T.C. TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI KANOLA (KOLZA) YETİŞTİRİCİLİĞİ ANKARA 2007
Yay nlayan TARIM VE KÖY filer BAKANLI I Yay n Dairesi Baflkanl Baflkanl k Ad na mtiyaz Sahibi Proje ve Yay n Koordinatörü Sadi DEM RC (Baflkan V.) TÜGEYP Proje Sorumlusu Ali MET N (fiube Müdürü) Editör smet GÜMÜfi (Zir. Y. Müh.) Metne Katk da Bulunan Prof.Dr. Özer KOLSARICI (A. Ü. Zir. Fak.) Dr. Fatma SARSU (Tar. Arafl. Gen. Müd.) Zir. Müh. fiahin G ZLENC (Karadeniz Tar. Arafl. Enst.) Zir. Müh. O uzhan FAKILI (Tar. Üret. Gel. Gen. Müd.) Grafik Tasar m fiükrü AYGÜN Yay n Tarihi Temmuz - 2007 Proje Yay n Seri No TÜGEYP 2007/53
KANOLA (KOLZA) YET fit R C L KANOLA NED R? Akdeniz bölgesi orijinli olan kolza, II. Dünya Savafl s ras nda Bulgaristan ve Romanya dan gelen göçmenler arac l ile ülkemize girmifl ve Trakya da ekim alan bulmufltur. Ülkemizde rapiska, rapitsa, namzan isimleriyle de bilinen kolza, k fll k ve yazl k olmak üzere iki farkl fizyolojik olum dönemine sahip bir ya bitkisidir. Ayn zamanda nisan ay ndan hasada kadarki 4 ayl k dönem boyunca çiçeklili ini muhafaza etmesi nedeniyle ar lar için de iyi bir bal bitkisidir.. Ayn zamanda çiçeklenme periyodunun uzun sürmesi, k fll k ekimlerin ilkbaharda en erken devrede çiçeklenmesi, ar c lar içinde iyi bir balözü kayna oldu- undan tercih edilmektedir. Yüksek ya asitleri kompozisyonu ile oldukça sa l kl, kaliteli bir alternatif ya bitkisidir. Kolza ilkbaharda çiçek açan ve ya bitkileri içerisinde hasada en erken gelen bitkilerdendir. Hasat zaman n n di er ya bitkilerine göre 1-2 ay erken gelmesi, at l kapasitedeki ya ve yem fabrikalar m za hammadde sa layarak çal flma kapasitelerinin yükselmesine olanak vermektedir. Uzun gün bitkisi olup k fll k ve yazl k olarak yetifltirilebilir. Yazl klar 100-120, k fll klar 220-250 günde hasada gelir. Kanola n n k fll k olarak ekilebilmesi ekim ve hasat dönemindeki ifl da l m na uygun bir çal flma olana sa lar. Kanolan n yetifltirildi i tarlalarda erken devrede geliflip gölge tav yaratarak yabanc otlar n geliflmesini engellemesi, üstün bir ya bitkisi oldu unu göstermektedir. Kanola % 35-50 ya ve % 20-25 protein içeri i; 1
Oleik asit oran zeytinya na en yak n olan ya bitkisi olufluyla, Linoleik asit aç s ndan zengin olan kanola (kolza) ya kolesterol ve trigliserid seviyesini düflürmesiyle Yüksek ya asitleri kompozisyonu ile oldukça sa l kl, kaliteli bir alternatif ya bitkisidir. Kanola, insan ve hayvan beslenmesi ve biyodizel olarak büyük önem tafl maktad r Kanola Ya n n Özellikleri: Kanola ya en ideal ya oran lar na sahip bir bitkisel ya d r.benzerleri aras nda en düflük doymufl ya oran na sahiptir. Bu özelli inin yan nda ciddi miktarda Omega-3 ya içerir. Zeytinya n n önemli bir alternatifi olan Kanola ya zengin içeri iyle tercih edilmesi gereken bir ya d r. 1 yemek kafl Kanola ya nda (14 gram) Kolesterol: 0 Protein: 0 E Vitamini: 2.4 miligram K Vitamini: 266 mikrogram Doymufl Ya : 1gram-1.7 gram Doymam fl ya : 12-13 gram Tekli doymam fl: 8.2 gram Çoklu doymam fl: 4 gram Serbest ya asidi: % 0.3 Kanola ya tekli doymam fl ya lar yönünden zengin dolay s yla kötü kolesterolü engelleme özelli ine sahiptir. Bu zeytinya n da yararl yapan özelliktir. Tekli doymam fl ya oran zeytinya nda %73, kanola ya nda ise bu orana çok yak n olup %63'tür. 2
