16 Aralık 2009 Adam Smith ten 1 Futbol Federasyonu na öneriler İktisat; üretim, dağıtım, tüketim, değişim ve bölüşüm ile ilgili etkinliklerin bütünü ile bu etkinlikleri ayrı ayrı inceleyen bir bilim dalıdır. Bu tanıma rağmen iktisat bilimi günlük hayatımızda krizden krize önem kazanırken, genellikle hafızalarda enflasyon, işsizlik, büyüme, faiz, borsa ve kur gibi büyüklükler aracılığıyla bir anlam bulur. Ders kitabı tanımından da anlaşılacağı gibi iktisat aslında bahsi geçen büyüklüklerin oluşturduğu bir yapıdan ziyade rasyonel düşüncenin nizamlı bir analizi olarak görülebilir. Dolayısıyla ülke ekonomisini incelemek için kullanılan araçlar, rasyonel düşünce merkezli birçok diğer etkinliği incelemek için de kullanılabilir. Bu ekonomi notumuzda amacımız, ekonomi analizinde kullandığımız bazı araçları ülkemiz futboluna uygulamak. Aslında daha önce yayımladığımız bir Ekonomi Notu nda, ülkemizde Anadolu nun iktisadi gelişimi ile futboldaki gelişim arasında bir paralellik kurmuş, ekonomik kalkınmanın hem bölgesel hem de ulusal anlamda futbolun gelişiminde önemli olmaya devam edeceğini belirtmiştik. Bu yazımızda ise futbolumuzdaki bazı temel sorunlara dikkat çekerek çözüm önerileri sunmayı hedefliyoruz. Bunu yaparken ise her zaman olduğu gibi iktisat biliminden faydalanacağız. Bir bütün olarak baktığımızda, ülkemiz futbolunun durumunun ekonomimizin daha önce geçtiği zor dönemlere oldukça benzediğini söyleyebiliriz. Ekonomimizin göreli kapalı olduğu dönemlerde hızla artan ithalatla birlikte yüksek bütçe ve cari açığın birlikte yaşandığı ve genellikle buna eşlik eden yüksek enflasyon ile kalıcı hale gelen istikrarsız büyüme süreci. Bugün Türkiye de futbola baktığımızda da buna paralel birçok gelişme sayabiliriz. Kulüplerin çoğunda mevcut olan kronik bütçe açığının, yurt dışına gönderdiğimizden çok daha fazla sayıda ve çok daha pahalı yabancı futbolcu getirmemizin (cari açık) ve yerli oyunculara ödediğimiz maaşların çok yüksek düzeyde olmasının (kalıcı yüksek enflasyon) bir sonucu olarak, ulusal ve kulüp düzeyinde istikrarlı bir yapı (büyüme) görmek maalesef mümkün değil. 2008 yazında Avrupa Şampiyonasında 3. lük elde ettikten sonra kolay bir grupta olmamıza rağmen 2010 Dünya Kupası ndan elenmemiz, Avrupa Kupa larına katılan takımlarımızın iki yıl arka arkaya başarılı olamaması ülkemiz futbolunun henüz bir istikrara kavuşmadığının en önemli göstergeleri olabilir. Tüm bu sorulara ekonomik teoriden yararlanarak bir orta-uzun vadeli çözüm aradığımızda, futbolumuzun da korumacılıktan çıkıp rekabete daha açık bir hale gelmesinin ülke futbolu için faydalı olabileceğini düşünüyoruz, en azından ekonomik teori bize bunu söylüyor. Türkiye