ANAYASA MAHKEMESİ MEMURİYET HİZMETİ OLAN ANCAK MEMURLUKTAN EMEKLİ OLMAYANLARA İKRAMİYE ÖDENMESİNE ENGEL KANUN HÜKMÜNÜ YİNE İPTAL ETTİ BUNDAN SONRA KİMLERE İKRAMİYE ÖDENECEK Mehmet UZUN GİRİŞ Sosyal Güvenlik Dünyası Dergisi nin 2010/Temmuz-Ağustos sayısında, Memuriyet Hizmeti Olan Ancak Memurluktan Emekli Olmayanlara İkramiye Ödenecek Mi? başlıklı makalemde, bu konu detaylı olarak açıklanmış ve makalemin Sonuç bölümünde, aynen, Bu düzenlemenin de Anayasa Mahkemesine tekrar götürülmesi halinde iptal edilmesi kuvvetle muhtemeldir. denilmiştir. Bilindiği gibi, 2829 sayılı Kanunun 12 nci maddesine göre, memurların başka sosyal güvenlik kurumlarına bağlı olarak çalışıp, son defa Emekli Sandığına tabi çalıştıktan sonra emekli olanlara, bu süre üzerinden emekli ikramiyesi ödendiği halde, uzun süre Emekli Sandığına tabi görevlerde çalışıp, başka bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi olarak bu kuruluştan yaşlılık aylığına hak kazananlara Emekli Sandığınca emekli ikramiyesi ödenmemektedir. Emekli ikramiyesi ödenebilmesi için son defa T.C. Emekli Sandığına tabi görevlerden emekliye ayrılma ve kendilerine 2829 sayılı Kanunun 8 inci maddesi uyarınca birleştirilen hizmet süreleri üzerinden aylık bağlanma koşullarının sağlanmış olması gerekmektedir. Anayasa Mahkemesi 05/02/2009 tarihli ve 2009/17 sayılı kararı ile 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan Son defa T.C. Emekli Sandığına tabi görevlerden emekliye ayrılan ve ibaresini Anayasa ya aykırı bularak iptal etmiş 1, iptal kararının yü- * Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi 1 Bkz. (05/06/2009 tarihli 27249 sayılı Resmi Gazete) 259
rürlük tarihini 05/06/2010 olarak kararlaştırmış ve Anayasa Mahkemesinin iptal kararının yürürlük tarihinden 15 gün sonra 19/06/2010 tarihinde 5997 sayılı Kanunla mülga 5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesi birinci fıkrası değiştirilerek yeni bir düzenleme yapılmış idi. Söz konusu düzenleme Anayasa Mahkemesi tarafından yine iptal edilmiştir. Bu makalede, Anayasa Mahkemesinin iptal kararının ne anlama geldiği ve daha önce, herhangi bir sebeple görevinden ayrılan devlet memurlarının Emekli Sandığı dışında başka bir sosyal güvenlik kurumuna tabi çalışarak emekli olmaları halinde emeklilik ikramiyesi ödenmeyenlere, ikramiye ödenip ödenmeyeceği hususu açıklanmaya çalışılacaktır. I-İLGİLİ MEVZUAT 2829 sayılı Kanunun 8 inci maddesi; Birleştirilmiş hizmet süreleri toplamı üzerinden, ilgililere; son yedi yıllık fiili hizmet süresi içinde fiili hizmet süresi fazla olan kurumca, hizmet sürelerinin eşit olması halinde ise eşit hizmet sürelerinden sonuncusunun tabi olduğu kurumca, kendi mevzuatına göre aylık bağlanır ve ödenir. Ancak, malullük, ölüm, 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununa göre yaş haddinden re'sen emekli olma, süresi kanunla belirlenen vazifelere atanma veya seçilme ve bağlı oldukları kurumun kanunla değiştirilmesi hallerinde ilgililere hizmet sürelerinden sonuncusunun tabi olduğu kurumca, kendi mevzuatına göre aylık bağlanır. 