Kanola ya ayçiçek ya ndan daha fazla s ya dayan r. Diyette serbest ya asidi miktar n n en az olmas gerekir. Çünkü Serbest ya asidi miktar n n kanda kronik olarak yüksek seyretti i durumlarda, pankreas n iyi çal flmad ve diyabet hastal na ortam haz rlad sonucuna var lm fl bulunuluyor. Kanola ve di er ya l tohumlar filizlenme s ras nda ald klar ya fl miktar ndan ya da ifllenmeden önceki depolanma koflullar ndan etkilenerek serbest ya asidi miktar artabilmektedir. Ancak bu miktar n binde 4'ten (%0.40) az olmas ürünün kaliteli olarak nitelenmesi için yeterlidir. Kanada ya da Avustralya'da üretilen kanola ya lar % 0.35 serbest ya oranlar içeriyorlar ve kaliteli olarak nitelendiriliyorlar. Bu durumda ülkemizde üretilen kanola ya için %0.30 serbest ya oran ile daha kaliteli diyebiliriz. YET fit R C L K TEKN KLER klim Ve Toprak stekleri: Kanola bitkisi k fll k ve yazl k olarak yetifltirilebilmektedir. Hem hava hem de toprak s cakl kolza bitkisinin geliflme ve verimini büyük ölçüde etkilemektedir. Bununla birlikte kolza bitkisinin büyüme ve geliflmesini sa layan spesifik bir s cakl k seviyesi vard r. Kanolan n büyümesi için gerekli minimum s cakl k 5 o C dir. Bu s cakl k eflik s - cakl k olarak kabul edilmektedir. Kanola en iyi geliflmesini 12 o C n n üstünde ve 30 o C alt n- 3
da gösteren nispeten serin mevsim bitkisidir. K fll k kanolan n s cakl k iste i toplam 2300 2500 o C d r. Ülkemizde genellikle k fll k kolza tar m yap lmaktad r. Kolza, k fll k bu day, k fll k arpa ve fleker pancar n n yetiflti i iklimde rahatl kla yetiflir ve k fll k hububat gibi sonbaharda ekilmektedir. Genel olarak, ya fl iyi l k iklimlerden ve kireççe zengin topraklardan hofllanan bir bitkidir. K fll k çeflitler normal olarak -10 ile -12 0 C ye, kar örtüsü alt nda ise -15 ile -18 0 C ye dayanabilmekte, ancak k fla girerken kuvvetli bir kök oluflturmas ve rozetleflmesini tamamlam fl olmas gerekmektedir. K fla zay f kotiledon (iki-üç yaprakl ) döneminde giren kolza bitkileri s f r n alt ndaki s cakl klarda zarar görmektedir. Yazl k kolza daha çok l man iklim bölgeleri olan Ege ve Akdeniz ve Güneydo u bölgelerinde k fltan ekildi inde k fll k çeflitlerden daha yüksek verim al nabilmekte ve erkenci olmalar dolay s yla ikinci ürüne olanak sa lamaktad r. Kanola bitkisi kumlu ve hafif topraklar d fl nda hemen hemen her toprakta yetiflmektedir. Toprak yüzeyinin tesviyesi iyi olmal - d r, su tutan, göllenen tar m alanlar nda çok zarar görmektedir. En iyi yetiflti i toprak humuslu derin yap l nötr veya hafif alkali ve hafif asit topraklard r. Ph: 6.5-7.5 aras en uygun topraklard r. 4 Kanola bitkisi kumlu ve hafif topraklar d fl nda hemen hemen her toprakta yetiflmektedir.