de uygulanan yabancı futbolcu politikası futbolumuzun halen kapalı ve korumacı yapısının temel göstergesidir. Diğer bir deyişle Süper Lig takımlarının kadrolarında 6 + 2 yabancı bulundurabilmesi (toplam 8 yabancı uyruklu oyuncunun sadece 6 sı aynı anda sahada oynayabilmek şartıyla) bir nevi korumacı politika olarak görülebilir. Burada korumacı ile neyin kastedildiğinin doğru anlaşılması büyük önem taşıyor. Yabancı futbolculara getirilen limitin amacı yerli futbolcuların Türk takımlarında yer bulabilmesi ve yüksek bütçeye sahip bazı takımların bütün takımı yurt dışından ithal ederek benzer bütçeye sahip olmayan diğer takımlara bir üstünlük sağlamalarını engellemek olarak görülebilir. Diğer bir deyişle, bu politikanın küçük takımları ve yerli futbolcuları haksız rekabete karşı koruduğu söylenebilir. Fakat bizce uzun vadede bu korumacı politika ülke futboluna zarar veriyor. Futboldaki yabancı uygulamasının ekonomideki örnekleri arasında ise yerli üretimin olduğu belli başlı ürünlere getirilen yüksek ithal vergileri sayılabilir. Nitekim bu koruma önlemleri ile bu ürünlerde yabancı ürünlerin tüketilmesini engelleyerek yerli üretime bir avantaj vermek öngörülür, böylelikle ülkede üretim desteklenir. Bu korumacı politikanın zararı ise her ne kadar ilk evrelerde iç üretimi teşvik etse de, uzun vadede kaynakların etkin kullanımına engel olması, yerli üreticilerin küresel bir ortamda rekabet gücünü düşürmesidir. Daha açık bir ifadeyle bu devlet desteğinin olmadığı bir ortamda, yabancı üreticiyle rekabet edemeyecek durumda olan birçok firmanın destek sayesinde ayakta kalması sağlanırken, ihracat olumsuz etkilenir. Futbolda ise yabancı limiti yerli futbolcuların bu destek sayesinde takımlarda yer bulmasını sağlarken, takımda en az 5 yerli futbolcu tutmak zorunda olan kulüplerin yerli futbolculara daha yüksek ücret vermelerine sebep oluyor (belki yerli futbolcuların daha yüksek ücretler talep etmesine sebep oluyor demek de mümkün). Türkiye de yedek kalsa dahi yüksek ücret alan yerli futbolcular ise yurt dışında benzer teklifler bulamadığı için 2 yurt dışına gitmiyor, bu da 1 1723-1790 arasında yaşayan ünlü ahlak felsefesi proseförü. Milletlerin Zenginliği isimli çalışmasında yer verdiği görünmeyen el kavramı ile serbest piyasa ekonomisine dair teorilerin, Klasik İktisat tarihinin öncülüğünü yapmış ve kapitalizmin rasyonalitesinin entelektüel altyapısını oluşturmuştur. 2 Kalite itibarıyla yurt dışında oynayabilecekleri takımlar bu futbolculara Türkiye de aldıklarından çok daha azını teklif ediyorlar çünkü bütçeleri dâhilinde benzer kalitede oyuncuları başka gelişmekte olan ülkelerden Afrika başta olmak üzere temin edebiliyorlar.
