SİNDİRİM SİSTEMİ
GİRİŞ Bütün canlılarda olduğu gibi insan organizmasının da canlılığını devam ettirmesi için enerji maddelerine ihtiyaç vardır. Dışarıdan alınan bu maddelere besin maddeleri denir. Sindirim Sistemi İki Temel Bölümde İncelenir. a) Sindirim Kanalı b) Eklenti Organlar
Sindirim Kanalı Organları Ağızdan anüse kadar uzanan 8-10m lik bir borudur. Bu kanalda sırasıyla Ağız Yutak Yemek borusu Mide İnce barsaklar Kalın barsaklar Anüs ten oluşur.
Ağız (Cavitas Oris) Ağız alınan besinlerin çiğnenmesi ve mekanik parçalanmasında rol oynar çiğneme olayı istemli olarak başlar refleks olarak devam eder. Çiğneme merkezi medulla oblangatada ve pon cerebridedir.
Ağız (Cavitas Oris) Sindirim Kanalının başlangıç bölümü olup İki alt bölüme sahiptir. Vestibulum Oris ve Cavitas Oris Propria Vestibulum Oris: Dışta dudaklar ile yanaklar içte diş ve diş eti tarafından sınırlandırılmış aralığa denir. Cavitas Oris Propria: Esas ağız boşluğu vestibulım orisin gerisinde yer alan sindirim kanalı boşluğudur. Burada a) Dil b) Diş c) Diş eti bulunur.
Dil Ağız boşluğunda yer alan, istirahat halinde ağız boşluğunun tamamını dolduran mukoza ile kaplı çizgili kastan oluşmuş mobil bir organdır. Dil anatomik olarak corpus, radiks ve apeks lingua olmak üzere üç bölümden oluşur. Dil sırtı sulcus terminalis ile ön ve arka olmak üzere iki bölüme ayrılır. Dilin ön yüzünde Papilla fungiformis, papilla foliata ve papilla vallata olmak üzere tad tomurcukları bulunur.
Dişler Ağıza alınan besin maddelerinin mekanik olarak parçalanmasını sağlar. Maksilla ve mandibulanın processus alveolarislerine yerleşmiş sert ve keskin oluşumlardır. Dişler 4 tip altında toplanmışlardır. a) Kesici Dişler (dentes incisivi) b) Köpek Dişi (dentes canini) c) Küçük Azı Dişleri (dentes premolares) d) Büyük Azı Dişleri (dentes molares)
Süt Dişleri: Süt dişleri ilki 6-8 ayda sonuncusu 2 yaşına doğru çıkarken 6-12 yaşına kadar dökülerek kalıcı dişlerle yer değiştirir. Süt dişleri toplam 20 adettir. Kalıcı Dişler: 6 yaşından itibaren süt dişlerinin yerini almaya başlar. Kalıcı dişlerin sayısı 32 adettir.
Dişetleri Alt ve üst çenenin alveolar çıkıntıları diş eti (gingiva) olarak adlandırılan özel bir mukoza ile sarılmıştır. Gingiva dişlerin coronalarının alt bölümü ile collum bölümlerine tutunur.
Yutak (Pharynx) Bir taraftan ağız boşluğu ve yemek borusu diğer taraftan gırtlak ile bağlantı kuran sindirim ve solunum sisteminin ortak bölümüdür. Yutak ön komşulukları dikkate alınarak pars nasalis, pars oralis ve pars laryngea olmak üzere üç bölüme ayrılır. Kafa tabanında 6. boyun omuru düzeyine kadar uzanır.
Pars Nasalis (nasopharynx): Burun ve yutağın arkasında kalan bölüm olup, kafatası tabanından yumuşak damak hizasına kadar uzanır. Pars Oralis (oropharynx): Ağız boşluğunun arkasında, yumuşak damak ile C3 arasında yer alır. İsthmus faucium aracılığı ile ağız boşluğuna açılır. Pars Laryngea (laryngopharynx): Gırtlağın üstünde C3-C6 düzeyinde yer alır. Aditus Laryngis aracılığı ile gırtlak boşluğuna bağlanır.
Yemek Borusu (oesophagus) Yutak ile mide arasında bağlantıyı sağlayan 25-30cm uzunluğunda ve 2cm çapında dar bir musculer borudur. C6 düzeyinde yutaktan başlayan yemek borusu T10 düzeyinde hiatus oesophagustan karın boşluğuna girerek burada mideye bağlanır. Yemek borusu: Pars cervicalis Pars thoracica Pars abdominalis olmak üzere üç bölümdür.
