Pomak Dili, Kültürü, Tarihi, Haber ve Yorum Gazetesi Aylık Gazete Kasım 2014 Sayı: 8 5.00 TL POMAKÇAYA BÜYÜK İLGİ Добре дошил Помаци! Торбешите во Македонија опасност или жртва на асимилации Šerif Ajradinoski Sf. 6 Gazetemizin başlatmış olduğu Pomakça dersleri büyük ilgi gördü. 7. sayımızdan itibaren Kiril alfabesiyle başlatmış olduğumuz Pomakça dersleri, okurlarımız tarafından büyük bir ilgiyle karşılandı. Sf. 3 OSMANLI TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE LOFÇA POMAK KÖYLERİNİN İLK MÜSLÜMAN SAKİN- LERİ: 1479-1579 Lofça Pomakları Anadolu dan gitmiş Türklerden mi gelmektedirler? Prof. Dr. Kemal GÖZLER Sf. 14 KARACAOVALI AZİZE SVETA ZLATA NIN HİKÂYESİ Karacaovalı fakir bir Hıristiyan Bulgar çiftçinin kızıyken bugün Yunanlılar için Yunan, Makedonlar için Makedon ve Bulgarlar için Bulgar sayılıyormuş. Ahmet Gökbayrak yazdı... Sf. 19 SIHHİYE ÇAVUŞU İBRAM IN HİKÂYESİ İbram Çavuş, arkadaşı Pomak Hasan la Karasu Nehri ni Drama yolundaki köprüyü geçerek aşmış; at sırtında Rodoplara tırmanırken, hayal dünyasında da çok başka menzillere uçmaktaydı. Sf. 22
2 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Kasım 2014 OKURLARIMIZIN İLGİSİYLE BÜYÜYORUZ Pomakların özgür ve özgün sesi Glasıt Na Pomatsite - Pomakların Sesi gazetesi okurlarının ilgisiyle büyümeye devam ediyor. Türkiye de ve Balkanlar da Pomaklar açısından yoğun bir gündemin ardından 8. sayımızla yine karşınızdayız. Elbette aylık periyotlarla yayın yaptığımız için bu gündemi sizlere sıcağı sıcağına aktarmak mümkün olmuyor. Bunun yerine, bu sayımızda ağırlıkla olayları ve gündemi değerlendiren araştırma-inceleme yazılara yer vermeyi daha uygun bulduk. Ancak gelecek sayılarımızda yine haber yoğunluklu olarak karşınızda olacağız. 7. sayımızda başlatmış olduğumuz Pomakça dersleri ise bu sayıda olduğu gibi, bundan sonraki sayılarımızda da devam edecek. Geçmişle aramızdaki köprünün temel taşlarından biri olan dilimiz Pomakça, yüzyıllardır uğradığı ihmale, baskılara ve yasaklara rağmen pesnalarda, pirkaznalarda yaşamaya devam ediyor. Bu örneklere de sıkça yer vereceğiz, ama asıl önemlisi gündelik hayattaki pratik açısından dilin geçerliğini koruyabilmesi için yazılı kaynaklara da aktarılması gerekiyor. İşte Pomakların tek matbuu (basılı) yayını Glasıt Na Pomatsite - Pomakların Sesi gazetesi tam da bu işlevi görüyor. Gelecekte matbuu yayınlar artacaktır elbette. Günümüzde artık Pomakların böyle bir gücü ve potansiyeli var. İş ki bu potansiyelin çarçur edilmemesi ve güncel siyasete malzeme edilmemesidir. Çünkü edenler var! Pomakların Sesi GAZETENE SAHİP ÇIK! Dünyada bir ilki gerçekleştirerek Pomaklar a yönelik ilk matbuu yayını çıkaran ekip, tarihsel sorumluluğunun bilinciyle, bir ilki başarmış olmanın heyecanını yaşarken, bu heyecanı siz okurlarıyla da paylaşmak istiyor. Gazetemize abone olarak bu heyecanı sizler de yaşamak ister misiniz? YAZIŞMA ADRESİMİZ pomaklarinsesi@pomaklarinsesi.com info@pomaklarinsesi.com ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ ABONELİK Yıllık: 60 TL Altı Aylık: 30 TL Pomakların Sesi Gazetesi Yerel Süreli Yayın Sahibi ve Sorumlu Yazıişleri Müdürü: Mehmet DEMİR Adres: Talatpaşa Mh. Arslangazi Cd. İkizler İşhanı No: 1/12 Kağıthane - İstanbul Basım Yeri: MANART Yayıncılık ve Turizm A.Ş. - Osmanağa Mah Nüshetefendi Sk. No: 18/A Kadıköy - İstanbul Tel: 0 850 511 15 30 www.manart.com.tr Banka Hesap Bilgisi: Mehmet Demir - Ziraat Bankası Çağlayan Şb. - IBAN: TR180001000935063787845002 Mehmet Demir Tel: 05316580282 Hasan Uygun Tel: 0537 419 21 56 Baskı Tarihi: Kasım 2014 *Yayınlanan yazıların her türlü sorumluluğu yazarlarına aittir.
Kasım 2014 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Bulgaristan da İslami Akım, PODEF in Madan Ziyareti ve İstismar Siyaseti 3 Nesrin Sipahi Kıratlı Nesrin Osmanova İspova Terör örgütü IŞİD e yakınlığıyla bilinen Bulgaristan ın Pazarcık kasabası Müftüsü Ahmed Musa, savaş çağrısı yapmaktan 4 Aralık günü tutaklandı. Musa, terör örgütü lideri olduğu suçlamasıyla 20 yıl hapis cezasıyla yargılanacak. Bulgaristan Pazarcık kasabası müftüsü Ahmed Musa nın savaş çağrısı yapmak suçundan 4 Aralık 2014 günü Ebu Bekir Camii nde tutuklanmasından sonra ülkede camilere yönelik çeşitli operasyonlar düzenlenmektedir. Ahmed Musa, daha önce de Ceza Kanunu nun 407. maddesi gereğince savaş propagandası ve çağrısı yaptığı için tutuklanmıştı. Ayrıca anti-demokratik ideoloji yaymakla da suçlanmaktadır. Caminin bulunduğu roman mahallesinde Devlet Milli Güvenliği (DANS) jandarma ve polis olmak üzere operasyonlar düzenlemektedir. İçişleri Bakanlığı operasyonların amacının yasak maddeler aramak olduğunu açıklamış olsa da gayri resmi bilgilere göre operasyonun asıl amacı yasak kitapları aramak olduğu yönündedir. Ahmet Musa verdiği vaazlarda Bulgaristan ın tamamının Türkleştirilmesi gerektiğini, Bulgarların İslamiyet i kabul etmemeleri durumunda onları yeni Batak katliamı beklediğini ifade etmektedir. Hatta daha da ileri giderek her kim buna itiraz ederse koyun gibi kesileceğini vaazlarda defalarca anlatmıştır. Vaazları İslam Devleti bayrağı altında yapan Ahmed Musa nın örgüt ve liderleri hakkında yaptığı konuşmalar da kayıt altındadır. Musa, herkesin dini liderini dinlemesi gerektiğini ve bunun bir görev olduğunu vaazlarda ve internet ortamında vurgulamaktadır. Ayrıca Musa, Pazarcık ın bir İslam başkenti, Bulgaristan ın ise İslamiyet i kabul eden ilk Avrupa Birliği ülkesi olacağını ve bu ülkede yüce siyah bayrağın dalgalanacağını belirtmiştir. Bulgaristan da dini akım, Pomak Müslümanlarını etkileme ve Türkleştirme projelerinin Türkiye kaynaklı olduğu görüşü hâkim olup, giderek artmaktadır. Ahmet Musa, Bulgaristan Cumhuriyetine karşı eylem amaçlı ve grubun lideri olması sebebiyle 20 yıl hapis cezası ile yargılanacaktır. Avukatının yönlendirmesiyle ceza almaması için, kendisinin bir akıl hastası hatta şizofren olduğunu ispatlamak için çeşitli numaralar yaptığı söylenmektedir. Ahmed Musa nın yanı sıra örgüte ait grubun beyin takımı olan Pomak asıllı Aleksandrina Angelova da ifade vermek üzere Filibe mahkemesine getirilmiştir. Ağır nefes alan ve solunum yetmezliği yaşayan Aleksandrina sararıp titremeye başlamasıyla mahkeme ara vermiştir. Avukatının ambulans çağırmasıyla tedavisi yapılarak sorguya devam edilmiştir. Anne Liliya Merinova nın ağlayarak 7 kişinin yargılanacağı mahkemeye tek kızının geldiğini, Filibe de ev kiralamak üzere ailesinden ayrıldığını ve Ahmed Musa yla yaşadığını bilmediğini ifade etmiştir. Haber Bulgaristan medyasında geniş yankı uyandırarak, camileri-
