Doç. Dr. Ahmet Demirer 1 Taşlamanın Amacı: Taşlama temel talaşlı imalat işlerinden olup aşağıdaki amaçlar için tercih edilir: İş parçalarının hassas olarak belirlenen toleranslarda işlenmeleri, Sertleştirilmiş malzemelerin yüzeylerinden talaş kaldırmak için, Özellile silindirik iş parçalarının ısıl işlem sonrası meydana gelen çarpıklıkların giderilmesi, Parça yüzeylerinin parlatılması vb. amaçlar için taşlama işlemi yapılır. 2 1
Zımpara Taşları: Zımpara taşı adı verilen ve dairesel bir profile sahip bir kesici yardımıyla metaller üzerinden talaş kaldırma işlemine denir. Bu işin yapıldığı tezgaha Taşlama Tezgahı denilir. Zımpara taşları paritkül halindeki aşındırıcı tanelerin birleştirme maddeleri yardımıyla bir arada birleştirilmesiyle presler altında imal edilir. Aşındırma işlemi partiküller üzerindeki küçük kesici uçlar yardımıyla gerçekleşir. 3 Başlıca Zımpara Taşı Birleştirme Elemanları Birleştirme elemanları organik ve inorganik birleştirme elemanları olarak iki gruba ayrılırlar. 1- Organik Birleştirme Elemanları; a- Bakalit Birleştirme Elemanı (B-Ba) Bakalit birleştirme elemanının temel maddesi suni reçinedir ve içerisine sertleşebilen fenol formaldehitten belli oranda ilave edildikten sonra aşındırıcı tanelerle birlikte karıştırılır. Bu karışım sıcak ve soğuk olarak kalıplanır, elektrik fırınlarında kurutulur. Bakalit birleştirmeli taşlar, seramik birleştirmeli taşların kullanıldığı yerlere emniyetli şekilde kullanılabilirler. Freze çakılarının bilenmesine elverişlidir. b- Kauçuk Birleştirme Elemanı (R) Kauçuk birleştirmeli zımpara taşları rafine edilir. Daha sonra kauçuk ve kükürt aşındırıcı tanelerle karıştırılarak kauçuk birleştirme elde edilir. Karışımın uygun bir kıvama gelebilmesi için aşındırıcı taneler aralıklı olarak ilave edilir. Elde edilen karışım basınçlı pres altında kalıplanır ve 165 C civarında pişirilir. Kauçuk birleştirmeli zımpara taşlarınım çevresel hızı yüksek ve esneme kabiliyeti fazladır. Bu nedenle kesme taşları olarak kullanılmakta, ayrıca küresel ve silindirik bilyeler gibi yüksek kalite ve bitirme tamlığı istenen parçaların ıslak olarak taşlanmasında kullanılabilmektedir. 4 2
c- Şellak Birleştirme Aracı (E) Şellak birleştirme elemanının temel maddesini doğal reçine teşkil etmekte olup özellik yönünden kauçuk birleştirme aracına benzemektedir. Aşındırıcı tanelerle, kar tanesi veya ince pul halindeki şellak kızgın buharla ısınan kazanlar içerisinde karıştırılıp preslenerek hazırlanırlar. Şellak birleştirme elemanlı zımpara taşları ile sertleştirilmiş çelikler ve vidalar taşlanmakta ve ayrıca kesici aletlerle ince dişli testerelerin bilenmesi yapılmaktadır. 2- Inorganik Birleştirme Elemanları; a- Seramik Birleştirme Elemanı (V) Seramik birleştirme elemanının temel maddesini feldspat ve killer teşkil etmektedir. Belli oranlardaki aşındırıcı ve birleştirme elemanları, nemlendirilip karıştırıldıktan sonra hidrolik preslerde istenilen ölçü ve biçimlerde kalıplanarak fırınlarda bir kaç gün süre ile pişirilirler. Pişirme işlemi sona eren taşlar yine aynı fırınlarda yavaş yavaş soğutulur. Seramik en iyi birleştirme elemanıdır. 5 2- Silikat Birleştirme Elemanı (S-Si) Bu birleştirme elemanının temel maddesi soda silikatdır. Aşındırıcı tanelerle soda silikatı karıştırılıp kalıplanır ve yüksek basınçta preslenerek pişirilir. Aşırı sıcaklığa dayanıklı olmayan silikat birleştirmeli taşlarla genellikle ıslak taşlama yapılmaktadır. Kuru olarak da kesici aletlerin bilenmesinde ve ince parçaların taşlanmasında kullanılmaktadır. 3- Oksi-Klorit (Magnezit) Birleştirme Elemanı (O-Mg) Bu birleştirme elemanının temel maddesi magnezyum oksit ve magnezyum klorittir. Birleştirme elemanı magnezit ile aşıdırıcı taneler karıştırılır ve kalıplanarak preslenir. Oda sıcaklığında kurutulur.bu birleştirme elemanlı taşlar, nem ve rutubetten korunarak ıslak taşlama işleminde kullanılır. Gerekirse, basınçlı hava kullanılmalıdır. 6 3