2829 sayılı Kanunun 12 nci maddesi; Son defa T.C. Emekli Sandığına tabi görevlerden emekliye ayrılan ve kendilerine bu Kanunun 8 inci maddesi uyarınca birleştirilen hizmet süreleri üzerinden aylık bağlananlara, T.C. Emekli Sandığına tabi daire, kuruluş ve ortaklıklarda prim veya kesenek ödemek suretiyle geçen sürelerinin toplamı üzerinden, 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre emekli ikramiyesi ödenir. Ancak, ilgililere, her ne suretle olursa olsun evvelce kıdem tazminatı veya emekli ikramiyesi ödenmiş süreler, emekli ikramiyesinin hesabında dikkate alınmaz. Ayrıca, 8 inci maddenin birinci fıkrası gereğince aylık bağlananlara, emekli oldukları son görevlerinden dolayı ilgili bulundukları sosyal güvenlik kurumu kanununun emekli ikramiyesine veya iş kanununun kıdem tazminatına ilişkin hükümleri uygulanır. 260
5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesi birinci fıkrası(önceki Hüküm); Emekli, adi malûllük veya vazife malûllüğü aylığı bağlanan veyahut toptan ödeme yapılan; asker, sivil tüm iştirakçilere, her tam fiili hizmet yılı için, aylık bağlamaya esas tutarların bir aylığı emekli ikramiyesi olarak verilir, 5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesi birinci fıkrası(16/6/2010-5997/14 md. İle değiştirilen); Hizmet sürelerinin tamamı bu Kanun ve/ veya 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun geçici 4 üncü maddesi kapsamında geçenlerden emekli, adi malûllük veya vazife malûllüğü aylığı bağlanan veyahut toptan ödeme yapılan asker ve sivil tüm iştirakçilere, her tam fiili hizmet yılı için aylık bağlamaya esas tutarların bir aylığı emekli ikramiyesi olarak verilir. Son defa bu Kanun veya 5510 sayılı Kanunun geçici 4 üncü maddesi hükümlerinin uygulanmasını gerektiren görevlerde çalışmakta iken emekliye ayrılan ve kendilerine mülga 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanunun 8 inci maddesi uyarınca birleştirilen hizmet süreleri üzerinden aylık bağlananlara ise, bu Kanuna tabi daire, kuruluş ve ortaklıklarda prim veya kesenek ödemek suretiyle geçen hizmet sürelerinin toplamı üzerinden bu madde hükümlerine göre emekli ikramiyesi ödenir. Mülga 2829 sayılı Kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesi ile üçüncü fıkrasının son cümlesinin bu maddeye aykırı hükümleri uygulanmaz Hükümleri yer almaktadır. II- ANAYASA MAHKEMESİNİN İPTAL ETTİĞİ KANUN HÜKMÜ Anayasa Mahkemesi, 5997 sayılı Bazı Kanunlarda ve 190 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un 14. maddesiyle, 8.6.1949 günlü, 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu nun 89. maddesinin değiştirilen birinci fıkrasının ikinci cümlesinin Son defa bu Kanun veya 5510 sayılı Kanunun geçici 4 üncü maddesi hükümlerinin uygulanmasını gerektiren görevlerde çalışmakta iken emekliye ayrılan ve bölümünün Anayasa ya aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmiştir. 2 2 (www.anayasa.gov.tr adresinden, gündem, 12 Mayıs 2011 Perşembe günü yapılan toplantıda alınan karar) 261