ülkemizde futbolcu ihracatının gelişmesine engel oluyor. Bunların sonucunda ülke futbolumuz küresel boyutta geri kalırken, kaliteli futbolcu için yurt dışındaki oyunculara her geçen yıl daha yüksek ücretler verilmesine sebep oluyor. Yabancı futbolcu sayısı konusunda limitlerin kalkması ilk etapta belki yerli futbolcular için olumsuz bir etki yaratacaksa da ülke futbolumuz üzerinde uzun vadede faydalı olacaktır. Yabancı sınırlamasının kalkmasıyla pek çok takım daha ucuza dünyanın 29 27 25 23 21 19 17 Litvanya Avusturya Estonya İsveç Çek Slovenya İzlanda Malta İrlanda İskoçya İsrail Norveç Yunanistan Romanya Rusya Türkiye Bulgaristan Slovakya Hollanda Ukrayna Portekiz Almanya Fransa İtalya İspanya İngiltere 15 Macaristan 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Kulüp başına düşen yabancı oyuncu sayısı İsviçre Danimarka UEFA başarısı değişik yerlerinden futbolcu ithal edebilecekler, bu da yerli futbolcuları kadro dışı kalmaya veya yeni takım aramaya zorlayacaktır. Bu hadisenin ekonomideki karşılığı dış ticaretin tam serbestleşmesiyle birlikte ekonomide verimlilik artışıyla gelen işsizlik artışıdır. Artan işsizlikle birlikte ilk 11 de yer bulmakta zorlanan yerli futbolcuların talep ettikleri ücretleri aşağı çekmeleri kulüplerin bütçe açıklarını olumlu etkileyecektir. Aynı zamanda bu futbolcuların maaş beklentilerinin düşmesi (ucuzlaması) onları küresel futbol piyasasında sahip oldukları yeteneklere göre ön plana çıkaracak ve yurt dışında daha kolay takım bulmalarını sağlayacaktır. Diğer bir deyişle, futbolcu ihracatımız gelişecektir. Diğer yandan ithal edilen futbolcu sayısında bir artış olmasına karşın daha ucuz futbolcu ithal edileceği için toplam ithalatta ciddi bir değişiklik olmayacak ve artan ihracat ile cari açığımızda bir düşüş görülecektir. Yurt dışına giden futbolcular zaman içinde kendilerini ispatlamalarıyla daha iyi takımlara transfer olabilecek ve futbol kalitelerini küresel ölçekte arttırabilecekler. Bunun da zaman içinde milli takımımıza olumlu yansımaları olacaktır. Kulüp düzeyinde ise düzelen bütçe dengesi takımlarımızın alt yapılarına önem vererek kendi içlerinden oyuncu yetiştirmelerini sağlayacak, uzun vadede hem kulüp hem de ulusal seviyede takımlarımızın yerel üretim/yatırım ile global arenada daha fazla rekabet edebilir hale gelmesini sağlayacaktır. İsviçre nin Neuchatel Üniversitesi bünyesindeki Uluslararası Spor Çalışmaları Merkezi öğretim üyesi görevlilerinden Raffaele Poli nin 2006 yılında yaptığı araştırmasına göre kulüplerde oynayan yabancı futbolcu sayısı ile aynı kulübün UEFA daki başarısı arasında doğrudan bir ilişki var. Diğer bir deyişle yabancı futbolcu sayısının artışı global arenada başarıyı da beraberinde getiriyor. Bu konuda İngiltere takımlarının son zamanlardaki başarısı 3 ve Ukrayna takımlarının isimlerinin daha fazla duyuluyor olması 4 bu tezi destekliyor. Her ne kadar İngiltere de yabancı futbolcu sayısı konusunda bir kısıtlama olmasa da ithal edilen yabancı futbolcunun kendi milli takımında oynuyor olması zorunluluğu bu ülkede futbol otoritelerinin ligin kalitesine verdikleri önemi gösteriyor. Bu ilk bakışta korumacı bir önlem olarak bizim burada ileri sürdüğümüz savları kısmen zayıflatıyor gibi görülebilecekse de, İngiltere liginin mevcut kalitesi göz önünde bulundurulduğunda söz konusu uygulamanın bizim bahsettiğimiz anlamda (ve Türkiye de uygulanan) bir korumacılık olmadığı açıktır. 2009 UEFA kupasını köklü Alman ekibi Werder Bremen den koparan Ukrayna ekibinde sadece iki tane Ukrayna kökenli futbolcu olmasının bir tesadüf olmadığını düşünüyoruz. Ayrıca yerli futbolcuların yerlerini yabancı futbolculara yitirmeleri yerli futbolcular için rekabeti arttıracağı için yurt içinde oynayan yerli futbolcuların kalitesinin de yükselmesine sebep olacaktır. Diğer yandan FIFA ve UEFA başkanları dâhil pek çok futbol otoritesi ise Avrupa da halen uygulanmakta olan sınırsız yabancı oyuncu kuralını eleştirirken, değiştirmek için bir çaba içinde olunması gerektiğini belirtiyorlar. Bu otoritelerin 3 2008 yılında Şampiyonlar Ligi nde yarı finale kalan dört takımdan üçü İngiliz takımıydı, bunun yanı sıra 2010 Dünya Kupası gruplarını son zamanlarda görülmemiş bir başarıyla bitirmeleri bu başarıya örnek olabilir. 4 2008 yılında UEFA kupasını bir Ukrayna takımı olan Shatskar Donesk aldı.
