ÇANAKKALE SAVAŞI ve BULDANLI ŞEHİTLER

ÇANAKKALE SAVAŞI ve BULDANLI ŞEHİTLER Yard. Doç. Dr. Veysi AKIN Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, vakin@pamukkale.edu.tr ÖZET 20. yüzyıl tarihi göz önüne alındığında Çanakkale Savaşlarının Türk ve Dünya tarihindeki yeri küçümsenemeyecek derecede önemlidir. Bu sebeple savaşın geçtiği küçük bir yarımada olan Gelibolu coğrafyası adeta koca bir Türk tarihinin sorumluluğunu omuzlarına yüklenmiş konumdadır. O bu konumunu Çanakkale de şehit düşenlere borçludur. Bu savaşta Türkiye nin her vilayetinden az veya çok şehidi mevcuttur. Bu şehitlerin sayıları dikkate alındığında Denizli Vilayeti nin Türkiye dağılımında önemli bir yer tuttuğu görülür. Denizli içinde de Buldan en ön sıralarda gelir. Denizli ve yöresi şehit sayılarının çok olmasının sebebi seferberlik esnasında Denizli de teşekkül eden 11 nci Piyade Tümeni nin seferberlik hazırlıklarını yaparak doğrudan muhabere meydanına intikal etmiş olmasıdır. Bu Tümen Denizli ve çevresinden toplanan askerlerden oluşuyordu. Tümen önce demiryolu ile İzmir e ve oradan da Edremit e sevk edilmiş daha sonra Beşige koyunda çarpışmalara katılmış ve ardından da Gelibolu yarımadasına geçirilerek savaşın en kanlı yaşandığı mıntıkalarda harbe katılmıştır. Giriş: Savaşın Çıkışı ve Bölgede Seferberlik Hazırlıkları 1914 yılı Temmuz una girildiğinde dünya buhranlı anlar yaşamaya başlamıştı. İtilaf ve İttifak Blokları arasında yaşanan gerginlik, Avrupa da büyük bir savaşın çıkacağına işaret etmekteydi. Bu dönemde Osmanlı kara ordusunun mevcudu yaklaşık 200.000 civarındaydı. Silâhaltında bulunan erler 1307 1309 (1891 1893) doğumlulardı. Osmanlı Devleti, Avrupa da savaşın patlak vermesi ve Almanya ile imzaladığı 2 Ağustos 1915 tarihli İttifak Anlaşması nın ardından derhal seferberlik ilan ederek 333

V.AKIN kuvvetlerinin ayını artırma yolunu gitti. Harbiye Nezareti tarafından bütün birliklere gönderilen seferberlik emrine göre, Yemen de bulunan Müstakil 7 nci Kolordu ile Asir deki 21 nci ve Hicaz daki 22 nci Müstakil Tümenler hariç bütün silahlı kuvvetlerin seferberlik tatbikatına geçmeleri istendi. Seferberlikle birlikte barışta silâhaltında bulunan 1891 1893 doğumlulara ilave olarak 1875 1890 doğumlu ihtiyat askerler de kıta hizmetine çağırılmıştı 1 Bu haber o günkü gazete başlıklarında şöyle duyuruluyordu: Yirmiden kırkbeşe kadar silah başına 2. Seferberlik emrinin yayılması üzerine ilgili bütün birlikler ve askerlik şubeleri hazırlıklarını yaparak verilen süre içerisinde emrin gereğini yapmak için fevkalade bir çaba gösterdiler. Seferberlik çağrısı o dönemin bütün iletişim teknikleri kullanılarak halka ulaştırıldı. 3 Ağustos 1914 tarihli gazeteler Padişahın buyruğundan ve Enver Paşa nın orduya tamiminden bahsediyordu. İl ve kaza merkezlerinde tellal yolu ile çağrılar yapıldı. Haber kısa süre içerisinde Denizli de de duyuldu. Delikliçınar Meydanı nda toplanan meraklı bir kalabalık, elindeki tokmağı hızlı hızlı davuluna vuran tellalın ağzından dökülecek cümleleri dikkatlice bekliyordu. Tellal, Seferberlik, seferberlik diyerek padişah Mehmed Reşad ın iradesini halka duyuruyordu. Haber Denizli merkez, kaza ve köylerinde en kısa sürede kulaktan kulağa yayıldı 3. Yükümlülük sahibi olan Denizli ve yöresi erkekleri ülkenin her yerinde olduğu gibi askerlik şubeleri önünde kuyruk oluşturmaya başladılar. Askerlik mükellefiyeti olmayıp da gönüllü yazılanlar dahi vardı. 3 Ağustos ta uygulamaya konulan seferberlik 25 Eylül 1914 te tamamlandı 4. Memleketin diğer yerlerinde olduğu gibi Denizli ve çevresinde de 20-45 yaş arası erkekler hazırlıklarını yaparak ve yakınlarıyla vedalaşarak birliklerin önlerine doluştular. Aynı duygularla Buldanlı mükellefler de şubelerine koştular. Halkın hiç tereddütsüz olarak askere yazılması Osmanlı padişahını çok memnun etmişti. Sultan Mehmed Reşad bu memnuniyetini 12 Ağustos 1914 te yayınladığı bir irade ile Seferberliğin daha haftası bitmeden o kadar çok kişiler silâhaltına geldiler ki ordunun ilk ihtiyacı doldu, milletimin gösterdiği bu gayret ve hamiyetten fevkalade mütehassıs oldum diyerek halkına duyurmuştur 5. 1 Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, III ncü Cilt, 6 ncı Kısım (1908-1920), 1. Kitap, Genelkurmay Yay., Ankara 1971, s. 288. Ayrıca bkz. Yusuf Hikmet Bayur, Türk İnkılabı Tarihi, Cilt: III/, Kısım: 1, Türk Tarih Kurumu Yay, Ankara 1983, s. 63, 2 Murat Çulcu, İkdam Gazetesinde Çanakkale Cephesi, C. 1, Denizler Kitabevi Yay., İstanbul 2004, s. 52. 3 Necati İnceoğlu, Siper Mektupları, Remzi Kitapevi, İstanbul 2001, s. 19. 4 Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, III ncü Cilt, 6 ncı Kısım (1908-1920), 1. Kitap, Genelkurmay Yay., Ankara 1971, s. 288-289. 5 Sadeleştirilmiş tam metni için bkz. Halis, Çanakkale Raporu, Eser Matbaası, İstanbul 1975, s. 6-7. 334