III-ANAYASA MAHKEMESİNİN DAHA ÖNCEKİ 2829 SAYILI KANUNUN İLGİLİ HÜKMÜNÜN İPTAL GEREKÇESİ Anayasa Mahkemesi aynen; 3 1475 sayılı İş Kanunu nun 14. maddesinin dördüncü fıkrasında T.C. Emekli Sandığı Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanununa veya yalnız Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olarak sadece aynı ya da değişik kamu kuruluşlarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi suretiyle Sosyal Sigortalar Kanununa göre yaşlılık veya malullük aylığına ya da toptan ödemeye hak kazanan işçiye, bu kamu kuruluşlarında geçirdiği hizmet sürelerinin toplamı üzerinden son kamu kuruluşu işverenince kıdem tazminatı ödenir. hükmüne yer verilmiştir. Yukarıdaki düzenlemelere göre, farklı sosyal güvenlik kurumlarındaki hizmet sürelerinin birleştirilmesiyle 2829 sayılı Yasa nın 8. maddesi gereğince son yedi yıllık hizmet süresi içinde fiili hizmet süresi fazla olması nedeniyle Sosyal Sigortalar Kurumunca aylık bağlanması halinde, aynı veya farklı kamu kuruluşlarında, gerek Emekli Sandığına, gerekse Sosyal Sigortalar Kurumuna tabi olarak geçmiş olsun, anılan kamu kuruluşlarında geçen toplam hizmet süreleri üzerinden son kamu kuruluşu işveren tarafından ilgiliye kıdem tazminatı ödendiği; son yedi yıllık hizmet süresi içinde fiili hizmet süresi fazla olan Emekli Sandığınca aylık bağlanması halinde ise son defa Emekli Sandığına tabi bir görevden emekliye ayrılmayan ilgiliye, emekli ikramiyesi ödenmediği, yalnızca kamuda işçi olarak geçen süreye karşılık kıdem tazminatı ödendiği anlaşılmaktadır. Diğer taraftan, bir yıldan fazla 5434 sayılı Yasa kapsamında görev yaptıktan sonra kamu dışında bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olarak çalışmalarını tamamlayıp 2829 sayılı Yasa nın 8. maddesi uyarınca yaşlılık aylığı bağlananlara da, son defa Emekli Sandığına tabi bir görevden emekliye ayrılma koşulunu taşımadıklarından Emekli Sandığına tabi olarak yaptıkları çalışma süreleri için emekli ikramiyesi ödenmemektedir. Anayasa nın 2. maddesinde, Türkiye Cumhuriyeti nin bir hukuk devleti olduğu belirtilmiştir. Hukuk devleti, eylem ve işlemleri hukuka uygun olan, insan haklarına dayanan, bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, her alanda adil bir hukuk düzeni kurup bunu geliştirerek sürdüren, 3 (Bknz.Anayasa Mahkemesi 2005/40 E, 2009/17 K sayılı kararı) 262
Anayasa ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, hukukun üstün kurallarıyla kendini bağlı sayan ve yargı denetimine açık olan devlettir. Anayasa nın 10. maddesindeki kanun önünde eşitlik ilkesi hukuksal durumları aynı olanlar için söz konusudur. Bu ilke ile eylemli değil, hukuksal eşitlik öngörülmüştür. Eşitlik ilkesinin amacı, aynı durumda bulunan kişilerin yasalar karşısında aynı işleme bağlı tutulmalarını sağlamak, ayırım yapılmasını ve ayrıcalık tanınmasını önlemektir. Bu ilkeyle, aynı durumda bulunan kimi kişi ve topluluklara ayrı kurallar uygulanarak yasa karşısında eşitliğin çiğnenmesi yasaklanmıştır. 2829 sayılı Yasa da benimsenen sistemle, farklı sosyal güvenlik kuruluşlarındaki hizmet süreleri birleştirilerek emekli olanlara yaşlılık aylığı bağlandığı halde, itiraz konusu ibareyle son defa bağlı olunan sosyal güvenlik kurumuna göre ayırım yapılarak Emekli Sandığına tabi görevlerden emekliye ayrılmayanlara, 5434 sayılı Yasa ya tabi çalışma süreleri için emekli ikramiyesi ödenmemesi, Anayasa nın 10. maddesindeki eşitlik ilkesine aykırı olduğu gibi, adil sonuçlar doğurmadığından 2. maddesindeki hukuk devleti ilkesine de aykırıdır. Bu nedenle itiraz konusu ibare, Anayasa nın 2. ve 10. maddelerine aykırıdır. İptali gerekir., diyerek, 2829 sayılı Kanunun 12 nci maddesi birinci fıkrasındaki, Son defa T.C. Emekli Sandığına tabi