4 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Kasım 2014 mize saldırılar yapan ve haç işaretleri çizen aşırı ırkçı Bulgarlara malzeme olmakta ve dini hezeyan yaşayan Pomak Müslümanları hedef almaktadır. Ayrıca Bulgaristan da dini akım, Pomak Müslümanlarını etkileme ve Türkleştirme projelerinin Türkiye kaynaklı olduğu görüşü hâkim olup, giderek artmaktadır. Madan Pomakları Pomaktır ve çoğu Müslüman dır. Zira, Kasım ayında Pomak köylerini ziyaret eden bir grubun, siyasi bir partinin desteğiyle köylerde aşure adı altında etkinlikler düzenleyerek Pomak Dernekleri Federasyonu (PODEF) pankartı ile boy göstermesi bu düşünceleri yoğunlaştırmaktadır. Bulgaristan medyasında dikkat çeken bir diğer haber ise PODEF in Madan köyündeki aşure etkinliği sonrası yapmış oldukları Pomak Müslümanların Türkçe eğitim istedikleri ve Türk oldukları yönündeki açıklamadır. Madan, adından da anlaşılacağı üzere maden ve çeşitli yer altı zenginlikleri olan bir köydür. Ancak astronomik ücretler alan köy erkekleri maden ocakları kapatılınca işsiz kalmışlardır. Yaptığımız araştırmalarda köyde kadınlar iş aramaya başlamış ve tekstile yönelmişlerdir. Erkekler ise bunalıma girmiş camiye ve dine yönelerek kendilerine eşleri karşısında bir vizyon oluşturmuşlar. Onlar da boş durmadıklarını kanıtlamışlardır. Madan Pomakları Pomaktır ve çoğu Müslüman dır. Türkçe eğitimin bazı çevrelerce Bulgaristan da yasakmış gibi gösterilmesi cehaletin göstergesidir. Bulgaristan Devleti, Türkçe eğitimi yasaklamıyor ve eğitim müfredatında seçmeli ders olarak yer almaktadır, ancak ailelerden talep Madan daki Aşure programına, Bursa Büyükşehir Belediye Bşk Vekili Abdülkadir Karlık ile PODEF genel başkan yardımcıları, genel sekreter ve yönetim kurulu üyeleri katıldılar. yoktur. Dilekçe vermek için çekinmekte, korkmaktadırlar. Berlin Duvarı nın yıkılmasıyla demokrasiye geçen ve 1 Ocak 2007 den bugüne Avrupa Birliği üyesi olan Bulgaristan Cumhuriyeti nde halklar hâlâ totaliter rejimin baskı hissini yaşamaktadır. Pomaklar Türkçe istiyorlarsa dilekçe verip okuyabilirler, başka bir ülkeden destek istemelerine gerek yoktur. Bulgaristan 1991 Anayasası 36 ncı madde 2 ci fıkrası gereği; BULGARİSTAN DEVLE- TİNDE ANADİLİ BULGARCA OLMAYAN VATANDAŞLAR, MECBURİ BULGARCA EĞİTİ- MİN YANI SIRA, KENDİ ANA DİLİNDE DE EĞİTİM VE KUL- LANIM HAKKINA SAHİPTİR. Bulgaristan da kalan Pomaklar Türklere sempati ve sevgi duymaktadırlar. Etnik kimlikleri konusunda kesin bir bilgi bulunmayan Pomaklar, PODEF in iddia ettiği gibi Türk iseler Türkçe öğrenmeleri konusunda bir sakınca yoktur. Ancak kendini Türk hisseden Pomakların sadece Türkiye de olduğu da bir gerçektir. Bulgaristan da kalan Pomaklar Türk milli şuuru taşımamakla birlikte Müslüman olmaları nedeniyle Türklere sempati ve sevgi duymaktadırlar. Tartışmalı bir seçim sürecinden sonra hâlâ istikrarlı bir siyasi yapı oluşmayan Bulgaristan da, geçmiş tarihte olduğu gibi bugün de hatalı uluslararası politikalar sonucu Türk ve Müslümanlar üzerinde kara bulutların dolaşmasına neden olmaktadır. Bulgaristan halkı Atatürk e sevgi ve saygı duymaktadır. Zira Atatürk ataşe olarak bulunduğu Bulgaristan da en güzel anılarını yaşamıştır. Bulgaristan için kötü düşünen Türkiye için de kötü düşünmüş olacağını ifade eden Atatürk, etnik nefret tohumlarının ekilmemesi için de ciddi çabalar göstermiştir. Bugün de bu düşünceler doğrultusunda kaş yaparken göz çıkarmamak için, duyarlı olunması diliyor, Pomak halkına sevgi ve saygılarımı sunuyorum.
Kasım 2014 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ 5 BULGARİSTAN DA RENGÂRENK BİR POMAK KÖYÜ: RİBNOVO Bulgaristan medyasında kaybolan Bulgaristan olarak adı geçen Ribnovo köyü bir Pomak köyüdür. Köy halkı bütün özellikleriyle Pomak kimliğinin de göstergesidir. Canlı, renkli ve adeta gülümseyen, Rodop dağlarının en tepesinde şanlı Pomak kimliğini ve kültürünü yaşatan bir köydür. Giysilerin rengini Rodop dağlarının çiçeklerinden alan köy, Bulgaristan ın en renkli köyüdür. Köy, geçmişten günümüze geleneklerini ve özelliklerini bozulmadan korumuş, modernizasyon arzusuna kapılmamıştır. Yolların taşlı ve çukurlu olmasına rağmen kadınların yüksek topuklu ayakkabıları ve şık çantaları dikkat çekmektedir. Çok renkli giysiler arasında evli kadınları ayırt etmek çok kolaydır, çünkü evliler mavi ve kahverengi renkler, kızlar ise çok renkli giyinmektedir. Genellikle düğünler bu köyde kışın yapılır. Sebebi ise yazın tarlada işlerin yoğun olmasıdır. Seçim dönemlerinde siyasi çekişmelere sahne olan Ribnovo köyünde her şeye rağmen halk Pomak kimliğinden ödün vermemektedir. Bu nedenle karanlıkta bırakılan etnik soruna çözüm aramak isteyenler Ribnovo köyüne buyursun gelsin. Köyden ayrılınca Pomaklar Türk mü Bulgar mı sorusuna kendileri cevap vereceklerdir. Evet, POMAK-POMAKTIR! (Hazırlayan): Nesrin Sipahi Kıratlı - Nesrin Osmonava İspova Burada hayat dolu insanlar, mutlu koşan çocuklar, sokaklar sesli ve gürültülü, süslü gelinler, çocuk arabaları ile gezinen genç anneler ve gülümseyen insanlar vardır. Etrafları sefalet olsa da, yokluğa rağmen hayatlarından çok memnunlar. Köy çarşısı her zamanki gibi kalabalık, alışveriş yapan mutlu kadınlarla doludur.