TOPRAK HAZIRLI I yi bir tohum yata baflar l bir üretim için büyük önem tafl maktad r. Sonbaharda tarla topra tav nda ve iyi bir flekilde haz rlanarak, mümkün oldu unca erken ekim yapmak yüksek verim aç - s ndan önemlidir. Kanola 2-3 mm çapta çok küçük tohuma (bir kilogram nda ortalama 250 000 tohum bulunmaktad r) sahip oldu u için iyi bir çimlenme için topra n iyi ve s k bir flekilde haz rlanmas gerekir. Hububat hasad ndan sonra kolza ekilecekse, gölge tav nda veya düflen ya fllardan sonra pulluk ile sürüm yap larak an z topra n alt na gömülür. Daha sonra goble disk ve t rm k çekerek ince bir tohum yata haz rlan r. Kolza ayçiçe i, m s r veya pamuk yerine ekilecekse hasatta kalan saplar t rm kla tarla d fl na ç kar l r. Daha sonra e er tarla otlu veya çi nenmifl ise sürülerek, otsuz ise kazaya veya goble disk ve t rm k ile tohum yata keseksiz olarak haz rlan r. Gerekirse ekimden önce ve sonra topra n yüzeyinin düzgün olmas ve bast r lmas için merdane çekilmelidir. Kanola, geleneksel hububat tar m nda kullan lan toprak iflleme aletlerinin d fl nda özel bir alete ihtiyaç göstermez. Tohum yata haz rlanmas baflar l bir kolza üretimi için oldukça önemlidir. Genifl yaprakl yabanc otlara karfl en iyi savunma h zl çimlenme, ç k fl ve büyümeyle elde edilmektedir. Homojen yüzeysel bir ekim çimlenmeyi h zland rmakta ve ürünün yabanc otlarla mücadele 5
yetene ini artt rmaktad r. Maksimum sürüm derinli i genellikle 10 ila 13 cm (4-5 inç) aras nda de iflmektedir. Killi veya killi kumlu gibi ince tekstürlü topraklar açmak, karlar n erimesine veya ya mur sular n n süzülmesine izin vermek amac yla derin iflleme yap labilir. 15 ila 18 cm den daha derin ifllemenin büyük bir de eri yoktur ve sadece dikkate de er bir flekilde daha fazla masrafa sebep olmaktad r. TOPRAK SICAKLI I VE Ç MLENME Kanola ekimi için optimum toprak s cakl n n 10 0C oldu- u yap lan çal flmalarla belirlenmifltir. 10 0C n n üzerindeki toprak s cakl yüksek çimlenme oran, h zl ç k fl ve h zl bir yaprak geliflmesi sa lamaktad r. Toprak s cakl n n düflük olmas çimlenmeyi azaltmakta ve geciktirmektedir. Bu da bitkinin verimini s n rland rmaktad r. Toprakta uzunca bir zaman süresince çimlenmeden kalan tohum toprak kaynakl organizmalar n zarar na hassas hale gelmektedir. Toprak s cakl - n n düflük olmas ayn zamanda fidelerin kökleri taraf ndan su ve besin al m - n azaltmakta ve böylece kök ve yaprak geliflimini s - n rlamaktad r. Bu durum bitkinin hastal k ve zararl - lara karfl hassasiyetini artt rmaktad r. 6
EK M NÖBET Tar m topraklar n n üretim gücünün ve sa l n n korunmas, ilaçlara ba ml n n azalt lmas ve üretilen kanola bitkisinin sa l için ekim nöbeti uygulanmal d r.tar m yap lan alanlarda ayn bitkinin ayni tarlaya üst üste ekilmesi topra n fakirleflmesine ve o bitkinin hastal klar n n artmas na neden olmaktad r. Bu nedenle kanola tar m nda yüksek verim alabilmek için mutlaka ekim nöbeti planlanmas yap lmal d r. Tar m yap lan alanlarda ayn bitkinin ayni tarlaya üst üste ekilmesi topra n fakirleflmesine ve o bitkinin hastal klar n n artmas na neden olmaktad r. Kanola tar m nda ekim nöbeti planlanmas nda dikkat edilecek esaslar: Yüzeysel köklü bitkilerle ekim nöbetine girmesi hububat, (p rasa, marul, so an), Az su tüketen hububat gibi bitkilerle ekim nöbetine girmesi, Topra temizleyen bezelye, soya fasulye ile ekim nöbetine girmesi, Mono kültür üretiminden kaç n lmas, Münavebe plan nda yer alan bitkiler topra n verimlilik özelli ini dengelemeli, Kanolan n girece i baz münavebe modelleri flu flekilde olabilir: 1-Model: Soya Fasulyesi + Kanola + Bu day + M s r 2-Model: Pamuk + Kanola + Baklagil + Ayçiçe i 3-Model: Ayçiçe i + Kanola + Bu day 7