görevlerden emekliye ayrılan ve ibaresini iptal etmiştir. IV-BUNDAN SONRA KİMLERE İKRAMİYE ÖDENECEK Anayasa Mahkemesi bir süre memurluk yaptıktan sonra memurluktan ayrılıp başka görevlerde çalıştıktan sonra bu görevlerinden emekli olanlara Emekli Sandığınca ikramiye ödenmesine engel olan 2829 sayılı Kanunun 12 nci maddenin ilgili fıkrasını iptal etmişti. Anayasa Mahkemesinin iptal kararından sonra 5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesinin birinci fıkrası, 5997 sayılı Kanunun 14 üncü maddesi ile değiştirilmişti. Ancak, Bu değişiklik 2829 sayılı Kanunun iptal edilen 12 nci maddesinin ilgili fıkrasının benzeri hükmü içermekte idi. Bu defa 5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesi birinci fıkrasının ilgili hükmü yine Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi. İptal kararı bu makalenin kale alındığı tarihte henüz Resmi Gazete de yayımlanmadı fakat Anayasa Mahkemesi nin internet sitesinde iptal edildiği duyuruldu. 263
Bu düzenlemenin de Anayasa Mahkemesine tekrar götürülmesi halinde iptal edileceği tarafımca tahmin edilmiştir. Nitekim, tarafımca kaleme alınan ve Sosyal Güvenlik Dünyası Dergisi nin 2010/Temmuz-Ağustos sayısında, Memuriyet Hizmeti Olan Ancak Memurluktan Emekli Olmayanlara İkramiye Ödenecek Mi? başlıklı makalemde, bu konu detaylı olarak açıklanmış ve makalemin Sonuç bölümünde, aynen, Bu düzenlemenin de Anayasa Mahkemesine tekrar götürülmesi halinde iptal edilmesi kuvvetle muhtemeldir. denilmiştir. Bundan sonra nasıl bir uygulama olacağı, Anayasa Mahkemesinin gerekçeli iptal kararının Resmi Gazete de yayımlanmasından sonra netleşecektir. Ancak, yeni uygulamanın kanuni düzenleme yapıldıktan sonra başlaması gerekmektedir. Yapılacak kanuni düzenlemede mutlaka Anayasa Mahkemesinin iki defadır iptal ettiği hükme paralel bir düzenlemenin yapılmamasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Kanun koyucu belki 4857 sayılı İş Kanununa paralel bir düzenleme yapabilir. Bilindiği üzere, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunuyla mülga 1475 sayılı İş Kanunu nun yürürlükte olan Kıdem Tazminatı başlıklı 14 üncü maddesine beşinci bent ilave edilerek, emeklilik için prim ödeme gün sayısı ve hizmet süresi şartını yerine getirip sadece yaş şartını bekleyenlere, istedikleri takdirde işlerinden ayrılıp kıdem tazminatı alma hakkı verilmişti. Buna göre, en az 15 yıldan beri sigortalı olup ve 3600 prim ödeme gün sayısını tamamlayanlar, diledikleri zaman SGK ya başvurup kıdem tazminatı yazısı isteyebilmektedirler. Yani, söz konusu 14 üncü madde, 506 sayılı Kanun un geçici 81 inci maddesinde yazılı yaş şartı hariç, diğer şartları, tamamlayanlara kıdem tazminatı alarak işyerlerinden ayrılma hakkı vermiştir. Bu uygulamanın başlaması bir çok yargı kararından sonra başlamıştır. Bu yargı kararlarına bir örnek vermek gerekirse; Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 2006/2716 E, 2006/8549 K, 4/4/2006 tarihli kararı. Kanaatimce, bundan sonra yapılan düzenleme İş Kanununa paralel olabilir. Şayet İş Kanununa paralel bir düzenleme olursa, 15 yıl memur olarak yani 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi (c) fıkrasına tabi olarak çalıştıktan sonra bu görevinden ayrılanlara, SGK tarafından emekli ikramiyesi ödenmesi gerekir. 264