6 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Kasım 2014 Торбешите во Македонија опасност или жртва на асимилации Национализмот како идеологија во Европа се раѓа во 18-тиот век во времето на декаденцата и почетооците на распад на двете тогашни најмоќни имеперии: Австро-Унгарската и Османската. На Балканот, во Румелија (Еврпоскиот дел на Османската империја), тој процес се појавува со мало задоцнување од еден век. Под влијание на Европа и со голема подршка на растечката Руска империја, која под капата на панславизмот и православното христијансво и под лажната маска дека сака да ги ослободи славјанските-христијански народи на Балканот, ги покрива своите хегемонистички цели: Излез на топлите мориња. Читај освојување на Солун и Цариград- Константинопол или Истамбул (кое на времето беше спречено со Плевенската битка не чие чело бил славниот Гази Осман паша и неговата десна рака, не помалку славниот Помак- Рифат беј Неврокопски), во 19-тиот век на Балканот се разгорува национализмот, националната свест и желбата за создавање национални држави. До тогаш кај балканските народи не постоела национална свест. Христијанските народи едноставно биле рисјани (христијани) или Грци (Урум милет кој биле под јурисдикција на Грчката црква во лицето на Цариградската патријаршија), се додека руските разузнавачи под маската на истражувачи, научници, будители и други форми, не почнале да го крстосуваат Балканот и да создаваат нови преродбеници кои треба да ги ослободат балакнските христијани од Грчката Шериф Ајрадиноски Подгорци, Струга, Македонија црква и од Осмнаската држава и да создадат нови нации и нови држави. Муслиманите и муслиманските заедници не беа вклучени во тие процеси, што заради анационалниот карактер на исламот, што заради анти ислалмскиот и анти турскиот карактер на националистичките идеологии од тој период, што заради чувство на припадност кон Турк милетот. Тие, не само што не зеле учестово во тие востанија, туку биле на другата - Османската странаи биле жртви на тој национализам. Сеедно дали како припадници на Османскиот аскер и жандармерија, или како цивилно население. Така било и во Битката на Плевен и во грчките, српските(почнувајќи од првото во 1802 г., бугарските востанија, Илинденското востание и др.. Дури и во Битката на Чанак Кале, Битка во која голем број Албанци, Бошњаци, Горани, Торбеши и Помаци го положиле својот живот, борејќи се на страната на Османлиите. Битка над сите битки, која во преден план ќе го исврли големиот војсководец а подоцна и Татко на современата Турска Република, Мустафа Кемал-Ататурк (според многу извори Торбеш/Помак од регионот Голо Брдо, денешна Албанија). Во таа битка за динот, покрај Турците и другите муслимански народи од Кавказот, учествувале голем број на муслимани од Балканот. Се смета дека само Бошњаци од Босна и Санџак имало над 15.000, од кои поголемиот број шехиди. Како шехиди паднале околу 400 Торбеши од Гора (Горани) а малку има податоци за учесници и шехиди од Македонија, Бугарија и Грција. А такви ги имало многу. Подоцна, многу од овие муслимански заедници на Балканот стануваат жртви на геноцид, голготи, егзодуси и преселби, кои започнуваат уште во 1878 г. со анексијата на Босна од страна на Aвстро-Унгарија, преку Балканските војни, Првата светка војна, со Нејскиот и Лозанскиот договор, потоа помеѓу двете Светки војни, по Втората светкса војна па се до седумдесеттите години на 20-тиот век. Единствена дестинација на тие тогашни страдалници беше Турција. Иако голем дел од нив не беа етнички Турци, туку Албанци, Бошњаци, Горани, Торбеши, Помаци, тие Турција ја доживуваа како Мајка. И денес поголемиот број од Балканските муслимани така ја чувствуваат. Тоа во повеќе наврати го кажал и поранешниот Реис-ул-улема на Босна, др. Мустафа еф. Цериќ. Тоа не е никаква еуфорија туку голема реалност бидејќи Турција
Kasım 2014 мајчински, со раширени раце ги прими тие муслимански маџири и страдалници. Не случајно рахметли Алија Изетбеговиќпрвиот претседател на Босна и еден од најголемите борци за човекови права и правата на муслиманите, пред преселувањето на Ахирет, на претседателот Реџеп Таиб Ердоган во аманет му оставил да се грижи за Босна и за муслиманите од Балканот. Денес, како што пред неколку години изјави тогашниот министер за надворешни работи, а сега премиер на Р. Турција, др. Ахмед Давутоглу, во Турција има повеќе Албанци отколку во Албанија, повеќе Бошњаци отколку во Босна. Јас би го дополнил. И повеќе Горани отколку во Гора(Косово и Албанија), повеќе Торбеши отколку во Македонија и повеќе Помаци отколку во Грција и Бугарија. Сето тоа не е случајно. Овие Румелиски или Балкански муслимани, дале многу од себе, многу од нив и животот го дале, за подемот на Османската империја и нејзиниот продор кон Балканот и Европа, како на воено поле, така и на културно, научно и политичко поле. Да споменам само некои од нив. Од Капудан паша, Сулејман Балтуоглу- генералот на Султан Мехмед Фатих во освојувањето на Константинопол, големиот везир Мидхат паша, Рифат беј Неврокопски и др.(помаци), охриѓанецот, Охрили Хусеин паша, Купрулу Мехмед паша, потоа авторот на Големата Османска енциклопедија, Сами Фрашери и др. (Албанци), до Хусреф еф. Ајдинлар- мудерис и имам во Фатих Џамија, Мехмед Али паша оснивачот на Мамелучката династија во Египет и Мустафа Кемал-паша Ататуркоснивачот на современа Турција и др.(торбеши). Да не говорам за Бошњаците кои, како што рекол ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ 7 еден од најголемите познавачи на Османската историјата, Јозеф Фон Хамер, владееле со Османското царство. Многу од нив биле во родбински врски со Султаните, а Босанскиот јазик бил еден од четирите официјални јазици на Портата. Ќе го споменам само најголемиот од големите везири, Мехмед паша Соколовиќ, кој одговорната и престижна функција Велики везир (втора по хиерархија-веднаш зад Султанот) ја извршувал за време на три султани. Егзодудите, страдањата и мухаџирлокот на овие муслимани од Балканот (Турци, Албанци, Бошњаци, Горани, Торбеши, Помаци), за време на Балканските војни и Првата светска војна, е една од најтемните точки во поновата историја која се уште не е доволно истражена и проучена. Има некои пишани документи (Троцки, Сафет Банџовиќ и др., во поново време американскиот истражувач Џастин Мак Картни), но тоа е малку и недоволно. Во Втората светска војна, повторно сите тие се изложени на терор и насилство и повторно иселување и повторно во Турција. Така беше и по Втората светкса војна, сега од комунистите кои најпрво го укинаа муслиманскиот казан -исхраната без свињско месо во аромијата,(југославија), насилно покрстување(најизразено во Бугарија), стигматизација на верата која својата кулминација ја доживеа во Албанија на Енвер Хоџа со прогласувањето на атеизмот за државна идеологија и тн. Во 70/80-тите год., кога настапи привиден либерализм, се започна со посуптилни мерки кон помалите муслимански заедници. Бо Босна познатиот монтиран Сарајевски процес, против Муслиманските интелектуалци предводени од Алија Изетбеговиќ-Авторот на Исламска декларација, во Бугарија Возродите- лниот процес, во Македонија, за волја на вистината без насилство и монтирани судски процеси, но со голема кампања, иницирана и подржана од тогашната власт, беше формирана Културно научни манифестации на Македонците муслимани, со цел Торбешите (тогаш Муслимани според Уставот на Југославија од 1974 г.) да се асимилираат во Македонци. Тоа предизвика тивок револт и скриена одбивност што резултираше со декларирање на истите како Турци (заради исламската вера, многувековното чувство на поврзаност, културолошката блискост и тн.), како Албанци заради исламот, теритиријалната блискост и многуте родбински врски), така што таа идеја доживеа фијаско. По падот на комунизмот и појавата на плурализмот и демократијата, многу од споменативе заедници се обидоа да формираат свои политички партии и други организации кои се залагаат за афирмација и прогрес. Некои успешно некои не. Босна е позната приказна и не би ја споменувал тука. Гораните на Косово се во поповолна положба. Имаат повеќе организации и неколку политички партии и редовно партиципираат во власта. Во Бугарија сведоци сме на стигматизацијата на се што носи префикс или суфикс Помашко, Европскиот Институт Помак, мака мачи да стори нешто повеќе за Помаците, а обидите за создавање политичка партија се сизисова работа заради Уставот кој не дозволува политичко здружување на етничка основа. Во Грција, положбата на Помаците е слична. Македонија и Торбешите во неа,