EK M ZAMANI Baflar l bir kolza üretimi için ekim zaman oldukça önemlidir. Kanola ç k fl esnas nda oldukça hassas olmaktad r. Ekim zaman gecikir ve ki yaprakl oldu u (kotiledon) dönemde ani don olaylar meydana gelirse so uktan büyük oranda zarar görür. Buna paralel olarak verimde büyük düflüklükler görülür. Hatta hiç verim al namayabilir. Bu nedenle kolza bitkisinin mutlaka k fla 4-8 yaprakl oldu u (rozet) dönemde girmesi hatta ç Anadolu ve Do u Anadolu gibi bölgelerde 8-10 yaprakl oldu u dönemde girmesi gerekmektedir. Rozet döneminde k fla giren bitki kuvvetli bir kök yap s gelifltirdi inden - 15 ile -23 0 C aras ndaki k sa süreli so uklara dayan r, uzun süre kar alt nda zarar görmeden geliflmesine devam eder. K fll k Kanola Ekim Zaman ; Karadeniz, Ege, Akdeniz bölgelerinde 10 Eylül- 20 Ekim tarihleri aras nda; Trakya ve Marmara, Güneydo u, ç Anadolu ve Do u Anadolu bölgelerinde 1 Eylül 20 Eylül tarihleri aras nda ekimleri yap lmal d r. Kanola ekimini müteakip düflecek ya fllar topra a ekilen tohumlar n ç kmas na yard mc olacakt r. Bu flekilde iyi ç k fl yapan kolza bitkileri k fla 6 8 yaprak aras nda (rozet devresi) girer ve kuvvetli bir kök sistemi gelifltirerek so uktan zarar görmez. Özellikle ç Anadolu ve Geçit Bölgelerinde sonbahar ya fllar n n gecikmesi halinde mutlaka tohumun çimlenebilece i kadar nemi sa layacak bir sulaman n yap lmas gerekmektedir. E er kanola ekimleri Ekim ve Kas m 8
ay na sarkarsa ç k fl yavafl ve fidelerde çok zay f oldu undan so uklar n bafllamas ile s cakl k 2 o C ve alt na düfltü ünde genç fideler zarar görmektedir. ç ve Geçit Bölgelerde ekim normal zaman nda yap lsa bile baz y llarda normal ya fllar n gecikmesi durumunda ç - k flta meydana gelecek olan gecikmelerde yukar da belirtti imiz sorunla çiftçilerimizi karfl karfl ya getirebilir. Bu nedenle ya fl n gecikti i durumlarda mutlaka tohumun çimlenebilece- i kadar nemi sa layacak bir ya murlama sulaman n yap lmas gerekmektedir. Karadeniz Tar msal Araflt rma Enstitüsü Müdürlü ü taraf ndan yürütülen çal flmalar neticesinde Geçit bölgesi için en uygun ekim zaman 20 Eylül - 10 Ekim tarihleri, Sahil kufla nda ise en uygun ekim zaman 10 Eylül - 20 Ekim tarihleri aras nda oldu u tespit edilmifltir Daha geç ekimlerde so uk zarar görülebilir. Yazl k kanola çeflitlerinin ekimi genel olarak, mart ve nisan aylar nda yap l r. Bölgelere göre de iflmekle beraber 15 Mart tarihinden itibaren toprak uygun tava ve s cakl a geldi inde ekim geciktirilmeden yap lmal d r. Yazl k ekimlerde sulama imkânlar n n olmas gerekmektedir. Ancak, yazl k çeflitler l man sahil kufla nda k fll k olarak da ekilebilir. 9