Normal celp döneminde askere alınanlar ve bağlı bulundukları askerlik şubeleri farklı olanlar hariç seferberlik emriyle beraber Buldanlılar genellikle 11 nci Tümen kıtalarında silâhaltına alındılar 6. Tümenin barış dönemi kuruluşu şöyleydi 7. Kuruluş 1: 11 nci Piyade Tümeni Barış Zamanı Kuruluşu (1913) 1. Ordu Müfettişliği (İstanbul) 4. Kolordu Komutanlığı (İzmir) 11. Piyade Tümen Komutanlığı (Denizli) 31. Alay 32. Alay 33. Alay 11. Topçu Alayı 11. Nişancı Taburu (Aydın) (Denizli) (Muğla) (Aydın) (Aydın) I. Dünya Savaşı evvelinde Seferberlikle beraber ordu sisteminde yeni düzenlemeye gidildi. Müfettişlikleri kaldırılarak Ordu Komutanlığına çevrildi ve alt seviyedeki birlikler de yeniden teşkilatlandırıldı. Bütün Ordu Komutanlıkları Başkumandan Vekili Enver Paşa ya bağlandı. Bu değişiklikle 11 nci Tümenin alayları yeniden numaralandırıldı ve birliklerin Bandırma ve Balıkesir dolaylarında konuşlandırılması kararlaştırıldı. Tümenin önemli bir çoğunluğu Denizli ve kazalarından tertip edilmekteydi. Aydın ve Muğla civarından da katılımlar vardı. 8. 6 İlk defa 1881 yılında Bağdat ta 6 ncı Ordu emrinde kurulan 11 nci Piyade Tümeni, Balkan Harbi evvelinde Rumeli bölgesine geçirilmiş ve önce Arnavutluk bölgesinde görev yapmış ve daha sonra Edirne de konuşlandırılmıştır. Bu dönemde Balkan Harbi (1912-1913) Edirne Kale Muharebelerine katılan 11 nci Piyade Tümeni, harp sonrasında Kolordu merkezi İzmir olmak üzere Denizli, Aydın ve Muğla da görevlendirilmiştir. Bkz. Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, C. III/6, 1. Kitap, s. 150 ve 164. Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi Osmanlı Devri Balkan Harbi (1912-1913), C. II/3, Edirne Kalesi Etrafındaki Muharebeler, Genelkurmay Yay., Ankara 1993, s. 45-254. Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, X. Cilt, s. 92-98. 7 Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, C. III/6, 1. Kitap, s. 212 8 Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, C. III/6, 1. Kitap, Bkz. Ekler: Ek: 8, 1914 Yılı Teşkilatındaki Kolordu Asker Alma Dairelerini, Tümen Asker Alma Daire, Kalem ve Şubelerini Gösterir Çizelge. 335

V.AKIN Kuruluş 3: 11 nci Piyade Tümeni Seferberlik kuruluşu (Şubat 1915) 9 : 1. Ordu Komutanlığı (İstanbul) 4 ncü Kolordu Komutanlığı (İzmir) 11 nci Piyade Tümeni Komutanlığı (Denizli-Komutanı: Albay Rafet Bey 10 Kurmay Başkanı: Binbaşı Ali Fehmi Bey 33 ncü Alay 126 ncı Alay 127 nci Alay 11 nci Topçu Alayı Lojistik Destek Kıtası 11 Komutanı: Komutanı: Komutanı: Komutanı Yrb. M. Şevki Yrb. Şevki Yrb. Hasan Lütfi Bnb. Emin Tablo 1: 11 nci Piyade Tümeninin Kadro Mevcudu Kadro Mühimmat Hayvan-Araba Mevcut Eksik Mevcut Mevcut Subay 299 65 Tüfek- Filinta 12.023 Hayvan 4.574 Astsubay 795 - Tabanca 447 Araba 416 Teknisyen 117 - Kılıç 163 Erat 15.004 - Ağır Mak. Tüf. 4 Toplam 15.915 65 Sahra topu 12 Dağ topu 8 BDHTH, Çanakkale, V. Cilt, 1 Kitap, Bkz. Ekler. Çizelge:15. 1. Çanakkale Savaşları ve Buldanlıların Savaştığı Mıntıkalar 1.1. 11 nci Tümenin Çanakkale Yolculuğu İçerisinde Buldanlı redif askerlerinin de bulunduğu 11 nci Piyade Tümeni 3 Ağustosta aldığı emir üzerine seferberlik hazırlıklarını 27 günde tamamlayarak eğitim göreceği Bandırma/Balıkesir yöresine gitmek için gün saymaya başladı 12. Nihayet Ağustos sonu itibarıyla beklenen emir geldi ve son hazırlıklar yapıldı. Bu haberi alan asker yakınları çocuklarını uğurlayabilmek ve belki de son kez görebilmek için bir Eylül sabahı erken saatlerde askerlerin sevk edileceği istasyona dolmaya başladılar. Denizli merkez semtlerinden, yakın uzak köylerden ve ilçelerden at, araba ve kağnılarla bir insan seli istasyona doğru akıyordu. Buldanlılar da seferberlik emriyle 11 nci Tümene teslim ettikleri evlatlarını, eşlerini, yavuklularını uğurlamak için Denizli ye gelmişlerdi. İstasyonda toplanan halkın gözlerinde meraklı bir bekleyiş vardı. Halkın bir kısmı da uğurlama merasiminin yapılacağı Delikli Çınar meydanında toplanmıştı. Nihayet 9 Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, C. III/6, 1. Kitap, Kuruluş: 19. Ayrıca bkz. Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekatı, V nci Cilt, I nci Kitap, (Haziran 1914-25 Nisan 1915), Bkz. Ekler. Kuruluş: 12. (Bundan sonra BDHTH, Çanakkale) 10 Rafet veya Refet olarak yazılmakta ve Refet Bele den ayrılması için Küçük Refet olarak tanımlanmaktadır. Bkz. İsmet Görgülü, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1993, s. 352 (indeks). Bununla beraber konu ile ilgili araştırma yapan bazı araştırıcılar tarafından karıştırılmış bulunmaktadır. Bkz. Türk İstiklal Harbi ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Başkanlığı Yay., Ankara 1989, s.98-100. 11 BDHTH, Çanakkale, V. Cilt, 1. Kitap, s. 258. 12 İnceoğlu, s. 16. 336

askerler Tümen Komutanı Alb. Rafet Bey in tümende yaptığı kısa bir konuşmadan sonra öğleye doğru kışlalarından ayrılmış ve bando eşliğinde nizami bir yürüyüş ile mutasarrıflık uğurlama törenin yapılacağı Delikliçınar meydanına geldiler. Mutasarrıfın konuşmasıyla başlayan uğurlama töreni müftünün duaları ve kesilen kurbanların ardından sona erdi. Tümen, caddenin iki yanına toplanmış halkın alkışları arasında Hükümet Konağı nın önünden geçerek istasyona doğru yürüdü. Tabakhane önünden geçerken Tabakhane esnafının yiğitbaşısının ve debbağların askerleri selamladığı görüldü. Tümen, yürüyüşüne devam ederek istasyona ulaştı. Bando yerini aldı ve uğurlama marşını çalmaya başladı. Annem beni yetiştirdi, Bu illere yolladı, Al sancağı teslim etti, Allah a ısmarladı Boş oturma çalış, dedi, hizmet eyle vatana; Sütüm sana helal olmaz, saldırmazsan düşmana. Çocuklarını, eşlerini ve yavuklularını görmek isteyen meraklı bakışların arasında yoklamalar, sayımlar ve çavuşların tekmilleriyle askerler otuzar kırkar vagonlara bindirildiler. Tren, siren sesi ve halkın gözyaşları arasında istasyondan uzaklaştı 13. Önce İzmir e giden Tümen birlikleri daha sonra eğitimlerini tamamlamak üzere Bandırma civarına gönderildi. 11 nci Piyade Tümeninin Bandırmada bulunduğu bir dönemde düşman Müttefik filosu Çanakkale Boğazına karşı saldırı kararı almıştı. Boğazın koruması Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığına bırakılmıştı. Karaya yapılacak asker çıkarmalarını önlemek görevi de Gelibolu yarımadasında yer alan 7 nci Tümen ve Anadolu yakasında bulunan 9 ncu Tümene havale edilmişti 14. 19 26 Şubat 1914 tarihleri arasında gerçekleşen Müttefik Filo nun bombardımanından sonra düşman karaya asker çıkarma kararı almıştı. Müttefik hazırlıkları Türkleri yeni tedbirler almaya sevk etti. Anadolu yakasının güvenliğinden sorumlu olarak Alb. Halil Sami Bey, 27 Şubat ta Müstahkem Mevki Komutanlığı na bir yazı yazarak, tümenin kuvvet azlığı nedeniyle Müttefik Filonun Boğaz kıyısına yapacağı çıkarmasına engel olmasının çok güç olacağını ve her ihtimale karşı kıyının korunabilmesi için tümenden ayrı bağımsız bir kuvvete ihtiyaç duyulduğunu bildirdi 15. Bunun üzerine kuruluşunu Tekirdağ da tamamlayan 19 ncu Piyade Tümeni Gelibolu mıntıkasına ve kuruluşunu Denizli de tamamlayarak Bandırma da eğitimini tamamlayan 11 Piyade Tümeninin 126. Piyade Alayı da Çanakkale harp mıntıkasına intikal ettirildi ( 28 Şubat 1915) 16. Tümenin diğer birlikleri de 14 Mart 1914 te Çanakkale harp mıntıkasına ulaştılar 17. 13 Bkz. Veysi Akın, Çanakkale Savaşı ve Denizlili Şehitler, Geçmişten Günümüze Denizli Yerel Tarih ve Kültür Dergisi, Sa: 6 (Nisan-Haziran 2005), Denizli 2005, s. 22-26. 14 BDHTH, Çanakkale, V. Cilt, 1 Kitap, s. 106-120. 15 Bu gelişmeler hakkında bkz. BDHTH, Çanakkale, V. Cilt, 1 Kitap, s. 127-138. 16 BDHTH, Çanakkale, V. Cilt 1 Kitap, s. 138-140. 17 BDHTH, Çanakkale, V. Cilt, 1 Kitap, s. 171-172. 337