Mide (gaster) Mide, diaphragmanın altında karın boşluğunun üst bölümüne yerleşmiş sindirim kanalının en geniş bölümüdür. Üç temel fonksiyonu vardır. a) Besin maddelerini depolama mide yenidoğanda 30ml yetişkinde 1,5-2lt b) Alınan besinleri mide salgısı ile karıştırarak kimus haline getirme c) Kimus un ince barsağa geçişini kontrol etme
Midenin yukarıda yemek borusu ile birleştiği yere ostium cardiale, 12 parmak barsağına bağlandığı yere ostium pyloricum denir.
Mide anatomik ve fonksiyonel olarak bir bütün olmasına karşın tarifsel olarak 5bölümde incelenir. 1) Pars Cardialis 2) Fundus Gastricus 3) Corpus Gastricus 4) Pars Pylorica 5) Pyloricus
Midenin Duvar Yapısı Midenin duvar yapısı sindirim kanalı organlarının genel duvar yapısına benzemekle birlikte bazı farklı özelliklere sahiptir. a) Mide Mukozası: sığ oluklarla birbirinden ayrılmış kabartılar içerir. Boş mide mukozasında plica gastrica denen kıvrımlar bulunur. Mide mukozasında gll.gastricae denen bezler bulunur. Mide bezlerinde 4tip hücre bulunur. Bunlardan temel hücreler pepsinojen, paryetal hücreler HCL ve intrinsik faktör, boyun hücreleri mukus, endokrin hücreler seratonin ve histamin salgılar.
b) Submukoz Tabaka: Kan damarları sinir ağı, lenf damarları ve lenfoid doku içeren tabaka c) Musculer Tabaka: Dışta longitudinal, ortada sirküler, içte oblik seyirli üç katmanlı kalın tabakadır. Sirculer tabaka sphincter pylorici yi oluşturur. d) Seröz Tabaka: En dış tabaka olup peritonun visseral yaprağından ibarettir. Midenin ön ve arka duvarını örten periton curvatura majorden omentum majus olarak uzanır.
İnce Barsaklar (intestinum tenue) İnce barsaklar sindirim sisteminin en uzun bölümü olup mideden ilioçekal kapağa kadar uzanır. 5-7m uzunluktaki ince barsaklar abdomino pelvik boşlukta kalın barsaklarla sarılmış olarak bulunur. Besinlerin kimyasal sindirimi ve büyük bir bölümünün emilimi burada gerçekleşir. Üç bölümden oluşur. a) Deudonum b) Jejunum c) İleum
Duedonum (onikiparmak barsağı) Mideden hemen sonraki ince barsakların ilk bölümü olup at nalı şeklinde pankreas başının etrafında yer alır. 25cm civarındadır. Duedonum başlangıç kısmı asit ve pepsinden zengin mide içeriği ile karşılaştığı için peptik ülser riski taşır. Duedonum a pankreas ve safra kanalı açılır.
Jejunum ve ileum (boş barsak ve kıvrımlı barsak) İnce barsakların en uzun, en kıvrımlı ve en hareketli bölümüdür. Birbirinden güçlükle ayrılabilen bu ince barsak bölümleri beraberce jejunoileum olarak adlandırılırlar. Jejunoileum un 2/5 lik üst kısmı Jejunumu, 3/5 lik alt kısmı ilium u oluşturur. Kanlanması daha iyi olan bölüm jejunumdur ve daha kırmızı görülür.
İnce Barsaklarda Sekresyon 1. Enterokinaz; tripsinojeni tripsine çevirir. 2. Peptidaz; polipeptidleri aminoasitlere parçalar 3. Sükraz, maltaz, laktaz; disakkaritleri monosakkaritlere parçalar 4. İntestinal lipaz; yağları parçalar 5. Nükleazlar; nukleik asitleri parçalar
Kalın Barsaklar (intestinum crassum) Sindirim kanalının ileumdan sonra caecum (kör barsak) dan anusa kadar uzanan yaklaşık 1.5-2m uzunluğundaki bölümüdür. Kalın barsaklar abdominopelvik boşlukta yerleşmişlerdir. Kalın barsakların işlevi emilmeyen besin maddeleri ve feçesi bir süre bekletmek suyun ve sodyumun absorsiyonunu sağlamaktır. Kalın barsaklarda fazlaca gram(-) anaerop bakteri bulunur ve vit K, vit B1vit 2 ve vit B12 üretir.