За жал и од еден парламентарец,турчин со долг стаж во Парламентот и Владата, кој повеќе се грижи за личните интереси од колку за Турците во Македонија, при една средба со амбасадорот на Р. Турција во Македонија ги обвинувал пратениците Торбеши дека ги асимилирале, ги торбешизирале Турците во Македонија! Од сите неправди кон Турците и Турската култура во 8 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Kasım 2014 е посебна приказна. Заради поголемиот број на Торбеши(се на Јуруците и другите Турци во Македонија, мизерните услови проценува на 120-150 илјади, заради поголемиот број на претенбот од Камениот мост во Македонија, рушењето на михраденти кои сакаат Торбешите да ги Скопје(за кое мораше да интервенира Турската влада), обидот на видат во своите редови, зарди Охридскито Рамковен Договор, албанската партија на Али Ахмети БДИ- ДУИ, некогашниот, кој предвидува квоти за учество во државната и јавната администрација според етничката турски караван сарај-капан Анво Скопје да го претвори во Албански Културен центар Пјетар припадност, заради нерешениот статус на Торбечите во Прембулата на Уставот и тн. Може да се Богдани (што беше спречено од констатира дека, од сите споменати заедници, Торбешите во Ма- молчи како риба за рушената министерот Давутоглу) и тн., кедо- нија се во најтешка Чарши џамија во Прилеп(со положба. Самото споменување закон заштитен споменик на кул- на името Торбеш претставува ерес и наидува на лавина од негодување, стигамтизација и неосновани напади. И тоа не само од мнозинската заедница за која Торбешите се Македонци, ами и од извесни структури на Албанците, Турците. Чест на исклучоците кои, за волја на вистината ги има, но тие се мали и ретки. Торбешката Партијата за Европска иднина која во предходниот мандат(2011 г.) имаше тројца пратеници Торбеши во Парламентот на Македонија, но тие заради опструкција на власта, не можеа да си го остварат со Устав загарантираното право да учествуваат во органите и телата на Парламментот. Тие беа напаѓани Авторот пред Турбето на од сите страни. Македонците ги Синан Јусуф челеби во Охрид. обвинуваат дека сакале да ги одродуваат, Торбешизираат Македонците, Албанците исто така. тура), поставувањето крстови на сарите, турски саат кули во Прилеп и Битола, рушењето на мимберот во Света Софија во Охрид, како и целосното уништување на комплексот Имарет во Охрид од кој остана само турбето на Синан Челеби и др., дотичниот борец за правата на Турците како опасност, за Турција и турците во Македонија ги посочил Торбешите.! Аман ја Раби од таквите! Опасноста од Постоењето на Торбешите во Македонија деновиве е топ тема во Македониските медиуми само затоа што првиот човек на Исламската заедница, реисот хаџи Сулејман еф. Реџепи во една колумна ги именува со вистинското име и презиме-торбеши и ја обвини Владата дека од нив сака да направи In vitro нација Македонци мулимани, за што имала формирано специјални штабови на владеачката партија ВМРО- ДПМНЕ, во рамките на министерството за финансии за лобирање во домовите на Торбешите, со цел од нив да направи Македонц муслимани (заживување на пропаднатиот процес од комунистичкиот период и споменатата организацијата! ), со цел да ја придобие заедницата Торбеши исклуливо како гласачка мачина. Сето тоа Реисот Реџепи ко нарече сатански проект и гласно кажа дека Торбешите се Торбеши и не смеат да бидат жртва на ниедна пропаганда и асимилација. Но заради тие негови изјави и тој лично и Торбешите, а Бога ми и муслиманите генерално, деновиве се предмет и објект на невидена сатанизација, стигматизација и напади од сите можни страни. И на место да се отвори дебата на едно демократско ниво за тој безпотребно создаден проблем, сведоци сме на целосен медиумски мрак за тие кои не мислат како власта. Медиумите се полни со текстови и изјави во кои се сатанизира реисоот Реџепи, Торбешите и другите муслимани со што се сака да се нарушат не само и онака кревките меѓуетнички односии туку и верските односи во државата за што по кој знае кој пат, како јаболко на раздорот се користат обезправените, асимилирани и негирани Торбеши. Здрижението Румелија Торбешки културнонаучен центар, на чие чело е авторот на оваа статија, до сите
Kasım 2014 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ медиуми испрати соопштение за јавноста во кое ја поздравува изјавата на првиот човек на Исламската заедница во Македонија Постојат Торбеши а не Македонци муслиимани, наиде на затворени врати и мрак во медиумите! Во сите, освен во еден Дубаи Портал каде за само три дена беше прочитано од над 30 000 посетители. Тоа е загрижувачко бидејќи со тој медиумски мрак целта е да се добие впечаток дека Реисот, и муслиманите воопсшто, а Торбешите посебно се опасност за Македонија! А вистината е поинаква. Торбешите во Македонија и надвор од Македонија(а во таа смилса и другите заедници, Бошњаци, Горани и Помаци)кои, патем речено,се наследници на средновековните богомилите чиј синоним е торбеши, кои подоцна го прифаќаат исламот и во Османската империја, како Турци, како што напоменав предходно, дале многу за таа мултиетничка и мутликон -фесионална империја. За жал, денес во 21 век, време на демократија и развој на глобалните светски процеси, тие малку можат да дадат во сопоствените држави, бидејќи некој, како во 19 век, ги смета за опасност, само заради нивниот раличен верски јазичен или етнички идентитет. Тоа е една голема лага! Вистината е дека тие, не само што не претставуваат опасност за ниедна држава на Балканот, напритив! Тие се жртва на национализми и цел на асимилација на многу (не) демократски сили и држави на Балакнот. Шериф Ајрадиноски Авторот е претседател на Румелија Торбешки културно-научен центар [NOT: Yer darlığı nedeniyle bu yazının Türkçesine 9. sayımızda yer vereceğiz.] 29 ARALIK İSİMLERİN İADE EDİLMESİ BAYRAMI VE BULGARİSTAN - BREZNİTSA DA YAŞAYAN POMAKLAR Mehmet DEMİR Pomakların gösterileri 15 Ağustos 1989 da başladı. Yetkililerin, Gotse Delçev çevresindeki, daha çok Pomakların bulunduğu bölgede yaşayanlara pasaport vermemelerini protesto ediyorlardı. 1989 yazında yeni bir pasaport yasası kabul edilmiş ve 300.000 etnik Türk ün göç etmesine izin verilmişti. Bildirildiğine göre, Hvoystyane, Kornitsa, Lazhnitsa, Breznitsa, Dabnitsa ve Blatska dahil bir düzineden fazla köyde protestolar oldu. 102 kişi tutuklandı. Liderlerden biri olarak görülen Bayram Getov da tutuklananlar arasında idi. Tam aksini iddia eden haberlere rağmen, gösteriler sırasında hiç kimse öldürülmedi. Tutuklananların hepsi Eylül ayı içinde serbest bırakıldı. Kasım ayında polis, bildirildiğine göre, bağımsız muhalif grupların örgütledikleri kitlesel bir yürüyüşe katılmalarını önlemek için Pomakların Sofya ya gitmelerini yasakladı. Aynı şekilde, 18 Aralık ta polis Mesta Vadisi nin kuzey ucunda bulunan Gospodinisti de yolu kesti ve bütün bölgeyi etkin biçimde denetleyerek Pomakların isim meselesi nedeniyle Sofya da yapılan kitlesel gösterilere katılmalarını bir kez daha engelledi. Ne var ki, 20 Aralık tan itibaren Pomakların, her zamanki gibi bir aylık bekleme süresinin ardından serbestçe pasaport almaları mümkün oldu. Ancak Türkiye, Pomak göçmenleri kabul etmeye pek he- 9 vesli görünmüyordu. Sofya daki Türk büyükelçiliğinde, göçmen olmak isteyenlere, etnik Türkleri Pomaklardan ayırmak için dil sınavı uygulandı. Ayrıca, Ağustos 1989 gösterilerine rağmen, 1990 yılının ortalarında Gotse Delçev bölgesinde de büyük çaplı bir göç arzusu yoktu. Pomaklardan sadece, tutuklananların itibarlarının iade edilmesi talebi geldi. Pomaklar daha sonra, Ocak 1990 da, yetkililerin Müslüman isimlerinin iade edilmesine izin veren hükümet kararını geciktirmelerini, okulundaki bir Bulgar öğrenci tarafından başına muşta ile vurularak öldürülen Ayşe Mirişkova nın ölümünü ve yöredeki camiye bomba konulmasını protesto için Yakoruda da gösteri düzenlediler. Meclis, Müslüman isimlerinin bir kez daha değiştirilmesi işlemlerini tartışırken, etnik Türkler 4-5 Mart geceleri boyunca Ulusal Meclis binasının önünde büyük kitle gösterileri yaptılar. Meclis görüşmeleri sırasında ilk önce etnik Türkleri Pomaklardan ayırmak için 1984 den sonraki isim değiştirme uygulamasının (Pomaklardan çok Türklere uygulanan) aynısı önerildi. Ancak daha sonra, isimleri değiştirilmiş olan bütün Müslümanlara eski isimlerinin bir mahkeme kararıyla iade edilmesi kararlaştırıldı. Bu tarihten itibaren, Pomakların isimlerini değiştirme meselesi, Türklerin isimlerini değiştirme meselesiyle aynı tarzda ele alındı. 1990 sonunda ise basitleştirilmiş bir prosedür uygulandı. Gotse Delcev BRESNİTSA da yasayan Pomaklar, bu isimlerinin geri alınmasını her yıl 29 Aralık ta bayram olarak kutluyorlar.