V.AKIN Tümenin Katıldığı Muharebeler şunlardır 18 : 1-) Kumkale Muharebeleri: 25-27 Nisan 1915 2-) Birinci Kirte Muharebeleri ve Gece Taarruzları 28 Nisan, 1-4 Mayıs 1915 3-) İkinci Kirte Muharebeleri (6-8 Mayıs) ve 9-24 Mayıs Taarruzları 4-) Üçüncü Kirte Muharebeleri (4-6 Haziran 1915) 5-) Birinci Kerevizdere Muharebeleri (21-22 Haziran 1915) 6-) Zığındere Muharebeleri (28 Haziran- 3 Temmuz 1915) ve Türk Taarruzu (5 Temmuz 1915) 19 7-) İkinci Kerevizdere Muharebeleri (12-13 Temmuz 1915) 20 8-) Arıburnu (25-27 Nisan, 1 Mayıs Türk Taarruzları) ve Birinci Anafartalar Muharebeleri 6-10 Ağustos 1915) 21 9-) İkinci Anafartalar Muharebeleri (21 Ağustos 1915) 22 10-) Eylül Aralık 1915 Mevzi Muharebeleri 23 1.2. Tümenin Eve Dönüşü Gelibolu da savaşın sona ermesi üzerine 11 nci Tümen 9 Ocak 1916 da bölgeden ayrılarak önce İstanbul a, daha sonra Niğde ye ve buradan da Doğu cephesi ve Filistin cephesi muharebelerine katılmak maksadıyla Doğuya gönderildi. Tümen, 1916-1918 döneminde Doğu ve Filistin cephelerinde savaşa katıldı 24. 30 Ekim 1918 de Mondros Mütarekesi imzalanmış ve bir gün sonra da uygulanmaya başlamıştı. Mondros Mütarekesi ahkâmına göre Türk Ordusu iç güvenlik ve sınırları 18 Tümen, 25-27 Nisan 1915 tarihleri arasında Kumkale Muharebelerine katıldı. Fransız kuvvetlerinin Kumkale den geri çekilmesi üzerine alayları parçalanarak Gelibolu yarımadasına geçirildi ve 1 Mayıstan itibaren bu bölgedeki muharebelere katıldı. Ancak uzun süren Gelibolu kara muharebeleri esnasında Tümen birliklerinin Alb. Rafet Bey komutasında bir arada bulunduğu dönem (1915 Haziran sonları ve 1915 Ağustos başları) çok kısa bir zaman dilimidir. Bunun dışında tümenin birlikleri parçalanmış olarak muharebe meydanlarına sürülmüştür. Bu durum tümenin zayiatının artmasında önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Tümenin bu dönemdeki kuruluşları hakkında bkz. Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi V nci Cilt, 3 ncü Kitap, Çanakkale Cephesi Harekatı (Haziran 1915- Ocak 1916), Genelkurmay Yay., Ankara 1980, Bkz. Kuruluş: 1 ve Kuruluş: 5, Kuruluş: 7, Kuruluş: 8, Kuruluş:12, Kuruluş: 13. Ayrıca katıldığı muharebeler ve Komutanlarını gösterir geniş bilgi için bkz. Görgülü, s. 69-99. 19 Bu muharebeler daha ziyade 11 nci Tümen bölgesinde geçmiştir. Görgülü, s. 74-75. 20 Temmuz ortasından itibaren 11 nci Tümen Asya Grubu Komutanlığı emrine gönderildi. Bkz. Görgülü, s. 79. 21 27 Nisan ve 1 Mayıs Türk taarruzlarına 11 nci Tümenin 33. Alayı katıldı. 27 Nisan çarpışmalarında Yarbay Ahmet Şevki Bey şehit oldu. Yerine 2. Tabur Komutanı Yarb. Rüştü Alay Komutanı oldu. Ayrıca bu taarruz esnasında 1. Tb. Komutanı Bnb. Faik Bey şehit oldu ve 3. Tb. Komutanı Bnb. Besim Bey yaralandı. Bkz. Görgülü, s. 85-86. 9-10 Mayıs Birinci Anafartalar muharebelerinde 33. Alay Komutanı olarak Yb. Sabri Bey görülmektedir. Bkz. Görgülü, s. 89. 22 Bu muharebelere 11 nci Tümen alayları dağınık olarak (Topçu Alayı ve 33. Alay 1. Taburu, 4 ncü Tümen emrinde; 127. Alay 5 nci Tümen emrinde; 126. Alay ) ncu tümen emrinde olarak katıldı. Bkz. Görgülü, s. 90-91. 23 Bu dönem Tümenin alayları Anafartalar Grubu Komutasında (Komutan: Alb. Mustafa Kemal) bulunan değişik tümenler emrinde olarak mevzi muharebelerine katılmıştır. Bkz. Görgülü, s. 93-94. 24 Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, C. III/6, 1. Kitap, Bkz. Ek: 7, Birinci Dünya Harbinde Çeşitli Harekât Alanlarında Görev Yapan Tümenler 338