Yapılacak yeni düzenleme Anayasa Mahkemesinin iptal kararı doğrultusunda yapılırsa, bu takdirde, daha önce memur olarak çalışıp, bu görevinden ayrıldıktan sonra diğer sigorta kollarına tabi çalıştıktan sonra emekli olanlara, memurlukta çalıştıkları süre kadar emekli ikramiyesi ödenmesi gerekecektir. SONUÇ Memurluktan ayrıldıktan sonra Emekli Sandığı(4/a) haricinde diğer sosyal güvenlik kurumlarına tabi(4/a,4/b) çalıştıktan sonra emekli olanlara, 4534 sayılı Kanunun 89 uncu birinci fıkrası gereği emekli ikramiyesi ödenmemekte idi. Anayasa Mahkemesinin bu fıkranın Son defa bu Kanun veya 5510 sayılı Kanunun geçici 4 üncü maddesi hükümlerinin uygulanmasını gerektiren görevlerde çalışmakta iken emekliye ayrılan ve ibaresini iptal ettikten sonra nasıl bir uygulama yapılacağı belirsiz hale geldi. Ancak, Anayasa Mahkemesi tarafından, benzer düzenleme içeren 2829 sayılı Kanunun 12 nci maddesi ve 4534 sayılı Kanunun 89 uncu maddesinin ilgili hükümleri iptal edilmiştir. Her iki kanun hükmü de belli bir süre memurluk hizmeti yaptıktan sonra memurluktan ayrılıp, 5510 sayılı Kanunun 4/a veya 4/b hükümlerine tabi çalışıp buradan emekli olanlara, memurlukta geçen hizmet süreleri için emekli ikramiyesi verilmemesini içeriyordu. Anayasa Mahkemesinin bu kanun hükümlerini ısrarlı bir şekilde iptal etmesi, bu şartlarda olanlara emekli ikramiyesi ödenmesi gerektiği, farklı bir kanuni düzenlemenin yine Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edileceği anlamını taşımaktadır. Dolayısıyla, yapılacak olan kanuni düzenlemede, Anayasa Mahkemesinin iptal kararlarının göz önüne alınması uygun olacaktır. Bundan sonra kimlere ikramiye ödeneceği konusu yapılacak yeni düzenleme ile belirlenecektir. Şayet Anayasa Mahkemesi iptal kararından sonra kanuni düzenleme yapılmaz ise memurluktan ayrılan ve başka bir sigortalı dalından emekli olan(4/a,4/b) herkese memurlukta geçen süre için emekli ikramiyesi ödenmesi gerekecektir. Kanaatimce, bundan sonra yapılan düzenleme İş Kanununa paralel olabilir. Şayet, İş Kanununa paralel bir düzenleme olursa, 15 yıl memur olarak yani 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi (c) fıkrasına tabi olarak 265
MALİ çalıştıktan sonra bu görevinden ayrılanlara, SGK tarafından emekli ikramiyesi ödenmesi gerekir. Yapılacak yeni düzenleme Anayasa Mahkemesinin iptal kararı doğrultusunda yapılırsa, bu takdirde, daha önce memur olarak çalışıp, bu görevinden ayrıldıktan sonra diğer sigortalı kollarına(4/a,4/b) tabi çalıştıktan sonra emekli olanlara, memurlukta çalıştıkları süre kadar emekli ikramiyesi ödenmesi gerekecektir. KAYNAKÇA http://www.anayasa.gov.tr T.C. Yasalar (27.05.1983). 2829 sayılı sosyal güvenlik kurumlarına tabi olarak geçen hizmetlerin birleştirilmesi hakkında kanun. Ankara: Resmi Gazete (18059 sayılı) T.C. Yasalar (17.06.1949). 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti emekli sandığı kanunu. Ankara : Resmi Gazete (7235 sayılı) T.C. Yasalar (16.06.2006). 5510 sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı) T.C. Yasalar (10.06.2003). 4857 sayılı iş kanunu. Ankara : Resmi Gazete (25134 sayılı) T.C. Yasalar (19.06.2010). 5997 sayılı Bazı Kanunlarda ve 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Ankara : Resmi Gazete 266