10 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Kasım 2014 POMAKÇAYA BÜYÜK İLGİ Türkiye de henüz yaygın Pomakça kurslarının ve eğitiminin* olmadığı bir ortamda, dilimizi gelecek kuşaklara aktarmak ve yaşatmak için Glasıt Na Pomatsize - Pomakların Sesi gazetesi olarak bir ilki gerçekleştirerek Pomakça derslerini başlattık. Bundan sonraki sayılarımızda da Pomakça derslerine devam edeceğiz. Ağırlıkla Rodop, Karacaova ve Lofça lehçelerinden örnek konuşmalar, fiil çekimleri, gündelik hayata ilişkin pratik diyaloglar ve dilin yapısına yönelik akademik çalışmaların yer alacağı derslerimiz, Eğitimci Nesrin Sipahi Kıratlı nın danışmanlığı ve desteğinde gerçekleşiyor. Pomakçanın diğer şivelerinden örneklerin; kısa diyalogların, mesellerin, kısa hikâyelerin, şiirlerin, masalların (пирказни - pirkazni) ve pesnaların (песна) da yer alacağı derslerimiz, Pomak dilinin gramerine ilişkin akademik çalışmalarla devam edecek. Günler, haftalar, aylar, mevsimler, özel günler; meyveler, sebzeler, besin maddeleri, yemekler; vücudumuz, çevremiz, doğa ve hayvanlar; hepsinin Pomakçasını bilmek ister misiniz? Pomak dilini, kültürünü ve geleneklerini yaşatmak elimizde. Bizler Glasıt Na Pomatsite, Pomakların Sesi gazetesi olarak bu tarihi sorumluluğun bilinciyle hareket ediyoruz. Nefes alan, yaşayan ve gelişen bir dil için haydi Pomakça derslerine! (*Anadilde eğitim talebi kapsamında Pomakların da talepleri dikkate alınmalıdır. P.S.) Vücudumuzu Tanıyalım Даси познах ме тялото Зъб - Zıb Diş Зъби - Zıbi Dişler Бялдроб - Byaldrob Akciğer Пръст - Prıst Parmak Крак - Krak Bacak Крака - Kraka Bacaklar Вежди - Vejdi Kaşlar Сърце - Sırtse Kalp Око - Oko Göz Нос - Nos Burun Коса - Kosa Saç Нога - Noga Ayak Вежда - Vejda Kaş Ухо - Uho Kulak Оци - Oçi Gözler Нозе - Noze Ayaklar Глава - Glava Baş Врат - Vrat Boyun Нокт - Nokt Tırnak Черва- Çerva Bağırsaklar Мозък - Mozık Beyin Рамо - Ramo Omuz Гърди - Gırdi Göğüs Нокти - Nokti Tırnaklar Ръка - Rıka El Ръце - Rıtse Eller Коляно - Kolyano Diz Коляна - Kolyana Diz
Kasım 2014 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Örnek Kelimelerle Karşılaştırmalı Kiril Alfabesi* 11 А-а (a) - Азбука (Azbuka): Alfabe Б-б (bı) -България (Bılgariya): Bulgaristan Г-г (gı) -Година (Godina): Yıl Д-д (dı) -Дърво (Dırvo): Ağaç, odun Е-е (e) - Един, едно (Edin, edno): Bir Ж-ж (jı) -Жар (Jar): Köz З-з (zı) -Зъб, Зъби (Zıb, zibi): Diş, dişler И-и (i) - Искам (İskam): İstiyorum Й-й (i kratko) - Йорюк (Yoruk): Yörük К-к (kı) -Краставица (Krastavitsa): Salatalık Л-л (lı) - Лице (Litse): Yüz, surat М-м (mı) -Маслинка (Maslinka): Zeytin Н-н (nı) -Наши (Naşi): Bizim О-о (o) - Овен (Oven): Koç П-п (pı) -Помак (Pomak): Pomak Р-р (rı) -Роднина (Rodnina): Akraba С-с (sı) -Син (Sin): Oğul, evlat Т-т (tı) -Тесла (Tesla): Keser У-у (u) - Уморен (Umoren): Yorgun Ф-ф (fı) -Фистан (Fistan): Fisto, etek Х-х (hı) -Харесвам (Haresvam): Beğeniyorum Ц-ц (tsı) -Цвете (Tsvete): Çiçek Ч-ч (çı) -Чума (Çuma): Veba Ш-ш (şı) -Шърлан (Şırlan): Yağ Щ-щ (şte) - Щурав (Şturav): Deli Ъ-ъ (ı) - Ъгъл (Igıl): Köşe Ь-ь (ermalık e) - Kendinden sonra gelen harfi yumuşatır. Ю-ю (yu)-ютия (Yutiya): Ütü Я-я (ya) -Ябълка (Yabılka): Elma Дж (ce) -Джамия (Camiya): Camii учители и ученици - Uçiteli i uçenitsi Ученик - Uçenik Erkek öğrenci Ученици - Uçenitsi Öğrenciler Учителка - Малимка (K) - Uçitelka - malimka Kadın öğretmen писалка - pisalka Kalem писмо - pismo Mektup Ученичка - Uçeniçka Kız öğrenci Аз съм Помацки ученичка - Az sım Pomatski uçenikça Ben Pomakça öğrencisiyim Учител - Малим - Uçitel - malim Erkek öğretmen книга - kniga Kitap
12 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Kasım 2014 Ние С Учиме Ромашко - Nie S Uçime Pomaşko - Pomakça Öğreniyoruz Pomakça Fiil Çekimleri (Rodop Şivesi) Аз зная (Az znaya) Ben biliyorum Ти знаеш (Ti znaeş) Sen biliyorsun Той знае (Toy znae) O(eril) bilir Тя знае (Tya e loşa) O (dişil) bilir ТО Е ЛОШО (To e loşo) O(nötr) kötü Ние знаем (Nie znaem) Biz biliyoruz Вие знаете (Vie znaete) Siz biliyorsunuz Те знаят (Te znayat) Onlar biliyorlar Pomakça Fiil Çekimleri (Karacaova Şivesi) Яс знаям (Yas znayam) Ben biliyorum Ти знайш (Ti znayş) Sen biliyorsun Ту знае (Tu znae) O(eril) bilir Та знае (Ta znae) O (dişil) bilir ТО ЙЕ ЛОШО (To ye loşo) O(nötr) kötü Ния знаеме (Niya znaeme) Biz biliyoruz Вия знайте (Viya znayte) Siz biliyorsunuz Тия знаят (Tiya znayat) Onlar biliyorlar ЦВЕТОВЕ (TSVETOBE) RENKLER черно (çerno) siyah бяло (byalo) beyaz червено (çerveno) kırmızı зелено (zeleno) yeşil жълто (jılto) sarı розово (rozovo) pembe оранжево (oranjevo) Turuncu синьо (siyno) mavi сиво (sivo) gri кафяво (kafyavo) kahverengi тъмно (tımno) koyu светло (svetlo) açık MEVSİMLER Пролет (Prolet) İlkbahar... Лято (Lyto) Yaz... Есен (Esen) Sonbahar... Зима (Zima) Kış... Вали (варне) дъжд (Vali - varne dıjt) Yağmur yağar Дървата цъфтят (Dırvata tsıftyat) Ağaçlar çiçek açar Цветята цъфтят (Tsvetyata tsıftyat) Çiçekler çiçek açar Лятото е топло (Lyatoto e toplo) Yaz sıcaktır Има слънце (İma slıntse) Güneş vardır Ходиме на море (Hodime na more) Denize gideriz Есента е хладно (Esenta e hladno) Sonbahar serindir Веят ветрове (Veyat vetrove) Rüzgârlar esiyor Листата падат (Listata padat) Yapraklar düşüyor Зимата е студена (Zimata e studena) Kış soğuktur Вали снят (снег) (Vali snyat - sneg) Kar yağar Падат снежники (Padat snejniki) Kar taneleri düşer
Kasım 2014 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ 13 Ние С Учиме Ромашко - Nie S Uçime Pomaşko - Pomakça Öğreniyoruz MEYVELERİ TANIYALIM ДА ЗАПОЗНАЕМ ПЛОДОВЕТЕ - DA ZAPOZNAEM PLODOVETE Üzüm Грозде - grozde (RKL)* İncir смокиня - smokinya (R) смоква- smokva (K) смокини - smokini (L) Armut круша - kruşa (R) круша - kruşa (K) куруши - kuruşi (L) Ayva дюла - dyula (R) думка- dumka (K) дули - duli (L) Elma ябълка - yabılka (R) ябулка - yabulka (K) ябулка - yabulka (L) Dut черница - çernitsa (R) царничка - tsarniçka (K) черница - çernitsa (L) Şefkali праскова - praskova (R) праскава - praskava (K) праски - praski (L) Kayısı кайсия - kayisiya (R) царзалина - tsarzalina (K) зердали- zerdali (L) Çilek ягода - yagoda (R) ягоди - yagodi (L) Erik слива - sliva (RKL) Kiraz череша - çereşa (R) чирешe-çireşa (K) чиреши-çireşi (L) Nar нар - nar (R) калинка - kalinka (K) нар - nar (L) İğde сирка - sirka (K) орханзено - orhanzeno (L) Kestane кестен - kesten (R) куктен - kusten (K) кестен - kesten (L) Fındık лешник - leşnik (R) люшники - lyuşniki (K) ядки - yadki (L) Keçiboynuzu кузурци - kuzurtsi (K) рошку - roşku (L) *Bu çalışmada Rodop Pomakçası yla Karacaova ve Lofça Pomakçası lehçelerine yer verilmiştir. Kısaltmalarda (R) Rodop, (K) Karacaova, (L) ise Lofça lehçesidir. (Danışman Öğretmen: Nesrin Osmanova İspova / Nesrin Sipahi Kıratlı)