TOHUMLUK Kanola tar m nda tohumlu- un önemi büyüktür. Sofral k bitkisel ya üretiminde içeri inde erusik asit ve küspesinde glukosinolat içermeyen kolza tohumlu u kullan lmal d r. Çiftçiler kendi hasat ettikleri üründen kesinlikle tohumluk olarak ay rmamal d r. Çünkü kolza bitkisi % 50 lere varan ölçüde yabani hardal türleri ile melezlendi inden ikinci y l hasat edilen ürün tohumluk olarak ekildi inde hasat edilen ürünün ya nda erusik asit ve küspesinde glukosinolat oran artacakt r. Her y l kontrollü olarak üretilen sertifikal tohumluklar n üreticiler taraf ndan al nmas gerekmektedir. Al nacak tohumlu- Verim düflüklü üne neden olmamak için, hastal k ve zararl lara dayan kl kolza tohumlu u tercih edilmelidir un ekilece i bölgede denenmifl ve k fl so uklar na dayan kl olmas gerekmektedir. Ekilen kanola çeflidinin ya oran da % 40' n üzerinde olmal d r. a) Her y l kolza üreticileri mutlaka sertifikal yeni tohumluk ekmelidirler. b) Ekilecek tohumluklar n temiz, çimlenme oran ve ç k fl gücü yüksek olmal d r. c) Verim düflüklü üne neden olmamak için, hastal k ve zararl lara dayan kl kolza tohumlu u tercih edilmelidir. d) Ekilecek tohumluklar tohumla geçen hastal lara karfl ilaçlanmal d r. 10
EK M Kanola tohumu küçük oldu undan sonbahar toprak sürümü ve s k bir tohum yata n n haz rlanmas arzu edilmektedir. Ekimden önce topra n bast r lmas s k ve düzgün bir tohum yata haz rl na yard m eder. Tohumun ekim derinli i 2.5 cm ve daha az olmal d r, fakat toprak kaymak tabakas ba lamazsa fideler 5 cm ve daha derinden ç k fl yapabilmektedir. Ekim derinli i ç kan fidelerin say s n ve geliflmesini büyük ölçüde etkilemektedir. Kolza tohumu çimlenme için yeterli neme ulaflmak için gere inden daha derin ekilmemelidir. 1.2 ile 2.5 cm derinlikte, s k, nemli ve l k tohum yata na ekilen Kolza tohumlar yüksek bir ç k fl yüzdesiyle birlikte h zl bir çimlenme göstermektedirler. Kanola ekimi için optimum toprak s cakl n n 10 0 C oldu- u yap lan çal flmalarla belirlenmifltir. 10 0 C nin üzerindeki toprak s cakl yüksek çimlenme oran, h zl ç k fl ve h zl bir yaprak geliflmesin sa lamaktad r. S k bir flekilde bast r lm fl tohum yata tohum için mükemmel bir nem ve oksijen sa lamaktad r. Bu yüzden ekimden sonra tohum yata merdane ile bast r lmal d r Kanola ekiminde s ra aras mesafe 17-30 cm ve s ra üzerindeki bitkiler aras ndaki mesafe ise toprak verimlili i ve 11
ya fl durumuna ba l olarak 4-6 cm aras nda olabilir. S - ra aral n ayarlamak için mevcut bu day mibzerlerinin birer gözü kapat larak, ya da diret olarak 18 cm mesafede ekim yap labilir. Karadeniz bölgesinde yap lan çal flmalarda s ra aras n n 20 cm olmas gerekti i tespit edilmifltir BAKIM Kanola bitkisi tohumlar küçük oldu undan ç k fl esnas nda yavafl geliflmesinden dolay yabanc otlarla mücadele edebilecek durumda de ildir, bu sebeple yabanc ot mücadelesi kültürel yöntemlerle, mekanik yöntemlerle, kimyasal yöntemlerle yap l r. Kimyasal olarak genifl yaprakl yabanc otlara karfl ekimle birlikte trefluralin etkili maddeli yabanc ot ilac, dar yaprakl yabanc otlara karfl avadex etkili mad- Özellikle, hardal vb. kanola ile akraba yabanc otlarla ürün kalitesi aç s ndan etkili mücadele zordur. Bu nedenle, bu gibi tarlalara kanola ekimi yap lmamal d r. 12