koruyacak az sayıdaki askerler hariç olmak üzere terhis edilecekti. Türk Genelkurmayı nın son idari görevi terhis edileceklerin sağ salim memleketlerine dönmelerini sağlamaktı. Her ne kadar Osmanlı Devleti mütareke ile yenik sayılmışsa da askerlerimiz bütün cephelerde kahramanca savaşmışlar ve birçok cephede destanlar yazmışlardı. 5 Kasım 1918 de Harbiye Nazırı adına Müsteşar İsmet (İnönü) Bey imzasıyla bütün birliklere 1282-1300 doğumlu tüm erlerin terhis edileceği ve erlerin gidecekleri memleketlere göre gruplara ayrılmaları bildirildi. Bu karar Padişahın buyruğu doğrultusunda verilmişti. Askeri Komuta kademeleri askerlerin memleketlerine gönderilmeleri sırasında Demiryolları İdareleri ile işbirliği yapacaklardı 25. Bu emir doğrultusunda içerisinde terhis edilen Buldanlı askerlerin de bulunduğu 11 nci Piyade Tümeni erleri trenle Konya-Afyon üzerinden savaş yorgunu olarak memleketlerine döndüler. 11 nci Piyade Tümenini taşıyan tren Konya istikametine ulaştığında asker arasında bitlenme görülmüştü. Uzun süren yolculuk esnasında bir taraftan savaş yorgunluğu, memleket hasreti ve diğer taraftan da çeşitli salgın hastalıklar ile mücadele etmek zorunda kalmışlardı. Konya da verilen molanın ardından gece boyu süren yolculuk ile Dinar yaylasından geçen tren Menderes ovasına doğru süzüldüğünde, Denizli ve çevresindeki ocakları sevinçle karışık buruk bir telaş kaplamıştı. Seviniyorlardı, çünkü 11nci Tümen bakiyelerinin Denizli ye doğru geldiği haberini almışlardı. Buruktular, yıllar sonra acaba çocukları geri gelebilenler arasında var mıydı, varsa da ne durumdaydı? Aynen uğurlama döneminde olduğu gibi analar, babalar, nineler, eşler, yavuklular ve çocuklar bir kez daha Denizli istasyonunu doldurdular. Çocuklarının dönüş haberini alan Buldanlılar da Denizli ye gelmişlerdi. Kalabalığın heyecanlı ve meraklı bakışları arasında önce trenin sesi duyuldu ve ardından vagonlar göründü. Uğurlama gününde olduğu gibi bir tören yapılmadı. Tümenin Denizlili askerleri birer birer vagonlardan inerek kendilerini bekleyen yakınlarına hasretle ve gözyaşları ile sarıldılar 26. İçlerinden şanslı olanlar için hasret bitmişti. Ya geri gelemeyenler! 2. Buldanlı Çanakkale Şehitleri Türkler, tarih sahnesine çıktıkları andan itibaren ordu-millet anlayışı 27 ile hayatlarını devam ettirmişler ve memleket için savaşmayı canlarından aziz bilerek bu yolda ölmeyi en üst makam olarak kabul ettikleri şehitlik olarak adlandırmışlardır 28. İşte bu anlayışla Buldanlılar tarih boyunca vatan savunması söz konusu olduğunda üzerlerine düşen vazifeyi hiçbir fedakârlıktan kaçınmadan yerine 25 Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, X. Cilt, s. 508. 26 İnceoğlu, s. 228-229. 27 Atatürk ün de ifade ettiği gibi Türk ordusu Türk birliğinin bir ifadesi, devletin yüce varlığının sarsılmaz temelidir. Bkz. Suat İlhan, Askerlik, Milli Kültür Unsurlarımız Üzerinde Temel Görüşler, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 1990, s. 321-322. 28 Eski Türklerde vatan ve askerlik anlayışı hakkında geniş bilgi için bkz. Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Kömen Yay., Ankara 1979, s. 271-274. Ayrıca bkz. İbrahim Kafesoğlu, Kültür Ve Teşkilat/Ordu, Türk Dünyası El Kitabı, Birinci Cilt Coğrafya-Tarih, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara 1992, s. 205-206, İlhan, s. 321-334. Osman Turan, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, Nakışlar Yay., İstanbul 1978, s. 164. Yusuf Ziya Yörükan, Müslümanlık ve Kur an-ı Kerimden Ayetlerle İslam Esasları, Eklerle Yay.: Haz: Turhan Yörükan, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1998, s. 122-124. 339

V.AKIN getirmişler ve bu uğurda canlarını seve seve feda etmişlerdir. Harp kayıtlarının askere alımlar ve şehit sayıları bakımından düzenli tutulduğu dönemlerle ilgili olarak Buldanlıların şehitleri şu şekilde gösterilebilir. Tablo:2 Buldanlı Şehitlerin Harplere Göre Dağılımı Harpler I. Dünya İstiklal İç İsyanlar Toplam Sayı 204 9 1 214 Diğer harplerde olduğu gibi I. Dünya Savaşı nda da Buldanlı analar çocuklarını cephelere göndererek vatan ve millet uğrunda canlarından daha çok sevdikleri evlatlarını feda etmişlerdir. Yeter ki, kutsal bildikleri din, vatan ve namus düşman eline düşmesin diye Milli Savunma Bakanlığı nın dokümanlarına göre bir kaçı mükerrer yazım şüphesi taşımakla beraber I. Dünya savaşı için Buldan kazasından bizim tespit ettiğimiz şehit sayısı 427 dir. Tablo 3: Buldanlı Şehitlerin I. Dünya Savaşı Cephelere Göre Dağılımı Cepheler Çanakkale Şark/Kafkas Irak Filistin Galiçya Romanya Arabistan Toplam Sayı 173 7 9 6 7 1 1 204 Görüldüğü gibi bu sayının büyük bir kısmı (290) Çanakkale Cephesi ne aittir. Bir başka deyişle Çanakkale Cephesi nde şehit düşenler diğer cephelere oranla mukayese edilemeyecek derecede büyüktür. İşte Çanakkale yi geçilmez yapan o şanlı destanı yazan şehitlerin sayıları, Türkiye genelinde iller bazında mukayese edildiğinde Denizli nin ön sıralarda yer aldığı görülür. Bizim incelemelerimize göre, Çanakkale şehitleri sıralamasında Denizli 2.195 kişi ile Bursa (3.735), Balıkesir (2.717), Konya (2.488) ve Kastamonu (2.425) dan sonra beşinci sırada yer alır. Bu bakımdan Denizlililer ne kadar övünseler yeridir. Ancak tarih sadece övünme vesile olacak sayfalardan ibaret değildir. Yoksa atalarımızın mezarları başında övünçle ağlayan yığınlar haline geliriz. Tarih, geçmişteki bu tablolardan ibret alınması gereken bir ortak şuurdur. Maalesef, Türkiye ve Türk insanı tarihini okumamaktan ve okuduklarını sorgulamamaktan dolayı bu ortak hafızasını kaybetmek tehlikesi ile karşı karşıyadır. Bunun en önemli göstergesi Gelibolu daki Türk ve düşman mezarlıklarının mukayese edilmesidir. İngilizler, Fransızlar ve İtalyanlar anlaşmalarla elde ettikleri mezarlık topraklarında bir memleketi işgal için gelen askerlerini isimleri ile beraber anıtlaştırdılar. Bizler, temsili birkaç mezarın bulunduğu kabristanlıktan başka onlar için ne yapabildik. Gönlümüz kanları ile Çanakkale yi Geçilmez yapan bu Mehmetçiklerin isimlerinin o topraklara altın harflerle yazılmasından yanadır. Ayrıca şehitlerin bize emanet ettiği memleketimiz bu gün ne durumdadır, onlara borcumuzu ödeyebildik mi? Hafızamızı yoklayarak şöyle bir düşünmemiz gerekir. 340