14 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Kasım 2014 OSMANLI TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE LOFÇA POMAK KÖYLERİNİN İLK MÜSLÜMAN SAKİNLERİ (1479-1579) Kemal GÖZLER* Kimlik Pomaklar, anadil olarak Bulgarca konuşan Müslüman bir topluluktur. Dolayısıyla biz, Pomaklığı şu iki unsur ile tanımlamaktayız: Anadil olarak Bulgarca konuşma ve Müslüman olma. Milliyetlerine göre tarihçiler, Pomak kimliğini bu unsurlardan sadece birisiyle tanımlamakta, diğer unsuru ise görmezden gelmektedirler. Bulgar tarihçiler, dil unsurunun altını çizerek, Pomakların Hristiyan âdetlerini koruduğunu belirtmektedirler. Hatta, bazı Bulgar yazarlar, bazı Pomakların evlerinde İncil sakladıklarını ve gizli olarak Hristiyan ibadetleri yaptıklarını iddia edebilmişlerdir. Türk yazarlar ise, Pomakların dil ve kültür boyutuna ilişkin olan her şeyi gölgede bırakarak, ortak unsur olan din unsurunun, yani Pomakların Müslüman oluşunun altını çizmişlerdir. Hatta bazı Türk yazarlar, Pomakların anadil olarak Bulgarca konuştukları olgusunu bile inkâr edebilmişlerdir. İsimlendirme En yaygın açıklanış tarzına göre, Pomak kelimesi, muhtemelen Bulgarca pomagam (yardım etmek) fiilinden gelmekte ve yardımcı (pomagaci) gibi bir anlama gelmektedir. Kanitz ten bu yana, bu açıklama tarzı, birçok yazar tarafından tekrarlanmaktadır. Pomaklar Makedonya da bazen Torbeši ve sıklıkla da Poturi olarak isimlendirilirler. Rodoplar da Pomaklara Agarjani veya Achrjani dendiği de olur. Bulgar yazarlarının kullandıkları Bălgarite mohamedani veya Bălgaro-mohame- danite (Bulgar Müslümanları veya Müslüman Bulgarlar) gibi isimlendirmeler, 1870 öncesi hiçbir şekilde bilinmeyen, sonradan uydurulmuş terimlerdir. Keza, bazı Türk yazarlarının kullandığı, Pomak Türkleri ismi de, sonradan imal edilmiş, bölge halkının hiçbir şekilde kullanmadığı bir terimdir. Biz, bu topluluğu isimlendirmek için kendilerinin kullandığı Pomaklar ismini tercih ediyoruz. Yerleşim ve Nüfus Pomaklar bugün Türkiye, Bulgaristan, Yunanistan ve Makedonya da yaşamaktadırlar. 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbinden önce Pomaklar sadece iki bölgede yaşıyorlardı: Rodoplar da ve Lofça dolaylarında. Buna paralel olarak da, Pomaklar iki gruba ayrılmaktadır. Rodop Pomakları ve Lofça Pomakları. 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi nden önce, Rodop Pomaklarının sayısının 500.000 ve Lofça Pomaklarının ise 100.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbinden sonra, Pomakların önemli bir kısmı Trakya ya ve Anadolu ya göç ettiler ve Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Manisa, Eskişehir gibi illerde birçok köy kurdular. Bugün Pomak nüfusunun sayısı hakkında sağlıklı bilgilere sahip değiliz. Rodop Pomakları hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Buna karşılık Lofça Pomakları çok az incelenmiş bir konu olarak kalmıştır. Bugün bile, Bernard Lory nin haklı olarak gözlemlediği gibi, Pomaklardan bahsedildiği zaman, Rodop dağlarının batı kısmında oturan insanlar anlaşılmaktadır. Oysa, Lofça Pomaklarının varlığına, Rodop Pomaklarının varlığından çok daha önce işaret edilmiştir. Lofça Pomakları İsimlendirmesi Lofça Pomakları isimlendirmesi üzerinde uzlaşma yoktur. L. Miletič, Vasil Savov ve Geno Ivanov bu terimi kullandığı halde, Petăr Petrov Lofça Çevresi Müslümanları veya Bulgaristan ın Kuzey-Batı Bölgesinin Müslüman Bulgarları ifadesini kullanmaktadır. Buna karşılık, Vasil Mikov, Teteven, Lukovit ve Belaslatina daki Pomaklar dan veya İskăr ve Vit Nehirleri Havzası Pomakları ndan bahsetmektedir. Türk yazarlar ise, genel olarak Balkanların kuzeyinde, Lofça, Selvi, Plevne ve Rahova çevresinde bulunan Pomaklardan bahsetmektedirler. Bizim burada inceleyeceğimiz Pomak köyleri bugün Kneža, Bjala Slatina, Roman, Jablanica, Teteven, Ugărčin, Lukovit, Červen Breg ve Pelova ilçeleri (obština) arasında dağılmıştır. Bu ilçeler de, Loveč ve Mihaylovgrad illerine (oblast) bağlıdırlar. Geçmişte de, Pomak köyleri Lofça (Loveč), Plevne (Pleven), Rahova (Orjahovo) ve İvraça (Vraca) kazaları arasında taksim edilmişti. Bu kazalar da XV ve XVI ncı yüzyıllarda Niğbolu Sancağına, XIX uncu yüzyılda ise Tuna Vilayetine bağlıydı. Bu köylerin bir kısmının tarihte ve günümüzde Lofça Kazasına/İline bağlı olmamasına rağmen, L. Miletič ten beri, bu köylerdeki Po-
Kasım 2014 makları Lofça Pomakları olarak isimlendirmek âdet olmuştur. Daha iyisini bulamadığımız için, biz de bu terimi kullanmaya devam ediyoruz. 1877/1878 Osmanlı-Rus harbinden önce, Lofça Pomakları, Lofça, Plevne, Rahova, İvraça kazalarına bağlı 60 civarında köyde oturuyorlardı. Coğrafi olarak Pomak köyleri, Vit havzasında, İskır, Panega ve Skıt nehirleri üzerinde bulunmaktadır. Köşeleri, Pleven, Kneža, Borovan, Roman, Teteven ve Ugărčin olan bir çokgen aşağı yukarı Pomak yerleşim sahasını belirlemektedir. Aşağıdaki haritada Lofça Pomak köyleri gösterilmiştir. Lofça Pomakları üzerine yazılmış en önemli inceleme, Bernard Lory nin, 1987 yılında yayınlanan makalesidir. Ama Lory, Lofça Pomakların tarihini ancak XIX uncu ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ yüzyılın ortasından itibaren incelemektedir. Aslında, Konstantin bilinemez. Jireček in Bulgar milleti içinde bu Müslüman grupların başlama tarihi karanlıkta kalmaktadır diye yazdığı yıllardan bu yana değişen bir şey yoktur ve Pomakların kökeni sorunu hâlâ karanlıktadır. Lofça Pomaklarının kökeni sorununu aydınlatmak için biz Osmanlı tahrir defterlerine dayalı bir çalışma yaptık. [...] Osmanlıların tahrir defterlerinde kullandıkları sayım ölçütü dil değil, dindir. Diğer bir ifadeyle, tahrir defterlerinde bir yerleşim biriminin ahalisi, dilleri itibarıyla değil, dinleri itibarıyla gruplandırılmaktadır. Bu nedenle, tahrir defterlerinden hareketle bir Müslüman, bir Hristiyandan kolayca ayrılabilir. Ancak, söz konusu olan bu Müslümanın Anadolu dan gelen bir Türk mü, bir Pomak mı, bir Boşnak mı, bir Arnavut mu olduğu doğrudan 15 [...] Açıktır ki, böyle bir çalışma için bizim her şeyden önce, Lofça Pomak köylerinin tam bir listesine ihtiyacımız vardır. Bu listeyi, 1877 yılını esas alarak yapmalıyız. Zira, Lofça Pomaklarının önemli bir kısmı 1877-78 Osmanlı-Rus Harbinden (Doksanüç Harbi) sonra bu köylerden göç etmişlerdir. Bu nedenle bu Harpten hemen önceki yıllarda, Lofça yöresinde sakinlerinin tamamının veya bir kısmının Pomak olduğu köyleri tespit etmek gerekir. * Prof. Dr. Uludağ Üniversitesi, İİBF, Bursa. (gozler@uludag.edu.tr). [Bu yazı Prof. Dr. Kemal Gözler in Osmanlı Tahrir Defterlerine Göre Lofça Pomak Köylerinin İlk Müslüman Sakinleri 1479-1579 başlıklı akademik tezinin giriş bölümünden alınmıştır. Çalışmanın tamamı http://www.kemalgozler.com/pomak-ttk-bildiri.htm adresinden okunabilir. Gazetemizin gelecek sayılarından tezden bölümler yayınlamaya devam edeceğiz. ]