Kalın Barsaklar; Caecum, colon ve rectum olmak üzere üç bölümden oluşur. 1. Caecum:Kalın barsağın ilk ve en geniş bölümüdür Sağ fossailiacada yer alır. Ostium ileale ile iliuma bağlanır. Caecum un postero-medial yüzünden appendix vermiformis çıkar.
2. Colon: Kalın barsakların caecumdan rectuma kadar olan bölümüdür. Durumlarına göre colon ascendens, colon transversum, colon descendens, colon sigmoideum olmak üzere 4 bölümden oluşur.
3. Rectum: Kalın barsakların son 12-13cm lik bölümüdür. Pelvis diyaframasını delerek canalis analis e uzanır. Canalis analis 2.5-4cm uzunluğunda olup anüs ile sonlanır. Canalis analis ve anüs sadece defekasyon esnasında açılır.
Sindirim Kanalı Eklenti Organları Yaptığı sindirimle ilgili salgılarını, özel boşaltım kanalı yolu ile sindirim kanalına boşaltan organlar sindirim kanalı eklenti organları olarak adlandırılırlar. Bunlar başlıca; tükrük bezleri, karaciğer ve pankreastır.
Tükrük Bezleri Ağız boşluğu etrafında ve ağız mukozasında bulunan bezlerdir. Üç çift büyük tükrük bezi vardır. 1- Glandula Parotidea 2- Glandula Submandibularis 3- Glandula Sublingualis
Glandula Parotidea: Yüzün her iki yanında dış kulak yolunun ön aşağısında yer alır. Salgısı seröz özellikte olup su, tuz ve amilazdan oluşur. Glandula Submandibularis: Parotis bezinin yarısı kadar mandibulanın inferomedialinde yer alır. Salgısı miks özelliktedir. Glandula Sublingualis: Büyük tükrük bezlerinin en küçüğüdür. Ağız tabanında dilin altında yer alır. Salgısı müköz karekterdedir.
Pityalin Alfa amilaz içerir en çok parotis bezinden salgılanır. Başlıca görevleri 1. Pityalin enzimi ile karbonhidrat sindirimi başlatılır 2. Pityalin dişleri yıkayarak çürümesini engelller 3. Besin maddelerini ıslatarak yutulmasını kolaylaştırır 4. Tat duyusunun alınmasına yardımcı olur 5. Miktarının azalması susama hissini uyandırır 6. İçerdiği lizozimler doğal bağışıklığa katkıda bulunur 7. Besinlerin mideye inmesinde ısı düzenlemesi yapmak 8. Ağız boşluğunu ıslatmak
Karaciğer Vücudumuzun en büyük glanduler organı olup yetişkinlerde 1-2.5kg ağırlığındadır. Karaciğer karın boşluğunun üst tarafında diafragmanın altında yer alır. Karaciğerin Fonksiyonları: Çeşitli metabolik fonksiyonlara sahip glanduler bir organdır. Bu fonsiyonlar şöyledir. 1.Safra üretimi 2. Metabolik Fonksiyonu Karbonhidrat metabolizması Yağ metabolizmasındaki rolü Protein metabolizmasındaki rolü Vitamin ve demirin depo edilmesi Hormonlar ve ilaç üzerine etkisi 3. Kanın Filtrasyonu
Safra Yolları ve Safra Kesesi Karaciğer hücreleri tarafından yapılan safra ince safra kanalcıklarından geçerek ductus choledochus olarak adlandırılan safra kanalı ile oniki parmak barsağının ikinci bölümüne açılır. Bu kanalda safranın oniki parmak barsağına geçişi Oddi sifinkteri ile kontrol edilir. Safra kesesi sürekli şekilde üretilen safrayı depolar ve konsantre eder. Safra kesesi karaciğerin altında yerleşmiştir.
Pankreas Karın boşluğunda retroperitoneal olarak yerleşmiş hem ekzogrin hemde endokrin salgıları olan çok önemli bir bezdir. Duodenumun ikinci bölümüne akıtılan ekzogrin salgısı içinde bulunan lipaz, amilaz ve tripsinojen ince barsak içeriğindeki yağları, karbonhidratları ve proteinleri sindirir.