Tablo 4: Şehitlerin Merkez ve İlçelere Göre Dağılımı İlçe adı Şeh İlçe adı Şehit İlçe Adı Şehit it Sayısı Sayısı Sayısı Denizli -Merkez 436 Bozkurt 17 Güney 62 Acıpayam 221 Buldan 173 Honaz 70 Akköy 4 Çal 290 Kale 5 Babadağ 12 Çameli 7 Sarayköy 147 Baklan 40 Çardak 13 Serinhisar 53 Bekilli 46 Çivril 239 Tavas 360 Toplam 2.195 Denizli nin günümüz itibarıyla merkez dâhil 18 ilçesi bulunmaktadır. Şehitler, ilçelere göre dağıtıldığında ilk sırayı Denizli merkez ilçe almaktadır. Merkez ilçe bir kenara bırakılacak olursa en çok şehit veren yer Tavas ilçesi, şehit sayısı en az olan yer de yeni ilçe merkezlerimizden olan Akköy dür. Merkez ilçe ve Tavas tan sonra sıralama Çal, Acıpayam, Çivril, Buldan, Sarayköy v.d. şeklinde gelmektedir. Şehit sayısının yukarıda isimleri zikrolunan ilçeler bazında çok olmasının temel sebebi bu ilçelerin o dönemdeki nüfus büyüklüğü ve Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen idari yapılanmadan kaynaklanır. Bunun dışında sayıca az şehit veren ilçelerle oranı değiştirecek başka bir faktör kanaatimce bulunmamaktadır. Şehitlerin Listesi 29 No Lakap Baba Adı Adı Doğum Tarihi Rumi-Miladi Memleketi Tarih Şehit Olduğu Yer 1 0 Ali Abdullah 0 0 Merkez 20.6.1915 4. Sıhhıye Bölüğü 2 0 Musa Abdullah 1308 1892 Merkez 20.12.1915 Hill-i Ahmer Taksim Hastanesi 3 0 Habib Ahmet 0 0 Merkez 13.9.1915 Gümüşsuyu Hastanesi 4 Çurnaloğulları Ahmet Ahmet 0 0 Merkez 14.10.1915 Taşkışla Hastanesi 5 0 Ahmet Ahmet 0 0 Merkez 20.2.1915 Akbaş hast 6 Konyalıoğlu Ali Ahmet 1300 1884 Merkez 16.4.1915 Keçidere Muharebesi 7 0 Hacı Derviş Ahmet 0 0 Kadıköy 5.4.1915 Kirte 8 0 Hacı Mustafa Ahmet 1308 1892 Merkez 27.2.1915 Seddülbahir 9 Eşmelioğulları Halil Ahmet 1308 1892 Merkez 2.10.1915 Meydan-ı harp 10 0 Hasan Ahmet 1305 1889 Merkez 5.3.1915 Merkeztepe 11 0 Hüseyin Ahmet 1305 1889 Merkez 5.3.1915 5. Ordu Hastanesi 12 Fethoğulları İbrahim Ahmet 1304 1888 Merkez 5.3.1915 Merkeztepe 13 0 İbrahim Ahmet 1299 1883 Merkez 18.3.1915 Şimal Grubu Ağır Mecruhin Hastanesi 29 Şehitlerin Listesi Milli Savunma Bakanlığı tarafından hazırlanan 5 ciltlik Şehitlerimiz adlı eserden taranarak çıkartılmıştır. Bkz. Şehitlerimiz, C. II, Milli Savunma Bakanlığı Yay., Ankara 1998, s. 364-368. 341

V.AKIN 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 0 Kadir Ahmet 1304 1888 Merkez 2.3.1915 Arıburnu 0 Kadir Ahmet 1296 1880 Sarımahmutlu 18.8.1915 Göçtepe 0 Mehmet Ahmet 1298 1882 Merkez 2.3.1915 Gülhane 0 Mehmet Ahmet 1307 1891 Merkez 10.3.1915 Gülhane Terzioğulları Mehmet Ahmet 1307 1891 Merkez 10.3.1915 Çatlaktepe 0 Muhsin Hasan Ahmet 1308 1892 Merkez 16.6.1915 Mekteb-i Harbiye Hastanesi 0 Musa Ahmet 1298 1882 Merkez 17.4.1915 Seddülbahir 0 Mustafa Ahmet 1307 1891 Merkez 19.4.1915 Seddülbahir 0 Mustafa Ahmet 1292 1876 Derbent 23.4.1915 9. Fırka Seyyar Hastnesi 0 Mustafa Ahmet 1298 1882 Karaköy 13.7.1915 Gureba-yı Müslimin Hastanesi 0 Tozanoğulları Ahmet 0 0 Merkez 17.4.1915 Kirte 0 İsmail Ahmet 1307 1891 Beyler 9.10.1915 0 Topaloğulları Hacı Süleyman Ali 1302 1886 Merkez 0.2.1915 Kanlıtepe 0 Halil Ali 0 0 Kadıköy 5.4.1915 Kirte Konyalıoğulları Ahmet Ali 1301 1885 Yenicekent 26.4.1915 Keçidere 0 Halil Ali 1304 1888 Merkez 17.9.1915 Kireçtepe Kocahızıroğulları Halil Ali 1303 1887 Sarımahmutlu 0.2.1915 Kanlıtepe İmamcıkoğuları Hamza Ali 1301 1885 Merkez 19.3.1915 Maydos Kemendoğulları Hasan Ali 1296 1880 Merkez 17.4.1915 Keçidere Küçükhasanoğulları İbrahim Ali 1301 1885 Merkez 30.7.1915 Kireçtepe 0 İbrahim Ali 1306 1890 Merkez 16.2.1915 Arıburnu Çallıoğulları İbrahim Ali 1303 1887 Sarımahmutlu 0.2.1915 Kanlıtepe 0 Mehmet Ali 1305 1889 Merkez 22.4ç1915 Zığındere 0 Mehmet Ali 1302 1886 Merkez 27.8.1915 Anafartalar 0 Mehmet Ali 1306 1890 Süleymanlı 27.5.1915 Kale-i Sultaniye Hastanesi Köpeklerlioğulları Mehmet Ali 1299 1883 Karaköy 0.2.1915 Kanlıtepe 0 Mehmet Ali 1305 1889 Merkez 0.2.1915 Kanlıtepe 0 Mehmet Ali 1303 1887 Merkez 26.5.1915 Anafartalar Gelibolu Hilal-i Ahmer Musluoğulları Mehmet Ali 1302 1886 Karaköy 20.6.1915 Hastanesi Gediklioğulları Mehmet Ali 1302 1886 Karaköy 15.2.1915 11. Fırka Seyyar Hast 0 Muhrrem Ali 1299 1883 Çatak 8.4.1915 Kerevizdere 0 Resul Ali 1307 1891 Merkez 27.5.1915 Meydan-ı harp Mahmutoğullları Selim Ali 1304 1888 Türlübey 18.2.1915 Arıburnu 0 Süleyman Ali 1301 1885 Merkez 14.1915 Keçidere 0 Mehmet Ali 1300 1884 Merkez 15.2.1915 Kanlıtepe 0 Osman Arif 1296 1880 Merkez 18.3.1915 Kerevizdere Topaloğulları İbrahim Duran 1307 1891 Merkez 0.2.1915 Kanlıtepe 0 Ahmet Durmuş 1306 1890 Merkez 2.7.1915 Haydarpaşa Hast 0 Mustafa Emin 0 0 Kadıköy 5.4.1915 Kirte Terzioğulları Halil Hacı Hasan 1305 1889 Merkez 22.4.1915 Zığındere 0 Kel Mehmet Halil 1305 1889 Hasanbeyler 19.4.1915 Keçidere 0 Ahmet Halil 1300 1884 Merkez 9.10.1915 Davutpaşa Hast 0 Halil Halil 1306 1890 Merkez 14.8.1915 15.Fırk Seyyar Hast 0 Mehmet Ali Halil 1298 1882 Merkez 20.7.1915 Cenup grubu Mecruhin Hast Babahasan Mestan Halil 1299 1883 Merkez 15.4.1915 Zığındere 0 Süleyman Halil 1298 1882 Merkez 11.6.1915 0 342