yabancı kotasının olmamasının futbolun ulusal karakterine zarar verdiği 5 yönündeki endişeleri en azından Avrupa liglerine bir kota getirilmesi gerektiğini savunmalarına sebep oluyor. Aslında karşılıklı olarak getirilen simetrik kotalar (eşit sayıda yabancı oyuncu) Türk futbolu için mevcut durumdaki dezavantajı ortadan kaldırabilir. Fakat AB de kota yokken ülkemizde kotanın devam etmesi yukarıda bahsetmiş olduğumuz sorunları da beraberinde getiriyor. Her ülkede (veya UEFA nın hükmü olan her ülkede) aynı sayıda yabancı futbolcu kotası getirilmesinin ülkemiz futboluna olumlu etkisi biraz daha detaylı incelenebilir. Aslında bu uygulama kalite açısından ülkemiz futbolunu ileriye taşımasından çok Avrupa futbolunu göreli olarak gerileteceği için ülkemize göreli bir avantaj sağlayabilecektir. Ülkemiz futbolunda yabancı kotası sebebiyle yaşanan sorunları pek çok Avrupa takımı yaşayacak ve bu geçiş döneminde gerileyen futbol kalitesi yerli takımlarımızın ön plana çıkması için bir fırsat olabilecektir. Fakat UEFA nın herhangi bir karar almasından önce şu anda birçok Avrupa ülkesinde olduğu gibi kotaları kaldırmamızın her ihtimalde futbolumuza olumlu yansımaları olabilecektir. Son olarak Avrupa dışındaki liglere göz atmakta da fayda var. Dünyanın en başarılı takımları arasında sayılan Güney Amerika takımlarındaki oldukça düşük yabancı futbolcu kotası ilk bakışta bir çelişki gibi görülebilir. Fakat daha dikkatli bakıldığında iki gerçek göze çarpıyor. Öncelikle bu ülkelerin ulusal takımlarında forma giyen pek çok oyuncu Avrupa liglerinden geliyor. Diğer bir deyişle ülkelerin yetiştirdiği kaliteli futbolcular yurt dışına gidiyor ve kendilerini daha fazla geliştirebiliyorlar. Ayrıca Avrupa Liglerinde oynayan yabancı oyuncuların büyük çoğunluğunun bu ülkelerden geliyor olması ve dünya çapında toplam 10,000 tane sadece Brezilyalı profesyonel futbolcu olması bu gibi ülkelerde futbol sektörünün ülkemize oranla çok daha ileri gittiğini gösteriyor. Bu ise bu ülkedeki futbol kültürünün çok daha köklü olmasına bağlı. Diğer bir deyişle bizim burada hiç değinmediğimiz, değerlendirmeye çalışmadığımız tarihsel gelişim, kültür, sosyoloji gibi konular bu ülkelerin bizim bahsettiğimiz kısır döngüye girmesine engel oldu. Sonuç itibarıyla, ekonomik teoriden yola çıkarak futbolumuzun kalitesini arttırmak için korumacılığın kaldırılmasının bir çözüm önerisi olabileceğini düşünüyoruz. Yabancı futbolcu limitinin kaldırması ilk etapta olumsuz sonuçlar doğurabilecekse de, uzun vadede futbolumuzu gelişmiş ülke seviyesine çekebilir. EK teki tablodan da görülebileceği üzere bu konuda yalnız değiliz, dolayısıyla tüm dünyada atılması gereken adımlar var ama bu tek başına Türkiye için önerilerimizi değiştirmiyor. Mert Yıldız 5 Bizim görüşümüz yabancı kotasının futbolun ulusal karakterine zarar vermediği yönünde. Nitekim bir ülkenin takımlarını tutanlar genelde o ülkenin vatandaşları oluyor. UEFA yetkililerinin yabancı kotası getirme konusundaki isteklerinin ise (bizce tüm dünyada aynı oranda uygulanmadığı sürece başarılı olma şansı fazla olmayan) piyasa ekonomisine politika müdahalesi ile futbolda ülkeler arası dengesizliği gidermek olduğunu düşünüyoruz.