16 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Kasım 2014 Родопите Народна песен - Rodopite Narodna Pesen - Rodop Halk Türküsü Пустиен Салих Пустиян Салих без сабор барек не чека неделя гостену да са разворнат, сватбана да са разтуря ам сетнана вечер попита: -Имаш ли, Фатме, имане, имане още имене? Фатме Салиху ромони: -Имах си, Сали, имах си еюзелли жолти алтоне, Булхльоско чосто баире, Жуханско равно градине, Падалско блатско ливаде. Ам ги харизах агому, зам да ми аго кордише до девет товара тьошак спап, и да ми аго изкути до девет крави младочни със девет малки телета. Салих са йетце нагрочи и си на Фатме продума: -Стани си, Фатме, товари твоено тьошко товаре, стани си, Фатме, поеми твоине крави младочни! Мен ми не трябват товари, товари, крави младочни, ам си ми трябва имане, имане още имене! Фатме му нищо не рече, кротко засбира, засгада, товари девет товара, изведе крави младочни. Ага през порти излезе Фатме Салиху продума: -Ниско навидай очинки, Салихо, порво венчило! Очинки да ти не останат във моесо лице каматно, във мояса тьонка снажчица! Салих на Фатме продума: Pustien Salih Pustiyan Salih bez sabor barek ne çeka nedelya gostenya da sa razvornat, svatbana da sa razturya am setnana veçer popita: - İmaş li, Fatme, imane, imane oşte imene? Fatme Salihu romoni: - İmah si, Sali, İmah si eyuzelli jolti altone, Bulhliosko çosto baire, Juhansko ravno gradine, Padalsko blatsko livade. Am gi harizah agomu, zam da mi ago kordişe do devet tovara tioşak spap, i da mi ago izkuti do devet kravi mladoçni sıs devet malki teleta. Salih sa yettse nagroçi i ci na Fatme poduma: - Stani ci, Fatme, tovari tvoeno tioşko tovare, ctani ci, Fatme, poemi tvoine kravi mladoçni! Men mi ne tryabvat tovari, tovari, kravi mladoçni, am ci mi tryabva imane, imaşe oşte imene! Fatme mu nişto ne reçe, krotko zasbira, zasgada, tovari devet tovara, izvede kravi mladoçni. Aga prez porti izleze Fatme Salihu produma: - Nisko naviday oçinki, Caliho, dobro vençilo! Oçinki da ti ne ostanat vıv moeso litse kamatno, vıv moyasa tionka snajçitsa! Salih na Fatme produma: Sabırsız Salih* O sabırsız Salih var ya, bir hafta bile bekleyemedi, misafirler gitsin, düğün dağılsın, ve hemen ertesi akşam sordu: - Fatme, senin malın, mülkün ve paran var mı? Fatme Salih e cevap veriyor: - Vardı Salih, vardı Yuz elli sarı altın, sık orman arazileri, düz bahçeler, verimli tarlalar, Ama ağabeyime verdim. Ağabeyim bana dokuz ağır yük hazırlasın, ve bana dokuz sağmal inek ve dokuz küçük dana yetiştirmesi için. Salih suratını astı ve Fatme ye dedi ki: - Kalk Fatme yükle götür, ağır yüklerini kalk topla Fatme sağmal ineklerini. Bana yükler lazım değil, yükler ve sağmal inekler. Bana mal, mülk ve para lazım! Fatme ona hiçbir şey demedi. Sakin sakin toplanmaya başladı Dokuz yükünü yükledi, sağmal ineklerini çıkardı. Kapıdan çıkarken, Fatme Salih e dedi ki: - Gözlerini indir, bana bakma, ilk aşkım Salih, gözlerin kalmasın, benim güzel yüzümde, benim selvi boynumda. Salih Fatme ye dedi ki:
Kasım 2014 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Родопите Народна песен - Rodopite Narodna Pesen - Rodop Halk Türküsü 17 -Напреж ми ворви, Фатмице, назад са немой обраща, очинки да ти не останат във моесо дворе широко, във моесо бяло коначе! Отишла Фатме у дома на бащинине дворове, на порти чука и рука: -Излязи, аго, отвори! Мен ма Салих изпади, оти не сам му отнела, отнела и докарала това ми тьожко имане, имане още имене. Отвотре аго продума: -Яла си, Фатме, яла си, бащино дворе широко има място и за теб, има място и за мен. Седяла Фатме, чакала цали ми до три години, дано са Салих пишмани, дано я назад поварне. Нито бе мома с момите, нито бе невеста с невестите. Дохадали са от Търън, дохадали са от Тозбурун, та че са дошли и от Смилен, от Сердаресконо коначе да ищат Фатме нивеста. Нах Смилян е Фатме приьола, нах там ще невеста да иде. Голяма са й сватба дигнала с дванадесте тьожки товара, с дванадесте яки мулета с дванадесте крави младочни и с дванадесте млади телета. Ша менот отде ша менот, през Чокоскана махала ша менот, през Горно Пашмакли, през Салиховине сокаци. - Naprej mi vorvi, Fatmitse, nazad ca nemoy obratşa, ocinki da ti ne octanat vıv moeso dvore şiroko, vıv moeso byalo konaçe! Otişla Fatme u doma na baştinine dvorabe, na porti çuka i ruka: - İzlyazi, ago, otvori! Men ma Calih izpadi, oti ne sam mu otnela, otnela i dokarala tova mi tioşko imane, imane oşte imene. Otvotre ago produma: - Yala si, Fatme, yala si, baştino dvore şiroko ima myasto i za teb, ima myasto i za men. Sedyala Fatme, çakala tsali mi do tri godini, dano sa Salih pişmani, dano ya nazad povarne. Nito be moma s momite, Nito be nevesta s nevestite. Dohadali ca ot Tırın, dohadali sa ot Tozburun, ta çe sa doşli i ot Smilen, ot Cerdareskono konaçe da iştat Fatme nivesta. Nah Cmilyan e Fatme priiola, nah tam şte nevesta da ide. Golyama ca i svatba dignala s dvanadeste tiojki tovara, s dvanadeste yaki muleta s dvanadeste kravi mladoçni i s dvanadeste mladi teleta. Şa menot otde şa menot, prez Çokoskana mahala şa menot, prez Gorno Paşmakli, prez Salihovine sokatsi. - İleri git Fatmeciğim, geri dönüp de bakma, gözlerin kalmasın, benim geniş avlumda, benim beyaz sarayımda. Fatme evine geri döndü, baba evine, kapıyı çalıyor ve sesleniyor: - Çık ağabey kapıyı aç. Salih ben kovdu, çünkü ona... yükler dolusu mal, mülk ve para götürmemişim. İçeriden ağabeyi seslendi: - Gel kızkardeşim, gel Baba evi geniş, benim için de yer var, senin için de yer var. Oturdu Fatme bekledi, tam tamına üç sene, belki Salih pişman olur, belki onu geri çağırır. Ne kızlarla beraber, ne de gelinlerle. Tarın dan da geldiler, Tozburun dan da geldiler, en son Smilyan dan geldiler, Serdarlar ın konağından, Fatme yi gelin istemeye. Smilyan a kabul etti Fatme, oraya gelin gidecek. Büyük bir düğün kuruldu, on iki ağır yüküyle, on iki güçlü katırla on iki sağmal inekle ve oniki küçük dana ile. Geçecekler ama nereden geçecekler? Çökovska mahallesinden geçecekler, Gorno Paşmakli den, Salih in sokaklarından.