60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 0 Yusuf Halil 1301 1885 Merkez 3.2.1915 Maydos Topsakaloğulları Himmet Halil 1304 1888 Merkez 9.5.1915 Zığındere 0 Ali Hasan 1298 1882 Merkez 9.4.1915 0 0 Mehmet Hasan 0 0 Merkez 30.4.1915 Kirte 0 Mehmet Hasan 1302 1886 Merkez 22.5.1915 Haydarpaşa Hast Ahmet Kebeoğulları Musa Hasan 1305 1889 Bölmekaya 11.7.1915 Kanlısırt 0 Süleyman Hasan 1297 1881 Kadıköy 14.6.1915 Cerrahpaşa hast Çildayıoğulları Süleyman Hasan 1297 1881 Merkez 10.31915 Çapa Hast 0 Ömer Hasan 0 0 Merkez 0.2.1915 Kanlıtepe Hıdıroğulları Ahmet Hıdır 1302 1886 Merkez 17.3.1915 Çatlaktepe 0 Veli Himmet 0 0 Türlübey 5.4.1915 Kirte Bağdadlıoğulları Ahmet Hüseyin 1297 1881 Merkez 15.2.1915 Maydos Arapoğulları Ahmet Hüseyin 1297 1881 Merkez 15.2.1915 Kabatepe Nalbantoğulları Derviş Ali Hüseyin 1302 1886 Merkez 31.5.1915 Meydan-ı Harp 0 İbrahim Hüseyin 1307 1891 Merkez 3.10.1915 Feriköy mecruhin hast 0 Ahmet İbrahim 1296 1880 Gülalan 12.4.1915 Zığındere Kasapoğulları Abdullah İbrahim 1299 1883 Merkez 25.2.1915 Maydos Bilaloğulları Ahmet İbrahim 1300 1884 Kadıköy 19.3.1915 Çatlaktepe Hastacıoğulları Ali İbrahim 1297 1881 Türlübey 15.2.1915 Kanlıtepe Alioğulları Ali İbrahim 1297 1881 Merkez 18.4.1915 Zığındere Çobanoğulları Hüseyin İbrahim 1302 1886 Merkez 26.5.1915 Anafartalar Ramazanoğulları İbrahim İbrahim 1298 1882 Kırandamı 15.2.1915 Kanlıtepe 0 Mehmet İbrahim 1308 1892 Merkez 30.4.1915 Gümüşsuyu Hast Hacıoğulları Mehmet İbrahim 1307 1891 Merkez 15.2.1915 Kabatepe 0 Mehmet İbrahim 1304 1888 Merkez 18.3.1915 Çapa Hast Sirozluoğulları Mehmet İbrahim 1292 1876 Merkez 21.9.1915 Kirte 0 Süleyman İbrahim 0 0 Merkez 21.2.1915 Seddülbahir Köylüoğulları Süleyman İbrahim 1290 1874 Merkez 28.9.1915 Seddülbahir 0 Yusuf İbrahim 1300 1884 Merkez 17.4.1915 Kirte Gökibrahimoğulları Mustafa İbrahim 1307 1891 Merkez 14.7.1915 Kireçtepe Karaömer Mehmet İsmail 1309 1893 Merkez 23.2.1915 Gülhane Hast Budamışoğulları Sinan İsmail 1307 1891 Merkez 1.6.1915 Cenup Grubu Mecruhin Hast Kösbekoğulları İbrahim İsmail 1315 1899 Merkez 17.9.1915 Kireçtepe 0 Ahmet Kadir 1309 1893 Merkez 26.5.1915 Yeşilsırt 0 İbrahim Mahmut 1306 1890 Merkez 3.8.1915 Taşkışla Hast 0 Galip Mehmet 1311 1895 Merkez 5.3.1915 Merkeztepe Ahmetefendioğulları Ali Mehmet 1296 1880 Yenicekent 0.2.1915 Kanlıtepe Abacıkoğulları Mehmet Mehmet 1303 1887 Merkez 16.2.1915 Kabatepe 0 Ahmet Mehmet 1292 1876 Merkez 22.10.1915 Akbaş Nakliyat hast Tavacı Ahmet Mehmet 1293 1877 Merkez 27.10.1915 Seddülbahir 0 Ahmet Mehmet 1299 1883 Merkez 17.9.1915 Biga 1. Menzil hast 0 Ali Mehmet 1289 1873 Merkez 4.10.1915 Taşkışla Hast Kulabaş Ali Mehmet 1309 1893 Merkez 9.10.1915 Kanlıdere Molla Mustafaoğulları Ali Mehmet 1299 1883 Karaköy 6.4.1915 Maydos 0 İlyas Mehmet 1308 1892 Merkez 6.3.1915 Merkeztepe 0 İsmail Mehmet 0 0 Merkez 5.3.1915 Merkeztepe Bakıroğulları İsmail Mehmet 1304 1888 Merkez 21.4.1915 Kerevizdere 343

V.AKIN 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 0 İsmail Mehmet 1307 1891 Merkez 0.2.1915 Kanlıtepe Gövakoğulları Mehmet Mehmet 1300 1884 Merkez 0.2.1915 Kanlıtepe Dinikuru Musa Mehmet 1309 1893 Merkez 24.5.1915 Zığındere Koca Mehmetoğulları Musa Mehmet 1301 1885 Bölmekaya 28.4.1915 Keçidere Berberoğulları Mustafa Mehmet 1305 1889 Kadıköy 5.5.1915 Seddülbahir 0 Mustafa Mehmet 1306 1890 Merkez 24.51915 Kirte 0 Osman Mehmet 0 0 Merkez 1.5.1915 Cenup Grubu Mecruhin Hast 0 Osman Mehmet 1305 1889 Merkez 15.2.1915 Kanlıtepe Manisalıoğulları Osman Mehmet 1297 1881 Merkez 29.2.1915 Zığındere Çallı Osman Mehmet 1295 1879 Merkez 10.10.1915 0 Kerim Ömer Mehmet 1307 1891 Merkez 18.8.1915 Kireçtepe 0 Ömer Mehmet 1297 1881 Merkez 10.6.1915 Meydan-ı Harp Dolaşıkoğulları Ömer Mehmet 1301 1885 Merkez 19.3.1915 Maydos 0 Hüseyin Mehmet 0 0 Hasanbeyler 21.2.1915 Seddülbahir 0 İbrahim Mehmet 1305 1889 Merkez 15.2.1915 Kabatepe 0 Hacı Mahmut Mehmet 1302 1886 Merkez 15.2.1915 Kabatepe Abakoğulları Ömer Mehmet 1298 1882 Merkez 7.7.1915 Kireçtepe 0 Bekir Mehmet 1301 1885 Merkez 19.4.1915 Keçidere 0 Hacı Veli Mehmet 1299 1883 Merkez 14.5.1915 0 0 Cemal Mevlüt 1311 1895 Merkez 30.6.1915 Çanakkale Hast Zoroğulları Süleyman Muhsin 1304 1888 Merkez 0.2.1915 Kanlıtepe 0 İbrahim Musa 0 0 Merkez 29.4.1915 Kirte Akça Mehmet Musa 1302 1886 Merkez 29.8.1915 Taşkışla Hast 0 Ahmet Mustafa 1290 1874 Merkez 29.9.1915 Haydarpaşa Hast 0 Ahmet Mustafa 0 0 Kadıköy 5.4.1915 Kirte 0 Durali Mustafa 1293 1877 Merkez 0.9.1915 Kanlıdere Karaimam Halil Mustafa 1302 1886 Merkez 18.3.1915 Çatlaktepe 0 Halil Mustafa 1301 1885 Süleymanlı 21.4.1915 Kale-i Sultaniye Hast 0 Halil Mustafa 0 0 Merkez 22.2.1915 Seddülbahir 0 Halil İbrahim Mustafa 1301 1885 Merkez 17.8.1915 11. Fırka Seyyar Hast Balcı Hasan Mustafa 1295 1879 Merkez 30.9.1915 Kerevizdere Gülhabipoğulları Hasan Mustafa 1299 1883 Merkez 25.2.1915 Kanlıtepe 0 Mehmet Mustafa 0 0 Merkez 5.4.1915 11. Fırka Seyyar Hast Delimusaoğulları Mehmet Mustafa 1297 1881 Merkez 17.2.1915 Kabatepe Şehirlioğulları Mehmet Ali Mustafa 1305 1889 Merkez 2.4.1915 Keçidere Samancısarıoğulları Osman Mustafa 1309 1893 Merkez 6.3.1915 Arıburnu 0 Osman Mustafa 0 0 Kadıköy 5.4.1915 Kirte Davutoğulları Resul Mustafa 1299 1883 Merkez 19.3.1915 Maydos 0 Resul Mustafa 1299 1883 Merkez 28.2.1915 Şükran Vapuru Kadiroğulları Veli Mustafa 1307 1891 Merkez 16.2.1915 Seddülbahir 0 Veli Mustafa 0 0 Merkez 27.5.1915 Cenup Grubu Mecruhin Hast 0 Yusuf Mustafa 1292 1876 Merkez 31.5.1915 Biga 2 Numarlı Hast Sedeoğulları Ahmet Osman 1295 1879 Derbent 30.9.1915 Kerevizdere 0 Ahmet Osman 1293 1877 Merkez 8.10.1915 Kanlıdere 0 Ali Osman 1308 1892 Beyler 21.11.1915 Seddülbahir 0 Halil Osman 1305 1889 Merkez 10.5.1915 5. Ordu menzil Müfettişliği Hacı Gökhaliloğulları Hüseyin Osman 1303 1887 Merkez 19.3.1915 Maydos 344

