler. Sayfa 21-28