DÜZLEM TAŞLAMA TEZGAHI 1- Düzlem (Satıh) Taşlama Tezgahları Özellikle prizmatik parçaların taşlanmasında kullanılır. İş parçaları mıknatıslı tezgah tablasına bağlanarak taşlanırlar. Küçük ve ince olan 7 iş parçalarının bağlanmalarında parça kalınlığından daha az kalınlıkta olan yan destek (dayama) parçaları kullanılır. 1- DÜZLEM (SATıH) TAŞLAMA TEZGAHLARI Aynı zamanda düz kanallar, açılı yüzeyler ve değişik profiller bu tip tezgahlarda taşlanabilir. Bu tezgaha ilave aparatlar takılmak suretiyle düz dişli ve benzeri profildeki parçaların da taşlanması mümkündür. Bu tip taşlama tezgahlarında tezgah tablası sağa ve sola aynı zamanda derinlemesine ileri ve geri hareket edebilir.taş mili başlığı ise sadece yukarı ve aşağı hareket edebilmektedir. Taşın aşağı ve yukarı hassasiyeti 0.01 mm'dir. Tezgah tablası hidrolik hareketli olup yarı veya tam otomotik çalıştırılabilir. 8 4
2) SILINDIRIK TAŞLAMA TEZGAHLARı Kendi ekseni etrafında dönen zımpara taşı yardımıyla daha yavaş dönmekte olan iş parçası üzerinden yapılan taşlamadır. Bu amaç için kullanılan tezgahlara silindirik taşlama tezgahları denilir. Taşlama işlemi silindirik iş parçalarının dış yüzeylerinde yapılır. 9 2) SILINDIRIK TAŞLAMA TEZGAHLARı Eğer tezgahımızda delik taşlama işlemine uygun aparatlar varsa bu tür tezgahlarla delik içi taşlama da yapılabilir. 10 5
3- PUNTASıZ TAŞLAMA TEZGAHLARı Özellikle punta arasına alınarak bağlanmaması ve boydan boya taşlanması gereken iş parçalarının taşlanmasında kullanılır. Silindirik, uzun boylu ve küçük taplı iş parçalarının taşlanmasında tercih edilir. İş parçası alt destek parçası tarafından desteklenir. Tezgah üzerinde 2 adet zımpara taşı bulunur. Taşlardan biri taşlama görevi yapar diğer ise iş parçasını kendi ekseni doğrultusunda ilerletir. İş parçasına yön veren bu taşa sevk taşı adı verilir. Bu taşın çapı normal taşlama taşının çapından küçüktür. 11 İki taş arasında iş parçasının aşağı düşmesini önleyen ve iş parçasının boyuna paralel yüksekliğini ayarlamaya yarayan sevk kızağı bulunur. Sevk kızağı enine hareket edebilen kayıt ve kızak üzerine oturtulmuştur. İş parçasının çapına ve taşlama konumuna göre yükseltilip alçaltılabilir. 12 6
DÜZLEM TAŞLAMADA İŞ PARÇASı BAĞLAMA APARATLARı Hassas Tezgah Mengenesi, bu tezgah mengenesinin kızakları taşlanmıştır. Ayrıca mengene ağızları da sertleştirildikten sonra taşlanmıştır. Bu özellikle hassas bağlama işlemlerinde kullanılır. Aşağıdaki şekilde döner tezgah mengenesi ile hassas tezgah mengenesi görülmektedir. 13 Mıknatıslı Tabla, mıknatıslı Tabla enine veya uzunlamasına kutuplar meydana getirilen mıknatıslı tablaya, özellikle ince levha ve lama gibi iş parçaları bağlanır. Mıknatıslı Bağlama Takozu, bu takozlar genellikl e çıkıntılı iş parçalarını bağlamak için kullanılır (çıkıntılı, kaburga vb.). Mıknatıslı bağlama takozları çoğunlukla çift olarak kullanılır ve mıknatıslı bağlama tahtası üzerine oturtulur. Mıknatıslı tabla ve mıknatıslı bağlama takozları 14 7
Mıknatıslı Döner Bağlama Tablası, tabla her iki tarafa 50 ye kadar döner. Ölçü lokmalarına göre de her iki tarafa yaklaşık olarak 75 ye kadar da ayarlanabilir. Bundan başka, tabla her iki tarafa sabit dayamaparçalarına göre yatay olarak da dikey olarak da ayarlanabilir. İş Kalıpları, seri üretimde, mengene veya mıknatıslı tablaya bağlanarak taşlanması uzun zaman alan özel parçalar için bağlama kalıpları yapılır. Taşlanacak parçalar kalıplara bağlanarak taşlanırlar. İş parçaları, bağlama kalıplarına mekanik, hidrolik veya pnömatik sistemlerle bağlanırlar. Bu tip bağlama kalıpları mutlaka hassas bir bağlamayı gerektirecek ucuz ve zaman kaybını en aza indirecek türden olmalıdır. 15 16 Kaynaklar: 1)KISA Mehmet, Özel Üretim Teknikleri,Furkan Ofset, Bursa, 2002. 2) Web Görseller 3) Çiğdem Mustafa, İmal Usulleri, Çağlayan Kitabevi, 2012. 8