154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 Ayvazoğulları Mrhmet Osman 1300 1884 Merkez 15.2.1915 Arıburnu Küçük Yusufoğulları Muharrem Osman 1307 1891 Çatak 26.8.1915 Anafartalar 0 Mustafa Osman 1301 1885 Kadıköy 13.4.1915 Kale-i Sultaniye Hast Zebunoğulları Mustafa Osman 1300 1884 Merkez 2.5.1915 Zığındere 0 Ahmet Ömer 1306 1890 Merkez 6.3.1915 Arıburnu 0 Ali Ömer 0 0 Kadıköy 8.4.1915 0 0 Halil Salih 1308 1892 Merkez 6.5.1915 Haydarpaşa Hast Çerkesoğulları İbrahim Salih 1305 1889 Merkez 29.4.1915 Keçidere Muslu Mehmet Süleyman 1298 1882 Merkez 24.4.1915 Keçidere 0 Hacı Ahmet Süleyman 1302 1886 Merkez 0.2.1915 Kanlıtepe Hatipoğulları Hüseyin Süleyman 1300 1884 Merkez 2.7.1915 Hilli Ahmer Beyoğlu Hast 0 İbrahim Süleyman 1305 1889 Merkez 63.1915 Merkeztepe Musdallıoğulları İsmail Süleyman 1301 1885 Bozalan 18.4.1915 Zığındere 0 Mustafa Süleyman 1309 1893 Merkez 7.3.1915 Haydarpaşa Kahveci Veli Süleyman 1299 1883 Merkez 19.2.1915 Seddülbahir Koca Hüseyinoğulları Ali Veli 1300 1884 Merkez 15.6.1915 Azmakdere Kulaman Hacı İbrahim Veli 1305 1889 Karaköy 8.3.1915 Çatlaktepe Hevaloğulları İbrahim Veli 1298 1882 Hasanbeyler 15.2.1915 Kabatepe 0 Mehmet Veli 1300 1884 Merkez 1.4.1915 11. Fırka Seyyar Hast Abakoğulları Ömer Yusuf 1305 1889 Merkez 0.2.1915 Kanlıtepe 1- Şehitlerin Adlara Göre Dağılımı Adı Sayı Abdullah 2 Ahmet 23 Ali 23 Arif 1 Duran 1 Durmuş 1 Emin 1 Hacı Hasan 1 Halil 8 Hasan 7 Hıdır 1 Himmet 1 Hüseyin 4 İbrahim 15 İsmail 3 Kadir 1 Mahmut 1 Mehmet 31 Mahmut 1 Muhsin 1 Musa 2 Mustafa 19 Osman 9 Ömer 2 Salih 2 Süleyman 7 Veli 4 Yusuf 1 Toplam 173 2- Şehitlerin Köylere Göre Dağılımı Adı Sayı Merkez 133 Beyler 2 Bozalan 1 Bölmekaya 2 345

V.AKIN Çatak 2 Derbent 2 Gülalan 1 Hasanbeyler 3 Kadıköy 10 Karaköy 6 Kırandamı 1 Sarımahmutlu 3 Süleymanlı 2 Türlübey 3 Yenicekent 2 Toplam 173 3- Şehitlerin Alaylara Göre Dağılımı Alay No Sayı TE 7 1 1 3 2 4 4 6 1 10 2 11 1 13 10 14 1 15 2 18 1 19 1 23 1 24 4 25 1 29 3 30 2 31 1 Alay No Sayı 32 1 33 73 34 2 35 4 36 3 41 4 42 1 48 1 56 1 57 1 61 7 62 4 70 1 71 2 77 2 126 16 127 5 Toplam 173 4- Şehit Oldukları Mevkilere Göre Dağılımı Mevki Adı Sayı TE 6 Çeşitli Hastaneler 47 Anafartalar 4 Arıburnu 6 Azmakdere 1 Çatlaktepe 5 Göçtepe 1 Kabatepe 7 Kanlıdere 3 Kanlısırt 1 Kanlıtepe 18 346

Keçidere 10 Kerevizdere 5 Kireçtepe 6 Kirte 12 Maydos 8 Merkeztepe 6 Meydan-harp 4 Seddülbahir 12 Zığındere 10 Yeşilsırt 1 Toplam 173 5- Şehitlerin Aylara Göre Dağılımı Aylar Sayı Ocak - Şubat 42 Mart 26 Nisan 39 Mayıs 18 Haziran 9 Temmuz 8 Ağustos 8 Eylül 10 Ekim 11 Kasım 1 Aralık 1 Toplam 173 6- Şehitlerin Yaşlara Göre Dağılımı Doğum Tarihi Miladi Sayı Yaş Rumi Tespit Edilemeyen 22 1289 1873 1 42 1290 1874 2 41 1292 1876 4 40 1293 1877 3 39 1295 1879 3 38 1296 1880 5 37 1297 1881 9 36 1298 1882 10 35 1299 1883 12 34 1300 1884 11 33 1301 1885 12 32 1302 1886 12 31 1303 1887 5 30 1304 1888 8 29 1305 1889 16 28 347