deli yabanc ot ilaçlar n n topra a kar flt r larak kullan lmas tavsiye edilmektedir. Münavabe toprak verimlili i aç s ndan oldu- u kadar, yabanc otlarla mücadele aç s ndan da önem tafl maktad r. Ekimde kullan lacak tohumluk yabanc ot tohumlar ndan ari ve temiz olmal d r. Temiz ve özellikle hardal populasyonunun yo un olmad tarlaya ekim yap lmal d r. Özellikle, hardal vb. kanola ile akraba yabanc otlarla ürün kalitesi aç s ndan etkili mücadele zordur. Bu nedenle, bu gibi tarlalara kanola ekimi yap lmamal d r. Mart ay ndan itibaren sapa kalkma dönemi ve dallanman n da bafllamas yla birlikte kolza bitkisi alt nda yabanc ot bar nd rmaz ve kendisinden sonra ekilecek ürün için yabanc ottan ar nm fl bir tarla b rak r. GÜBRELEME E er kolza bitkisi gerekli besin elementlerinin Kanola, azot ve fosforlu gübrelemeye iyi tepki vermektedir, fakat gübreyle eksik oldu u topraklarda direk temas zarar yetifltirilirse, yeterli gübreleme yap lmaks z n yüksek meydana getirmektedir verimli ve kaliteli kanola elde etmek mümkün de ildir. En baflar l gübreleme program topraktaki mevcut besin elementlerinin durumuna ba l olarak belirlenmelidir. Kanola, azot ve fosforlu gübrelemeye iyi tepki vermektedir, fakat gübreyle direk temas zarar meydana getirmektedir. 13
Mibzerde hem tohum hem de gübrenin ayn tüpe boflalt ld durumlarda düflük miktarda gübre kullan lmal d r. Baflar l bir kolza üretimi için toprak analiz sonuçlar na göre gübreleme yap lmal d r. Kanola tar m nda topra a uygulanabilecek gübre form ve dozlar ndan baz seçenekler( Çizelge 1) de verilmifltir. Çizelge-1: Kanola çin Uygun Gübreleme Modeli UYGULAMA GÜBRE FORMU UYGULAMA ZAMANI M KTAR (kg/da) 1. Uygulama Amonyum sülfat + 18-46-0 (DAP) Ekimle birlikte 20-25 15-20 YAPRAK GÜBRELER 14 2. Uygulama Amonyum nitrat Mart sonu-nisan bafl 14-15 Bitki besin maddeleri, normalde bitki taraf ndan kökleriyle topraktan al nmaktad r. Fakat toprakta bulunmayan bir k s m besin elementlerinin afl r noksanl halinde yaprak gübrelemesi yoluna gidilebilir Yaprak gübreleri, ülkemizde kanola tar m nda da kullan lmaya bafllanm flt r. Yaprak gübreleri içersinde bir veya birden fazla besin maddesi elementi bulunur. Özellikle toprakta taban suyunun yüksek ve iklimin de serin olmas na ba l olarak toprak s cakl n n düfltü ü durumlarda azot, fosfor, çinko gibi herhangi bir besin maddesinin noksanl görülebilir. Oluflan bu stres flartlar nda, söz konusu besin maddelerinin kanola kökleri ile al m zor olaca ndan, do al olarak bitkide besin maddeleri noksanl ortaya ç kmakta, bunun sonucu geliflme gerili i, yaprak renklerinde morarma, kahverengileflme ve sararmalar (klorozis) görülebilir. Bu sorun kök hastal -
ndan kaynaklanmam flsa, büyük ihtimalle mikro besin maddesi noksanl ndan ileri gelmektedir. flte bu flekilde besin maddesi noksanl görülen tarlalara, ihtiyaç duydu u besin maddesi noksanl n giderecek ruhsatl yaprak gübreleri temin edilerek, kullan lma talimat na göre do ru oranda suyla kar flt r larak, uygun bir pülverizatörle verilmelidir. YABANCI OT MÜCADELES Yabanc ot mücadelesi kanolan n ilk yetiflme devresinin ilk ay nda çok önem tafl r ve yap lmas % 20-30 oran nda daha fazla verim al nmas n sa layabilir. H zl geliflme yetene ine sahip yabanc otlar özellikle ilk geliflme devresinde faydal tarla alan n kaplayarak kanola bitkisinin geliflmesini engelleyerek ve bitki besin maddelerine ortak olarak önemli oranda zarar yaparlar. Kanola bitkisi 30-40 cm boyunda oldu unda gür