18 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Kasım 2014 Родопите Народна песен - Rodopite Narodna Pesen - Rodop Halk Türküsü Салих си на порти седеше и си нагоре гльодаше, самичак си думи думаше: -Благатко му на тоя челяк, дето му водят невеста, с дванадесте тьожки товара, с дванадесте крави младочни. Колкону близу наближат Салиху сърце трепери, Салих си Фатминка познава. Фатме най-напреш варвеше на бяла кобила яхаше със червено халище. Ага го Фатме наближи силом хи Салих продума: -Слези си, Фатме, яла си! Еве ти дворе широко, еве ти бяло коначе. Смилян е йетце далеко, Сердаревци са каскънджии, каскънджии още кавгаджии. Фатме не трябе да думе, оти е млада нивеста, ала Салиху продума: -Не мога, Салих, не мога! Три сам години седяла на бащинине дворове, седяла тебе чекала дано са, Салих, пишманиш, назад да си ма поварнеш. Сега сам вейке торнала, торнала сам - ша ида, форлен са камен не враща. Салиху бално добалне, извади ножче сребарно та са в сърцето прободе, силум си думи издума: -Прокльоту да е имане, имане още имене, ага ти нема севдьона, севдьона, порво венчило. Salih si na porti sedeşe i si nagore gliodaşe, samiçak si dumi dumaşe: - Blagotko mu na toya çelyak, deto mu vodyat nevesta, s dvanadeste tiojki tovara, s dvanadeste kravi mladoçni. Kolkoni blizu nablijat Salihu cırtse treperi, Salih si Fatminka poznava. Fatme nay-napreş varveşe na byala kobila yahaşe sıs çerveno halitşe. Aga go Fatme nabliji silom hi Salih produma: - Slezi ci, Fatme, yala ci! Eve ti dvore şiroko, eve ti bylo konaçe. Smilyan e yettse daleko, Serdarevtsi sa kaskındjii, kaskindjii oşte kavgadjii. Fatme ne tryabe da dume, oti e mlada nivesta, ala Salihu produma: - Ne moga, Salih, ne moga! Tri sam godini sedyala na baştinine dvorove, sedyala tebe çekala dano sa, Salih, pişmaniş, nazad da si ma povarneş. Sega sam veyke tornala, tornala sam - şa ida, forlen sa kamen ne vraşta. Salihu balno dobalne, izvadi nojçe srebarno ta sa v cırtseto probode, silum si dumi izduma: - Prokliotu da e imane, imane oşte imane, aga ti nema sevdiona, sevdiona, porvo vençilo. Salih kapının önünde oturuyordu ve yukarıya doğru bakıyordu, kendi kendine söyleniyordu: - Ne kadar kısmetliymiş o adam, ona gelin götürüyorlar, on iki ağır yüküyle, on iki sağmal inekle. Yaklaştıça, Salih in kalbi çarpıyor. Salih Fatminka yı tanıyor. Fatme en önde gidiyor, beyaz bir atın sırtında, kırmızı kilimin üzerinde oturuyor. Fatme ona yaklaşınca, Salih yavaşça dedi ki: - İn Fatme, gel evine! İşte sana geniş avlular, işte sana beyaz saray. Smilyan çok uzakta. Serdarlar ise kıskançtır, kıskanç ve kavgacı. Fatme konuşmamalıdır, çünkü o genç bir gelin, ama Salih e konuştu: - Yapamam Salih, yapamam! Üç yıl oturdum, baba evinde, oturdum seni bekledim, belki Salih pişman olursun, beni geri çağırırsın. Şimdi artık yola çıktım, yola çıktım - gideceğim, Atılan taş geri dönmez. Salih in çok ağırına gitti, gümüş bir bıçak çıkardı, kalbine sapladı, son sözlerini zor söyleyebildi: - Lanet olsun mal, mülk ve para, sevdiğin olmayınca, sevdiğin, ilk aşkın. * Türkçesi: Nesrin Sipahi Kıratlı - Nesrin Osmanova İspova
Kasım 2014 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ 19 Karacaovalı Azize Sveta Zlata nın Hikâyesi Ahmet GÖKBAYRAK Geçenlerde internette Pomaklar ve Karacaova hakkında araştırma yaparken tesadüfen Sveta Zlata Meglenska maddesine rastladım. Sveta kelimesi bizim Pomakçamızda Çiçek anlamına gelir. Acemiliğimden Sveta Zlata Meglenska yı Karacaovalı Çiçek Zlata olarak çevirdim kendimce, lakin yanlış anladığımın da farkındaydım. Sonra Sveta kelimesinin Bulgarca ve Makedonca karşılığına baktığımda bir diğer anlamının da Azize kelimesi olduğunu gördüm. Baktım ki Azize Zlata nın dede memleketimiz Karacaova ile alakası var, hemen konu hakkında detaylı bir araştırma yapmaya karar verdim. Gördüm ki Türkçe kaynaklarda konuya dair tek bir bahis dahi yoktu. Bu yüzden yabancı kaynaklara yöneldim ve konu hakkında pek çok bilgiye ulaştım. Ayrıca Yunanistan ın Makedon azınlığından, Selanik e bağlı Kastoria lı (Kesriye-Kostur) bir dostum bu konu hakkında beni bilgilendirdi ve okumam gerekli kaynakları benimle paylaştı. Bizler bilginin en büyük zenginlik olduğuna inanıyoruz Konuya girmeden önce, gerekli bulduğum birkaç noktaya değinmek istiyorum. Bazı gerçekler vardır ki bu gerçekler bizim işimize gelmeyebilir veya biz bu gerçekleri kabullenmeyerek haksız ithamlarda bulunabiliriz. Örneğin, bunların hepsi yalan diyerek geçiştirebiliriz. Ancak her ne kadar bu gerçekleri kabul etmeyip reddetsek de bir zaman sonra gerçek, yeniden ve yeniden kendini dayatacaktır. Belki içimizden birtakım kişiler, verdiğimiz bu ve benzeri bilgileri bizim hakkımızda kötü bir şekilde kullanabilirler. Örneğin; Siz burada Hıristiyanları haklı gösteriyorsunuz, burada yazılanlar yalan veya siz Türkiye düşmanı mısınız gibi çirkin ithamlarda bulunabilirler. İçimizden birileri birtakım duygularla bu bahsi reddetse veya kabul etmese de Azize Zlata nın hâlâ Ortodoks Hıristiyan dünya
20 ГЛАСЪТ НА ПОМАЦИТЕ GLASIT NA POMATSİTE POMAKLARIN SESİ Kasım 2014 tarafından Azizeliği kutsanıyor ve onun için ayin yapılıyor. Bu bahsi bilmek biz Pomakların da hakkı olduğunu düşünüyoruz. Çünkü bizler bilginin en büyük zenginlik olduğuna inanıyoruz. Karacaovalı Azize Zlata, 18. yüzyıl Ortodoks azizesi ve yakın tarihli şehididir. Bulgarlar ve Makedonlar tarafından Sveta Zlata Meglenska (Karacaovalı Azize Zlata), Yunanlar tarafından Agia Hrisi (Yunanca Agia-Azize) olarak isimlendirilir. Aşağıda Azize Zlata nın menkıbeci Nikodimos tarafından yazılan menkıbesinin özeti; Benim baba olarak Rab İsa Mesih im var Azize Zlata, 18. yüzyılda Karacaova nın Slatino köyünde (bugünkü adı Hrisi) üç tane daha kızı olan köylü, fakir bir Bulgar ailede dünyaya geldi. Uysal ve dindar bir kızdı. Mesih hikmetiyle hikmetli ve hem isminin anlamı gibi (Zlata - Altın) Allah tan korkan altın bir kalbe sahipti. Zlata nın dışarıya su doldurmaya gittiği bir seferde Türkler onu yakalayıp kendi evlerine götürdüler. Türklerden biri onu Müslüman yapıp karısı olmaya zorladığında Zlata, korkmadan şöyle cevap verdi: Ben Mesih e inanıyorum ve sadece Onu kocam olarak tanıyorum. Onu asla inkâr etmeyeceğim, beni bin defa işkenceye maruz bıraksalar ve parçalara ayırsalar dahi. Anne babası ve kız kardeşleri onu bulduğunda şöyle dedi: Ey kızımız, kendine, biz anne babana ve kız kardeşlerine acı, Mesih i sadece kelamda inkâr et, böylece hepimiz mutlu olalım zira Mesih merhametlidir. O böyle hayatın mecburiyetlerinden dolayı işlenen bir günahı bağışlar. Fakir anne babası, kız Yukarıdaki tarihi ikonada Azize Sveta Zlata nın başından geçenler resmedilmiş. kardeşleri ve akrabaları acı acı gözyaşı döktüler. Mamafih, Zlata böyle şeytani tuzaklara direndi. Onlara şöyle cevap verdi: Mesih'in hakiki ilah olduğunu tasdik etmememi söylediğiniz zaman artık benim annem babam ve kız kardeşlerim değilsiniz. Benim baba olarak Rab İsa Mesih im var, anne olarak Meryem Anam var, kardeşlerim olarak azizlerim var. Türkler bunun üzerine, yer kandan sırılsıklam olana dek onu her gün kamçılayarak üç aylığına hapse attılar. Nihayet, onu baş aşağı tavana astılar ve dumandan boğulması için ateş yaktılar; lakin Tanrı, Zlata yla beraberdi ve ona ıstırabında kudret verdi. En sonunda onu bir ağaca astılar ve küçük parçalara böldüler. Böylece, bu cesur bakire canını 13 Ekim 1796 da Tanrı ya verdi. Cesedinin parçaları Hristiyanlarca takdis için evlerine götürüldü. Karacaovalı fakir bir Hıristiyan Bulgar çiftçinin kızı Bulgar Ortodoks Kilisesi 18 Ekim de, Yunan/Rum, Rus, Sırp ve Makedon Ortodoks kiliseleri ise 13 Ekim de onun yortu gününü kutlarlar. Bulgaristan ve Makedonya da Azize Zlata sıklıkla geleneksel halk kıyafeti giyen genç bir kadın olarak resmedilir. Bulgaristan da Azize