V.AKIN 1306 1890 7 27 1307 1891 14 26 1308 1892 8 25 1309 1893 6 24 1311 1895 2 22 1315 1899 1 18 Toplam 173 7- Şehitlerin Rütbelere Göre Dağılımı Rütbeler Er Onb. Çvş. Bş. Çvş. Toplam Sayı 154 10 8 1 173 8- Lakaplar Abacıkoğulları Abakoğulları Abakoğulları Ahmet Kebeoğulları Ahmetefendioğulları Akça Alioğulları Arapoğulları Ayvazoğulları Babahasan Bağdadlıoğulları Bakıroğulları Balcı Berberoğulları Bilaloğulları Budamışoğulları Çallı Çallıoğulları Çerkesoğulları Çildayıoğulları Çobanoğulları Çurnaloğulları Davutoğulları Delimusaoğulları Dinikuru Dolaşıkoğulları Eşmelioğulları Fethoğulları Gediklioğulları Gökibrahimoğulları Gövakoğulları Gülhabipoğulları Hacı Gökhaliloğulları Hacıoğulları Hastacıoğulları Hatipoğulları Hevaloğulları Hıdıroğulları İmamcıkoğuları Kadiroğulları Kahveci Karaimam Karaömer Kasapoğulları Kemendoğulları Kerim Koca Hüseyinoğulları Koca Mehmetoğulları Kocahızıroğulları Konyalıoğlu Konyalıoğulları Köpeklerlioğulları Kösebekoğulları Köylüoğulları Kulabaş Kulaman Küçük Yusufoğulları Küçükhasanoğulları Mahmutoğullları Manisalıoğulları Molla Mustafaoğulları Musdallıoğulları Muslu Musluoğulları Nalbantoğulları Ramazanoğulları Samancısarıoğulları Sedeoğullrı Sirozluoğulları Şehirlioğulları Tavacı Terzioğulları Terzioğulları Topaloğulları Topaloğulları Topsakaloğulları Zebunoğulları Zoroğulları Buldanlı iki Çanakkale Gazisinin Hatıraları Adı: Hasan Soyadı: ÇANAKKALE Memleketi: Süleymanlı Köyü /Buldan-DENİZLİ 348

*Hasan ÇANAKKALE, Buldan ın Süleymanlı köyünden bir Çanakkale gazisiydi. Çanakkale Savaşlarına katıldığı için, soyadını bu şekilde almıştı. Savaşta, sol bacağını, kasığına yakın bir yerden makineli tüfek biçmiş ve o sebeple bacağı oradan kesilmişti. Eşeğine binerken, önce sol ayağını üzengiye koyar, sonra kalçasını bir hamleyle semerin üzerine attırırdı. Bacağının kesilme anını şöyle anlatırdı: Savaşta, bir taarruz sırasında, makineli tüfek ateşi ile karşılaştık. Sol bacağımdan bir acı geldi. Yürüyemedim, yere yığıldım. Baktım, makineli tüfekten çıkan kurşunlar, bacağımı kasığıma yakın bir yerden, bıçakla keser gibi kesmişti. Ancak tam koparamamıştı. Bacağım sallanıp kalmıştı. Sağıma soluma bakındım, bana yardım edecek, kimseler yoktu. Bacağımdan da ümidim yoktu. Kasaturamı çıkardım ve kopmayan kısımlarını da ben kestim. Sonra bayılmışım. Gözlerimi açtığımda, hastanedeydim. Gazi Hasan Dede nin torunu, Hasan ÇANAKKALE, Buldan da bir dönem belediye başkanlığı da yapmıştır 30. *** Adı: Osman Kazım Soyadı: BAŞALP (Sakallı Osman Efendi) Memleketi: Buldan-DENİZLİ Osman Kazım BAŞALP, bir gaziydi. Birçok savaşa katılmıştı. Çanakkale savaşına katılır. Bağlı olduğu alaydan arta kalan 31 kişiyi, diğer Mehmetçiklerle birlikte bir gemiye bindirerek Trablusgarp a gönderirler. Yolculukları kömür yığınları üzerinde geçer. Yolculuk sona erdiğinde elleri, yüzleri, giysileri kömür karası olmuştur. Yıkanır, temizlenirler. Trablusgarp ta, aynı alayda görev yapan bir subayla karşılaşırlar. Mehmetçikler, oradan Yemen e gönderilir. Oradaki savaşta, bir ara yoğun çarpışma yaşanır. Osman Kazım, bir ara tüfeğin -devamlı ateş etmeden dolayı- iyice ısındığını, o sıcaklık sebebiyle elinin tüfeğe iyice yapıştığını ve artık parmağını hareket ettiremediğini fark eder. O anda, başına bir tabanca dayanır. Bir İngiliz subayıdır bu, esir düşmüştür. Subay, bildiği kadar Türkçe sorar: -Kaç kişi öldürdün? -Yüz elli kişi kadar! İngiliz subayı, onu diğer esirlerin tutulduğu yere götürür. Osman Kazım, çok güzel ezan okuyan, imamlık yapacak kadar da dini bilgisi olan biridir. Kampta namaz vakitleri geldiğinde, bir hurma ağacına çıkarak yanık sesiyle ezan okur; sonra da namaz kıldırırdı. Orada, esir Türk askerleri birbirleri ile tanışırlar. Osman Kazım, burada İstanbullu bir Mehmetçikle de tanışır ve onunla samimiyet kurar. Bir zaman sonra İngilizler, Osman Kazım ile birlikte bazı esirleri İngiltere ye götürürler. Bir müddet orada tuttuktan sonra serbest bırakarak Türkiye ye gönderirler. Osman Kazım, Buldan a gelir ve ilçesinde yaşamaya başlar. Bir süre sonra İstanbul a, dost ve akrabalarını ziyarete gider. Aksaray semtindeki bir Buldanlının evine misafir olur. Sabah namazı vakti uyanır, abdestini alır ve en yakın camiye gider. İçinden ezanı okuma arzusu uyanır. İmamdan izin alır ve sabah ezanını, o güzel sesiyle, yanık bir şekilde okur. Esir kampında tanıştığı İstanbullu Mehmetçik de, esirlikten kurtulup 30 Bu hikaye 16 Ağustos 2005 te Denizlili araştırmacı Yazar Hasan Kallimci tarafından 1934 doğumlu Hıdıroğlu Ahmet TUNCAY dan derlenmiştir. 349

H.Ömer KARPUZ evine dönmüştür. O da sabah ezanı ile uyanır. Abdestini alıp camiye gidecek ve namazını cemaatle kılacaktır. Ne var ki bu sabah ezanı okuyan kişi başkadır. Ezan çok güzel ve çok yanık okunmaktadır. İşin garibi, o ezanı, o sedayı bir yerlerden hatırlamaktadır. Evet, aynı yıllar öncesinde, esir kampındaki hurma ağacında okunuşu gibidir. Buldanlı Osman Kazım ı hatırlar. Onun sesi gibi, aynı onun ezan okuyuşu gibi... der. Camiye gider. Tahmini doğrudur. Asker arkadaşı Osman Kazım ı karşısında bulur. Orada, yeniden tanışır ve birbirlerini hatırlarlar. İki Mehmetçik yıllar sonra birbirlerine hasretle, gözyaşları ile sarılırlar31. Ek 1: Denizlili Şehitleri Temsilen Gelibolu Şehitler Parkına Dikilen Abide Taş Ek 2: Buldanlı Bir Şehit İçin Dikilen Mezar Taşı 31 Bu hikaye 16 Ağustos 2005 te Denizlili araştırmacı Yazar Hasan Kallimci tarafından 1934 doğumlu Hıdıroğlu Ahmet TUNCAY dan derlenmiştir. 350