geliflip gölge yaparak di er yabanc otlar n geliflmesi büyük ölçüde engellenmektedir. Yabanc ot mücadelesi kültürel tedbirlerle, mekanik yollarla ve kimyasal yöntemlerle yap lmaktad r. a) Kültürel yabanc ot mücadelesi: Ekimde yabanc ot tohumu bulundurmayan temiz tohum kullan lmal d r. Mümkün oldu unca ekim nöbeti yap lmal d r. Rizomlarla vegetatif olarak büyüyüp geliflen ayr k gibi otlar n toprak ifllemesi s ras nda kullan lan aletlerle bir tarladan baflka bir tarlaya tafl nmas engellenmelidir. Tarla s n rlar ndaki yabanc otlar ile de mücadele edilmelidir. 15
b) Kimyasal yolla yabanc ot mücadelesi: Kanola Tar m nda en ekonomik yabanc ot mücadelesi yabanc ot ilaçlar ile yap l r. Kimyasal yabanc ot ilaçlar kullan m nda afl r ilaç kullan m ndan kaç n p, çevre dostu do ru ilac, do ru zamanda, gerekli dozda ve ayarl uygun bas nçl ilaçlama bafll klar na sahip pülverizatörle yeterli suyla (30-40 litre/dk), rüzgar, güneflin etkili olmad sabah ve akflam saatlerinde yap lmas na dikkat edilmelidir. Kimyasal mücadelede tarlada görülen yabanc ot türlerine göre seçilen ilaçlar kullan m özelliklerine göre ekim öncesi, ekim sonras veya ç k fl sonras uygulanabilir. Kanola tar m nda ekim öncesi trifluralin etkili maddeli yabanc ot ilaçlar 150 cc/dk ölçüsünde pülvarizatörle topra a uygulan p goble disk veya diskaro ile 10-12 cm derinli ine iyice kar flt r lsa etkili bir yabanc ot kontrolü sa lamaktad r. Ekim sonras ç k fl öncesi kullan lan yabanc ot ilaçlar tarla yüzeyine at l r ve topra a kar flt r lmaz. Ç k fl sonras kullan lan ilaçlar n, yabanc otlar n 2-4 yaprakl oldu u küçük dönemde kullan lmas çok etkili olmaktad r. Uygulamada geç kal n rsa kanola bitkisine zarar verebilece i gibi yabanc otlara da iyi kontrol edilemez. HASTALIK VE ZARARLILARI Ülkemizde kanola yeni yeni ekim alanlar bulmaya bafllam fl ve flu anda belirgin bir hastal k ve zararl s ortaya ç km fl de ildir. Ancak ekili alanlarda toprak pireleri, tarla salyangozu, kolza sap hortumlu böce i, lahana böce i ve yaprak biti 16
görülebilmektedir. Özellikle Trakya'da baz lokasyonlarda lahana böce i zarar fazlad r. Lahana böce i yapraklar n öz suyunu emerek beyazlama yapmakta ve önemli verim kay plar - na neden olmaktad r. Ayr ca iç ve geçit bölgelerde erken çiçeklenen kolza da baz y llarda çiçek z nn (Epicometis hirta) zarar vermektedir. Kanolan n önemli hastal klar aras nda mildiyö, kanola kök uru, kurfluni küf bulunmaktad r. KANOLADA TOHUM BA LAMA Kanola çiçeklenme döneminde tozlanma (döllenme) için çeflidin kendine tozlanmas n n az veya çok olmas na ba l olarak bal ar lar na ihtiyaç duyar. Bu nedenle çiçeklenme dönemindeki süre de kanola üretim tarlalar yak n nda ar kovan bulunmas harnuplarda (kapsüllerde) döllenme, tane tutmay art r r. Çiçeklenme ve döllenme bitkide alttan yukar do ru olmaktad r. Nisan sonu May s ay bafl nda kolzan n çiçeklenmesi ar lara bol miktarda çiçek tozu sa lamaktad r. HASAT ve DEPOLAMA Hasat: Kanola, havalar n s cak veya ya fll gitmesine ve çeflidin erkencili ine ba l olarak çiçeklenmeden 40 ile 50 gün sonra hasat olumuna gelir. Karadeniz bölgesinde 20 Hazirandan sonra, Trakya'da 15 17