EK: Aynı anda sahada Ülke Toplam Yabancı oyuncu kotası bulunabilen yabancı oyuncu kotası FIFA sıralaması İspanya - 3 1 Brezilya 3 3 2 Hollanda - - 3 İtalya 5 5 4 Portekiz - - 5 Almanya - - 6 Fransa 4 4 7 Arjantin 4 4 8 İngiltere - - 9 Hırvatistan - 4 10 Kameron 5 5 11 Yunanistan 5 5 12 Rusya - 7 13 A.B.D. 8 8 14 Meksika 5 5 15 Şile 7 7 17 İsviçre 5 5 18 Sırbistan - - 20 Avustralya 4 4 21 Çek Cumhuriyeti - 3 23 Ukrayna - 7 24 İsrail 5 5 25 Danimarka - 3 26 Bulgaristan 5 5 27 Mısır 3 3 29 Norveç 11 11 31 Romanya 5 5 32 Slovakya - 4 34 İrlanda - - 36 Türkiye 8 6 41 İsveç - 3 42 İskoçya - - 46 Finlandiya - 3 54 Macaristan - 5 55 Polonya - - 56 Avusturya - - 62 Belçika - - 64 Peru 6 6 70 Belarus 5 4 80 G. Afrika 5 5 86 Katar 6 6 87 İzlanda - 3 92 Çin 5 5 97 Kaynak: www.rdes.it/foreign_players36.pdf
ING Bank Ekonomik Araştırmalar Grubu Sengül Dağdeviren Baş Ekonomist + 90 212 329 0752 sengul.dagdeviren@ingbank.com.tr Pınar Uslu Kıdemli Ekonomist + 90 212 329 0751 pinar.uslu@ingbank.com.tr Mert Yıldız Ekonomist + 90 212 329 0753 mert.yildiz@ingbank.com.tr AÇIKLAMA: Bu rapor, ING Bank Ekonomik Araştırmalar Grubu tarafından sadece bilgi amaçlı olarak hazırlanmıştır. Hiç bir şekilde bir yatırım önerisi veya herhangi bir yatırım aracının doğrudan alımına veya satımına dair bir teklif veya referans olarak alınmamalıdır. Sunulan bilgilerin yayım tarihi itibarıyla yanlış/yanıltıcı olmamasına özen gösterilmiş olmasına karşın, ING Bank bilgilerin doğru ve tam olmasından sorumlu değildir. Bu raporda yer alan bilgiler herhangi bir uyarı yapılmadan değişebilir. ING Bank ve kurum çalışanları bu raporda sunulan bilgilerin kullanılmasından kaynaklanabilecek herhangi bir doğrudan ve dolaylı zarardan ötürü hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Telif hakkı saklıdır, herhangi bir amaçla ING Bank ın izni olmadan raporun tamamı veya bir kısmı başka bir yerde yeniden yayımlanamaz, dağıtımı yapılamaz. Tüm hakkı saklıdır. Bu raporda referans verilen yatırımlar ciddi risk taşıyabilir. Geçmiş performans, takip eden dönem için bir gösterge değildir. Yatırımcılar bu rapora dayanmadan kendi araştırmalarını ve yatırım tercihlerini yapmalıdırlar. Sadece finansal konularda getiri ve riskleri değerlendirebilecek düzeyde yeterli bilgi ve deneyime sahip olan yatırımcılar, bu raporda bahsi geçen yatırım araçları veya piyasalarda yatırım almayı dikkate almalı, diğer kişiler bu rapora dayanarak bir karar almamalıdır. ING Bank, bu raporun Türkiye de yayımlanmasından sorumludur.