Haziran, Akdeniz Bölgesinde 10 May stan itibaren Kanola hasad yap labilmektedir. Kanola hasat olumuna geldi inde bitkilerin sap, yaprak ve kapsülleri tamamen kuruyup sarar r, sar bir renk oluflur. Tohum kahverengi-siyaha dönüflmüflse hasat zaman gelmifl demektir. E er tohum rengi tu la dönüflmüflse hasat Tohum kahverengi-siyaha k rm z s renginde ise tohum zaman gelmifl demektir henüz olgunlaflmam fl demektir. Tohumdaki hasat rutubeti % 10-12 düzeyinde olabilir. Kuru ve olgun tohumlar do rudan biçerdöverle hasat edilebilir. Kanola havalar n s cak veya ya fll gitmesine göre ve çeflidin ekencili ine ba l olarak çiçeklenmeden 40-50 gün sonra hasada gelir. Meyveler farkl zamanda afla dan yukar ya do ru olgunlaflt ve kolayca da lma gösterdi i için, el ile hasat yap lacaksa bu da lmay önlemek için ürünün sar iken hasat edilmesi ve tohum sar dan siyaha dönene kadar ürünün yere yat rarak bekletilmesi önerilmektedir. 18 Kanola bitkisinde olgunlaflma afla dan yukar do rudur. Hasatta bitkilerin tam olgunlaflmas beklenirse alt kapsüllerde çatlama ve dökülmeler görülür. Erken hasatta ise üst kapsüller tam olgunlaflmad ndan hasat kayb olur. Kanola taneleri çok küçük oldu undan hasada bafllamadan önce biçerdöverin ayarlar çok iyi yap lmal d r.
Hasatta kay plar azaltmak için uygun silindir h z (250-350 devir/dakika), batör-kontrobatör aç kl, vantilatör, elek ayarlar yap lmal d r. Hasatta biçerdöverin ön tablas ayarl olmal ve uygun yükseklikte zaman nda hasat yap lmal d r. Fazla yüksekten hasat yar yat k bitkilerin biçerdöverin ön tablas - na al nmas n önleyerek verim kayb na neden olabilir. Dekardan al nan verim ekilen çeflidin verim gücüne ve toprak verimlili i ile iklim koflullar na ba l olarak 200 350 kg/da aras d r. Depolama: El ile hasat edilen bitkiler demet haline getirilir ve kurutulur. Kurutma ifllemi ya tarlada yap l r ya da ürün kurudu unda tane kayb çok olaca düflünülerek harman yerine yak n bir yere branda serilerek yap l r. Makineli hasat ifllemi esnas nda harman da beraberinde yap lmaktad r. Kanola tohumlar % 35-50 oran nda ya içermesinden dolay depolama ifllemi oldukça dikkat ve bilgi gerektirir. Depolamada en ideal nem miktar % 7-8 aras d r. Tane nemi % 11-14 aras nda olursa mutlaka iyi havaland rma yap lmal d r. Nem % 16 ve daha fazla ise depoda s cak hava ak m ile kurutma yap labilir. Nem %19 ve üzerinde ise depoya CO2 verilerek alt ay süre ile saklanabilir. Kanolan n üretiminin fazla oldu u ülkelerde tohumlar büyük beton veya çelik silolarda muhafaza edilmektedir. Ülkemizde ise az miktarda kanola üretimi yap ld için elde edilen tohumlar güneflte kurutulduktan sonra sand k veya çuvallarda bir y l süre ile bozulmadan korunabilmektedir. 19
De erli Üreticiler! Özetle ifade edersek; kolza tar m nda birim alandan yeterli kazanç elde edebilmek için afla daki yetifltirme tekni i esaslar n tam olarak uygulamak gerekir: yi, mütecanis, keseksiz bir tohum yata haz rl, Her y l sertifikal yeni tohumluk kullan lmas, Zaman nda, uygun ekim makinesi ile ekim, Ekimden sonra merdane çekilmesi, Yabanc ot için zaman nda bilinçli bir mücadele, Tohum dökümüne f rsat vermeden zaman nda hasat, Depolamada tane rutubetin % 9 un alt nda olmas gerekir. 20
Tar m ve Köyiflleri Bakanl Yay n Dairesi Baflkanl vedik cad. Bankac lar sk. No:10 Yenimahalle/ANKARA (0312) 315 65 55 Fax: (0312) 344 81 40 e-mail: yayin.ypm@tarim.gov.tr